मत्स्यासन *

(चित्र क्र. ११३)
मत्स्य म्हणजे मासा. या विश्वाचे मूळ आणि आधार जो विष्णू. त्याच्या मत्स्यावताराचे नाव ह्या आसनाला दिले आहे. याबाबतची कथा अशी : पूर्वीच्या काळी एकदा सर्व पृथ्वीवर अनाचार माजला आणि प्रलयकाल आला असे वाटू लागले, तेव्हा विष्णूने माशाचे रुप घेतले आणि मनूला आगामी अनर्थाबद्दल इशारा दिला. या माशाने मनू, त्याचे कुटूंब आणि सात महर्षी यांचे जहाज आपल्या शिंगाला बांधून सुरक्षित स्थळी नेले. त्याचप्रमाणे वेदही महापुरातून वाचविले.

पध्दती
१. पद्मासनाप्रमाणे बसा. (चित्र क्र. १०४)
२. पाय जमिनीवर राहतील अशा पध्दतीने सरळ उताणे झोपा.
३. श्वास सोडा. मान आणि छाती वर उचलून पाठीची कमान करा. डोके मागे खेचून टाळू जमिनीवर टेका. मांडी घातलेले पाय हातांनी पकडून डोके आणखी मागे खेचा आणि पाठीची कमान अधिक उंच करा. (चित्र क्र. ११२)
४. आता पायापासून हात मोकळे करा. हात वाकवा, हातांनी कोपरे पकडा. आणि कोपरांपासून पुढले हात डोक्याच्या मागे जमिनीवर टेकवा. (चित्र क्र. ११३)
५. या स्थितीत दीर्घ श्वसन करीत ३० ते ६० सेकंद राहा. डोक्याचा मागचा भाग जमिनीवर ठेवा आणि सरळ उताणे निजा.
६. श्वास आत घ्या. पद्मासनामध्ये या. पाय लांब करा आणि विसावा घ्या.
७. मांडी बदला आणि आधीच्याच इतका वेळ पुन्हा हे आसन करा.
८. क्र. ३ व ४ या स्थिती नीट साधता आल्या नाहीत तर डोक्यावरुन पलीकडे हात सरळ पसरून जमिनीवर उताणे पडा. (चित्र क्र. ११४)

परिणाम
या आसनात पाठीचा छातीमागचा भाग पूर्णपणे ताणला जातो. आणि छातीही चांगलीच फुगवली जाते. श्वसन अधिक पूर्णतेने होऊ लागते. मान ताणली जात असल्यामुळे कंठस्थ ग्रंथी सुधारतात. ओटीपोटाचे सांधे लवचिक बनतात. या आसनामुळे झोंबणारी व रक्ताळलेली मुळव्याध बरी होते.