वेदस्तुति - श्लोक ३६ - ८

॥भट्टोक्ति: ॥
अध्यस्य ते खपुष्पत्वमसत्कथमवस्तुनि ॥
प्रज्ञातगुणसत्ता कमध्यारोप्येतवानवेति ॥८॥

॥ टीका ॥
असत् खपुष्प अवस्तु गगनीं ॥
भ्रमें नाध्यासी सहसा कोणी ॥
व्रास्तव सभ्दाव प्रज्ञात गुणीं ॥
अध्यारोपण घडे न घडे ॥९३॥
मॄगजळें सासिन्नला मळा ॥
वंध्याकुमर तेथींच्या फ़ळा ॥
सेवूनि पूर्ण धाला ॥
न वचे केला आरोप हा ॥९४॥
तस्मात् सभ्दाव प्रपंचासी ॥
वास्तव आहे निश्चयेंसी ॥
भ्रमें अध्यस्त एकदेशी ॥
आरोप ऎसी गोष्टी वदां ॥९५॥
ऎसें ऎकोनि वक्ता म्हणे ॥
सहसा न मनूं हें बोलणें ॥
अंधपरंपरेस्तव भ्रमाचें होणें ॥
विकल्प म्हणणें श्रुत्यन्वयें ॥९६॥
तो विकल्प आवश्यक ॥
व्यवहारीं अर्थकियार्थ देख ॥
ऎक तयाचा विवेक ॥
स्वस्थ नावेक होवोनियां ॥९७॥
संस्कारजन्य म्हणिजे भ्रम ॥
तरी संस्कारसिद्धिकारणें नियम ॥
पूर्वप्रतीति मात्र परम ॥
वस्तु सत्यत्व अनपेक्ष ॥९८॥
प्रतीतिमात्र बैसल्या ह्नदयीं ॥
तें बीजसंस्कार भ्रमासि पाहीं ॥
वस्तुसत्तत्व तिये ठायीं ॥
नापेक्षिजे सर्वथा ॥९९॥
भ्रमव्यतिरेकाचें अदर्शन ॥
यास्तव अनादि चि तो जाण ॥
पूर्वापूर्व पुरातन ॥
उत्तरोत्तर आरोपें ॥१०००॥
अंधपरंपरान्यायेंकरुन ॥
भ्रमोप्तत्ति संस्कारजन्य ॥
व्यवहारीं अर्थत्र्कियासाधन ॥
दिसे संपूर्ण तद्योगें ॥१॥
बाळें बागुल देखिलाचि नाहीं ॥
कीं तो वास्तव आहे कहीं ॥
पूर्वापूर्वप्रवाहें देहीं ॥
संस्कार बाणे बाळाच्या ॥२॥
तया संस्कारें व्यवहारसिध्दि ॥
बिभीषा अध्यस्त होय बुध्दि ॥
दुर्गुण आळिकेपण निरोधी ॥
सद्‍गुणवृध्दि होत असे ॥३॥
तस्मात तुझे हेत्वंतर ॥
अप्रयोजक हा कॄतनिर्धार ॥
हें ऎकोनि वदे उत्तर ॥
प्रमाणपर प्राश्निक तो ॥४॥
तुम्हां वेदांतिया लागून ॥
मुख्यत्वें श्रुतिवाक्य प्रमाण ॥
तरी ऎका श्रुतीचें वचन ॥
द्वैतप्रतिपादनकारक जें ॥५॥
चातुर्मास्यया जियाप्रति ॥
अक्षय होय सुकृतावाप्ति ॥
ऎसी नित्यत्व वदे श्रुति ॥
तैं द्वैतापत्ति घडे चि कीं ॥६॥
सोमयाजी सोमपानें ॥
अमर होऊं म्हणती जेणें ॥
ऎसिया श्रुतींच्या प्रमाण वचनें ॥
नित्यत्व जाणणें कर्मफ़ळा ॥७॥
तस्मात नित्य जें कां होय ॥
असद्वस्तु तें कदापि नोहे ॥
कर्मकर्ता फ़ळभोगत्रयें ॥
नित्य निश्चयें श्रुतिवाक्ये ॥८॥
ऎसें वेदप्रतिपादित ॥
सत् शाश्वत असतां द्वैत ॥
तुम्ही म्हणतां जें अद्वैत ॥
तें असंमत अप्रमाण ॥९॥
हें ऎकोनियां वेदान्ती ॥
श्वास घालूनि विस्मयगति ॥
म्हणे भगवंता तव भारती ॥
कर्मठाप्रति भ्रामक पैं ॥१०॥
वेदलक्षणा भारती तुझी ॥
बहुधा वॄत्ति करुनि सहजी ॥
