१९५ प्रेत्न आहे थोर पहावा विचार ॥ येण पैलपार पाविजेतो ॥१॥
पाविजे तो पार प्रारब्धेकरुनी । यत्न केल्या जनी होत नाही ॥२॥
होत नाही प्रेत्ने ऐसे काय आहे ॥ विचारुनी पाहे आलया रे ॥३॥
आलया रे प्रेत्न करितां फळेना ॥ होणार टळेना कांही केल्या ॥४॥
कांही तरे केले पाहिजे संसारी ॥ कांहीच न करी ऐसा कोण ॥५॥
ऐस कोण आहे प्रारब्धावेगळा ॥ होणाराची कळा वेगळी ते ॥६॥
वेगळीच कळा जाण जाणत्याची ॥ केल्याही होतेचि विवंचना ॥७॥
विवंचना नाना प्रकारे धांवती ॥ होणाराची गती भिन्न आहे ॥८॥
भिन्न आहे कळा धूर्त मनुष्याची ॥ तूर्त प्रेत्नाची फळश्रुती ॥९॥
फळश्रुती कैची पूर्वदत्तावीण । वाउगाचि शीण होत असे ॥१०॥
वेर्थ होतो शीण शोधिल्यावांचुनी । कांही केल्या जनी होत नाही ॥११॥
होत नाही परी अदृष्ट पाहिजे । तरीच लाहिजे सर्व कांही ॥१२॥
सर्व कांही प्रेत्न केलियाने होतो । आळशी पडतो सावकाश ॥१३॥
सावकाश जरी आळशी पडला । होणार ते त्याला होत आहे ॥१४॥
होत आहे परी प्रेत्नेवीण नसे । केल्यावीण होती अकस्मात ॥१५॥
भोग हे होताती पाठी लागताती । यत्नेवीण होती अकस्मात ॥१६॥
अकस्मात तरी प्रेत्नेचि भोगील । आळशी पडेल सावकाश ॥१७॥
सावकाश पडे तेथेचि होईल । होणारे येईल पूर्वदत्ते ॥१८॥
पूर्वदत्त केले प्रेत्न करुनियां । वाउगेचि वायां बोलतोसी ॥१९॥
बोलतोसी परी प्रारब्ध सोडीना ॥ धांवतीने जना होत नाही ॥२०॥
होत नाही जरी कां येत्न करिसी ॥ खातो जेवितोसी कासयासी ॥२१॥
कासयासी आतां वाउगे बोलणे ॥ खाणे हो जेवणे पूर्वरेखा ॥२२॥
पूर्वरेखा कोणी लिहिली अदृष्टी । हेच एक गोष्टी बरी पाहे ॥२३॥
पाहील कवण संचितावांचून । देहे कर्माधीन चालतसे ॥२४॥
चालतसे परी चालवावे लागे । कांही तरी मागे कोणीयेक ॥२५॥
कोणी येक मागे तो कैचे देईल । होणार होईल निश्चयेसी ॥२६॥
निश्चयेसी आतां होणार म्हणसी । कांहीच यत्नासी करुं नको ॥२७॥
करुं नको ऐसे व्यर्थचि उत्तर । पूर्वीच होणार होऊनी गेले ॥२८॥
होऊनी गेले आतां तरी कां करावे । उगेचि रहावे पडोनिया ॥२९॥
पडावे मरावे कपाळासारिखे । कपाळीचे चुके ऐसे नाही ॥३०॥
नाही नाही ऐसे त्वां तरी देखिले । कपाळ वाचीले कोणेपरी ॥३१॥
कोणेपरी आतां नवे होईना की । निर्मिले लोकिकी होत आहे ॥३२॥
होत आहे तो गे तोचि प्रेत्न जाण । प्रेत्नेवीण कोण जन्मा आला ॥३३॥
जन्मा आला नादाबिंदा भेटी जाली । विधिने लिहीली ओळी तेव्हा ॥३४॥
