मराठी मुख्य सूची|मराठी साहित्य|अनुवादीत साहित्य|धर्मसिंधु|प्रथम परिच्छेद|
तिथिनिर्णयाची सामान्य परिभाषा

धर्मसिंधु - तिथिनिर्णयाची सामान्य परिभाषा

हिंदूंचे ऐहिक, धार्मिक, नैतिक अशा विषयात नियंत्रण करावे आणि त्यांना इह-परलोकी सुखाची प्राप्ती व्हावी ह्याच अत्यंत उदात्त हेतूने प्रेरित होउन श्री. काशीनाथशास्त्री उपाध्याय यांनी ’धर्मसिंधु’ हा ग्रंथ रचला आहे.

This 'Dharmasindhu' grantha was written by Pt. Kashinathashastree Upadhyay, in the year 1790-91.


तिथीचे प्रकार दोन आहेत. एक पूर्णा तिथि व दुसरी सखंडा तिथि. सूर्योदयापासून आरंभ करून साठ घटका जिची व्याप्ति आहे ती पूर्णातिथि. याहून भिन्न ती सखंडा. शुद्धा व विद्धा असे तिचे (सखंडेचे) दोन प्रकार आहेत. सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत असणारी व शिवरात्र्यादिकांच्या दिवशी मध्यरात्रीपर्यंत राहणारी ती शुद्धा होय. याहून भिन्न ती विद्धा जाणावी. प्रातर्वेध व सायंवेध अशा दोन वेधांवरूनहि विद्धा तिथीचे दोन भेद होतात. सूर्योदयानंतर सहा घटकापर्यंत एका तिथीला दुसरी तिथि जर स्पर्श करीत असेल, तर तो प्रार्तर्वेध होय आणि सूर्यास्तापूर्वी सहा घटकांपर्यंत जर एका तिथीला दुसरी तिथि स्पर्श करिल तर तो सायंवेध होय. एकादशीव्रताचा वेध त्या प्रकरणात सांगितला आहे. काही तिथींना यापेक्षा अधिक वेध असतो. उदाहरणार्थ - पंचमी बारा घटकांनी षष्ठीला विद्ध करते, दशमी पंधरा घटकांनी एकादशीला विद्ध करते, चतुर्दशी अठरा घटकांनी पौर्णिमेला विद्ध करते. विद्ध तिथि काही कर्मांना साह्य आहेत व काहींना त्याज्य आहेत. संपूर्णा तिथि व शुद्धा तिथि यासंबंधाने संदेह नसल्यामुळे त्यांच्या निर्णयाची आवश्यकता नाही! त्याचप्रमाणे ज्या गोष्टींचा निषेध सांगितला आहे, त्या गोष्टी संबंधाने सखंडा तिथींचा देखील निर्णय सांगणे नलगे. कारण, 'निषेध हा निवृत्ति स्वरूप असून, त्याला कालमात्राचीच केवळ अपेक्षा असते' असे वचन आहे. या वचनालाच अनुसरून, अष्टम्यादि तिथींना नारळ वगैरे खाण्याचा जो निषेध सांगितला आहे, तो त्या तिथींच्या कालापुरताच लागू आहे, हे उघडच सिद्ध होते.

N/A

References : N/A
Last Updated : April 22, 2008

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP