अवन्तीक्षेत्रमाहात्म्यम् - अध्याय ५०

॥ सनत्कुमार उवाच ॥
पापनाशिनी विख्याता यथा शिप्रा पयस्विनी ॥
तथाहं संप्रवक्ष्यामि समासेन परंतप॥१॥
पुरा कृतयुगे व्यास दमनोनाम वै नृपः ॥
कीकटेषु समाख्यातो राजा परमकोपनः ॥२॥
उत्पथी सर्वधर्माणां गोब्राह्मणविनिंदकः ॥
सुरापी हेमहारी मत्सरी गुरुतल्पगः ॥३॥
प्रजासर्वस्वहर्ता च परदाराभिमर्शकः ॥
धूर्तको धूर्तंसंगी च पिशुनस्तस्कराकृतिः ॥४॥
गोग्रहः पुरभेदी च बंदी बंदिजनप्रियः ॥
कुत्सितः कोपपूर्णश्च वेदशास्त्रविवर्जितः ॥५॥
साधुसंगपरित्यागी दुष्टो दुष्टजनप्रियः ॥
कुलांगनापरित्यागी पण्यस्त्रीवृषलीपतिः ॥६॥
धर्मनिंदाकरो नित्यमधर्मे रमते मतिः ॥
न हूयंते न पूज्यंते न श्रूयंते कथा बुधैः ॥७॥
वेदा यज्ञाश्च देवानां मूर्तिः पद्भ्यां च ताड्यते ॥
एवं दुष्टतरो राजा न भूतो न भविष्यति ॥८॥
स एकदा वने घोरे मृगयावनगोचरः ॥
इतस्ततो भ्रममाणो व्याधैः परिवृतः खलः ॥९॥
न लब्ध्वा खेटकं किंचित्क्षुधार्तस्तृषितः खलः ॥
एकाकी विगतोऽसंगो महाकालवनांतिके ॥१०॥
रात्रिः समागता तत्र घोरा घोरनि षेविता ॥
वृक्षमूलमुपावृत्य शयनार्थी क्षुधार्दितः ॥११॥
तत्राश्वं विटपे बद्ध्वा स्वयमेव न्यषीदत ॥
तदैव काले वृक्षाद्वै सर्पः पपात मस्तके ॥१२॥
किमिदं कुत आश्चर्यं कृत्वा हस्तेन वारितः ॥
तेन वारयिता राजा दष्टोंऽगुष्ठे तदाऽहिना ॥१३॥
दष्टमात्रे च नृपतिर्व्यथितः क्षितिमागतः ॥
कियत्काले व्यथाविष्टो मुमोह क्षीणमंगलः ॥१४॥
एतत्क्षणात्प्रेतभूतो घोरे नरकसंचये ॥
यमदूतैस्ताड्यमानो विविधास्त्रैः स्वकर्मजैः ॥१५॥
हर्षिताश्च गणाः सर्वे यमराजस्य किंकराः ॥
बद्ध्वा पाशैश्च तं निन्युः पापिष्ठं यममंदिरे ॥१६॥
एतस्मिन्नंतरे व्यास क्रव्यादैः खादितं शवम् ॥
किंचिच्छेषतरं प्रातर्वायसेनाभिलक्षितम् ॥१७॥
तत्र गत्वानयन्मांसं तुंडेन वियदुद्गतः ॥
ततोऽन्यैर्वायसैर्भग्नो भ्राम्यमाण इतस्ततः ॥१८॥
तत्राटतो हि यत्रास्ते दिव्या शिप्रा पयस्विनी ॥
किंचित्कर्मविपाकेन वायसास्यगतं पलम् ॥१९॥
पतितं वै जले तस्याः शिप्रायास्तस्य काय जम्॥
तेन पुण्यप्रभावेन शिवोऽजायत तत्क्षणात् ॥२०॥
त्रिनेत्रोथ जटाजृटी व्याघ्रांबरपरीवृतः ॥
शूलहस्तो वृषारूढो भालचंद्रो ह्युमापतिः ॥२१॥
इत्याश्चर्यमयं रूपं दृष्ट्वा दूताश्च धर्षिताः ॥
तद्गणैस्ताडिता भग्ना धर्मराज्ञे शशंसिरे ॥२२॥
श्रूयतां भो महाराज धर्मराज नमोस्तु ते ॥
दूतानां यद्वचो रम्यं बह्वाश्चर्यमयं परम् ॥२३॥
कीकटाधिमतिर्मंदः पापिष्ठो वृषलीपतिः ॥
दमनो नाम राजाभूत्समस्ते क्षितिमंडले ॥२४॥
यानि कानि च पापानि ब्रह्महत्यासमानि च ॥
तानि सर्वाणि तेनापि कृतानि भुवि सत्तम ॥२५॥