तेव्हां विधी कोणे स्थळी उभा होता । काशाने लिहितां होय तेथ ॥३५॥
तेथे काय होते हे कळे कोणासी । मानवी जिवासी काय ठावे ॥३६॥
ठावे नाही तरी ऐकेनासी कैसा । नेणोनि वळसा करितोसी ॥३७॥
करितोसी वायां व्यर्थ खटपट । लिहीले अदृष्ट पालटेना ॥३८॥
पालटेना तरी करंटे जाणावे । पापी पालटावे कोणेपरी ॥३९॥
कोणेपरी आतां अदृष्ट चुकते । न पेरितां होते धान्य कैसे ॥४०॥
कैसे होते आतां पेरिल्यावांचून । बोलिले वचन सांडूं नको ॥४१॥
सांडू नको ऐसे पालटते कैसे । सांगता ते कैसे कोणेपरी ॥४२॥
कोणेपरी आतां तुजसी बोलावे । निश्चयाच्या नंवे सुन्याकार ॥४३॥
सुन्याकार जाला प्रारब्धाने केला । पालटीतो याला कोण आतां ॥४४॥
कोण आतां करी सदैव निर्दैव । ब्रह्मादिक देव जोपारिले ॥४५॥
जोपारिले कैसे आहे ते बोलतो । कर्मे पालटीतो ऐसा कोण ॥४६॥
ऐसा कोण आहे जो वर्ते विचारे । मूर्ख अविचारे वर्तताती ॥४७॥
वर्तताती काय करिती प्रारब्धा । त्यासी बोल कदा ठेऊं नये ॥४८॥
ठेऊं नये ऐसे कोणासी म्हणावे । मूढ लोक देवे निंदीयेले ॥४९॥
निंद्य आणी वंद्य प्रारब्धाचा ठेवा । बोल काय देवा ठेवूनियां ॥५०॥
ठेऊनियां बोल देवासी भजावे । पाषांड त्यजावे विषयांचे ॥५१॥
विषय सोडुनी भजावे देवाला । देव होणाराला पालटीना ॥५२॥
पालटीना देव ऐसे म्हणो नये । देवचि उपाय भक्तजनां ॥५३॥
भक्तजन कष्टी होऊनियां गेले । देवें सोडविले नाहीत की ॥५४॥
नाही ते बोलतां अभक्त होइज । यातना भोगिजे परोपरी ॥५५॥
परोपरी मज कां भय सांगतां । कर्मे विघडितां देव कैचां ॥५६॥
कैचा देव ऐसे आम्हां ऐको नये । प्राप्त होती ठाय रौरवाचे ॥५७॥
रौरवाचे ठाय आपुली करणी । कर्मआचरणी ब्रह्मप्राप्ती ॥५८॥
गर्भवास होती पूर्वीच्या संचिते । आतां काही येथे यत्न नाही ॥६०॥
यत्न नाही कोण ज्या नाही कैपक्षी । भक्तजना रक्षी देवराणा ॥६१॥
देवराणा रक्षी हे कई घडावे । संचित जाणावे आपुलेचि ॥६२॥
आपुलाले पाप देव सोडविता । जाण हे तत्त्वतां निश्चयेसी ॥६३॥
निश्चयेसी देव प्रारब्धा आधीन । येथे भक्तजन काय करी ॥६४॥
काय करितोसी भक्ताचा कंटाळा । अहा रे चांडाळा कर्मबद्धा ॥६५॥
कर्माचे बांधले हरिहरदिक । मानवी हे रंक केवि सुटे ॥६६॥
केविं सुटे मूढ अभाविक जन । अपार पावन देवे केले ॥६७॥
देवासी बंधन ते कर्मा लागले । बंद सोडिविले देवे कैसे ॥६८॥
