पातालखण्डः - अध्यायः ७९

ईश्वर उवाच-
शालग्रामे मणौयंत्रे मंडले प्रतिमासु च
नित्यं तु श्रीहरेः पूजा केवले भवनेन तु ॥१॥
गंडक्यामेकदेशे तु शालग्रामस्थलं महत्
पाषाणं तद्भवं पातु शालग्राममिति स्थितम् ॥२॥
शालग्रामशिलास्पर्शात्कोटिजन्माघनाशनम्
किं पुनः पूजनं तत्र हरेः सांनिध्यकारणम् ॥३॥
शालग्रामैकयजनाच्छतलिंगीफलं लभेत्
बहुभिर्जन्मभिः पुण्यैर्यदिकृष्णशिलां लभेत् ॥४॥
गोष्पदेन च चिह्नेन जनुस्तेन समाप्यते
आदौ शिलां परीक्षेत स्निग्धां श्रेष्ठां च मेचकाम् ॥५॥
आकृष्णा मध्यमा प्रोक्ता मिश्रा मिश्रफलप्रदा
सदा काष्ठे स्थितो वह्निर्मथनेन प्रकाश्यते ॥६॥
यथा तथा हरिर्व्यापी शालग्रामे प्रतीयते
प्रत्यहं द्वादशशिलाः शालग्रामस्य योऽर्चयेत् ॥७॥
द्वारवत्याः शिलायुक्ताः स वैकुंठे महीयते
शालग्रामशिलायां तु गह्वरं लक्षते नरः ॥८॥
पितरस्तस्य तिष्ठंति तृप्ताः कल्पांतकं दिवि
वैकुंठभवनं तत्र यत्र द्वारावती शिला ॥९॥
मृतो विष्णुपुरं याति तत्तीर्थं योजनत्रयम्
जपः पूजा च होमश्च सर्वं कोटिगुणं भवेत् ॥१०॥
मनस्कामसमाभीष्टं क्रोशमात्रं न संशयः
कीटकोऽपि मृतिं याति वैकुंठभवनं यतः ॥११॥
शालग्रामशिलायां यो मूल्यमुद्घाटयेन्नरः
विक्रेता चानुमंता च यः परीक्षानुमोदकः ॥१२॥
सर्वे ते नरकं यांति यावत्सूर्यश्च संप्लवः
अतस्तद्वर्जयेद्देवि चक्रक्रयणविक्रयम् ॥१३॥
शालग्रामोद्भवो देवो यो देवो द्वारकोद्भवः
उभयोः संगमो यत्र मुक्तिस्तत्र न संशयः ॥१४॥
द्वारकोद्भवचक्राढ्यो बहुचक्रेण चिह्नितः
चक्रासनशिलाकारचित्स्वरूपो निरंजनः ॥१५॥
नमोऽस्त्वोंकाररूपाय सदानंदस्वरूपिणे
शालग्राममहाभाग भक्तस्यानुग्रहं कुरु ॥१६॥
तवानुग्रहकामस्य ऋणग्रस्तस्य मे प्रभो
अतः परं प्रवक्ष्यामि तिलकस्य विधिं मुदा ॥१७॥
यच्छ्रुत्वा मानवाः सर्वे विष्णुसारूप्यमाप्नुयुः
ललाटे केशवं विद्यात्कंठे श्रीपुरुषोत्तमम् ॥१८॥
नाभौ नारायणं देवं वैकुंठं हृदये तथा
दामोदरं वामपार्श्वे दक्षिणे च त्रिविक्रमम् ॥१९॥
मूर्ध्नि चैव हृषीकेशं पद्मनाभं च पृष्ठतः
कर्णयोर्यमुनां गंगां बाह्वोः कृष्णं हरिं तथा ॥२०॥
यथास्थानेषु तुष्यंति देवता द्वादश स्मृताः
द्वादशैतानि नामानि कर्तव्ये तिलके पठेत् ॥२१॥
सर्वपापविशुद्धात्मा विष्णुलोकं स गच्छति
ऊर्द्ध्वपुंड्रमूर्द्ध्वरेखं ललाटे यस्य दृश्यते ॥२२॥
चांडालोऽपि स शुद्धात्मा पूज्य एव न संशयः
यस्योर्द्ध्वपुंड्रं दृश्येत न ललाटे नरस्य हि ॥२३॥
