|
स्व [sva] pron. a.pron. a. pron. a.
one's own, belonging to oneself, often serving as a reflexive pronoun; स्वनियोगमशून्यं कुरु [Ś.2;] प्रजाः प्रजाः स्वा इव तन्त्रयित्वा 5.5; oft. in comp. in this sense; स्वपुत्र, स्वकलत्र, स्वद्रव्य.
innate, natural, inherent, peculiar, inborn; सूर्यापाये न खलु कमलं पुष्यति स्वामभिख्याम् [Me.82;] [Ś.1.19;] स तस्य स्वो भावः प्रकृतिनियतत्वादकृतकः [U. 6.14.]
belonging to one's own caste or tribe; शूद्रैव भार्या शूद्रस्य सा च स्वा च विशः स्मृते [Ms.3.13;5.14.]
स्वः one's own self.
A relative, kinsman; एनं स्वा अभि- संविशन्ति भर्ता स्वानां श्रेष्ठः पुर एता भवति [Bṛi. Up.1.3.18;] (दौर्गत्यं) येन स्वैरपि मन्यन्ते जीवन्तोऽपि मृता इव [Pt.2.1;] [Ms. 2.19.]
The soul.
N. N. of Viṣṇu.
-स्वा A woman of one's own caste.
(र्थः) one's own interest, self-interest; सर्वः स्वार्थं समीहते [Śi.2.65;] स्वार्थात्सतां गुरुतरा प्रणयिक्रियैव [V. 4.15.]
own or inherent meaning; स्वार्थे णिच्, स्वार्थे कप्रत्ययः &c.; परार्थव्यासङ्गादुपजहदथ स्वार्थपरताम् [Bv.1.79] (where both senses are intended).
= पुरुषार्थः q. v.; ---11--- ˚अनुमानम् inference for oneself, a kind of inductive reasoning, one of the two main kinds of अनुमान, the other being परार्थानुमान. ˚पण्डित a.
clever in one's own affairs.
expert in attending to one's own interests. ˚पर, ˚परायण a. intent on securing one's own interests, selfish; परार्थानुष्ठाने जडयति नृपं स्वार्थपरता [Mu.3.4.] ˚विघातः frustration of one's object. ˚सिद्धिः f. fulfilment of one's own object.
-आनन्दः delight in one's self.
-आयत्त a. a. subject to, or dependent upon, oneself; स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः [Bh. 2.7.]
-आरब्ध, -आरम्भक a. a. self-undertaken.
-आहत a. a. coined by one's self.
-इच्छा self-will, own inclination. ˚आचारः acting as one likes; self-will. ˚मृत्युः an epithet of Bhīṣma.
-उत्थ a. a. innate.
-उदयः the rising of a sign or heavenly body at any particular place.
-उपधिः a fixed star.
-कम्पनः air, wind.
-कर्मन् one's own duty (स्वधर्म); स्वकर्मनिरतः सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु [Bg.18.] 45.
-कर्मस्थ a. a. minding one's own duty; अधीयीरंस्त्रयो वर्णाः स्वकर्मस्था द्विजातयः [Ms.1.1.]
-कर्मिन् a. a. selfish.-कामिन् a. selfish.
-कार्यम् one's own business or interest.
-कुलक्षयः a fish.
-कृतम् a deed done by one's self.
-कृतंभुज् a. a. experiencing the results of former deeds (प्रारब्धकर्म); मा शोचतं महाभागावात्मजान् स्वकृतंभुजः [Bhāg.1.] 4.18.
-गतम् ind. to oneself, aside (in theatrical language).
-गृहः a kind of bird.
-गोचर a. a. subject to one's self; स्वगोचरे सत्यपि चित्तहारिणा [Ki.8.13.]
-चर a. a. self-moving.
-छन्द a.
self-willed, uncontrolled, wanton.
spontaneous.
wild. (-न्दः) one's own will or choice, own fancy or pleasure, independence. (-न्दम्)ind. at one's own will or pleasure, wantonly, voluntarily; स्वच्छन्दं दलदरविन्द ते मरन्दं विन्दन्तो विदधतु गुञ्जितं मिलिन्दाः [Bv.1.15.]
self-born.
natural (स्वाभाविक); आगता त्वामियं बुद्धिः स्वजा वैनायिकी च या [Rām.2.112.16.]
(जः) a son or child.
sweat, perspiration.
a viper. (-जा) a daughter. (-जम्) blood.
जनः a kinsman, relative; इतःप्रत्यादेशात् स्वजनमनुगन्तुं व्यवसिता [Ś. 6.8;] [Pt.1.5.]
one's own people or kindred, one's household. ˚गन्धिन् a. distantly related to. (स्वजनायते den. P. 'becomes or is treated as a relation'; [Pt.1.5.] )
जातिः one's own kind.
one's own family or caste.
-ज्ञातिः a kinsman.
