विविध विषय - अध्यात्म

८५१.
नमूं वेदमाता नमूं त्या अनंता । प्रश्न सांगो आतां श्रोतयांचे ॥१॥
श्रोतयांचे प्रश्न जीव हा अज्ञान । जया सर्व ज्ञान तोचि शिव ॥२॥
शिवपर आत्मा त्यापर परमात्मा । बोलिजे अनात्मा अनिर्वाच्य ॥३॥
वाच्य हा प्रपंच माईक जाणावा । घडामोडी देवापासुनीयां ॥४॥
विषय अविद्या त्यागावी ते विद्या । निर्विकल्प आद्याचे स्वरुप ॥५॥
कल्पना हे माया तत्त्व मूळमाया । यासी चाळावया चैतन्यचि ॥६॥
नकार ते शून्य व्यापक चैतन्य । ईश्वर अनन्य समाधान ॥७॥
जीव हा जन्मला जीवा मृत्यु आला । बद्ध मुक्त जाला तोचि जीव ॥८॥
ईश्वर जाणता ईश्वराची सत्ता । मोक्ष हा तत्त्वतां ईश्वरचि ॥९॥
ईश्वर निर्गुण चेष्टवी सगुण । हेचि ब्रह्मखूण दास म्हणे ॥१०॥
दास म्हणे सर्व मायेचे करणे । मिथ्यारुप जाणे अनुभवी ॥११॥

८५२.
उपदेशपद्धती आतां सांगईन । होई सावधान आलया रे ॥१॥
आलया रे सांग तूं कोण आहेसी । वेगी आपणासी ठायी पाडी ॥२॥
ठायी पाडी तुज तूंचि चुकलासी । देहाचा धरिसी अभिमान ॥३॥
अभिमान देही कोण्या अवेवाचा । पांचा पंचकांचा स्थूळ देह ॥४॥
स्थूळ देह दृश्य यांचा तूं जाणता । देह मी म्हणतां जीवदशा ॥५॥
जीवदशा गेली साक्षत्वे वर्ततां । ईश्वरु तत्त्वतां याचे नांव ॥६॥
नांव रुप देही साक्षी तो विदेही । या विवेके नाही देहबुद्धि ॥७॥
देहबुद्धि गेली या स्थूळ देहाची । उरी संदेहाची लिंगदेह ॥८॥
लिंग देही मन वासनेची वृत्ती । होतसे निवृत्ती साक्षरुपे ॥९॥
साक्षरुपे पांच पंचके राहिली । जाणोनि सांडिली कर्णादिके ॥१०॥
कर्ण प्राण आणि विषयपंचक । इंद्रियदशके पंचवीस ॥११॥
पंचवीस तत्त्वे या लिंगदेहाची । साक्षी वेगळाचि अनुभवे ॥१२॥
अनुभवे साक्षी स्थूळ सुक्ष्माचा । जागृती स्वप्नाचा जाणतां तूं ॥१३॥
जाणतां तूं कोण सांग ओळखण । नेणे मी आपण आपणासी ॥१४॥
आपणासी नेणे स्वामीने सांगावे । अज्ञान जाणावे रुप तुझे ॥१५॥
तुझे तूंचि बारे नेणे म्हणतोसी । तेंचि निश्चयेसी रुप तुझे ॥१६॥
तुझे रुप तुज दृश्य होत आहे । नेणपण पाहे साक्षरुप ॥१७॥
साक्षरुप मज कळेना म्हणसी । तो तूं निश्चयेसी वेगळाचि ॥१८॥
वेगळाचि तिही देहा विलक्षण । वर्ततो आपण साक्षरुपे ॥१९॥
साक्षरुप सर्व पदार्थ जाणता । तो कांही तत्त्वतां आत्मा नव्हे ॥२०॥
आत्मा नव्हे जाण जाणे अंतःकर्ण । नाही जाणपण आत्मरुपी ॥२१॥
आत्मरुप मनबुद्धिअगोचर । आठव विसर जेथे नाही ॥२२॥
जेथे नाही वृत्ति सर्वहि निवृत्ती । जाणती नेणती वृत्ति बापा ॥२३॥
वृत्तिरुप आत्मा हे कई घडावे । तेव्हां विघडावे निवृत्तीसी ॥२४॥
निवृत्ति उन्मनी निःशब्द विज्ञान । ऐसे समाधान अनिर्वाच्य ॥२५॥
अनिर्वाच्य तेथे नाही जाणपण । आपुले आपण पुरातन ॥२६॥
पुरातन एक प्रपंच माईक । मिथ्याचि अनेक भास मात्र ॥२७॥
