अवन्तीक्षेत्रमाहात्म्यम् - अध्याय ५

॥ व्यास उवाच ॥
युद्धे निवारिते तत्र रक्तस्वेदजयोः पुरा ॥
किं कृतं ब्रह्मणा तत्र प्रायश्चित्तं च कर्मणाम् ॥१॥
जनार्दनेन किं कर्म शंकरेण च यन्मुने ॥
एतत्सर्वं समाख्याहि प्रसीद वदतांवर ॥२॥
॥ सनत्कुमार उवाच ॥
ब्रह्मा जुह्वन्नग्निहोत्रं वनौषधिफलच्छदैः ॥
शस्तैः कुशसमिद्भिश्च यथोक्तं हरिणा पुरा ॥३॥
बदर्याश्रममासाद्य नरनारायणावृषी ॥
तेपतुस्तौ तपश्चोग्रं हितार्थं सर्वदेहिनाम् ॥४॥
कपालपाणिर्देवेशः पर्यटन्वसुधामिमाम् ॥
कुशस्थलीं समासाद्य प्रविष्टस्तद्वनोत्तमम् ॥५॥
नानाद्रुमलताकीर्णं नानापुष्पोपशोभितम् ॥
नानापक्षिरवाकीर्णं नानामृगसमाकुलम् ॥६॥
द्रुमपुष्पभरामोदवासितं यत्सुवायुना ॥
बुद्धिपूर्वमिव न्यस्तैः फलपुष्पैः सुपूजितम्॥ ७॥
नानागंधरसाढ्यैश्च पक्वापक्वफलोद्भवैः ॥
फलैः सुवर्णरूपाढ्यैरासमन्तान्मनोरमैः ॥८॥
जीर्णपत्रतृणादीनि शुष्क काष्ठफलानि च ॥
बहिः क्षिपंति जातानि मरुतोनुग्रहाणि च ॥९॥
नानापुष्पसमूहानां गन्धमादाय मारुतः ॥
शीतलो वाति तं भूमिदेशं यत्र विवेश सः ॥१०॥
हरितस्निग्धनिच्छिद्रैः पर्णैरञ्छिद्रकोटरैः ॥
वृक्षैरनेकसंख्यैश्च भूषितं शिरसान्वितैः ॥११॥
अरोगिदर्शनीयैश्च सुवृत्तैः क्वचि दुद्धतैः ॥
कुटुम्बैरिव विप्राणां सिद्धिर्वै भाति सर्वतः ॥१२॥
शोभनैर्वायुसंकीर्णैरंकुरैः प्रावृता द्रुमाः ॥
कुलीनैरिव निच्छिद्रैः स्वगणैः प्रावृता नराः ॥१३॥
पवनोद्धूतशिखरैः स्पर्शयंति परस्परम् ॥
आरात्पवनतोऽन्योन्यस्पृष्टशाखावतंसकाः ॥१४॥
नागवृक्षाः क्वचित्पुष्पैर्भ्रमरालीनकेस रैः ॥
नयनैरिव शोभंते धवलैः कृष्णतारकैः ॥१५॥
पुष्पसन्नद्धशिखराः कर्णिकारद्रुमाः क्वचित् ॥
युग्मयुग्मविवाहे च शोभंते साधु दंपतीः॥१६॥
सुपुष्पविभवाटोपैः सिन्दुवारस्य पंक्तयः ॥
मूर्तिमत्य इवाभांति पूजिता वनदेवताः ॥१७॥
क्वचित्क्वचित्कुन्दलताः सुपुष्पाभरणोज्ज्वलाः ॥
दिक्षुदिक्षु प्रशोभन्ते बालचन्द्रा इवोद्यताः ॥१८॥
अतिविद्रुमशोभाढ्या कासंत्यो यूथिकालताः ॥
पुष्पिताः पुष्पविटपान्वीज यंत्य इवोत्थिताः ॥१९॥
शालार्जुनाः क्वचिद्भांति वनोद्देशेषु पुष्पिताः ॥
धौतकौशेयवासोभिः प्रावृताः पुरुषोत्तमाः ॥२०॥
अविमुक्तं तु वल्लीभिः पुष्पितास्तु द्रुमास्तथा ॥
उपगूढा विराजन्ते नारीभिरिव सुप्रिया ॥२१॥
चूताश्च तिलकाश्चैव मञ्जरीभिः करैरिव ॥
वायुप्रत्ताभिरन्योन्यं ढौकन्तीव हि सज्जनान् ॥२२॥
परस्परं च संयुक्तैस्तिलकाशोकपल्लवैः ॥
हस्तैर्हस्तान्स्पृशंतीव सुहृदश्चित्तसंगताः ॥२३॥
फलपुष्पनगा नम्राः पेशलेनेव सज्जनाः ॥
अन्योन्यमर्पयंतीव सपुष्पाणि फलानि च ॥२४॥