-ता personal regard or interest; अस्यां मे महती स्वता [Svapna.1.7.]
self-dependent, uncontrolled, independent, self-willed.
of age, full-grown. (-न्त्रम्) one's own (common group of) subsidiaries; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् [MS. 12.1.8.] (-न्त्रः) a blind man.
-दृश् a. a. seeing one's self; ईयते भगवानेभिः सगुणो निर्गुणः स्वदृक् [Bhāg.3.32.36.]
-देशः one's own country, native country. ˚जः, ˚बन्धुः a fellow countryman.
धर्मः one's own religion.
one's own duty, the duties of one's own class; [Ms.1.88,91;] स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ---27---
peculiarity, one's own rights.
-निघ्न a. a. depending on or subservient to oneself; (पुराणि च) निगृह्य निग्रहाभिज्ञो निन्ये नेता स्वनिघ्नताम् [Śiva.B.25.9.]
पक्षः one's own side or party.
a friend.
one's own opinion.
-पणः one's own stake.
-परमण्डलम् one's own and an enemy's country.
स्वः, स्वम् wealth, property; as in निःस्व q. v.
(In alg.) The plus or affirmative quantity; cf. धनः; स्वशब्दोऽयमात्मीयधनज्ञातीनां प्रत्येकं वाचको न समुदायस्य ŚB. on [MS.6.7.2.] The ego.
nature (स्वभावः); वृत्तिर्भूतानि भूतानां चराणामचराणि च । कृता स्वेन नृणां तत्र कामाच्चोदनयापि वा ॥ [Bhāg.12.7.13.] -Comp.
-अक्षपादः a follower of the [Nyāya system of philosophy.] -अक्षरम् one's own hand-writing.
-अधिकारः one's own duty or sway; स्वाधिकारात् प्रमत्तः [Me.1;] स्वाधिकारभूमौ [Ś.7.] -अधिपत्यम् one's own supremacy, sovereignty.
-अधि- ष्ठानम् one of the six Chakras or mystical circles of the body.
self-evident.
self-luminous.-प्रतिष्ठ a. astringent.
-प्रधान a. a. independent. -प्रयोगात्ind. by means of one's own efforts.
-बीजः the soul.
भटः one's own warrior.
bodyguard.
भावः own state.
an essential or inherent property, natural constitution, innate or peculiar disposition, nature; स्वभावहेतुजा भावाः [Mb.12.211.3;] पौरुषं कारणं केचिदाहुः कर्मसु मानवाः । दैवमेके प्रशंसन्ति स्वभावमपरे जनाः ॥ 12.238.4; [Bg.5.14;] स्वभावो दुरतिक्रमः Subhāṣ.; so कुटिल˚, शुद्ध˚, मृदु˚, चपल˚, कठिन˚ &c. ˚आत्मक a. natural, inborn; स्वभावतः प्रवृत्तो यः प्राप्नोत्यर्थ न कारणात्। तत् स्वभावात्मकं विद्धि फलं पुरुष- सत्तम ॥ [Mb.3.32.19.] ˚उक्तिः f.
spontaneous declaration.
(in Rhet.) a figure of speech which consists in describing a thing to the life, or with exact resemblance; स्वभावोक्तिस्तु डिम्भादेः स्वक्रियारूपवर्णनम् [K. P.1,] or नानावस्थं पदार्थानां रूपं साक्षाद्विवृण्वती [Kāv.2.8.] ˚ज a. innate, natural. ˚भावः natural disposition. ˚वादः the doctrine that the universe was produced and is sustained by the natural and necessary action of substances according to their inherent properties, (and not by the agency of a supreme being). ˚सिद्ध a. natural, spontaneous, inborn.
-भूः m. m.
an epithet of brahman.
of Śiva.
of Viṣṇu. -f. one's own country, home.-मनीषा own judgement.
-मनीषिका indifference.-मात्रेण ind. by one's self.
-युतिः the line which joins the extremities of the perpendicular and diagonal.-यूथ्यः a relation.
-योनि a. a. related on the mother's side. (-m., f.) own womb, one's own place of birth. (-f.) a sister or near female relative; रेतःसेकः स्वयोनीषु कुमारीष्वन्त्यजासु च (गुरुतल्पसमं विदुः) [Ms.11.58.]
रसः natural taste.
proper taste or sentiment in composition.
a kind of astringent juice.
the residue of oily substances (ground on a stone.)
self-luminons; त्वमकरणः स्वराडखिलकारकशक्तिधरः [Bhāg.1.] 87.28.
self-wise; [Bhāg.1.1.1.] -m.
the supreme being.
one of the seven rays of the sun.
N. N. of Brahmā; दिदृक्षुरागादृषिभिर्वृतः स्वराट् [Bhāg.3.18.2.]
N. N. of Viṣṇ&u; हस्तौ च निरभिद्येतां बलं ताभ्यां ततः स्वराट् [Bhāg.3.] 26.59.
a king with a revenue of 5 lacs to one crore Karṣas; ततस्तु कोटिपर्यन्तः स्वराट् सम्राट् ततः परम् [Śukra.1.] 185.
