ऐका गाये साधु सज्जन हो । महंत महाजन हो । मननसील मुनिजन हो । योगा सज्ञान हो सावध ऐका ॥ १ ॥
वैकुंठराणे राज्यधर । चिन्मात्रैक राज्यकुमर । निजज्ञानीवेव्हारे थोर थोर । नित्य सादर ते आइका ॥ २ ॥
विनवी जनार्दनाचा एका । सेवितो तुमच्या चरण पियुखा । उजळल्या निजात्मसुखा । डौर वाजऊनियां देखा । डौरकार पैं जाहले ॥ ३ ॥
उठूनियां ब्रह्ममूहुर्ती । काय करावें निश्चितीं । तें ऐका तुम्हांप्रती । यथा निगुती सांगेन ॥ ४ ॥
डौरनाद । खुडमुड । कर्म मार्गी स्मृति ॥
॥ श्लोक ॥
गृहीतशिश्नश्चोत्थाय जगाम दिशउत्तरम् ।
कर्ममार्गी विधिती । शिश्न धरूनि डावे हातीं । दुर्वा घेऊनि उजवे हातीं । उत्तर दिशेप्रती । हागो जावें ॥ ५ ॥
ऐसे मुहुर्तीच हागों लागले । ते हागणवटीसी अडकले । ब्राह्म मुहुर्ती साधु भले । काय करूं लागले तें ऐक ॥ ज्ञानमार्गीं स्मृति ॥
श्लोक
ब्राह्मे मुहूर्ते चोत्थाय । चिंतयेदात्मनो हितम् ।
आत्महित चिंतन । मज व्हावें धन धान्य । मज व्हावें मान्यता मान्य । भूत भविष्य वर्तमान । हें ज्ञान मज व्हावें ॥ ७ ॥
मज व्हावें वस्त्र कलत्र । मज व्हावें वंशीं पुत्र । हें चिंतन निरंतर । तें नव्हे साचार । आत्महित ॥ ८ ॥
डुगडुग । हें चिंतन करुनी काये । थितें आयुष्य व्यर्थ जाये । जें चिंतावें तें अदृष्टीं आहे । हितचिंतन पाहे । आनचि असे ॥ ९ ॥
तें कैसें गा ये डौरकारा वाईक बोल । द्रव्य द्रष्टा दर्शन । ध्येय ध्याता ध्यान । ज्ञेय ज्ञाता ज्ञान । यांहीहुनीं मी भिन्न । ऐसी चिंता गा ये महानुभाव हो
॥ १० ॥
मी हातापायापरता । मी गुणत्रया वरुता । चहूं वाचांहुनी तत्त्वतां । अतीत हो सर्वथा । मीची मी स्वयें ॥ ११ ॥
कर्म धर्म इंद्रिय सत्ता । माझेनी चालली तत्त्वतां । परी मी सर्व कर्मधर्मापरता । करूनि अकर्ता मीची मी स्वयें ॥ १२ ॥
जीव शीव ऐशी वार्ता । तें माझेंचि स्वरूप वस्तुता । जीव शिवा नातळता । प्रकृती पुरुषा परता । मीचि मी स्वयें ॥ १३ ॥
देह जो का पावे मरण । त्यामाजीं मी न मरे तो आपण । जेथें नाहीं मी तूंपण । तें स्वरूप पूर्ण मीचि मी स्वयें ॥ १४ ॥
ऐसें करी जो चिंतन । त्याच्या मरणासीच ये मरण । आंगीं न लगे जन्मबंधन । एका जनार्दन निजवाक्य ॥ १५ ॥
डौर नाद सुख आनंद वर्तेल ये चोहटीं । धादान्त वेदान्त सिद्धान्त । बोल बोलोनि गेले बहुत । आतां मी आलों भोगान्त । माझा वचनार्थ सावध ऐका ॥ १६ ॥
धादान्त बाईंक डौरकाराचे । वेदान्त वाईक पंडितांचे । सिद्धान्त वाईक ज्योतिषाचे । आणि भोगान्त वाईक माझें । सावध ऐका सज्ञान ज्ञाते हो ॥ १७ ॥
डौरकाराचे बोल । विचारिती खोलाचे खोल । तें आशेनें केलें केवळ फोल । विश्वासाची बोल गेलो तें हें ऐका ॥ १८ ॥
दान देतो महा स्वाड । नेदी तो महा द्वाड । हें बोलणें अतिशय वाड । परी लुलु करी चाड तें मज दान द्यावें ॥ १९ ॥