तद्दर्शनं न कर्त्तव्यं दृष्ट्वा सूर्यं निरीक्षयेत्
त्रिपुंड्रं यस्य विप्रस्य ऊर्द्ध्वपुंड्रं न दृश्यते ॥२४॥
तं दृष्ट्वाप्यथवा स्पृष्ट्वा सचैलं स्नानमाचरेत्
सांतरालं प्रकर्त्तव्यं पुंड्रं हरिपदाकृति ॥२५॥
निरंतरालं यः कुर्यादूर्द्ध्वपुंड्रं द्विजाधमः
ललाटे तस्य सततं शुनःपादो न संशयः ॥२६॥
नासादिकेशपर्यंतमूर्द्ध्वपुंड्रं सुशोभनम्
मध्ये छिद्रसमायुक्तं तं विद्याद्धरिमंदिरम् ॥२७॥
वामभागे स्थितो ब्रह्मा दक्षिणे तु सदाशिवः
मध्ये विष्णुं विजानीयात्तस्मान्मध्यं न लेपयेत् ॥२८॥
वीक्ष्यादर्शे जले वापि यो विदध्यात्प्रयत्नतः
ऊर्द्ध्वपुंड्रं महाभागः सयाति परमां गतिम् ॥२९॥
अग्निरापश्च वेदाश्च चंद्रादित्यौ तथानिलः
विप्राणां नित्यमेते हि कर्णे तिष्ठंति दक्षिणे ॥३०॥
गंगा च दक्षिणे श्रोत्रे नासिकायां हुताशनः
उभयोरपि संस्पर्शात्तत्क्षणादेव शुध्यति ॥३१॥
कृत्वा चैवोदकं शंखे वैष्णवानां महात्मनाम्
तुलसीमिश्रितं दद्यात्पिबेन्मूर्ध्नाभिवंदयेत् ॥३२॥
प्राश्नीयात्प्रोक्षयेद्देहं पुत्रमित्रपरिग्रहम्
विष्णोः पादोदकं पीतं कोटिजन्माघनाशनम् ॥३३॥
तदेवाष्टगुणं पापं भूमौ बिंदुनिपातनात्
जलशंखं करे कृत्वा स्तुत्वा नत्वा प्रदक्षिणम् ॥३४॥
सततं धार्यते वारि तेनाप्तं जन्मनः फलम्
शंखो यस्य गृहे नास्ति घंटा वा गरुडान्विता ॥३५॥
पुरतो वासुदेवस्य न स भागवतः कलौ
यानैर्वा पादुकाभिर्वा यानं भगवतो गृहे ॥३६॥
देवोत्सवेष्वसेवा च अप्रणामस्तदग्रतः
उच्छिष्टे चैव चाशौचे भगवद्वंदनादिकम् ॥३७॥
एकहस्तप्रणामश्च तत्पुरस्तात्प्रदक्षिणम्
पादप्रसारणं चाग्रे तथा पर्यंकसेवनम् ॥३८॥
शयनं भक्षणं चापि मिथ्याभाषणमेव च
उच्चैर्भाषामिथो जल्पो रोदनानि च विग्रहः ॥३९॥
निग्रहानुग्रहौ चैव स्त्रीषु च क्रूरभाषणम्
केवलावरणं चैव परनिंदापरस्तुतिः ॥४०॥
अश्लीलभाषणं चैव अधोवायुविमोक्षणम्
शक्तौ गौणोपचारश्च अनिवेदितभक्षणम् ॥४१॥
तत्तत्कालोद्भवानां च फलादीनामनर्पणम्
विनियुक्तावशिष्टस्य प्रदानं व्यंजनस्य यत् ॥४२॥
स्पष्टीकृत्याशनं चैव परनिंदा परस्तुतिः
गुरौ मौनं निजस्तोत्रं देवतानिंदनं तथा ॥४३॥
अपराधास्तथा विष्णोर्द्वात्रिंशत्परिकीर्तिताः ॥४४॥
अपराधसहस्राणि क्रियंतेऽहर्निशं मया
तवाहमिति मां मत्वा क्षमस्व मधुसूदन ॥४५॥
इति मंत्रं समुच्चार्य प्रणमेद्दंडवद्भुवि
अपराधसहस्राणि क्षमते सर्वदा हरिः ॥४६॥
सायंप्रातर्द्विजातीनां श्रुत्युक्तमशनं तथा
विष्णुभक्तावशिष्टस्य दिनपापात्प्रमुच्यते ॥४७॥
