स्फ़ुट पदें व अभंग - ४६ ते ५०

४६ श्लोक (वंसततिलका)
तंतू न होनि पट जेविं पटत्व दावी । तैसी जनस्थिति निरंजनिं हे वदावी ॥
श्रुत्यर्थ नेति परिहारुनि मौनशेषा । वंदी दयार्णव निरंजन निर्विशेषा ॥१॥

४७ ॥ अभंग १॥
पंचीकॄत धर्म इंद्रियाचें कर्म ॥
प्रारब्धाचें काम संपादिती ॥१॥
त्रिगुणांच्या भरें ईश्वराची सत्ता ॥
वायु नाचवितां मुख्य याचा ॥२॥
माझे अहंतेची कोणे ठायीं वस्ती ॥
नाहीं देहाप्रति धांडोळितां ॥३॥
बोलतां चालतां मीचि देतां घेतां ॥
मूर्खत्वें अहंता सत्य वाटे ॥४॥
कोण्हाचेनि वागे वायु व्योमखांचे ॥
कोण्हाचेनि नाचे विद्युलता ॥५॥
पर्जन्याचें पाणी कोणाची बाहाणी ॥
कोणाची काहणी वेद बोले ॥६॥
लक्ष चोंर्‍यांशीचा झाडा घेतो कोण ॥
कोणा पापपुण्य दृश्य होतें ॥७॥
जयाचे सत्तेनें पॄथ्वी भूतें वाहे ॥
तोचि वर्तताहे भूतमात्रीं ॥८॥
मूर्खत्वें बोलतां चालता मी मानी ॥
अहंता खंडणीं व्यर्थ होय ॥९॥
आपुला विसर अविद्येनें केला ॥
पाहिजे पूशिला ठावो तिचा ॥१०॥
दयार्णवीं पूर्ण अविद्येच्या नाशें ॥
गोविंद प्रकाशे सदोदित ॥११॥

४८ ॥ अभंग २॥
शुध्द परब्रह्य स्वयें सदोदित ॥
अद्वैतीं दुश्चित *माया केलें ॥१॥
मी ब्रह्य ऐसी जे उठली अहंता ॥
तोचि जगन्माता योगनिद्रा ॥२॥
संकल्पें तात्काळ सर्व सॄष्टि दावी ॥
ईश्वर गोसावी सिध्द केला ॥३॥
रजसत्त्व-तम-ब्रह्या-विष्णु-रुद्र ॥
जन्मस्थितिमार धंदा योजी ॥४॥
इच्छाज्ञानित्र्किया शक्ति जाली त्रिधा ॥
संयोगेंचि शुध्दा बध्द केलें ॥५॥
तमाचें अज्ञान जडमूढ कारण ॥
जाहलें मंडण पंचभूतां ॥६॥
आकाश पवन तेज तोये भूमि ॥
यांचे समागमीं विषय पांच ॥७॥
शब्दस्पर्शरुपरसगंध पांचा ॥
जन्म जाला साचा तमोगुणीं ॥८॥
सुषुप्ति अवस्था प्राज्ञ अभिमानी ॥
भोग ह्नदय स्थानीं आनंदाचा ॥९॥
सामवेद वाचा पश्यंती विस्तार ॥
पडे अंधकार स्वरुपाचा ॥१०॥
कॄष्णदयार्णव स्वयें साक्षी याचा ॥
ठाव अहंतेचा आढळेना ॥११॥
ज्ञानशक्तियोगें सत्त्वतमापोटीं । सूक्ष्माची सूष्टि कर्तृत्वा ये ॥१॥
अंत:करणमनबुध्दिचित्त जाण । कर्तेभोक्तेपण अहंतेसी ॥२॥
अज्ञानाचे पोटीं ज्ञानाचें स्फ़ुरण । तेंचि अंत:करण व्योमाकार ॥३॥
संकल्पें विकल्पें चंचळत्वें तेंचि । दावी मन त्याची कामत्र्किया ॥४॥
संकल्पीं विकल्पीं निश्चया प्रकाशी । सत्त्वरजें तीसि बुध्दिनाम ॥५॥
निश्चियाचे ठायीं अनुसंधाम राखे । चित्त तें ओळखें रजतमाचें ॥६॥
अनुसंधानीं पूर्व पडे अंधकार । तोचि अहंकार मोहतमे ॥७॥
येकी वॄत्ती मुळीं चतुर्धा भागली । कर्तॄत्वासि आली पंचविध ॥८॥
तमापोटीं सत्त्व तेंचि लिंगदेह । स्वप्नावस्था होय तैजसाची ॥९॥
प्रविविक्त भोग कंठस्थानीं घडे । यजुर्वेद पढे मध्यमाते ॥१०॥
कल्पनेच्या मागे देखें नानाकार । संकल्पें संसार अंकुरला ॥११॥
कॄष्णदयार्णव प्रबोधें निरास । करितां गर्भवास पारुषतो ॥१२॥

