॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय अनाथबंधु करुणाकरा । भक्तवत्सला कृपासागरा ।
लीलावतारी परमेश्वरा । विश्वोध्दारा पांडुरंगा ॥१॥
भक्तवत्सला रुक्मिणीपती । अनंत अपार तुझी कीर्ती ।
लेखा नव्हेचि कोणाप्रती । कुंठित मती सकळांच्या ॥२॥
तूं तरी निर्गुण निराकार । निष्कर्मी निरुपचार ।
परी घ्यावय भक्तांचा कैवार । सगुण साकार रूप धरिसी ॥३॥
आधीं अभक्तांसि दुर्बुध्दि देऊन । निज भक्तांचें करविसी छळण ।
भाविकीं तुझें करितां चिंतन । संकट दारुण निवारिसी ॥४॥
ते कानीं एकतांचि सत्कीर्ती । तेणें खळाची तत्काळ पालटे वृत्ती ।
अनुतापें करोनि दुरितें नासती । सात्विक वृत्ती मग होय ॥५॥
मागिले अध्यायीं कथा सुंदर । अश्व मेलें वाटेवर ।
तें नारायणस्वामीनीं उठविलें सत्वर । आश्चर्य द्विजवर मग करिती ॥६॥
साधूची तों अघटित चर्या । ओडंबर दाखविती वैष्णवीमाया ।
मनुष्य रूप दिसती काया । परी परब्रह्म तया म्हणावें ॥७॥
एक रामकृष्ण ब्राह्मण म्हणोनी । साधुपुरुष परमज्ञानी ।
षड्वैरी जिंतोनि त्यानी । सेवा ऋणी देव केला ॥८॥
विष्णुपूजन हरिकीर्तन । वाचेसि अखंड नामस्मरण ।
सर्वाभूतीं दयापुर्ण । आत्मवत जन मानितसे ॥९॥
सांडोनियां आशापाश । जनास देतसे उपदेश ।
विश्वोध्दार करावयास । अवतार असे कलियुगीं ॥१०॥
बडोदें नगरांत येऊन । शिष्य संप्रदायी केले त्याणें ।
तों उपदेश घेतला एक्या स्त्रीनें । भ्रतारा चोरून आपुल्या ॥११॥
तों तिच्या पतीसी वृत्तांत । परस्परें जाहला श्रुत ।
मग त्याणें कृत्रिमें केली युक्त । कांतेसि बोलत आपुल्या ॥१२॥
मी गांवास जातों सत्वर । तिकडे दिवस लागतील चार ।
मंदिरांत होतें तळघर । तेथें लपोन बैसला ॥१३॥
कृत्रिमभाव धरिला मनीं । म्हणे हे आपुल्या गुरुसि आणील सदनीं ।
उभयतांची चर्या नयनीं । दृष्टीसीं पाहूनी शिक्षा करूं ॥१४॥
याची कांता परम भाविक । तिसीं चित्तीं वाटला हरिख ।
म्हणे घरासि आणोनि भवतारक । सेवा सुखें करीन मी ॥१५॥
मग शेजारीं होती मैत्रिण । तीस सांगितलें वर्तमान ।
उभयतां स्वामीसि जाऊन । आमंत्रण त्या देती ॥१६॥
सद्गुरु म्हणतीं त्या अवसरीं । तुझा भ्रतार नाहीं घरी ।
त्यासि अकस्मात कळलें जरी । तरी नानापरी गांजील ॥१७॥
आम्हीं तुझेंचि जेवितों माते । कासया उगीच श्रमसी व्यर्थ ।
ऎसी ऎकतांचि मात । नेत्रीं अश्रुपात वाहती ॥१८॥
म्हणे आम्हां स्त्रियांचें पराधीन जिणें । कधीं घडावें स्वामींचें सेवन ।
माझा आश्रम पवित्र करणें । म्हणोनि चरण धरियेलें ॥१९॥
तिचा सद्भाव देखोनि प्रीतीं । सद्गुरु तेव्हां अवश्य म्हणती ।
मग तिणें करोनि पाकनिष्पत्ती । पूजेची आयती सिध्द केली ॥२०॥