मारुताश्लिष्टसंतुष्टैः पादपाः शालिवारिभिः ॥
आर्याः समागता लोके प्रीतिदाय इव स्थिताः ॥२५॥
पुष्पाणामिव वेगेन स्वशोभार्थं व्रजंति वै ॥
समसन्नाहमासाद्य पुरुषाः स्पर्धयेव हि ॥२६॥
पुष्पशोभाभरनतैः शिखरैः कंपसंयुतैः ॥
नृत्यन्ति पक्षिणो मत्ता युक्ताः शोभनशेखरैः ॥२७॥
भृंगाः पवनविक्षिप्तामृतवल्लीलताश्रिताः ॥
सवल्लिकाः प्रनृत्यन्ति मानवा इव सप्रियाः ॥२८॥
पुष्पाभिः कुन्दवल्लीभिः पादपाः क्वचिदावृताः ॥
भाति तारागणैश्चित्रैः शरदीव नभस्तलम् ॥२९॥
द्रुमा णामप्यथाग्रेषु पुष्पिता माधवी लता ॥
शिखरा इव शोभन्ते रचिता बुद्धिपूर्वकम् ॥३०॥
हरिताः कांचनच्छायाः फलिताः पुष्पिता द्रुमाः॥
सौहृदं दर्शयन्तीव नराः साधुसमागमे ॥३१॥
पुष्पकिंजल्कबहुलाः किंजल्कबहुलोदराः ॥
किंजल्कमत्तमधुपा विशदा इव शारिका ॥३२॥
शिरीष पुष्पसंकाशाः शुका मिथुनतः क्वचित्॥
कीर्तयंति गिरश्चित्राः पूजिता ब्राह्मणा यथा ॥३३॥
संयुक्ताः सहचारिण्या मयूराश्चित्रबर्हिणः ॥
वनांतरे व्यतिष्ठंत एकांत इव संस्थिताः ॥३४॥
कूजंति पत्रिसंघाता नानाद्भुतविराविणः ॥
कुर्वंति रमणीयं हि रमणीयतरं वनम् ॥३५॥
नाना मृगगणाकीर्णं नित्यं समुदितांडजम् ॥
तद्वनं नंदनसमं मनोदृष्टिविवर्धनम् ॥३६॥
कपालपाणिर्भगवांस्तथारूपं वनोत्तमम् ॥
ददर्श शंकरो दृष्ट्या सौम्यया नंदनोपमम् ॥३७॥
ता वृक्षपंक्तयः सर्वा दृष्ट्वा रुद्रं समागतम् ॥
निवेद्य शंभवे भक्त्या मुमुचुः पुष्पसंपदम् ॥३८॥
पुष्पप्रतिग्रहं कृत्वा पादपानां महेश्वरः ॥
वरं वृणीध्वं भद्रं वः पादपानित्युवाच सः ॥३९॥
एवमुक्ते भगवता तरवो निरवग्रहाः ॥
ऊचुः प्रांजलयः सर्वे नमस्कृत्य महेश्वरम् ॥४०॥
वरं ददासि देवेश प्रसन्न जनवत्सल ॥
इहैव भगवन्नित्य वने सन्निहितो भव ॥४१॥
एष नः परमः कामो देवदेव नमोऽस्तु ते ॥
त्वं चेद्वससि देवेश वनेऽस्मिन्विश्वभावन ॥४२॥
सर्वात्मना प्रपन्ना वै याचामहे वरोत्तमम् ॥
किमन्यवरकोटीभिरेष नो दीयतां वरः ॥४३॥
इत्युक्तः पादपैः सर्वैः शरणागतवत्सलः ॥
वरं ददौ पादपेभ्यः प्रोच्यमानं मया शृणु ॥४४॥
॥ महेश्वर उवाच ॥
बाढं मे मनसा वासो नित्यमत्र वनोत्तमे ॥
वरं ददामि भूयो वो न वृथा दर्शनं मम ॥४५॥
नाग्निर्न वायुर्न जलं न सूर्यकिरणातपः ॥
न विद्युदशनिः शीतं रुजं वो जनयिष्यति ॥४६॥
नित्यं पुष्पवरोपेता नित्यं सुस्थिरयौवनाः ॥
कामगाः कामरूपाश्च कामरूपफलप्रदाः ॥४७॥
कामसंदर्शनाः पुंसां तपःसंध्याज्वलदृशाम् ॥
श्रिया परमया युक्ता मत्प्रसादाद्भविष्यथ ॥४८॥
एवं स वरदः शंभुरनुजग्राह पादपान् ॥
स्थित्वा वर्षसहस्रं तु कपालं चाक्षिपद्भुवि ॥४९॥
क्षितिं निपतता तेन कंपते स्म रसातलम् ॥