भासमात्र कांही नसोनियां आहे । विचारुनि पाहे अनुभवे ॥२८॥
अनुभवेवीण उठे जाणपण । जाणपणे सीण वाउगाचि ॥२९॥
वाउगाचि शीण करीतसे मन । आत्मा ज्ञानघन म्हणोनीयां ॥३०॥
म्हणोनियां मुळी अज्ञानाची नाही । तेथे ज्ञान काईं वाउगेचि ॥३१॥
वाउगेंचि ज्ञान मनाची कल्पना । निर्विकल्प जाणा कल्पूं पाहे ॥३२॥
कल्पूं पहे मन कल्पनाविषय । तरी आत्मा काय विषयांऐसा ॥३३॥
ऐसा नव्हे आत्मा मनासी नाकळे । मनचि मावळे पाहो जातां ॥३४॥
पाहो जातां त्यासी क्षयो पाहत्यासी । म्हणोनि मनासी अगोचर ॥३५॥
अगोचर मना ते कैसे पाहावे । मीपणासी ठावे कदां नव्हे ॥३६॥
नव्हे जाणीजेसे ऐसेचि जाणावे । मग होय ठावे समाधान ॥३७॥
समाधान ते तूं वाक्य तत्त्वमसि । सोहंहंसा ऐसी मात आहे ॥३८॥
पाहे अहं ब्रह्म ऐसेचि वचन । ब्रह्मसनातन तूंचि बापा ॥३९॥
तूंचि येक ब्रह्म येर सर्व भ्रम । दृढ धरी वर्म अंतरीचे ॥४०॥
अंतरीचे वर्म अंतरी धरावे । विचारे करावे दृढोत्तर ॥४१॥
दृढोत्तर होय श्रवणमनने । अद्वैतचि मने विवरावे ॥४२॥
विवरावे जरी भक्तीचे लक्षण । वैराग्य ते कोण कैसे आहे ॥४३॥
आहे भक्ति ऐसी विवेके जाणावी । आवडी धरावी शाश्वताची ॥४४॥
शाश्वताची प्रीति विषयी विरक्ति । नाशिवंत चित्ती जाणोनियां ॥४५॥
जाणोनियां सर्व नाशिवंत ऐसे । शाश्वती विश्वासे मन बुद्धि ॥४६॥
बुद्धीचा निश्चयो स्वरुप जाहाला । विश्वासला सस्वरुपी ॥४७॥
स्वरुपी आसक्ति याचे नांव भक्ति । पाहातां विभक्ति जेथे नाही ॥४८॥
जेथे नाही देहबुद्धीचे अज्ञान । तया नांव ज्ञान बोलिजेते ॥४९॥
बोलिजेते ज्ञान सर्वसाक्षभूत । जाणावे अद्वैत तेंचि ज्ञान ॥५०॥
ज्ञान आणि भक्ति येकचि असती । वैराग्याची स्थिती बोलिजेल ॥५१॥
बोलिजे वैराग्य त्यागाचे लक्षण । साक्षी विलक्षण जाणोनियां ॥५२॥
जाणोनी माईक सर्वहि त्यागिले । मन सुखावले संगत्यागे ॥५३॥
संगत्याग केला निःसंग राहिला । सर्वहि एकला एकरुप ॥५४॥
एकरुप जाले भक्ति आणि ज्ञान । वैराग्यहि जाण एकरुप ॥५५॥
एकरुप जाले भक्ति आणि ज्ञान । बुडाले साधन वैराग्याचे ॥५६॥
वैराग्यावाचूनि सर्व खंडे ज्ञान । त्यागाचे लक्षण तेथे नाही ॥५७॥
नाही भक्तिभाव सगुणाच्या ठायी । शब्दज्ञान काईं बोलोनियां ॥५८॥
बोलोनियां मुखे तैसी क्रिया करी । धन्य तो संसारी ब्रह्मज्ञानी ॥५९॥
ब्रह्मज्ञानी भला वर्तुणुकेपासी । कोरड्या शब्दासी कोण पुसे ॥६०॥
कोण पुसे बापा ज्ञान हे शाब्दिक । क्रिया अलोलीक सत्य जाणा ॥६१॥
सत्य जाण भक्ति शरीरे करावी । आवडी धरावी सगुणाची ॥६२॥
सगुणी आदरे देह झीजवावे । भजन करावे नवविधा ॥६३॥
नवविधा खूण श्रवण कीर्तन । नामाचे स्मरण सर्वकाळ ॥६४॥
सर्वांचे जीवन ते पादसेवन । करावे पूजन यथासांग ॥६५॥
यथासांग पूजा देवाब्राह्मणांची । प्रीती वंदनाची सर्वकाळ ॥६६॥