मग सद्गुरुसि आणूनि मंदिरात । आसनावरी बैसवी त्यातें ।
भ्रतार होता तळघरांत । तो आला अवचित बाहेरी ॥२१॥
क्रोधें शस्त्र घेवोनि करीं । त्याणे उगारिलें कांतेवरी ।
सद्गुरुसि पाहे नेत्रद्वारीं । तों स्त्रीरुप निर्धारीं दिसती ते ॥२२॥
ऎसा चमत्कार देखोनि नयनीं । पश्चाताप जाहला त्याचें मनीं ।
मग द्वेषवार्ता सर्व टाकुनी । सद्भावें चरणीं लागला ॥२३॥
त्याचा निग्रह देखोनि समस्त । रूप धरिलें पूर्ववत ।
त्यानेंही स्वामीसि होऊनि विनीत । अनुग्रह निश्चित घेतला ॥२४॥
स्त्री पुरुष दोघेजण । सद्भावें करिती संतसेवन ।
परम खळं तोही जाहला लीन । ऎसें महिमान संतांचे ॥२५॥
आणिक रामचंद्र भट्ट । म्हणवोन महापंडित होता ब्राह्मण ।
वेद वेदांतीं असे निपुण । परी किंचित अभिमान असेना ॥२६॥
सर्वशास्त्रीं निपुण असे । परी प्रवृत्ती वाद न करीच कोणता ।
करोनि अहंतेचा नाश । श्रीहरिभजनास लागला ॥२७॥
न करी कोणाचें उपार्जन । राव रंक समसमान ।
अयाचित वृत्ती करून । कुटुंबरक्षण करीतसे ॥२८॥
स्नानसंध्या करोनि नित्य । पंचमहायज्ञ करीत ।
समयीं आलिया अभ्यागत । विमुख त्यातें न होय ॥२९॥
त्याचा निश्चय देखोनि थोर । देव देतसे साक्षात्कार ।
दिल्लींत राहातसे वैष्णववीर । तों काय चरित्र वर्तलें ॥३०॥
अविंध राजा ते अवसरीं । विस्तीर्ण वाडा बांधितसे नगरीं ।
दुर्बळाची मंदिरें मोडोनि सत्वरी । द्रव्य त्यांकरी देतसे ॥३१॥
दुसरी जागा धरावयासि । दुप्पट द्रव्य देतसे त्यासी ।
तों रामचंद्रभटाच्या घरासी । भिंत अनायासी पातली ॥३२॥
रायाचा कारभारी दिवाण । सांगोनि पाठवी त्याजकारणें ।
तुम्हांसि दुसरें मंदिर देतों बांधोन । त्यामाजी राहणें सत्वर ॥३३॥
रामचंद्रभट्ट त्रासुनि अंतरीं । जाऊनि राहिले काशीपुरीं ।
तों काजीच्या रूपें स्वप्नांतरीं । अविंधासि श्रीहरि काय सांगे ॥३४॥
रामचंद्रभट्ट माझा प्राण । तयासि आणावें समजावून ।
तरीच तुझें कल्याण । अन्यथा वचन नव्हें हें ॥३५॥
ऎसें स्वप्न देखतां निश्चित । बादशाह जाहला भयभीत ।
मग दिवानासि सांगूनि पाठवित । शीघ्र तयातें घेउनि या ॥३६॥
मग तो जाऊनि काशीपुरीं । विष्णुभक्तासि नमस्कारी ।
म्हणे कृपा करोनि मजवरी । आपुलें मंदिरीं तुम्हीं चला ॥३७॥
ग्लांती करोनि बहुतारीतीं । दिल्लीस नेलें तयाप्रती ।
त्याचें मंदिर राहविलें निश्चिती । म्हणती साह्य श्रीपती यासि असे ॥३८॥
सत्समागमाचेनिगुणें निश्चिती । सकळ लोकांसि लागली भक्ती ।
दर्शनासि येऊनि अविंध भूपती । नमस्कार प्रीती करितसे ॥३९॥
आपुल्या दासाची सत्कीर्ती । स्वयें वाढवितसे रुक्मिणीपती ।
आणिक चरित्र रसाळ पुढती । सादर श्रोतीं परिसिजे ॥४०॥
एक काजी महंमद म्हणवोन । होता जातीचा यवन ।