राज्यम् independent dominion or sovereignty.
own kingdom.
-राष्ट्रम्
-रुचिः one's own pleasure.
similar, like.
handsome, pleasing, lovely.
learned, wise.
dependent on oneself, self-dependent.
independent.
one's own subject.
in one's own power; स्वाधीना वचनीयतापि हि वरं बद्धो न सेवाञ्जलिः ---45--- 11. ˚कुशल a. having prosperity in one's own power; स्वाधीनकुशलाः सिद्धिमन्तः [Ś.4.] ˚ पतिका, ˚भर्तृका a woman who has full control over her husband, one whose husband is subject to her; अथ सा निर्गताबाधा राधा स्वाधीनभर्तृका । निजगाद रतिक्लान्तं कान्तं मण्डनवाञ्छया [Gīt.12;] see [S. D.112.] et seq.
(पम्) one's own form or shape, natural state or condition; तत्रान्यस्य कथं न भावि जगतो यस्मात् स्वरूपं हि तत् [Pt.1.159.]
natural character or form, true constitution.
nature.
peculiar aim.
kind, sort, species. ˚असिद्धि f. one of the three forms of fallacy called असिद्ध q. v.
-लक्षणम् a peculiar characteristic or property.
लोकः one's own form (आत्मरूप); व्यर्थोऽपि नैवोपरमेत पुंसां मत्तः परावृत्तधियां स्वलोकात् [Bhāg.11.22.34.]
self-knowledge; पुष्णन् स्वलोकाय न कल्पते वै [Bhāg.7.6.16.]
-बत् a. a. possessed of property; स्ववती श्रुत्यनुरोधात् ŚB. on [MS.6.1.2.] -वशa.
self-controlled.
self-impelled.
alert, active.
-वासिनी a woman whether married or unmarried who continues to live after maturity in her father's house.
-विग्रहः one's own body.-विषयः one's own country, home.
-वृत्तम् one's own business.
-वृत्ति a. a. living by one's own exertions.-संविद् f. the knowledge of one's own or the true essence.-संवृत a. self-protected, self-guarded; मायां नित्यं स्वसंवृतः [Ms.7.14.]
-संवेदनम् knowledge derived from one's self.
संस्था self-abiding.
self-possession.
absorption in one's own self; उन्मत्तमत्तजडवत्स्वसंस्थां गतस्य मे वीर चिकित्सितेन [Bhāg.5.1.13.]
self-abiding.
self-dependent, relying on one's own exertions, confident, firm, resolute; स्वस्थं तं सूचयन्तीव वञ्चितोऽसीति वीक्षितैः ---55---
doing well, well, in health, at ease, comfortable; स्वस्थ एवास्मि [Māl.4;] स्वस्थे को वा न पण्डितः [Pt.1.127;] see अखस्थ also.
contented, happy. (-स्थम्) ind. at ease, comfortably, composedly.
-स्थानम् one's own place or home, one's own abode; नक्रः स्वस्थानमासाद्य गजेन्द्रमपि कर्षति [Pt.3.46.] ˚विवृद्धिः (Mīmāṁsā) augmentation in its own place (opp. दण्डकलितवत् आवृत्तिः); तत्र पूर्णे पुनरावृत्तिर्नास्तीति दण्डकलितवद् न स्यात् । न च वृद्ध्या विना तद न्तरं पूर्यते इति स्वस्थानविवृद्धिरागतेति ŚB. on [MS.1.5.83.] -स्वरूपम् one's true character.
-हन्तृ m. m. suicide.
-हरणम् confiscation of property.
-हस्तः one's own hand or handwriting, an autograph; see under हस्त.
-हस्तिका an axe.
-हित a. a. beneficial to oneself (-तम्) one's own good or advantage, one's own welfare.
-हेतुः one's own cause.
अध्यायः self-recitation, muttering to oneself.
study of the Vedas, sacred study, perusal of sacred books; स्वाध्यायेनार्चयेदृषीन् [Ms.3.81;] [Bg.16.1;] [T. Up.1.9.1.]
the veda itself.
a day on which sacred study is enjoined to be resumed after suspension. ˚अर्थिन् m. a student who tries to secure his own livelihood during his course of holy study; [Ms.11.1.] -अध्यायिन् m.
a student of the Vedas.
a tradesman.
-अनुभवः, अनुभूतिः f. f.
self-experience.
self-knowledge; स्वानुभूत्येकसाराय नमः शान्ताय तेजसे [Bh.2.1.] अनुभावः love for property.
natural, inborn.
worthy of oneself.
अन्तम् the mind; मम स्वान्तध्वान्तं तिरयतु नवीनो जलधरः [Bv.4.5;] [Mv.7.17.]
a cavern.
one's own death, end.
-अर्जित a. a. self-acquired.
self-interested.
having its own or true meaning.
having one's own object or aim.
स्वं [sva] क् [k] ग् [g] (क्) ग् 1 P. (स्वं-क-गति) To go, move.
pleonastic.
|