कैसे बोलतोसे मर्यादा सांडुनी । रावण मारुनी मुक्त देव ॥६९॥
देव मुक्त केले या रघुनायके । रावण कौतुके रक्षियेले ॥७०॥
रक्षीयेले तेणे दोषेचि बुडाला । पुरुषार्थ गेला एकाएकी ॥७१॥
एकाएकी जातो उपजला प्राणी । कर्माची करणी ऐसी आहे ॥७२॥
आहे यत्न कर्म तोडावयालागी । मुक्तीचे विभागी भक्तजन ॥७३॥
भक्त जन दोनी प्रारब्धापासूनी । प्रारब्धावांचूनी थोर नाही ॥७४॥
थोर नाही ऐसे कैसेनी जाणावे । रुप ओळखावे उभयांचे ॥७५॥
उभयता कोण प्रारब्ध प्रयत्न । आधी जे निर्माण तेंचि थोर ॥७६॥
थोर मूळमाया निराकारी जाली । प्रारब्धाची ओळी तेथे नाही ॥७७॥
नाही क्रियमाण तै शब्दस्फुरण । जे महाकारण ब्रह्मांडीचे ॥७८॥
ब्रह्मांडीचे महाकारण शरीर । मूळ निराकार परब्रह्म ॥७९॥
परब्रह्मी जाली मुळी मूळमाया । पुढे गुणमाया गुण करी ॥८०॥
गुण सत्व रज तम हे जाणावे । तेथुनी स्वभावे पंचभूत ॥८१॥
आकाशी पवन पवनी तो अग्न । आपोनारायण तेथूनीयां ॥८२॥
तेथूनियां पुढे अवनी जाहली । पुढे नाना वल्ली भूमिपोटी ॥८३॥
भूमिपोटी जाल्या औषधी निर्माण । तेथुनीयां अन्न प्रगटले ॥८४॥
प्रगटले अन्न प्रगटले रेत । तेथुनी जीवित्व पुरुषाचे ॥८५॥
पुरुषापासोनी उत्पत्ति वाढली । वेदशास्त्री बोली ऐसी आहे ॥८६॥
ऐसी बोली सत्य वेदशास्त्रवाणी । पुढे चारी खाणी प्रगटल्या ॥८७॥
प्रगटल्या वाणी तयांची प्रारब्धे । पुढे नाना भेदे जीवसृष्टि ॥८८॥
जीवसृष्टि जाली उत्पत्ति संहार । प्रारब्धवेव्हार ऐलीकडे ॥८९॥
ऐलीकडे कर्म मुळीचा तो प्रेत्न । श्रोती सावधान विवरावे ॥९०॥
विवरावे आधी प्रेत्न की प्रारब्ध । शास्त्रांतरी भेद ऐसा आहे ॥९१॥
आहे निराकार निर्मळ निश्चळ । तेथुनी चंचळ प्रेत्न जाला ॥९२॥
प्रेत्न जाला आधी म्हणोनियां थोर । प्रारब्ध विचार ऐलीकडे ॥९३॥
ऐलीकडे कर्म पाहतां भूतळी । प्रेत्न अंतराळी मुळारंभ ॥९४॥
आरंभापासूनी सर्वहि शोधावे । कर्म पडे ठावे विवरतां ॥९५॥
विवरतां सर्व आशंका फिटली । जाणतया भली विवंचना ॥९६॥
विवंचना अष्ट देहाची करितां । होय सार्थकता ज्ञानबोधे ॥९७॥
ज्ञानबोधे स्थूळ सूक्ष्म कारण । तो महाकारण चौथा देह ॥९८॥
विराटहिरण्य अव्याकृति जाण । मूळमाया खूण अष्ट देह ॥९९॥
अष्ट देह ऐसे पिंडब्रह्मांडीचे । निरसितां विवंचे दृश्य माया ॥१००॥
दृश्य माया मिथ्या साच परब्रह्म । दास म्हणे भ्रम मावळला ॥१०१॥
मावळला भ्रम रामगुण गातां । उपासना आतां सोडूं नये ॥१०२॥