युधिष्ठिर उवाच ॥
कथयरव महाभाग सर्वज्ञो ह्यासि यादव । सर्वकामाप्तये कृत्यं कथं शांतिकपोष्टिकम् ॥१॥
श्रीकृष्ण उवाच ।
श्रीकामः शान्तिकामो वा ग्रहयज्ञं समारभेत् । दृष्ट्यायुः पुष्टिकामोवातथैवाभिचरन्पुनः ॥२॥
सर्वशास्त्राण्यनुक्रम्य संक्षिप्य ग्रन्थविस्तरम् । ग्रहशांति प्रवक्ष्यामि पुरणश्रुतिभाषिताम् ॥३॥
पुण्येऽह्निं विप्रकथिते कृत्वा ब्राह्मणवाचनम् । ग्रहान्यहाधिदेवांश्व स्थाप्य होमं समारभेत् ॥४॥
ग्रहयज्ञस्त्रिधा प्रोक्तः पुराणश्रुतिकोविदैः । प्रथमोऽयुतहोमः स्याल्लक्षहोममस्ततः परम् ॥५॥
तृतीयः कोटिहोमस्तु सर्वकामफलप्रदः । अयुतेनाहुतीनां च नवग्रहमस्यः स्मृतः ॥६॥
तस्यतावद्विधिं वक्ष्ये पुराणश्रुतिभाषितम् । कर्तस्योत्तरपूर्वेण वितरितद्वयविस्तृतां ॥७॥
कुर्याद्विधानतां वेदिं वितत्स्षुच्छ्रयसंचुताम् । संस्थापनाय देवानां चतुरस्त्रामुदक्ल्लवाम् ॥८॥
अग्निप्रणयनं कृत्वा तस्यामावाहयेत्सुरान् । देवानां तन्न संस्थाप्या विंशतिर्तदशाधिका ॥९॥
सूर्यः सोमो महीपुत्रो बुधो जीवः सितार्कजः । राहुः केतुरिति प्रोक्ता ग्रहा लोकहितावहाः ॥१०॥
ताम्रकात्स्फटिकाद्रक्तचन्दनात्स्वर्णजावुभौ । रजतादायसाज्जवग्रहाः कार्याः क्रमादमी ॥११॥
मध्ये तु भास्करं विद्याल्लोहितं दक्षिणेन तु । उत्तरेणगुरुंविद्यादबुधंपूर्वोत्तरेणातु ॥१२॥
पूर्वेण भार्गवं विद्यात्सोमं दक्षिणपूर्वके । पश्चिमोत्तरतः केतुं स्थापयेच्छुक्लतंदुलैः ॥१३॥
ग्रहाधिपान्ममहाराज तंदुलैः स्थापयेदथ । भास्करस्येश्वरं विद्यादुमां च शनिनस्तथा ॥१४॥
स्कन्दमङ्गारकस्यापि बुधस्व च तथाहरिम् । ब्रह्माणं च गुरोर्विद्याच्छुक्रस्यादि शचीपतिम् ॥१५॥
शनैश्वरस्यतुयमंराहोः कालंतथैवच । केतोस्तु चित्रगुप्तं तु सर्वेषामेव देवताः ॥१६॥
अग्निरापः क्षितिर्विष्णुरिन्द्रः सौपर्णदेवताः । प्रजापतिश्व सूर्यश्व ब्रह्मा प्रत्यधिदेवताः ॥१७॥
विनायकं तथा दुर्गा वायुमाकाशमेव च । सावित्रीं च तथा लक्ष्मीमुमां च सदभर्तृकाम् ॥१८॥
आवाहयेद्वन्याहृतिभिस्तथैवाश्विकुमारको । संस्मरेद्रक्तदित्यमंगारकसमन्वितम् ॥१८॥
सोमशुक्रौ यथाश्वतौ बुधजीवौ च पिङ्गलौ । मंदराहू तथा कृष्णो धूम्रं केतुगुणं विदुः ॥२०॥