ते लुलूनें काय केलें । बोलिलें तितुकें वायां गेलें । वायां जाऊनि गोविलें । डौरकारा दिधलें काळमुखपन ॥ २० ॥
डौर नाद डुगडुग । धरूनि प्रतिष्ठेचें बंड । बोल बोलती प्रचंड । आशा वाढविती विंतड । तेव्हांच त्याचें काळें तोंड । ऐसे काळतोंडें उदंड । जगीं फिरताती
॥ २१ ॥
ऐसी आम्हा डौरकाराची मती । काळमुखें जगीं भीक मागती । त्याच्या डौराची नादस्थिती । ऐका तुम्हांप्रती सांगेन ॥ २२ ॥
॥ डौरनाद ॥ चडमुख चुडमुख चुडमुख । दुकमुक दुकमुक दुकमुक ॥ कुसकुस कुसकुस कुसकुस ॥ तळमळ तळमळ तळमळ ॥ खटपट खटपट खटपट ॥ बुडबुड बुडबुड बुडबुड ॥ खळबळ खळबळ खळबळ ॥ फुसफुस फुसफुस फुसफुस ॥ पटपट पटपट पटपट ॥ भुंगभुंग भुंगभुंग भुंगभुंग ॥
ऐशा नादाच्या कोटी । मग शंखनादें डौर उटी । हे नादाची मूळ नोष्टी । आतां वेदान्त परिपाठीं । सादर परिसा ॥ २३ ॥
झालिया वेदान्त व्युत्पत्ती । अवश्य व्हावी ब्रह्मप्राप्ती । तेथेंही गुणदोष उठती । ज्ञानगर्वे स्थिती नागवीं नाचे ॥ २४ ॥
वाचूनियां वेदान्त । पुढीलासी म्हणती धादान्त । आपण स्वयें अदत । गुणदोष पहात सर्वांचे ॥ २५ ॥
पंडिता पंडित देखोनि दिठी । क्रोधें गुरगुर करिती पोटीं । वरिवरी बोलती गोड गोष्टी । क्षुद्र दृष्टी ठेवुनी ॥ २६ ॥
वाग्वाद बांधोनियां गांठीं । पत्रावलंबन करिती हाटीं । ज्ञान विकिती पोटासाठीं । ऐसी वेदान्त्यांची गोष्टी । पंडित परिपाठीं । अन्योन्मुख जाली ॥ २७ ॥
आतां सिद्धान्त परिपाठीं । ज्योतिषी सांगे जे जे गोष्टी । साच दिसे परी ते खोटी । मिथ्या चाउटी ते ऐका ॥ २८ ॥
रवी सोम प्रती । मांसाच्या अंतीं । मंडळ साम्य समत्त्वा येती । सूर्या आड चंद्राची गती । जाण निश्चिती दिनद्वय ॥ २९ ॥
ते अमावस्येचे दिवशीम । जीवें जीता चंद्रासी । नष्टत्व स्थापिती ज्योतिषी । ते या लोकांसी सत्य माने ॥ ३० ॥
दृष्टी चंद्रासी नवाळी बहु । नष्ट चंद्रासी म्हणती कुहू । ऐसे मिथ्या बोलती बहू । करिती हा हा हु हु सिद्धान्त वक्ते ॥ ३१ ॥
अदृष्टें खावया नाहीं ज्यासी । ज्योतिषी सांगे ग्रहगति त्यासी । तेचि राशीच्या नांदत्यासी । म्हणती नवग्रह तुम्हांसी । सुप्रसन्न सदा ॥ ३२ ॥
ज्याची देखती अवदशा । त्यासी म्हणती क्रूर ग्रहदशा । जेथें देखतां लक्ष्मीविलासा । तेथें जन्म ग्रहदशा उंच म्हणती ॥ ३३ ॥
एवं वेदान्त सिद्धान्ताचिया गती । मिथ्या वचन सत्य म्हणती । तेणेंचि सभेमाजीं श्लाघती । जीविका वृत्ती लक्षुनी ॥ ३४ ॥
एवं धादान्त वेदान्त सिद्धान्त । तिहींचा दाविला मथितार्थ । आतां माझें बोलणें भोगान्त । तें तव या लोकांत रुचेना ॥ ३५ ॥
तरी कांही बोले चावटी । ते ऐका सादर गोष्टी । सभा देखूनियां मोठी । जो तो उठी बोलावया ॥ ३६ ॥