तो अखंड करी नामस्मरण । आणि असत्य वचन न बोले ॥४१॥
पादशाह द्रव्य देतां निश्चिती । परीं तें न घेचि आपुले हातीं ।
कष्टार्जित अन्न भक्षिती । कैशारीतीं तें ऎका ॥४२॥
त्याचीं कांता चतुर बहुत । कशिदा काढीत आपुले हातीं ।
तें स्वस्त विकोनि बाजारांत । अन्न भक्षित तयांचे ॥४३॥
न्याय इनसाफ तयापासी । पादशाह धाडीत अहर्निशीं ।
ते यथार्थ आणोनि ध्यानासे । पंचाइतीसी मग करी ॥४४॥
हिंदु अथवा यवनाचा । पक्ष न धरीच कोणाचा ।
अभिलाष नाहीं द्रव्याचा । लेश असत्याचा स्पर्शेना ॥४५॥
जयासि सोनें आणि माती । सम समान सारिखीं दिसती ।
द्रव्य आशा धरितां चित्तीं । पातकें वसती ते ठायीं ॥४६॥
आशा तृष्णा धरितां सहज । तरी हें अपमानाचें बीज ।
हें चित्तापासोनि टाकितां सहज । तरी तो पूज्य तिहीं लोकीं ॥४७॥
काजी महंमदें हें जाणोनी । शेण सोनें सारिखेंचि मानी ।
यथास्थित न्याय करोनी । उभयतां लागोनी समजावी ॥४८॥
परी पोटीं नसेचि पुत्रसंतती । एकचि कन्या तयासि होती ।
तिचे घरीं धनसंपत्ती । क्षत्रवृत्ती जामाता ॥४९॥
हस्ती घोडे शिबिका रथ । सैन्य वागवीत पांच शत ।
रायापासी त्याचा जामात । सेवेसि असे सर्वदा ॥५०॥
ऎसे लोटतां बहुत दिवस । एक पुत्र होता कन्येस ।
तों जामाताचें सरलें आयुष्य । मृत्युसदनास तो गेला ॥५१॥
हिंदू दिवाण त्याचा जाण । कृत्रिम भाव रचिला त्याणें ।
अवघें द्रव्य आच्छादून । कर्ज लेहोन ठेविलें ॥५२॥
कांता पुत्रांसि तये संधीं । काय म्हणतसे दुर्बुध्दी ।
कर्जाची वाट करावी आधीं । मग त्रिशुध्दीयासि पुरा ॥५३॥
ते म्हणती जिवंत होता धनी । तेव्हां कर्ज ऎकिले नाहीं कानीं ।
तरी आतां कर्ज निघालें कोठोनी । असत्य करणी हे दिसे ॥५४॥
तों पादशहा म्हणे ते अवसरीं । काजी महंमद त्याय करी ।
मग प्रेताचीं आंतडीं काढोनी सत्वरी । केशर कस्तुरी आंत भरले ॥५५॥
जामाताचें उचलोनि प्रेत । श्वसुरापासी आणिलें त्वरित ।
कन्या आणि तिचा सुत । रुदन करींत अट्टहासें ॥५६॥
दिवाण नष्ट जो दुर्बुध्दी । काय म्हणतसे तये संधी ।
कर्जाची वाट करा आधीं । मग त्रिशुध्दीयासि पुरा ॥५७॥
इतर सैनिकें त्याजकारणें । लांच दीधला त्या दुर्जनें ।
त्याज ऎसें सर्वत्र जन । असत्य वनच बोलती ॥५८॥
काजी महंमदासीं तेव्हां म्हणत । आतां याची करावी पंचाईत ।
गवगवा केला त्याणीं बहुत । कन्या रडत अट्टाहासें ॥५९॥
सत्य असत्य कळलें मनीं । परी बोलतां नये प्रगट वाणीं ।
म्हणतील पक्षपात केला याणीं । कन्या म्हणवोनी आपुली ॥६०॥
परम संकट पडिलें पाहे । मग श्रीहरीचे आठविलें पाय ।
म्हणे जन अपवाद मजला नये । तैसा उपाय करीं देवा ॥६१॥
मग काजी महंमद ते समयीं । प्रेतासि म्हणे ऊठ लवलाहीं ।