ग्रहवर्णानि देयानि वासांसि कुसुमानि च । गंधाश्व बलयश्वैव धूपागुग्गुलपूर्वकाः ॥२१॥
गुडौदनं रवेर्दद्यात्सोमाय घृतपायसम् । अंगारकाय संयावं बुधाय क्षीरषष्टिकम् ॥२२॥
दध्यन्नं गुरवे दद्याच्छुक्राय तु घृतौदनम् । शनैश्वर यकृशरंमेषमांसंतुराहवे ॥२३॥
चित्रौदनं केतवे च सर्वान्भक्ष्यैरथार्चयेत् । प्रागुत्तरेण तस्माच्च दभ्यक्षतविभूषितम् ॥२४॥
चूतपल्लवसंपन्नं फलवस्त्रयुगान्वितम् । पञ्चरत्नसमायुक्तं पञ्चभंगयुतं तथा ॥२५॥
स्थापयेदव्रणं कुंभं वरुणं तत्र विन्यसेत् । मंगायाः सरितः सर्वाः समुद्राश्व सरांसि च ॥२६॥
गजाश्वरध्यावल्मीकात्संगमाद्ध्रदगोकुलात् । मृदमानीय राजेन्द्र सर्वौषधिजलान्विताम् ॥२७॥
स्नानार्थ विन्यासत्तेत्र यजमान्त्य धर्मवित् । सर्वे समुद्राः सरितः सरः प्रस्त्रवणानि च ॥२८॥
आयांतु यजमानस्य दुरितक्षयकारकाः । एवमावाहयित्वाताम्सर्वान्नृपतिसत्तम् ॥२९॥
होमं समारभेत्सार्पियर्वव्रीहीतिलादिना । अर्कः पलाशखदिरौ ह्यपामार्गोऽथ पिप्पलः ॥३०॥
उदुंबरशमीदुर्वा कुशाश्व समिधः क्रमात् । एकैकस्य चाष्टशतमष्टाविंशति वा पुनः ॥३१॥
होतव्या मधुसर्प्पिर्भ्या दध्ना वा पायसेन वा । प्रादेशमात्रा ऋजत्वा विशाखा विफलाः शुभाः ॥३२॥
कल्प्यंते समिधः प्राज्ञैः सर्वकर्मसु सर्वदा । देवानामपि सर्वेषामुपांशुपरमार्थवित ॥३३॥
स्वेनवंनैव मंत्रेण होतव्याः समिधः पृथक् । आकृष्णेन इमं देवा अग्निर्भर्द्धादिवःक्रमात् ॥३४॥
उद्बुध्यस्वेति बोध्यश्व यथासंख्यमुदाहृताः । बृहस्पतेअतियदरथैवाच्चात्षरिस्त्रुतः ॥३५॥
शन्नो देवीति च कयाकेतुंकृण्वन्नितेतिच । होतव्यं यद्वदाज्यं च चरुं भक्ष्याणि वा पुनः ॥३६॥
मंत्रैर्दशाहुतीर्दत्वा होमो व्याहृतिभिस्ततः । उदङ्मुखाः प्राङमुखाश्च कुर्युर्ब्राह्मणपुंगवाः ॥३७॥
मंत्रदंतस्तु कर्तव्याश्चरदः प्रतिदेवतम् । अपौराजेति रुद्रस्य बलिहोमं समारभेत् ॥३८॥
आपोहिष्ठेत्युमायास्तु स्येनेतिस्वामिनस्तथा । विष्णोरिदंविष्णुरितिस्वमिच्छेतिरवयंभुवः ॥३९॥
इन्द्रादिदेवतानां तु इन्द्राय जुहुयात्पुनः । किंवायमरयायं गौश्वेत्येवं होमः प्रकीर्तितः ॥४०॥
कालस्य महाजज्ञानमिति मंत्रः प्रशस्यते । चित्रगुप्तस्य वा जातपौरणिका विदुर्बुधाः ॥४१॥