परी मज भोगान्तांच्या वाई का । तुम्हीं सादर होउनी आइका । धरुनी आपुलाला आवांका । निजात्मसुखालागुनी ॥ ३७ ॥
ये खेपे आले घरा गा ये राय हो । धरा आले धराल तरी ढवळा धरा । ढवळा धराल तरी मासा धरा । मास धराल तरी बांदी धरा । बांदी धराल तरी जातें धरा । जातें धरायाकारणें मेंढा धरा । मेंढा धराया कारणें बेटकुळी धरा । हीं अवघीं धरायाकारणें । अवश्य धरावें ग्रहण । ग्रहण धराल तरी जीवभावें धरा ।
आतां आलें म्हणजे काय । मळीयाचें आले तें आलें धरावें । कीं नाणें आलें तें आलें म्हणजे धरावें । कीं केणे आलें तें आलें धरावें । कोणते आलें धरावें । म्हणाल तरी सावधान ऐका गा ये बोधनिधि उदार चक्रवर्ती हो । मुळीयाचे आलें तें आलें । नव्हें केणें आलें तें आलें नव्हे । नाणें आलें तें आलें नव्हे । तरी मनुष्यदेहीं जें आयुष्य आलें तें आले धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो ॥
हें आले धरितां । अलभ्य लाभ ते हातां । सुरनर वंदिती माथां । तीर्थातीर्थ मागोम येती ॥ ३८ ॥
ऐसें हें आलें आलियावरी । घालूनि प्रपंच शिळेवरी । विषय चिंतेची मीठ मोहरी । ठेचा करी भलताची ॥ ३९ ॥
परी आल्याची एकी फोडी तरी । कोणी नेदी परमार्थावरी । यापरी आलें घरोघरीं । नरनारी नासिती ॥ ४० ॥
डुग डुग डुग । त्या आल्याच्या सात कातळी । उरल्या होत्या परिक्षिती जवळी । त्या अर्पुनी परमार्थ मेळीं । सुखाच्या सुखकल्लोळीं । जग निवविलें सुखसमेळीं श्रीभागवताची पाहे घातली । हे ख्याती केली परीक्षितीनें ॥ ४२ ॥
खड्वांगें आलें धरिलें देउनी जन्मसार्थक केलें । जन्ममरणाचे ठाव पुसिले । निजरूप केलें निजांगें ॥ ४३ ॥
हें दुर्लभ आलें आलियां घरां । जे घालिती देहममतेचा मातेरा । ठेंचा करिती विषयद्वारा । त्याच्या जन्ममरण वेरझारा न सरती ॥ ४४ ॥
म्हणाल आलें धरावें कैसें रीती । तरी वैराग्य विवेकें घ्यावें हातीं । सदा भगवद्भाव सर्वांभूतीं । एका जनार्दन करितां चित्तीं । निज निश्चिती आलें लाभे
॥ ४५ ॥
आलें धरिलें । आतां ढवळा धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । ढवळा धरा जवळा । धरितां मार्ग प्रांजळा । धरितां ढवळ्याच्या कळा । आम्ही कळीकाळा नागवों ॥ ४६ ॥
ज्या ढवळ्यावरी आलें चालें । ज्या ढवळ्यावरी आलें मोलावलें । ज्या ढवळोनि आलें सरतें झालें । तो ढवळा भावबळें जीवेंसी धरा ॥ ४७ ॥
तरी ढवळा धरूं कापूस । कीं ढवळा धरूं राजहंस । कीं ढवळा करूं पारिजाची खोट । कीं ढवळा । धरूं काश्मिरीचा घट । कीं ढवळा कोण तो म्हणशील तरी स्पष्ट । सांगेन ऐका गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । तरी ढवळा नव्हे रू कापूस । ढवळा नव्हे तो राजहंस । ढवळा नव्हे पारिजाचा खोट । ढवळा नव्हे काश्मिरिचा स्फटिक घट । तरी ढवळा जो निजधर्म चोखट । तिहीं लोकीं ॥
