द्विपाद शीर्षासन **

(चित्र क्र. ३९३)
द्विपाद म्हणजे दोन्ही पावले. एकपाद शीर्षासनामध्ये (चित्र क्र. ३७१) एक पाय मानेच्या मागच्या बाजूवर ठेवला जातो. ह्या आसनामध्ये मानेच्या मागे दोन्ही पाय ठेवले जातात. छातीपुढे हात जुळवले जातात. शरीर माकडहाडानजीकच्या, ढुंगणाच्या अगदी लहानशा भागावर तोलले जाते. हे फार कठीण आहे. आणि ते करताना आपण मागच्या बाजूला पडण्याचा नेहमीच संभव असतो. या आसनाचे योगनिद्रासनाशी (चित्र क्र. ३९१) अतिशय साम्य आहे. परंतु योगनिद्रासनामध्ये पाठ जमिनीवर टेकलेली असते, तर येथे शरीर जमिनीशी काटकोनात असते.

पध्दती
१. पाय सरळ समोर पसरुन जमिनीवर बसा. (चित्र क्र. ७७)
२. दोन्ही गुडघे वाकवा आणि पावले धडाच्या जवळ आणा.
३. श्वास सोडा. दोन्ही हातांनी उजवा घोटा पकडा. उजवी मांडी उचलून मागे आणा. धड किंचित पुढे वाकवा आणि एकपाद शीर्षासनातल्याप्रमाणे उजवा पाय मानेच्या मागच्या बाजूवर ठेवा. उजव्या मांडीची मागची बाजू आता उजव्या खांद्याच्या मागच्या बाजूला भिडलेली राहील. घोटयावरची हातांची पकड सोडा आणि श्वास घ्या.
४. श्वास सोडा. डावा घोटा डाव्या हाताने पकडा. डावी मांडी वर उचलून मागे आणा. वर वर्णन केलेल्या पध्दतीप्रमाणे डावा पाय उजव्या पायावर आणून ठेवा. डाव्या घोटयावरील पकड सोडा, परंतु दोन्ही पावले घोटयापाशी एकमेकांत अडकवलेली असू द्या. दोन्ही हात कंबरेच्या जवळ जमिनीवर ठेवा आणि माकडहाडानजीकच्या ढुंगणाच्या भागावर शरीर सरळ उभे राहील अशा बेताने तोल सांभाळा. (चित्र क्र. ३९२) हे साधण्यासाठी सरावाची आवश्यकता असते. श्वसन नेहमीप्रमाणे ठेवण्याचा प्रयत्न करा.
५. हात जमिनीवरुन उचला. ते छातीसमोर जुळवा आणि या सरळ उभ्या स्थितीत काही सेकंद, किंवा तुम्हाला शक्य होईल त्याप्रमाणे १० ते ३० सेकंद राहा. (चित्र क्र. ३९३) ही या आसनातील अंतिम स्थिती.
६. या स्थितीत काही काळ राहिल्यावर दोन्ही हात कंबरेनजीक जमिनीवर टेका. श्वास सोडा. हात सरळ करा. हातांवर वजन घेऊन शरीर वर ओढा. पायांची, घोटयांपाशी केलेली घडी मोडू नका. (चित्र क्र. ३९४) तुम्हाला शक्य होईल त्याप्रमाणे १० ते २० सेकंद या स्थितीत राहा.
७. पावलांची घोटयाजवळची घडी मोडा; नंतर पाय सरळ वर लांबवा आणि हातांवर शरीर तोलून धरा. या आसनाचे नाव आहे :