अग्निं दूतं वृणीमहे इति वह्रेरुदाहृतः । इंद्रं यमं वरुणमित्ययं मंत्रः प्रकीर्तितः ॥४२॥
भूमेः पृथिव्यंतरिक्षमिति बेदेषु पठ्यते । सहस्त्रशीर्षा पुरुष इति विष्णोरुदाहृतः ॥४३॥
वरुणः पवनश्वैव धनाध्यक्षस्तथा शिवः । ब्रह्मणा सहितः शेशो दिक्पालाः पांतु ते सदा ॥४४॥
कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधाः पुष्टिःश्रद्धा क्रिया मतिः । बुद्धिर्लज्जा शांतिपुष्टि कांतिस्तुष्टिश्व मातरः ॥४५॥
एतास्त्वामभिषिंचंतु धर्मपत्न्यः समागताः । आदित्यश्वन्द्रमा भौमोबुधजीवसितर्कजाः ॥४६॥
ग्रहास्त्वामभिषिचंतु राहु केतुश्व तर्पिताः । देवदानवगन्धूर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः ॥४७॥
ऋषयो मनवो गावो देवमातर एव च । देवपत्न्यो द्रुमा नागादैत्याश्वाप्सरसां गणाः ॥४८॥
अस्त्राणि सर्वशस्त्राणि राजानो वाहनानि च । औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश्व ये ॥४९॥
सरितः सागराः शैलास्तीर्थानि जलदा नदाः । एते त्वामभिषिंचंतु सर्वकामार्थसिद्धये ॥५०॥
ततः शुल्कांबरधरः शुक्लगन्धानुलेपनः । सर्वगन्धसमायुक्तः म्रातःश्रद्धासमन्वितः ॥५१॥
यजमानः सपत्नीकान्सिद्धिदांस्तान्समाहितान् । दक्षिणाभिः प्रयत्नेन पूजयेद्वतविस्मयः ॥५२॥
सूर्याय कपिलां धेनुं दद्याच्छंखं तथेन्दवे । रक्तं धुरंधरं दद्याद्भ्ॐआय ककुदधिकम् ॥५३॥
बुधाय जातरुपं च गुरवे पीतवासमी । श्वेताश्वं दैत्यगुरव कृष्णां गामर्कसूनवे ॥५४॥
आयसं सहवे दद्यात्केतवे च्छागमुत्तमम् । सुवर्णेन समा कार्या यजमानेन दक्षिणा ॥५५॥
सर्वेषामथवा दद्याद्दरुर्वा येन तुष्यति । सुमंत्रेण प्रदातव्याः सर्वाःसर्वार्थदक्षिणाः ॥५६॥
कपिले सर्वदेवानां पूजनीयासि रोहिणी । तीर्थदेवमयी यस्मादतः शांतिं प्रयच्छ मे ॥५७॥
पुण्यस्त्वं शङ्खः पुण्यानां मङ्गलानां च मङ्गल । विष्णुना विधृतो नित्यमतः शांतिं प्रयच्छ मे ॥५८॥
धर्मत्वं वृषरुपेण जगदानन्दकारकः । अष्टमूर्तेरधिष्ठानमतः शांति प्रयच्छ मे ॥५९॥
हिरण्यगर्भगर्भस्थं हेम बीजं विभावसोः । अनन्तपुण्यफलदमतः शांतिं प्रयच्छ मे ॥६०॥
पीतवस्त्रयुगं दद्याद्वसुदेवस्य वल्लभम् । प्रदानात्तस्य मे विष्णु रतः शातिं प्रपच्छतु ॥६१॥