निजधर्म जो सोज्वळा । त्यासीच बोलिजे शुद्ध ढवळा । जो भागवतीं वाखाणिला । स्वयें रक्षिला परीक्षितीनें ॥ ४८ ॥
एक ढवळा धरिला खोटा । एक ढवळा धरिती उफराटा । एक ढवळा धरिती आव्हांटा । ऐशा ढवळ्याच्या चेष्टा न कराव्या हो राया ॥ ४९ ॥
खोटा उफराटा आडवाटा । एक ढवळा धरिती पोटा । हे बोलिल्या खटपटा । सांगेन स्पष्ट सावधान ऐका ॥ ५० ॥
कासीचा पोहा लुटिती । सात्त्विका ते नागविती । तेणें द्रव्य धर्म मिरविती । खोटा धर्म धरिती या नांव राया ॥ ५१ ॥
मारुनी धर्माच्या वाटा । लुटून दिन चोहटा । वाढविती धर्माचा फांटा । तो जाण खोटा धर्म राया ॥ ५२ ॥
यापरि धर्म खोटा । आतां ऐक धर्म उफराटा । धर्मचि लागे राया अधर्म वाटा । तेही निष्ठा अवधारी ॥ ५३ ॥
कन्या विक्रयें द्रव्य संचिती । गोविक्रय द्रव्य अर्जिती । हय विक्रयें द्रव्य जोडिती । तेधन निश्चिती अधर्म ॥ ५४ ॥
जेणें अधर्म धरूनि ताठा । मिरविती धर्माच्या खटपटा । या नांव धर्म उफराटा । तो धर्म लावी वाटा अधर्माचिया ॥ ५५ ॥
संन्यासी द्रव्य अर्जिती । तेणें द्रव्य धर्म करिती । देते घेते नरका जाती । तो धर्म निश्चिती अधर्म होय ॥ ५६ ॥
विवाह मुंजिक यज्ञ करिती । द्विजा धाराद ते द्रव्य संकल्पिती । ते मागतां न देती । द्विजा निर्भच्छिती धन मान दर्पे ॥ ५७ ॥
या परी धर्मनिष्ठा । करोनि धर्म करिती उफराटा । तो धर्म पडे आव्हांटा । त्याही चेष्टा अवधारा ॥ ५८ ॥
लौकिक वाढवावया महिमान । तुळ पुरुषें करिती दान । देहेविष्ठा मूत्राचें परिपूर्ण । धन त्यासमान जोखिती ॥ ५९ ॥
यापरी धर्मरूप धनाचें जिणें । जोखून विष्ठा मूत्रप्राय करणें । परि परमार्थाकारण कवडी देणे न संभवे ॥ ६० ॥
केवळ मिरवावया प्रतिष्ठा । धर्म मिरविती अनेक चेष्टा । तो धर्म बांधे वाचेचा चोहाटा । यापरि आव्हांटा घालिती धर्म ॥ ६१ ॥
काम्य बळ धर्म करिती । जप करवुनी द्विजा मजुरी देती । तेही पुरती न देती । यापरी धर्म स्थिति । आव्हांट सुती निजलाभे ॥ ६२ ॥
मातापित्याचे श्राद्धदिनीं । दक्षणानांवें घालिती पाणी । मग मागतां नेदिती ब्राह्मणीं । ते धर्माची निशाणी अधर्मी लागे ॥ ६३ ॥
खोटा आणि उफराटा । धर्म सांगितला आव्हांटा । धर्म वेंचे पोटा । तेही चेष्टा अवधारी राया ॥ ६४ ॥
आचाट मांडुनी धर्मस्थिती । तद्द्वारां द्रव्य उपार्जिती । सेखीं धर्मासी अंगोठा दाविती । द्रव्य वेंचिती उदरार्थ ॥ ६५ ॥
श्रीमंत यजमान आले देखती । तेव्हां अग्निहोत्रादि धूम्र काढिती । तेच काळीं अग्नि लाविती । येर्हवीं नांदती उंदीर तेथें ॥ ६६ ॥
यजमान पाठिमोरा जाल्या देख । मागें अग्निहोत्राची होय राख । यापरी सज्ञान लोक । उदरार्थ देख दाविती धर्म ॥ ६७ ॥
काशीयात्रेलागीं सबळ । नानापरी द्रव्य मेळविती पुष्कळ । तीर्थी लक्ष होय रुद्राचें फळ । घेऊनियां फळ अर्जिती धन ॥ ६८ ॥