सर्वकाळ दास्य मानसी आवडे । सख्यचि रोकडे सर्वांभूती ॥६७॥
सर्वांभूतीए मन आत्मनिवेदन । ऐसे हे भजन ॥६८॥
नवविधा भक्ति हा देह चालतां । करावी सर्वथा सर्व भावे ॥६९॥
सर्वभावे सदा सगुणी भजावे । कोरडे त्यागावे शब्दज्ञान ॥७०॥
शब्दज्ञान भक्ति संसारी आसक्ती । त्या नांव विभक्ति सत्य जाण ॥७१॥
सत्य जाण मने आधार घेतला । सुखे सुखावला विषयांच्या ॥७२॥
विषयांचे सुख चोरुनि अंतरी । त्याग दुराचारी उच्छेदी तो ॥७३॥
उच्छेदिती आहे भक्ति सगुणाची । वाट साधनाची मोडतसे ॥७४॥
मोडतो आचार कर्म कुळाचार । करी भ्रष्टाकार पापारुपी ॥७५॥
पापरुपी नर जाणावा साचार । करी एकंकार शब्दज्ञाने ॥७६॥
शब्दज्ञान गाथा अहंतेच्या माथां । तेणे तो सर्वथा आवरेना ॥७७॥
आवरेना तोंडी धरितां पाषांडी । वेदज्ञाहि मोडी आंगबळे ॥७८॥
तोंडबळे बापा क्रिया न संडावी । आसक्ति दंडावी वीतरागे ॥७९॥
वीतरागे मन मोकळे करावे । सुख न धरावे संसाराचे ॥८०॥
संसारीचे सुख नासिवंत आहे । जाईजणे पाहे विचारुनी ॥८१॥
विचारुनि पाही आसक्ति मनाची । दुर्दशा ज्ञानाची करुं नको ॥८२॥
करुं नये मुक्तक्रियेचा निश्चयो । तेणे होतो क्षयो साधनाचा ॥८३॥
साधन सोडितां सिद्धपण गेले । साधनेसी भले सिद्धपण ॥८४॥
सिद्धपण आंगी आदळो नेदावे । जाणपण द्यावे सोडुनियां ॥८५॥
सोडूनी जाणीव जाणोनि नेणता । सिद्धपणे स्वतां साधक तो ॥८६॥
साधक तो आहे ब्रह्मा विष्णु हर । साधनी तत्पर सर्वकाळ ॥८७॥
सर्वकाळ त्याग करुनि उदास । योगिये तापस दिगंबर ॥८८॥
दीगंबर हर साधनी तत्पर । त्याहूनि थोर जीव काय ॥८९॥
काय ते चुकले उदासीन जाले । त्याहूनि हे भले जीव शब्दज्ञानी ॥९०॥
शब्दज्ञानी भला तोचि तो जाणावा । स्वये पालटावा जालेपण ॥९१॥
जालेपण भावे भजावे सगुणा । भक्ति उपासना जप ध्यान ॥९२॥
जप ध्यान मन भोगी उदासीन । स्वधर्मरक्षण यथाशक्ति ॥९३॥
शक्तिहूनी वाड ज्ञान बोलो नये । सांडूं नये सोय सगुणाची ॥९४॥
सगुणाची सोय सांडूं नये कदा । तीर्थक्षेत्रे सदा आवडावी ॥९५॥
आवडावे सदा स्वये निरुपण । श्रवण मनन निजध्यास ॥९६॥
निजध्यासे होय अंतरीचा त्याग । बाह्य वीतराग उदासीन ॥९७॥
उदासीन वृत्ति कोठे गुंडाळेना । उपाधी जडेना बाह्याकारी ॥९८॥
बाह्य अभ्यांतरी त्याग निरंतरी । वैराग्य यापरी आचरावे ॥९९॥
आचरावे कर्म ज्याचा जो स्वधर्म । आणि नित्यनेम साधनाचा ॥१००॥
साधनाची वाट ओस पाडूं नये । बोलावी हे सोय निरुपणी ॥११०॥
निरुपणी सत्य तेंचि प्रतिष्ठावे । मग आचरावे यथाशक्ति ॥१०२॥
शक्तिसार स्वये जैसा आचरतो । तेंचि प्रतिष्ठितो मूढ जन ॥१०३॥
मूढ जन तरे साधनी लागतां । पाविजे अनंता भक्तिपंथे ॥१०४॥
भक्तिपंथे जातां होय सायोज्यता । निश्चयो तत्त्वतां दास म्हणे ॥१०५॥