मर्यादाभेदको मूढो वर्णाश्रमसुधर्मिणाम् ॥
कुसंगी द्यूतकोन्मादी बहुव्यंगभरः खलः ॥२६॥
यमदंडपरः पापी अस्माकं हर्षवर्धनः ॥
स कथं शिवरूपी स्यात्किमाश्चर्यमतः परम् ॥२७॥
यावंतः पतिताः पूर्वे पापिनः सर्व एव हि ॥
कृष्णेन तारिताः सर्वे ब्रह्मपुत्रार्थिना तदा ॥२८॥
तदाप्रभृति सर्वाणि कुंडानि नरकस्य वै ॥
शुष्काणि चैव दृश्यंते ग्रीष्मांते वै ह्रदा यथा॥२९॥
न चैवार्तरवं किंचिच्छ्रूयते तव मंदिरे ॥
अस्माकं जीवनं नास्ति किमुपायं वदस्व नः ॥३०॥
एक एवागतो लोके वृत्तिदो नो यमाधिप ॥
सोऽपि शिवत्वमापन्नः कस्मान्नो जीव्यते कथम् ॥३१॥
 धर्मराजस्तदाश्रुत्य किंकराणां परं वचः ॥
चिरं ध्यात्वा स्वकानूचे देशकालोचितं वचः ॥३२॥
॥ धर्मराज उवाच ॥
श्रूयतां भो गणाः सर्वैः श्रुतिरेकाग्रमानसैः ॥
येन पुण्यप्रभावेन पापिष्ठः शिवतां गतः ॥३३॥
भुवि पुण्यतमे देशे महाकालवने शुभे ॥
शिप्रानाम सरिच्छ्रेष्ठा सर्वपापहरा परा ॥३४॥
येषां शिप्रोदक स्पर्शो जायते भुवि किंकराः ॥
न तेषां पातकं किंचिन्मृतः शिवपुरं व्रजेत् ॥३५॥
मनसा वपुषा वाचा पापानि विविधानि च ॥
तत्क्षणात्प्रलयं यांति शिप्रासरिन्निषेवणात् ॥३६॥
शिप्राशिप्रेति यो ब्रूते यत्र कुत्रापि मानवः ॥
स एव शिवतां याति न जाने स्नानजं फलम् ॥३७॥
यत्र कीटपतंगाश्च शिप्रावारिचराश्च ये ॥
मृताः शिवपुरं यान्ति शिप्रानीरनिषेवणात् ॥३८॥
कृत्वान्यत्र महापापं येऽन्ते शिप्रातटं श्रिताः ॥
महापातकिनोऽप्येते मृता यांति शिवालयम् ॥३९॥
माधवे मासि संप्राप्ते निमज्जंति नरोत्तमाः ॥
न तेषां निरयं किंचिच्छिवरूपाश्चरंति ते ॥४०॥
वायसेनाहृतं मांसं तस्य राज्ञः कृतागसः ॥
शिप्रागाधजले क्षिप्तं का तत्र परिदेवना ॥४१॥
वापीकूपतडागादि अधिकाधिकसत्फलम् ॥
तस्माद्दशगुणं पुण्यं नदीषु उपजायते ॥४२॥
तस्माद्दशगुणा तापी गोदा पुण्या ततोधिका ॥
तस्माद्दशगुणा रेवा गंगा पुण्या ततोऽधिका ॥
तस्माद्दशगुणा शिप्रा पवित्रा पापनाशिनी ॥४३॥
दमनस्य शरीरस्य मांसं शिप्रासमागतम् ॥
तेन पुण्यप्रभावेन शिवरूपधरोऽभ वत् ॥४४॥
ईदृशा च नदी रम्या अवन्त्यां भुवि वर्तते ॥
वांछंति देवताः सर्वास्तस्या दुर्लभदर्शनम् ॥४५॥
धर्मराजवचः श्रुत्वा गणा विस्मय मागताः ॥
मनसा च निरातंकाः शिप्रां शरणमागताः ॥४६॥
॥ सनत्कुमार उवाच ॥
तदाप्रभृति विख्याता शिप्रेयं पापनाशिनी ॥
गीयते च पुराणेषु यस्या माहात्म्यमुत्तमम् ॥४७॥
दमनस्य च निर्मुक्तिः शिप्रामाहात्म्यमुत्तमम् ॥
यमदूतानां संवादं श्रुत्वा मुक्तिर्न संशयः ॥४८॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां पञ्चम आवन्त्यखण्डेऽवन्तीक्षेत्रमाहात्म्ये शिप्रामाहात्म्ये पञ्चाशत्तमो ऽध्यायः ॥५०॥