एवं उभय दोषी धन अर्जिती । तेही यजमाना देशवृद्धी देती । ऐसा पोटालागीं धर्म धरिती । जाण गा निश्चित सज्ञान हो ॥ ६९ ॥
ऐसी ऐसी धर्मचेष्टा । तो धर्म भरला सन्निपात फाटा । शुद्ध धर्माची जे निष्ठा । ते कदा निष्ठा उपजों नेदी ॥ ७० ॥
शुद्ध धर्म जो सोज्वळ । त्यांते श्रीभागवत म्हणे ढवळ । तो चतुष्पाद धरावा सकळ । या नांव प्रांजळ परम धर्म ॥ ७१ ॥
यांसी प्रथमपाद ते धन । द्वितीयपाद तें वचन । तृतीयपाद ते कायिक जाण । मानसिक संपूर्ण तो चतुष्पाद ॥ ७२ ॥
मानसिक धर्मापुढें । धन वचन काय बापुडें । मानसिक धर्माचें बळ गाढें । तोडी रोकडे भवबंधा ॥ ७३ ॥
मानसिक धर्मास्थिती । होय ब्रह्मज्ञानाची प्राप्ती । चार्ही मुक्ति पायां लागती । ऐसी धर्मस्थिती अगाध ॥ ७४ ॥
मानसिक धर्माची कोण स्थिती । जे भगवद्भाव सर्वांभूतीं । याहीवरुनी धर्माची गती । जाण निश्चिती असेना ॥ ७५ ॥
एका जनार्दनीं म्हणे । जनीजनार्दनीं मनीं पाहणें । हेंचि सकळ धर्माचें निज जिणें । संसाराचें धरणें समूळ उठी ॥ ७६ ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । आतां मासा धरा गा । ये सज्ञान ज्ञाते हो । तरी मासा कोणता धरावा । काय जळींचा मासा तो धरावा । कीं सोन्याचा मासा तो मासा धरावा । कीं रुप्याचा मासा तो मासा धरावा । कीं दिवसाचा मासा तो मासा धरावा । कोणता मासा धरावा म्हणाल तरी सावधान ऐका । जळींचा मासा तो मासा नव्हे । सोन्याचा मासा तो मासा नव्हे । रुप्याचा मासा तो मासा नव्हे । दिवसांचा मासा तो मासा नव्हे ।
जो अतिशय चळवळ । अत्यंत जो चपळ । धरितां न धरवे निश्चळ । तो मनोमासा केवळ । धरूनि राखा ॥ ७७ ॥
चतुर्भुजाच्या गळीं । कां हरिभक्तीच्या जळीं । भगवद्भाव करतळीं । विवेकें महाबळीं । मनोमासा धरिती ॥ ७८ ॥
हा मनोमासा धरिल्या पाठी । घरा वैकुंठ स्वयें ये भेटी । अर्धोंदयें कपिलाषष्ठी । चरणांगुष्ठी पावन ॥ ७९ ॥
मनों मासा लागल्या हातीं । जीवासी वरी ब्रह्मप्राप्ती । एका जनार्दन धरितां चित्तीं । चारी मुक्ती वोळगण्या ॥ ८० ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । मासा धरिला । आतां बांदी धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । तरी बांदी कोणती धरावी म्हणाल तरी सावध ऐका । काय तुरकाची बांदी धरावी । कीं रेशमाची बांदी धरावी । कीं पेवाची बांदी धरावी । कीं कडब्याची बांदी धरावी । कोणते बांदी धरावी म्हणाल तरी सावध ऐका । तरी तुरकाची बांदी ते बांदी नव्हे । रेशमाची बांदी ते बांदी नव्हे । पेवाची बांदी ते बांदी नव्हे । कडब्याची बांदी ते बांदी नव्हे ।
जे त्यासी त्यास हात नेदी । ते धरा इच्छा बांदी । जे कामक्रोधलाभ संधी । तिचे त्रिशुद्धी लागले धगड ॥ ८१ ॥