दिवाणासि हिशोब समजावी । मग तूं जाई मृत्युपरा ॥६२॥
ऎसीं अक्षरें मुखांतून । निघतांचि चरित्र वर्तलें गहन ।
अद्भुत संतांचें महिमान । ऎकताम श्रवण सुखावती ॥६३॥
जैसा प्राणी असतां निद्रित । जागृतीस येतां उठोनि बैसत ।
तैशाच रीतीं उठोनि प्रेत । वस्त्रें आणवित आपुलीं ॥६४॥
श्मश्रु पिळोनियां करीं । नेत्र आरक्त वटारी ।
शस्त्र उगारी दिवाणावरी । म्हणे हिशोब सत्वरीं दे माझा ॥६५॥
ऎसें कौतुके देखोन । थरथरां कांपे तो दुर्जन ।
कांजी महंमदाचे धरिलें चरण । म्हणे वांचवी प्राण तूं माझा ॥६६॥
म्यां पहिले कागद लपवोनी सत्वर । कर्ज काढिलें धन्यावर ।
लेहोनि दीधलें खोटें पत्र । आपुल्या निजकरें तेधवां ॥६७॥
ठेवरेव जे होती कांहीं । तेही सांगीतली लवलाही ।
मग श्वशुरासि आज्ञा मागोनि पाहीं । प्राण जांवयीं सोडितसे ॥६८॥
ऎसें कौतुक देखोन । आश्चर्य करिती अवघे जन ।
काजी महंमदाचे वंदिती चरण । म्हणती न कळे महिमान संतांचें ॥६९॥
तंव कन्या म्हणे पित्याप्रती । माझा भ्रतार वांचवावा पुढती ।
नातूहीं पायीं लागला प्रीतीं । मग उत्तर देती काय तयां ॥७०॥
यासि आम्हीं वांचविलें आज । तरी आणिकही संकट घालतील मज ।
मग लोभ दिसोन येईल सहज । तो कलंक मज न साहे ॥७१॥
ऎसें बोलोनि कन्येप्रती । जामातासि दीधली मूठमाती ।
जनांत प्रगटली सत्कीर्ती । दर्शनासि येती लोक तेव्हां ॥७२॥
या चरित्रास षण्मास होतां । निजधाम पावली त्याची कांता ।
काजी महंमद म्हणती सर्वथा । मृत्युलोकीं आतां न रहावें ॥७३॥
बडा सोमोरी माजी जाण । समाधिस्थ झाले आपण ।
अद्यापि पुण्यवंताकारणें । साक्षात दर्शन होय त्याचें ॥७४॥
महा व्याघ्र येवोनि नित्य । पुच्छें करोनि कबर झाडित ।
सुगंध पुष्पें समाधीवरी पडत । नित्य नित्य ते ठायीं ॥७५॥
तों तरी जातीचा यवन जाणा । परी हिंसा करूं नेदीच कोणा ।
सर्वभूतीं जयासि करुणा । आत्मवत जना मानितसे ॥७६॥
आणिक राजा जातीचा यवन । बलखबुखारी नामाभिधान ।
राज्य करीतसे धर्मनीतीनें । आणि प्रजेकारणे सुख दे ॥७७॥
त्याच्या राज्यामाजी पाहीं । दुर्बळ याचक सर्वथा नाहीं ।
उपद्रव न करी कोणासही । परी असे विषयीं निमग्न ॥७८॥
आपुले पुर्वसुकृताचेनि बळें । भोगीत नाना विलास सोहळे ।
ऎसा लोटतां कांहीं काळ । तों प्राप्तीची वेळ पातली ॥७९॥
मग अष्टप्रधन बोलावुन । विचार पुसे त्यांजकारण ।
आतां कोणत्या सद्गुरुसि जाऊं शरण । हें मजकारणें सांगिजे ॥८०॥
ऎसें पुसतांचि तयांसि । वजीर उत्तर देतसे त्यासि ।
कबीर भक्त वाराणसीं । जो भक्तीज्ञानासि आगर ॥८१॥
हिंदु आणि मुसलमान । या दोहीं मार्गात असे निपुण ।
त्याची सत्कीर्ती ऎकिली गहन । तरी जावें शरण त्यालागीं ॥८२॥