कपिलस्त्वश्वरुपेण य मादमृतसंभवः । चन्द्रा केवाहना नित्यनः शांति प्रयच्छ मे ॥६२॥
यस्मात्वं पृथिवी सर्वा धेनो वै कृष्णसं ज्ञेता । सर्वपापहरां नित्यमतः शांतिं प्रयच्छ मे ॥६३॥
जस्मादायस कमाणि तवाधीनानि सर्वदा । लाङ्गुलान्यायुधादीनि तस्माच्छान्तिं प्रयेच्छ में ॥६४॥
यस्मात्वं छाग यज्ञानामंगत्वेन व्यवस्थितेः । योनिर्बिभावसोर्नित्यमतः शांन्तिं प्रयच्छ मे ॥६५॥
गवामङ्गेषु तिष्ठति भुवनानि चतुर्दश । यस्मात्तस्माच्छिवं मे स्यादिष लोके परत्र च ॥६६॥
यस्मादशून्यशषनं केशवस्य शिवस्य च । शय्या ममाप्यशून्मास्तु तथा जन्मनि जन्मनि ॥६७॥
यथा रत्नेषु सर्वेषु सर्वे देवा व्यवस्थिताः । तथा शांतिं प्रयच्छंतु रत्नदानेन मे सुराः ॥६८॥
यथाभूमिप्रदानत्य कलां नार्हंति शोडशीम् । दानान्यन्यानि मे शांति भूमिदानाद्भवत्यपि ॥६९॥
पवं संपूजयेद्भक्या वित्तशाठ्याविवर्जितः ॥७०॥
वस्त्रकाञ्चनरत्नौघैर्माल्यगंधानुलेपनैः । ग्रहस्वरुप तुलं कथ्यमानं निबोध मे ॥७१॥
भक्तिभान पन्नस्य कथ्यमानं विराजतो पद्मासनः पद्मकरः पद्मगर्भसमद्युतिः ॥७२॥
सप्ताश्वः सप्तरज्जुश्वद्विभुजः स्यात्सदारविः । श्वेतश्वेतांबरधरोदशाश्वः श्वेतभूषणः ॥७३॥
गदापाणिर्द्विबाहुश्व कर्तव्यो वरदः शशी रक्तमाल्यां बरधः कर्णिकारसमद्युतिः ॥७४॥
खडगचर्मगदापाणिर्विधेयो भूमिनंदनः पीतमाल्यांबरधरः । पीतगंधानुलेपनः ॥७५॥
कांचने च रथे दिव्ये शोभमानो बुधः सदा । देवदैत्यगुरुतद्वत्पीतश्वेतौचतुर्भुजौ ॥७६॥
दंडिनौ वरदौ कार्यौ साक्षसूत्रकमंडल् । इन्द्रनीलद्युतिः शूली वरदो गृध्रवाहनः ॥७७॥
वाणप्राणासनधरः कर्तन्योऽर्कसुतः सदा । शार्दूलवदनः खङ्गी वर्मशूली वरप्रदः ॥७८॥
लोलसिंहासनस्थश्व राहुरत्र प्रशस्यते । धूम्रा द्विबाहवः सर्वे गदिनो विकृतानना ॥७९॥
गृध्रासनरता नित्यं केतवः स्युर्वरप्रदाः । सर्वेकिरीटिनः कार्या ग्रहा लोकहितावहाः ॥८०॥
स्वाङ्गलेनोच्छ्रिताः सर्वे शतमष्टोत्तरं तदा । ग्रहस्वरुपमेतत्ते व्याख्यातं पांहुनन्दन ॥८१॥
एतज्ज्ञात्वा प्रयत्नेन पूजा कार्याविपक्षणैः । अनेन विधिना यस्तु ग्रहपू समारभेत ॥८२॥
सर्वन्कामानवाप्नोतिप्रेत्य स्वर्गे महीयते । यस्तु पीडाकरो नित्यं माल्यवित्तस्य वा ग्रहः ॥८३॥