घरीं क्षणभरी न राहे । मना आले त्या सवेंचि जाय । न खाये ते हटीची खाये । न रिघावें तेथें राहे । बळेंचि रिघोनी ॥ ८२ ॥
तरी ईसी नैराश्येची घाली बेडी । आणिक बोधाचे चाबुक वरी झोडी । निरपेक्षेनें दांत पाडी । तैंच पहिली खोडी सांडील ॥ ८३ ॥
मग ते इच्छा नैराश्ये उठी । परमानंदीं पाडी मिठी । एका जनार्दनाचे भेटी । ब्रह्मानंद सृष्टि हेलावे ॥ ८४ ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । मासा धरिला । बांदी धरिली । आतां जातें धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । जातें धरावें तें कोण । काय दळीतें जातें तें जातें धरावें । कीं दिनमान जातें तें जातें धरावें । कीं आभाळ जातें ते जातें धरावें । जातें धरावें तें कोण म्हणाल तरी ऐका गा राये हो । तरी दळितें जातें तें जातें नोहे । दिनमान जातें तें जातें नोहे । आभाळ जातें तें जातें नोहे । तरी मनुष्यदेहे आयुष्य जातें तें जातें धरा गा सज्ञान ज्ञाते हो ॥
या मनुष्यदेहाची एक घडी । न मिळे वेंचिताम लक्ष कोडी । ते नासिती प्रपंचाचिये वोढी । ते जोडिली जोडी महामूर्खत्वें ॥ ८५ ॥
मनुष्यदेहे राखावा कैशा रीती । तरी सदा भगवद्भाव सर्वांभूतीं । तेणें तात्काळ ब्रह्मप्राप्ती । नाशे कल्पांतीं दिसेना ॥ ८६ ॥
एका जनार्दन म्हणे । मनुष्यदेहाचेनि अनुसंधानें । ब्रह्म परिपूर्ण स्वयें होणें । जिणें मरणें त्या नाहीं ॥ ८७ ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । मासा धरिला । बांदी धरिली । जातें धरिलें । आतां मेंढा धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । मेंढा धरावा तो काय । शेळीचा मेंढा धरावा । कीं मेंढीचा मेंढा धरावा । कीं पाळिता मेंढा धरावा । कोणता मेंढा धरावा म्हणाल तरी सावधान ऐका । तरी शेळीचा मेंढा तो मेंढा नव्हे । मेंढीचा मेंढा तो मेंढा नव्हे । पाळिता मेंढा तो मेंढा नव्हे । तरी वोटीचा मेंढा तो मेंढा धरा गा सज्ञान ज्ञाते जो जो काळ रात्रीचा एडका । सिगेविण बोडका । आंधारी हाणे थडका । तो एडका दृढ धरा ॥ ८८ ॥
धराल तरी मुंडी मुरगाळून धरा । अहर्निशी जतन करा । तेणें वैकुंठीचें राज्य येईल घरा । एका जनार्दनीं निर्धारा । सुरनर वंद्य तो होय ॥ ८९ ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । मासा धरिला । बांदी धरिली । जाते धरिलें । मेंढा धरिला । आतां बेटकुळी धरा गा सज्ञान ज्ञाते हो । बेटकुळी धरावी ते कोण काय नदीची बेटकुळी धरावी । कीं तळ्याची बेटकुळी धरावी । कीं आडाची बेटकुळी धरावी । कोणती बेटकुळी धरावी । म्हणाल तरी सावधान ऐका । तरी नदी बेटकुळी ती बेटकुळी नव्हे । तळ्याची बेटकुळी ती बेटकुळी नव्हे । आडाची बेटकुळी ती बेटकुळी नव्हे । तरी सजेची बेटकुळी धरा । धराल तरी वेगळीच धरा । तिच्या पुटपुटेच्या झणत्कारा । भाळाल झणी ॥ ९० ॥
