मधुपर्काचा विधि

कन्यापित्यानें वराची मधुपर्कपूजा करण्याकरितां स्वच्छ उदकानें भरलेली पायधुण्याकरितां, अर्ध्याकरितां, मंत्रयुक्त तीन वेळां आचमन करण्याकरितां आणि शुद्ध आठ वेळां आचमनकरितां अशी चार पात्रें, मधुपर्काचे पात्र ( मध व दहि एकत्र केले म्हणजे त्यास मधुपर्क म्हणतात ) कांस्यपात्र, विष्टर ( पंचवीस दर्भांची खाली अग्रें करून डावें हाताकडे पीळ घातलेली दोरी ) इतकें साहित्य संपादन करून, नंतर कन्या दात्यानें पत्नीसहित वराच्यापुढें पश्चिमाभिमुख बसावें आचमन करून प्राणायाम करावा, देश काल ह्यांचें स्मरण करावें, कन्येकरितां घरीं आलेल्या * स्नातक अशा वराप्रीत्यर्थ कन्यादानाचें अंगभूत अशा मधुपर्कानें पूजन करीन असा संकल्प करावा. विष्टर असें तीन वेळां बोलून पूर्वी सांगितलेला विष्टर वराचे हातांत द्यावा. वरानें हातात घेऊन “ अहंवर्ष्म० ” (१) हा मंत्र म्हणून विष्टराचें उत्तरेस अग्र करून त्यावर बसावें. नंतर तेच पात्र पूजा करणारानें पत्नीच्या हातीं देऊन तिजकडून पाणी वराच्या उजव्या आणि डाव्या पायाअर घालवावें आणि आपण “ अस्मिन् राष्ट्रें० ” (२) हे मंत्र बोलून पाय धुवावेंत. ( धुतल्यावर कोरे वस्त्रानें पुसण्याची चाल आहे. ) नंतर वरानें लौकिक म्हणजे शुद्ध पाणी घेऊन आचमन करावें. अर्ध्य असें तीन वेळां म्हटल्यावर गंध, पुष्प, फ़ल ( सुपारी ) ह्यांनीं युक्त असें अर्ध्य वराच्या ओंजळींत घालावें. आचमनीय असें तीन वेळां म्हटल्यावर तें घेऊन, तें पात्र वरापुढें जमिनीवर ठेवावें. वरानें त्या पात्रांतून थोडें हातावर पाणी “ घेऊन “ अमृतोपस्तरणमसि ” असें म्हणून तें प्राशन करावें. आणि दुसर्‍या शुद्ध पाण्यानें आचमन करावें नंतर आणलेला मधुपर्क “ मित्रस्य० ” (३) ह्या मंत्रानेम त्या पात्रांतील पहावा. कन्यादात्यानें मधुपर्क असें तीन वेळां म्हणून वराच्या पुढें करावें, वरानें, “ देवस्यत्वा० ” (४) हा मंत्र म्हणून तें मधुपर्कपात्र आपल्या अंजलीमध्यें घ्यावें आणि “ मधुवाता० ” (५) हें मंत्र म्हणून तें मधुपर्कपात्र डाव्या हातांत घेऊन पहावें. नंतर उजव्या हाताच्या अंगुष्ठ आणि अनामिका ह्या दोहोंनी मधुपर्काला तीन वेळां प्रदक्षिणरीतीनें ढवळून अंगुलीमध्यें असलेला मधुपर्काचा लेप “ वसवस्त्वा० ” (६) ह्या मंत्रानें किंचित् पूर्वेकडे टाकावा. “ रुद्रास्त्वा० ”  (७) ह्यानें दक्षिणेस टाकावा “ आदित्या० ” (८) ह्यानेम पश्चिमेस टाकावा. “ विश्वेत्वा० ” (९) ह्यानें उत्तरेस टाकावा. “ भूतेभ्यस्त्वा० ” (१०) ह्यानें पात्राच्या मध्यभागाचा मधुपर्क थोडा थोडा घेऊन तीन वेळां वर उडवून मधुपर्काचें पात्र जमिनीवर ठेवून आणि त्यांतील किंचित् मधुपर्क हातावर घेऊन “ विराजोदोहोसि ” (११) या मंत्रानें प्राशन करून शुद्ध पाण्यानें आचमन करावें. पुन: घ्यावें आणि “ विराजोदोहमशीय ” (१२) असें म्हणून प्राशन करावें, पूर्ववत् आचमन करावें. आणि पुन: घ्यावें “ मयिदोह:पद्यायैविराज: ” (१३) असें म्हणून प्राशन करून पहिल्याप्रमाणें आचमन करावें. याप्रमाणें तीन वेळां प्राशन करून उरलेला मधुपर्काचा शेष उत्तरेस बसलेल्या ब्राह्मणाला देणें लोकविरुद्ध आहे म्हणून पाण्यांत टाकून द्यावा. ( हें योग्य व हलीं असाच प्रघात आहे. ) नंतर पूर्वी निवेदन केलेल्या आचमन पात्रांतून थोडेसें उदक घेऊन “ अमृतापिधानमसि ” (१४) असें बोलून प्राशन करावें आणि शुद्ध पाण्यानें आचमन करावें. आचमनीय पात्रांतील उरलेलें सर्व उदक घेऊन “ ॐ सत्यंयश:० ” (१५) ह्या मंत्रानें प्राशन करून नंतर शुद्ध पाण्यानें दोन वेळां आचमन करावें. नंतर कन्या देणारानें प्रत्यक्ष गाय असें तीन वेळां वरास निवेदन करावें, किंवा गाईचें निष्क्रयद्रव्य निवेदन करावें. वरानें “ मातारुद्राणां० ” हा मंत्र म्हणून तिला सोड म्हणून सांगावें. नंतर दात्यानें गंध, अक्षत, पुष्प, वस्त्रें, दोन यज्ञोपवीतें, अंगठी वगैरे अलंकार इत्यादि वस्तूंनीं आपल्या सामर्थ्यानुरूप वराचें पूजन करावें. वराबरोबर आलेल्या त्याच्या बंधूंचेंही पूजन करावें.