विवशास्तत्यजुर्वेलां सागराः क्षुभितोर्मयः ॥५०॥
शक्राशनिहतानीव व्याघ्रव्यालान्वितानि च ॥
शिखराणि व्यशीर्यंत पर्वतानां सहस्रशः ॥५१॥
देवसिद्धविमानानि गंधर्वनगराणि च ॥
प्रस्फुरन्ति विनिष्पेतुर्विनिनेशुर्धरातले ॥५२॥
कपोतमेषाश्चात्यंतं पुनः संघातदर्शनाः ॥
ज्योतिर्ग्रहाश्छादयंतो बभूवुस्तीर्णभास्कराः ॥५३॥
महता तस्य शब्देन जडांधबधिरं कृतम् ॥
बभूव व्याकुलं सर्वं त्रैलोक्यं सचराचरम् ॥५४॥
सुरासुराणां सर्वेषां शरीराणि मनांसि च ॥
अवसे दुश्चकंपुश्च किमेतदिति जज्ञिरे ॥५५॥
धैर्यमालंब्य सर्वेऽपि समागम्येंद्रपूर्वकाः ॥
ब्रह्मलोकं समासाद्य ब्रह्माणमिदमूचिरे ॥५६॥
किं निमित्तं तु भगवन्नेतदुत्पातदर्शने ॥
त्रैलोक्यं कंपितं येन संयुक्तं कालकर्मणा ॥५७॥
जातं कल्पावसानं च भिन्नमर्यादसागरम् ॥
चत्वारो दिग्गजाः किं नु बभूवुरचलाश्चलाः ॥५८॥
धरा समाधृता कस्मात्सप्तसागरवारिणा ॥
उत्पत्तिर्नास्ति सर्वस्य भगवन्न प्रयोजनम् ॥५९॥
यादृशोऽयं श्रुतः शब्दो न भूतो नापि विश्रुतः ॥
त्रैलोक्यमाकुलं येन चक्रे रौद्रेण भूयसा ॥६०॥
एवमुक्तोऽब्रवीद्ब्रह्मा परमेशानुभावितः ॥
तत्प्रसादात्प्रति ज्ञानी ज्ञात्वा रुद्रमुपस्थितम् ॥६१॥
यत्पृष्टं मरुतः सर्वे शृणुध्वं तत्र कारणम् ॥
निश्चयेनात्र विज्ञेयं श्रद्दधानैर्यथाविधि ॥६२॥
मुखं छित्त्वा नखाग्रेण मद्देहात्पंचमं शिरः ॥
कपालपाणिर्भगवान्विष्णोराश्रममभ्यगात् ॥६३॥
ययाचे पात्रमादाय भिक्षां नारायणं प्रभुम् ॥
उत्पपात मुनिस्तत्र नरोनाम धनुर्धरः ॥६४॥
ततः कुशस्थलीमेत्य भगवांस्तद्वनोत्तमम् ॥
विवेश तरुमार्गेण पुष्पामोदाभिनंदितः ॥६५॥
अनुगृह्याथ भगवान्वनं तत्सर्वगांडजम् ॥
जगतोऽनुग्रहार्थाय तत्र वासमरोचयत् ॥६६॥
तत्कपालं करस्थं यन्न्यस्तं भगवता क्षितौ ॥
तेनैषा कम्पिता भूमिः कृतं त्रैलोक्यमाकुलम् ॥६७॥
तद्द्रक्ष्यथ विरूपाक्षं प्रपद्यत मया सह ॥
आराध्यमानो भग वान्प्रदास्यति वरं हि वः ॥६८॥
इत्युक्त्वा भगवान्ब्रह्मा सह तैर्देवदानवैः ॥
जगाम तद्वनोद्देशं यत्रास्ते वृषभध्वजः ॥६९॥
प्रहृष्टमनसः सर्वे कोकिलालापलापिताम् ॥
पुष्पोच्चयोक्षितां सीमां विविशुः शंकरेप्सवः ॥७०॥
संप्राप्तं सर्वमेतैस्तद्वनं नंदनसंमितम् ॥
सुवल्लीगृहशोभाढ्यं सुदृढं शुशुभे तदा ॥७१॥
दृष्ट्वा तद्वनमुत्तमं तनुभृतामाह्रादकं चेतसां नानासत्फलपुष्पपादपवनैरासेवितं सर्वतः ॥
तस्मिन्बर्हिणहंससारसकुलै र्मंडूकमत्स्यैर्युते द्रक्ष्यामो हरमत्र चेतसि सुराः प्रापुर्मुदं ते तदा ॥७२॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां पञ्चम आवंत्य खण्डेऽवन्तीक्षेत्रमाहात्म्ये देवागमनवर्णनंनाम पंचमोऽध्यायः ॥५॥