ते बेटकुळी धरितां । चारी मुक्ती येती हातां । एका जनार्दन धरितां । ब्रह्म सायुज्यत घर रिघे ॥ ११ ॥
आलें धरिलें । ढवळा धरिला । मासा धरिला । बांदी धरिली । जातें धरिलें । मेंढा धरिला । बेटकुळी धरिली । आता ग्रहण धरा गा ये सज्ञान ज्ञाते हो । तरी ग्रहण धरावें कोण । रविग्रहण कीं चंद्रग्रहण । अथवा धरावें ग्रहणीं ग्रहण । ग्रह लक्षण तें कैसें ।
या काहीं ग्रहणांहूनि भिन्न । धरी ते ग्रहण आहे आन । ग्रहणी ग्रहण तें निंद्य पूर्ण । रविचंद्र ग्रहण ते मिथ्या ॥ ९२ ॥
साठी सहस्त्र राहूची सींमा । लक्ष भानु दोनी लक्ष चंद्रमा । तें मंडळ साम्य येती समा । ते राहु रवि सोमा स्पर्श नाहीं ॥ ९३ ॥
ज्योतिषी सांगे ग्रहण गोष्टी । ते गोष्टी समूळ खोटी । पर्व ग्रास देखिजे दृष्टी । ते चाली उफराटी लक्षवेना ॥ ९४ ॥
रवी राहूसी नाहीं भेटी । त्याच्या सर्व ग्रासांच्या शेवटीं । ज्योतिष्य सांगे मुख सपाटीं । तेणेंचि बोंब उठी जगामाजीं ॥ ९५ ॥
राहूचि शाम प्रतिमा । ते कदा न दिसे माजीं व्योमा । त्यासी प्रकाशी रवि चंद्रमा । विपरीत प्रेमा तेणें केला ॥ ९६ ॥
राहु गिळितो जैं सूर्यासी । तैं सूर्य जाळीतां त्याच्या मुखासी । सूर्ये प्रकाशिलें राहूसी । म्हणोनि जगासी तो दिसे ॥ ९७ ॥
रविचंद्र प्रकाशिती राहूसी । तेणें गिळिलें म्हणती त्यासी । हें विपरीत सांगे ज्योतिषी । तें या लोकांसी सत्य माने ॥ ९८ ॥
यापरी गा रविचंद्रग्रहण । विपरीतार्थे मिथ्या पूर्ण । तैसेंचि गा ग्रहणीं ग्रहण । त्याज्य जाण निंद्यत्वें ॥ ९९ ॥
अस्थि मांस रुधिर चर्म । विष्ठा मूत्र पूर्ण काम । स्त्री पाहतां निंद्य दह्र्म । परम अधर्म ग्रहणी ग्रहण ॥ १०० ॥
रविचंद्र ग्रहणीं मुक्त स्नान । करितां देख सकळ जन । ग्रहणीं ग्रहणे मुक्त स्नान । सहसा सज्ञान न शकती करूं ॥ १ ॥
ग्रहणीं ग्रहणापासूनि सुटला । ऐसा न देखों दादुला । जो तो सर्वग्रासें गिळिला । जन नागवला ग्रहणीं ग्रहणें ॥ २ ॥
एवं ग्रहण त्रैलक्षण । तुज म्यां सांगितलें संपूर्ण । गुरुआज्ञा तें मुख्य ग्रहण । सर्वी जाण धरावें ॥ ३ ॥
एका ग्रहण स्पर्श होय । एकाचें तें अंगोळ द्वय । एकाचें तें अंगुळ चतुष्टय । एकाचें तें पाहे पादमात्र ॥ ४ ॥
एकाचे तें अर्धग्रहण । एकाचें तें केवळ त्रिकोण । एकाचें तें बिंब पूर्ण । एकाचें जाण खग्रास ॥ ५ ॥
बिंब ग्रासुनी खग्रास केला । तोचि कर्माकर्मापासुनी सुटला । त्याचा भवपाश तुटला । पूर्ण विनटला गुरुग्रहणीं ॥ ६ ॥
गुरुग्रहणीं जो पूर्ण विनटला । तोचि ग्रहणीं ग्रहणापासूनि सुटला । तोचि काळाचे हाताहूनि निष्टला । तेणेंचि ग्रासिला कळिकाळ ॥ ७ ॥