४९ ॥ अभंग ३॥
क्रियाशक्ति-योगें रजाची उत्पत्ति । पंचप्राण होती दशेन्द्रियें ॥१॥
आपादमस्तक सर्वगत व्यान । नांदतो समान नामिदेशीं ॥२॥
कंठस्थ उदान ह्नदयीं वसे प्राण । विचरतो अपान अधोद्वारीं ॥३॥
नागकूर्मकॄल आणि देवदत्त । धनंजय गुप्त पंचवायु ॥४॥
अंगमोडा सिंक उचकी ढेकर । जांभई प्रकार कर्में यांचीं ॥५॥
श्रोत्रत्वचाचक्षुजिव्हा आणि घ्राण । ज्ञानेंद्रियें जाण पांच ऐसीं ॥६॥
वाचा पाणि पाद शिश्न आणि गुद । पांच हीं प्रसिध्द कर्मेन्द्रियें ॥७॥
त्रिगुणांचीं तत्त्वें कालवूनि येक । कर्दमाचा देख स्थूळ देह ॥८॥
जागृति अवस्था वर्ते नेत्रस्थनीं । विश्व अभिमानी स्थूळ भोक्ता ॥९॥
वाचा ते वैखरी ऋग्वेद उच्चारी । मातॄका अकार आद्य चरण ॥१०॥
विजातीयपणें निरास करावा । कृष्णदयार्णवा वोळखूनि ॥११॥

५० ॥ अभंग ४॥
पृथ्वीचें काठिण्य द्रवत्वें जीवन ॥
तेजाचें शोषण दाहकत्व ॥१॥
चांचल्यें पवन व्योमाचें मोहन ॥
पंचवीस गुण स्थूळ देहीं ॥२॥
चारी देह येकवटूनियां स्थूळ ॥
होये अनुकूळ त्याग भागा ॥३॥
तुरीय तो ज्ञाता कारणीं आंधळा ॥
लिंगें घे सोहळा स्थूळ गात्रीं ॥४॥
ज्ञाता साक्षीपणें अथ नेणें म्हणे ॥
वेंचे अंत:करणें व्यानावरी ॥५॥
श्रवणाच्या द्वारें वाचच्या आचारें ॥
शब्दाच्या विचारें व्योमीं रिघे ॥६॥
स्तुतीचा सोहळा याचि पंथें भोगी । निंदा भय त्यागी याचि मार्गें ॥७॥
त्याग भोग क्रिया स्थूळ देहिं भासे । परि चहूंविण नसे क्रियाजात ॥८॥
चहूंदेहातीत आत्मा सदोदित । तयासीं सतत ऐक्य कीजे ॥९॥
अनेक साधनें व्रतें अनुष्ठानें । योगयागदानें त्याचि साठीं ॥१०॥
तोचि दयार्णव सेवावा अनन्य । तरिच धन्य धन्य जन्मा येणें ॥११॥