तं तु यत्नेन संपूज्य शेषानप्यर्चयेब्दुधः । ग्रहा गावो नरेद्राश्व ब्राह्मणाश्व विशेषतः ॥८४॥
पूजिता पूजयंत्येते निदहंत्यपमानिताः । तस्मान्न दक्षिणाहीनं कर्तव्यं भूतिमिच्छसा ॥८५॥
संपूर्णायां दक्षिणायां भगवान् खलु तुष्यति । सदैवायुतहोमोऽयं नवग्रहमखः स्मृतः ॥८६॥
विवाहोत्सवयज्ञेषु प्रतिष्ठाषु कर्मसु निर्विघ्नार्थ महाराज तथोद्वेगाद्भुतेष्टच ॥८७॥
कथितोऽयुतहोमोऽयं लक्षहोममतः श्रृणु । सर्वकामाप्तये यस्माल्लक्षहोमं विदुर्बुधाः ॥८८॥
पितृणां वल्लभो यस्माक्तिमुक्तिफलप्रदः । ग्रहताराबलं लब्ध्वा कृत्वा ब्राह्मणवाचनम् ॥८९॥
गृहस्योत्तरपूर्वेण मण्डपं कारयेद्बुधः । रुद्रायतनभूमौ वा श्वतुस्त्रमुदङ्मुखम् ॥९०॥
दशहस्तमधाष्टी वा हस्तान्कु यद्विधानतः । प्रागुदवप्रवणां भूमिं कारयेद्यत्नतो नरः ॥९१॥
प्रागुत्तरं समासाद्य प्रदेशं मंडपस्य तु । शोभनं कारयेत्कुंडं यथावल्लक्षणान्वितम् ॥९२॥
माणहीनं चाप्रशस्तमनेकभयदं भवेत् । यस्मात्तस्मात्सुसंपूर्ण शांतिकंड विधीयते ॥९३॥
अस्माद्दशगुणः । प्रोक्तो लक्षहोमः । स्वयंभुवा । आहुतिभिः प्रयत्नेन द क्षणाभस्तिथैव चः ॥९४॥
द्विहस्तविस्तुतं तद्वच्चतुर्हस्तायतं पुनः । लक्षहोमे भवेत्कुंडं योनिवक्रं विमेखलन् ॥९५॥
संश्यापनत्य देवानां विप्रत्रयसमावृतम् । द्विरंगुलोच्छ्रितो विप्रः प्रथमः समुदान्नुतः ॥९६॥
अंगुलोच्छ्रयसंयुक्तं वप्रद्वयमथोपरि । व्द्यंगुलस्तत्र विस्तारः सर्वेषां कथ्यते बुधैः ॥९७॥
दशांगुलोच्छ्रितामित्तिः स्थंडिलस्य तथोपरि । तस्मिन्नावाहयेद्देवा पूर्ववत्पुष्पतंडुलैः ॥९८॥
आदित्याभिमुखाः सर्वेस्थाप्याः प्रत्यधिदेवताः । स्थापनीया मुनिश्रेष्ठ नांतरेण पराड्मुखाः ॥९९॥
गुरुत्मानधिकत्तत्र संपूज्य श्रियमिच्छता । समपीनशरीरस्तु वाहनं परमेष्ठितः ॥१००॥
विषपापहरो नित्यमतः शांतिं प्रयच्छ मे । पूर्ववत्कुंभमामेत्र्य तद्वद्धामं समाचरेत् ॥१०१॥
सहस्त्राणं शतं हुत्वा समिसंस्यादिक पुनः । औदुंबरीमथाद्रीं च वककोटवर्जिताम् ॥१०२॥
बाहुमात्रां स्त्रुचं कृत्वा ततः स्तंभद्वयोपरि । घृतधारां तथा सम्यगग्नेरुपरि पातयेत् ॥१०३॥
पाठयेत्सूक्तमाग्नेयं वैष्णवं रौद्रमदैंवम् । महावैश्वानरं साम ज्येष्ठ साम च पाठयेत् ॥१०४॥