गुरुग्रहणीं ज्याचा खग्रास झाला । तोचि ज्ञेय ज्ञान वांचूनी विनटला । अहमात्मा गिळूनि ठेला । आंगें जाहला परब्रह्म ॥ ८ ॥
एका जनार्दन म्हणे । यापरि गा गुरुग्रहणें । स्वयें आंगें परब्रह्म होणें । खत फाडणें विषयाचें ॥ ९ ॥
यापरी गुरुग्रहणीं जो खरा । तेणें अकार उकार मकार । निरसुनी प्रणवांच्या विकारा । अर्धमात्रा धरावी ॥ १० ॥
अर्धमात्रा अर्धोदयो । तेथें नाहीं उत्पत्तिस्थितीचा प्रलयो । ब्रह्मी ब्रह्मत्वाचा लयो । पूर्ण अन्वयो अर्धोदयाचा ॥ ११ ॥
आइका अर्धोदयाची कथा । प्रपंच एक जाहला होता । हे समूळ मिथ्या वार्ता । पुढें होईल मागुता । हें कदा कल्पांतीं घडेना ॥ १२ ॥
अर्धोदयो अर्ध मात्रा । हा पुण्यकाळ परम पवित्रा । एका जनार्दनीं पूर्ण यात्रा । चिदचिन्मात्रा प्रबोध ॥ १३ ॥
डेरा पाहिला गा ये राय हो । अंबेचे रंगणीं डेरा पाहिला तरी । त्या डेरियाची कथा । सावध ऐका आतां । जे पाहणें पाहते पाहतां । या तिहीं ते तत्त्वतां पाहों जाणें ॥ १४ ॥
जे अनादि निजशक्ती मोहिनी । महामाया माय राणी । डेरा मांडिला तिचे रंगणीं । अती विचक्षणी ममाभिमानी ॥ १५ ॥
कर्ण कुमारीच्या हातीं । डेरीया आणिली औट वोली माती । संकल्प कुल्लाळाचे हातीं । डेरा अती निगुती । गुणाचा केला ॥ १६ ॥
कुंडीं घातला वैश्वदेवो । बुडीं कर्म काष्ठें लाविती पाहा हो । बुद्धीसी ठेउनी ब्रह्मदेवो । डेरा निर्वाहो मांडिला ॥ १७ ॥
संकल्पविकल्पीं घातला चंद्र । ग्रहणीं घातलाजी इंद्र । पळसासवें लाविला उपेंद्र । सर्वाभिमानी बैसविला ॥ १८ ॥
वरुण ठेविला रस उत्पत्ती । प्रजा उत्पत्ती प्रजापती । यम ठेविला अधोगती । नरकोत्पत्ती गुदद्वारीं ॥ १९ ॥
अश्विनीदेवें सोडिली घानी । ते येउनी बैसले घ्राणीं । डेरिया स्पर्शाचा स्पर्श मनीं । ते काया वारेनीं धरिलीसे ॥ २० ॥
अन्नपानाच्या पचनीं । जठरीं ठेविला जठराग्नी । प्राणापान भाते दोन्ही । फुंकिती अनुदिनीं अहोरात्र ॥ २१ ॥
पंचभूतांचे चोहटा । चारी भूतग्राम येती हाटा । जन्ममरणाचिया पेठा । वसती उद्भटा कर्माकर्मे ॥ २२ ॥
रोम सुमनाचिया माळा । शोभती डेरियाच्या गळां । तिही अवस्था सोहळा । वेळोवेळीं भोगिती ॥ २३ ॥
चहुं पुरुषार्थाचे शेले । चहूं मुक्तीचे ध्वज उभारिले । हरिभक्तीचें फरश बांधिलें । डेरा तारूं लागलें रामनामाचें ॥ २४ ॥
अनुहात डौराचा नाद । तेथें वेदांचे वेदानुवेद । सिद्धान्त बोध त्याचे शब्द । डेरा प्रसिद्ध अवतरला ॥ २५ ॥
या डोरिया बाहेर जो निघाला । तोचि दादुल्याचा दादुला । डेरिया आंत जो अडकला । तो तो गेला अधःपाता ॥ २६ ॥
जो रामनामाचें तारूं धरी । तो रिघे डेरिया बाहेरी । जो पडे निंदेच्या घरामाझारीं । तो अघोरी पचिजेत ॥ २७ ॥
एका जनार्दन म्हणे । ऐसी डेरियाची लक्षणें । डौरकार जालों याकारणें । डौर वाहुनी सांगणें । निजहितार्थ ॥ १२८ ॥