कर्मठा श्रद्वावंतांमाजी ॥
भ्रमकर होवूनि भुलवीतसे ॥११॥
मुख्या लक्षणा रूढि गौणी ॥
इत्यादि बहुधा वृत्ति करुनी ॥
कर्मठां भारवाहकां लागूनी ॥
भ्रमवी भासूनि नित्यत्वें ॥१२॥
कर्मठ मूर्ख मंदमति ॥
देहात्मजीवात्म प्रतीति ॥
इहामुष्मिक नित्य म्हणती ॥
वास्तव नेणती श्रुत्यर्थ ॥१३॥
कर्मफ़ळांचा नित्य बोध ॥
सहसा न प्रतिपादी वेद ॥
लक्षणें करुनि प्राशस्त्य विशद ॥
विधिवाक्यास्तव प्रशंसी ॥१४॥
विधीच्या एकवाक्यास्तव जाण ॥
प्राशस्त्य मात्र प्रशंसन ॥
अन्यथा वाक्यभेद प्रसंगा भेण ॥
कर्मठ अल्पज्ञ प्रबोधी ॥१५॥
तो हा येथींचा विवेक ॥
कर्मजित हा पैं इहलोक ॥
तस्मात् क्षय पावे निष्टंक ॥
तैसाच आमुत्रिक पुण्यजित ॥१६॥
पुण्य क्षयीं पावे क्षय ॥
न्याय संमत हा निश्चय ॥
श्रुत्यंतरा विरोध होय ॥
परस्परें पूर्वापर ॥१७॥
यास्तव कर्मजडाप्रति ॥
भ्रामक मात्र पुष्पिता श्रुति ॥
जैसे बाळा भेषज देती ॥
शर्करामतिप्रलोभें ॥१८॥
भेषज दानाचे अभोष्ट ॥
निरामयता वास्तव स्पष्ट ॥
शर्कराप्रलोभग्रहणाविष्ट ॥
हें जाणती श्रेष्ठ सर्वज्ञ ॥१९॥
तेंवि अज्ञाना कर्मबोध ॥
चित्तशुध्दयर्थ केला विविध ॥
चित्तशुध्दिद्वारां शुध्द ॥
बोधे विशद परमात्मा ॥२०॥
आणि स्वर्गादि फ़ळत्र्कामना ॥
ते रोचनार्थ मात्र वल्गना ॥
म्हणोनि ब्रह्यपराचि संपूर्णा ॥
निगमासि जाणा यथास्थित ॥२१॥
ऎसें हें येथील वर्म ॥
न कळे भ्रान्ताअ असोनि सुगम ॥
जाणती ज्ञानी पूर्ण काम ॥
श्रुतिसंभ्रम आघवा ॥२२॥
अन्वयव्यतिरेकात्मक श्रुति ॥
साद्यंत ब्रह्यचि प्रतिपादिती ॥
प्रपंच आहा च सा बोलती ॥
मायिक दर्शविती निदानी ॥२३॥
तस्मात प्रपंचाचिया सत्यत्वविषयीं ॥
साधकवचन श्रुतिसमुदायीं ॥
सहसा निश्चयेंसी नाहीं ॥
जलप्रवाहीं कॄशानुवत् ॥२४॥
आणि असत्त्वीं बहुधा श्रुति ॥
सृष्टिप्रळयात्मका असती ॥
उत्त्पतिनाशा प्रतिपादिती ॥
ब्रह्य निश्चिती अवनाश ॥२५॥
ज्यापासूनि भूतां जनन ॥
पुन्हा ज्यांमाजी होती लीन ॥
ज्यावरी भासती वर्तमान ॥
तें अविकार पूर्ण वस्तुत्वें ॥२६॥
आणि श्रुतिमूळक अनुमान ॥
तेंही यदर्थीं प्रमाण ॥
प्रत्यक्ष मिथ्या सविकार जाण ॥
निश्चयेंकरुन प्रपंच हा ॥२७॥
अनुमान म्हणिजे किंलक्षण ॥
तरी पदार्थाचें यथार्थ ज्ञान ॥
जेणें होय अनुलक्षण ॥
तें ज्ञापक पूर्ण अनुमान ॥२८॥
शब्द अनुमान प्रत्यक्ष ॥
इत्यादि प्रमाणांचें लक्ष ॥
ज्याच्या  सत्वीं न पुरे पक्ष ॥
तो जाणती दक्ष खपुष्पवत् ॥२९॥
हे चि सनंदन भारती ॥
बोले श्रुत्यक्त व्युपत्ति ॥
तें परिसावें पवित्र श्रोतीं ॥
ऎके परीक्षिति शुकमुखें ॥३०॥