अन्नं ब्रह्मा रसो विष्णुः खादयेन्मांसमुच्चरन्
एवं ज्ञात्वा तु यो भुंक्ते सोऽन्नदोषैर्न लिप्यते ॥४८॥
अलाबुं वर्त्तुलाकारं मसूरं च सवल्कलम्
तालं शुक्लं च वृंताकं न खादेद्वैष्णवो नरः ॥४९॥
वटाश्वत्थार्कपत्रेषु कुंभी तिंदुकपत्रयोः
कोविदारे कदंबे च न खादेद्वैष्णवो नरः ॥५०॥
श्रावणे वर्जयेच्छाकं दधि भाद्रपदे त्यजेत्
आश्विने मासि दुग्धं च कार्त्तिके चामिषं त्यजेत् ॥५१॥
दग्धमन्नं तु जंबीरं यद्विष्णोरनिवेदितम्
बीजपूरं च शाकं चप्रत्यक्षलवणं तथा ॥५२॥
यदि दैवाच्च भुंजीत तदा तन्नाम संस्मरेत्
हैमंतिकं सिता स्विन्नं धान्यं मुद्गास्तिला यवाः ॥५३॥
कलाप कंगु नीवाराः शाकं च हिलमोचिका
कालशाकं च वास्तूकं मूलकं रक्तकेतरत् ॥५४॥
लवणे सिंधुसामुद्रे गव्ये च दधिसर्पिषी
पयोनुद्धृतसारं च पनसाम्रहरीतकी ॥५५॥
पिप्पली जीरकं चैव नागरंगक तिंतिडी
कदलीलवली धात्री फलान्यगुडमैक्षवम् ॥५६
अतैलपक्वं मुनयो हविष्यान्नं प्रचक्षते
तुलसीपत्रपुष्पाद्यैर्माल्यं वहति यो नरः ॥५७
विष्णुं तमपि जानीयात्सत्यं सत्यं न संशयः
धात्रीवृक्षं समारोप्य विष्णुतुल्यो भवेन्नरः ॥५८॥
कुरुक्षेत्रं विजानीयात्सार्द्धं हस्तशतत्रयम्
तुलसीकाष्ठघटितै रुद्राक्षाकारकारितैः ॥५९॥
निर्मितां मालिकां कंठे निधायार्चनमारभेत्
तथामलकमालां च सम्यक्पुष्करमालिकाम् ॥६०॥
कंठे मालां च यत्नेन धारयेद्विष्णुपूजकः
निर्माल्यं तुलसीमालां शिरस्यपि च धारयेत् ॥६१॥
निर्माल्यचंदनेनांगमंकयेत्तस्य नामभिः
ललाटे च गदा धार्या मूर्ध्नि चापं शरस्तथा ॥६२॥
नंदकं चैव हृन्मध्ये शंखं चक्रं भुजद्वये
शंखचक्रान्वितो विप्रः श्मशाने म्रियते यदि ॥६३॥
प्रयागे या गतिः प्रोक्ता सा गतिस्तस्य निश्चिता
यो धृत्वा तुलसीपत्रं शिरसा विष्णुतत्परः ॥६४॥
करोति सर्वकार्याणि फलमाप्नोति चाक्षयम्
तुलसीकाष्ठमालाभिर्भूषितः कर्म आचरन् ॥६५॥
पितॄणां देवतानां च कृतं कोटिगुणं भवेत्
निवेद्य केशवे मालां तुलसीकाष्ठनिर्मिताम् ॥६६॥
वहते यो नरो भक्त्या तस्य नश्यति पातकम्
पाद्यादिभिरथाभ्यर्च्य इमं मंत्रमुदीरयेत् ॥६७॥
या दृष्टा निखिलाघसंघशमनी स्पृष्टा वपुः पावनी
रोगाणामभिवंदिता निरसनी सिक्तांतकत्रासिनी
प्रत्यासत्ति विधायिनी भगवतः कृष्णस्य संरोपिता
न्यस्ता तच्चरणे विमुक्तिफलदा तस्यै तुलस्यै नमः ॥६८॥
इति श्रीपद्मपुराणे पातालखंडे वृंदावनमाहात्म्ये देवीश्वरसंवादे
तिलकादिनिर्णयोनाम नवसप्ततितमोऽध्यायः ॥७९॥