परिवृत्त जानु शीर्षासन *

(चित्र क्र. १३२)
परिवृत्त म्हणजे फिरवलेला किंवा वळविलेला. जानू म्हणजे गुडघा आणि शीर्ष म्हणजे डोके. जानुशीर्षासनाच्या या वेगळ्या प्रकारात एक पाय जमिनीवर लांबवला जातो, दुसरा गुडघा वाकवला जातो. धड पिळवटून वळविले जाते. लांबवलेले पाऊल दोन्ही हातांनी पकडले जाते आणि डोक्याची मागची बाजू ही पाठीचा कणा वाकवून, लांबवलेल्या पायाच्या गुडघ्यावर टेकली जाते.

पध्दती
१. पाय सरळ समोर पसरून जमिनीवर बसा. (चित्र क्र. ७७)
२. डावा गुडघा वाकवा आणि तो डावीकडे न्या. डाव्या मांडीची बाहेरची बाजू आणि पोटरी जमिनीला स्पर्शू द्या.
३. डावी टाच शिवणीजवळ डाव्या मांडीच्या आतल्या भागाशी टेकून ठेवा. डाव्या पायाचा आंगठा उजव्या मांडीच्या आतल्या बाजूला स्पर्शू द्या. दोन पायांमध्ये विशालकोन असावा. डावा गुडघा जितका मागे नेता येईल तितका न्या.
४. धड डावीकडे वळवा.
५. उजवा हात लांब केलेल्या उजव्या पायाकडे ताणा. कोपरापासूनचा पुढला उजवा हात आणि उजवे मनगट अशा तर्‍हेने वळवा की ज्यामुळे उजव्या हाताचा आंगठा जमिनीच्या दिशेने व उजवी करंगळी वरच्या दिशेने राहील. नंतर उजव्या हाताने उजव्या पावलाची आतली बाजू पकडा. (चित्र क्र. १३०)
६. धड पाठीमागे झुकवा. डावा हात डोक्यावर उंच धरा. मनगट वर असू द्या. आणि लांबवलेल्या उजव्या पावलाची बाहेरची बाजू डाव्या हाताने धरा. येथेही डाव्या हाताचा आंगठा जमिनीकडे व करंगळी वरच्या दिशेला ठेवा. (चित्र क्र. १३१)
७. कोपरे वाकवा आणि एकमेकांपासून दूर न्या. श्वास सोडा. धड वरच्या बाजूला वळवा. डोके हातांच्या मध्ये न्या. आणि डोक्याची मागची बाजू उजव्या गुडघ्यावर टेका. उजव्या गुडघ्याच्या सांध्याचे मागची बाजू उजव्या खांद्याच्या मागच्या बाजूला स्पर्शू द्या. त्यामुळे उजवीकडील बरगडयांची मागची बाजू उजव्या गुडघ्यावर टेकेल. वाकवलेला डावा गुडघा आणखी लांब ताणा आणि बरगडयांची डावी बाजू ताणा. (चित्र क्र. १३२)
८. या स्थितीत सुमारे २० सेकंद राहा. पोट आकुंचित झाल्यामुळे श्वसन तोकडे आणि जलद गतीचे होईल.
९. श्वास घ्या. हात मोकळे करा. लांबवलेल्या उजव्या पायाच्या ‘समोर येईल अशा रीतीने धड वळवून मूळ स्थितीला आणा. डोके वर उचला. आणि डावा पाय सरळ करुन स्थिती क्र. १ वर या.
१०. उलटया बाजूने हे आसन पुन्हा करा. यावेळी उजवा गुडघा वाकवा आणि डावा पाय सरळ ठेवा. वाकवलेल्या उजव्या गुडघ्याच्या समोर येईल अशा तर्‍हेने धड उजवीकडे वळवा. डावा हात डाव्या पावलाक्डे पसरा. डावा आंगठा जमिनीकडे रोखला जाईल अशा तर्‍हेने कोपरापासूनचा डावा हात आणि डावे मनगट वळवा. डाव्या हाताने डाव्या पावलाची आतली बाजू धरा. उजवा हात डोक्यावरुन पुढे आणून डाव्या पावलाची बाहेरची बाजू उजव्या हाताने टाचेनजीक पकडा. त्यानंतर डोक्याची मागची बाजू डाव्या गुडघ्यावर टेका. आणि डाव्या खांद्याच्या मागच्या बाजूने डाव्या गुडघ्याच्या आतलया बाजूला स्पर्श करण्याचा प्रयत्न करा. त्यामुळे डाव्या बाजूच्या बरगडयांची मागची बाजू डाव्या गुडघ्यावर टेकेल. उजवीकडील बरगडयांना ताण द्या. आधीच्या वेळाइतकाच वेळ या आसनात राहा.

परिणाम
जानुशीर्षासनावरील (चित्र क्र. १२७) टिपेत दिलेल्या परिणामांखेरीज या आसनामुळे पाठीच्या कण्यामधील रक्ताभिसरण वाढते आणि पाठदुखी नाहीशी होते. जानुशीर्षासनामध्ये पोटातील स्नायू आकुंचित होतात. उलट येथे ते दोन्ही बाजूना ताणले जातात. हे आसन अत्यंत जोम देणारे असे आहे.