स्त्रानं तु यजमानस्य पूर्ववन्मवाचनम् । दातव्या यजमानेन पूर्वद्दक्षिणा पृथक् ॥१०५॥
कामक्रोधविहीनेन शांतचेतसः । नवग्रहखेविप्राश्वत्वारोवेदवेदिनः ॥१०६॥
अथवा ऋत्विजौ शांतै द्वावैवस्त्वतिक्रोविदौ । कार्यावयुतहोमं तु न प्रसण्येत विस्तरे ॥१०७॥
तद्वच्च दशचाष्टौ वा लक्षहोमेऽपि ऋत्विजः । कर्तव्याः शक्तितस्तद्वच्चत्वारो वा विमसा ॥१०८॥
नवग्रहमुखे सर्व लक्षहोमे दशोत्तरमे । दद्याच्च पांडवश्रेष्ठ भूषणान्यपि शक्तितः ॥१०९॥
शयनानिच वस्त्राणि हैमानि कटक वि च । कर्णागुलीपवित्राणि भक्तिमान्प्रतिपादयेत् ॥११०॥
न कुर्यादक्षिणा होनं वित्तशाट्येन मानवः । अददल्लोभमोहाभ्यांकुलक्षयमवाप्नुयात् ॥१११॥
अन्नदानं यथा शक्त्या दातव्यं भूतिमिच्छता । अन्नहीन व्रतं यस्मादुर्भिक्षफलदं भवेत् ॥११२॥
अन्नहीनोहनेद्राष्ट्रं मंत्र हीनस्तु ऋत्विजः । अदक्षिणो यजमानं नास्ति यज्ञसमोरिपुः ॥११३॥
न चाप्यल्पधनः कुर्याल्लक्षहोमं नरः क्कचित् । तस्मात्पीडाकरो । नित्यं य एव भवति ग्रहः ॥११४॥
तमेव पूजयेद्भक्त्या द्वौ वाक्रवा यथाविधि । एकमप्यर्चयेद्भवत्या ब्राह्मणं वेदपारगम् ॥११५॥
दक्षिणाभिः प्रयत्नेन बहून्बा बहुइवित्तवान् । लक्षहोमस्तु कर्तव्यो यदि वित्तं गृहे बहु ॥११६॥
यतः सर्वानवाप्नोति कुर्वन्कामात्विधानतः । पूज्यते शिवलोके च वस्वादित्यमरुद्भणैः ॥११७॥
यावत्कल्पशतान्यष्टावथ मोक्षमवाप्नुयात् । सकामो यस्त्विमं कुर्याल्लक्षहोमं यथाविधि ॥११८॥
स तं काममवाप्नोति पदं चानंत्यमश्रुते । पुत्रार्थी लभते पुत्र थनार्थी लभते धनम् ॥११९॥
भार्यार्थी शोभनां भार्या कुमारी च शुभं पतिम् । भ्रष्टराज्यस्तथा राज्यं श्रीकामः श्रिंयमाप्नुयात् ॥१२०॥
यं यं प्रार्थयते कामं तं तमाप्नोति पुष्कलम् । निष्कामः कुरुते यस्तु परं ब्रह्म स गच्छति ॥१२१॥
शातिं नवग्रहमयीं दुरितोपाशांतिं राजन्करोति बहुभिर्विवदितूजेन्द्रैः क्षेमं सुभिक्षमतुलं कुलवृद्धिसंपत्तत्रास्ति यत्र कुरुते बत लक्षहो मम् ॥१२२॥ [ ६३२३ ]
इति श्रीभविष्ये महापुराणे उत्तरपर्वणि श्रीकृष्णयुधिष्ठिसंवादे नवग्रहलक्षहोम विधिवर्णनंनामैकचत्वारिंशदुत्तरशततमोऽध्यायः ॥१४१॥