कपिंजलासन ***

(चित्र क्र. ५६७)
कपिंजल म्हणजे चातक पक्षी. पावसाचे आणि दवाचे थेंब एवढेच त्याचे अन्न असते. वसिष्ठासन (चित्र क्र.३९८) आणि पादांगुष्ठ धनुरासन (चित्र क्र.५५५) यांची सांगड या आसनात घातली असून ते शिकण्यास कठीण आहे.

पध्दती
१. ताडासनात उभे राहा. (चित्र क्र.१) पुढे वाका, तळहात जमिनीवर टेका आणि अधोमुख श्वानासन (चित्र क्र.७५) करीत असल्याप्रमाणे पाय ४ ते ५ फूट मागे न्या.
२. सर्व शरीर उजव्या कुशीवर न्या आणि त्याचा भार उजवा तळहात व उजवे पाऊल यावर घ्या. उजव्या पायाची बाहेरची कडा जमिनीवर खंबीरपणे टेकलेली राहू द्या.
३. डावे पाऊल उजव्या पावलावर ठेवा, डावा तळहात डाव्या पुठठ्यावर ठेवा आणि शरीर न हालवता तोलून धरा. (चित्र क्र.३९६) शरीराची उजवी बाजू आता वसिष्ठासनात असेल.
४. श्वास सोडा. डावा पाय गुडघ्याशी वाकवा. आणि डाव्या हाताचा आंगठा व तर्जनी आणि इतर बोटे यांच्यामध्ये डाव्या पायाचा आंगठा घट्ट धरा.
५. डावे कोपर व खांदा फिरवा. डावा हात व पाय पाठीमागे ताणा व डाव्या पायाच्या आंगठयावील पकड सैल न करता धनुष्याकृती तयार करा.(चित्र क्र.५६७). डावा हात व पाय आता पादांगुष्ठ धनुरासनामध्ये असतील.
६. उजवा हात व पाय ताठ ठेवून आणि डाव्या हाताची डाव्या पायाच्या आंगठयावरील पकड कायम ठेवून काही सेकंद शरीर तोलून धरा. कणा, छाती, मान व खांदे पूर्णपणे ताणलेले व पोट आकुंचित झालेले असल्यामुळे श्वसन अवघड होईल.
७. डाव्या पायाची पकड सोडा, डावा पाय सरळ करा आणि डावे पाऊल उजव्या पावलावर व डावा हात डाव्या पुठ्ठयावर ठेवा. तळहात व पावले ही दोन्ही स्थिती क्र.१ प्रमाणे जमिनीवर ठेवा. त्यानंतर हे आसन दुसर्‍या बाजूने आधीच्या इतकाच वेळ करा. आता शरीराची डावी बाजू वसिष्ठासनात (चित्र क्र.३९८) असेल आणि उजवी बाजू पादांगुष्ठ धनुरासनात (चित्र क्र.५५५) असेल. ‘डावा’ आणि ‘उजवा’ या शब्दांची उलटापालट करुन वर दिलेली पध्दती अनुसरा.

परिणाम
या आसनात मनगटे मजबूत बनतात. खांद्यांच्या पात्यांना व्यायाम घडतो, त्यामुळे खांद्याच्या सांध्यांमधील ताठरपणा नाहीसा होतो. पाय सुदृढ बनतात व मणक्यांना फायदा होतो. छाती पूर्णपणे फुगवली जाते, आणि पोटाचे स्नायू सशक्त बनतात. या आसनामुळे सर्व शरीर सुस्थितीत राहाते.