मग बलखबुखार एके दिवसीं । स्वयें जावोनि वाराणसीं ।
नमस्कार करोनि कबीरासी । अनुग्रहासी घेतलें ॥८३॥
कबीरें तया रायाकारणें । सांगीतलें श्रीराम उपासन ।
पुढें वैराग्य व्हावयासि जाण । तेंही कारण अवधारा ॥८४॥
सोळाशें राण्या लावण्यखाणी । त्यां विरहित एक पट्टराणी ।
विषयीं लंपट होऊनि । राज्यासनीं निमग्न तो ॥८५॥
तंव एके दिवसीं नृपनाथ । बैसला होता सभे आंत ।
सुमन शेज मंदिरांत । दासी रचित स्वहस्तें ॥८६॥
एकांती बोलतां प्रधानातें । रायासि उशीर लागला बहुत ।
मंदिरीं दासी वाट पाहत । निद्रा बहुत तिसीं आली ॥८७॥
बैसोनि मंचकाशेजारीं । मस्तक ठेविला पलंगावरी ।
तों निद्रा आली ते अवसरीं । देहभान अंतरीं असेना ॥८८॥
तों बलखबुखारी मंदिरांत । येतसे तेव्हां अकस्मात ।
दासी निद्रित देखोनि तेथ । क्रोधयुक्त तो झाला ॥८९॥
मग सेवका हातीं सत्वर । तिसीं कमच्या मारिल्या चार ।
परी गदगदा हांसे ते सुंदर । खेद अणुमात्र असेना ॥९०॥
राजा विस्मित जाहला अंतरीं । दासीस पुसे ते अवसरीं ।
तूं कशास्तव हांससी सुंदरी । सांग सत्वरीं मजपासी ॥९१॥
दासी निर्भीड बोले उत्तर । म्यां मस्तक ठेविला पलंगावर ।
त्यास्तव इतुका बैसला मार । वाहतसे रुधिर अंगांतुनी ॥९२॥
सुमने अंथरलीं सवामण । त्याजवरी नित्य करितसां शयन ।
पुढें दंड कोणता होईल जाण । मी हांसलें म्हणवोन यासाठीं ॥९३॥
निर्जीव पिठाची उंडी जाण । गिळितांचि मासा पावला मरण ।
सजीव मारूनि करिती उदरपोषण । तरी गती कोण तयांची ॥९४॥
ऎकोनि दासीचें उत्तर । अनुतापें द्रवला नृपवर ।
राज्यभार टाकोनि समग्र । नगरा बाहेर निघाला ॥९५॥
तरूण शरीर अरोग्य कांती । सोळाशें राण्या तयासि असती ।
अठरा लक्ष घोडे निश्चिती । टाकोनि भूपती निघाला ॥९६॥
म्हणे तारुण्य शरीर राज्य अशाश्वत पाहीं । म्यातरी सार्थक न केलें कांहीं ।
आतां श्रीहरीची प्राप्ति व्हावी । तो उपाय कांहीं योजावा ॥९७॥
॥ साखी ॥
सोलासो सहेली और तुरंग आठरा लाख । सोहीतेरे कारण छोडो बडो शहर बलाख ॥१॥
ऎसें म्हणोनि बलखबुखारी । अनुतापें निघे ते अवसरीं ।
कोणासि येऊं नेदीच बरोबरी । म्हणें परतूनि माघारीं जावें तुम्हीं ॥९८॥
जेवीं पृथ्वींवलयांकित राज्य टाकूनी । भरत राजा चालिला वनीं ।
तैसीच याची दिसती करणी । मजलागोनि वाटतें ॥९९॥
कां ऎकोनि कांतेचा व्यभिचार । भर्तुहरीसि वैराग्य संचरे ।
तेवीं दासीचा उपदेश होतांचि थोर । बलखबुखार निघाला ॥१००॥
क्षुधा तृषा शीत उष्ण । सर्वथा न बाधी त्याजकारणें ।
नैराश्य होऊनि सर्वगुणें । श्रीरामभजन करीतसे ॥१०१॥
वैष्णवभक्त कबीर जाणा । त्याणें सांगीतली उपासना ।
तेंचि रूप आणोनि ध्याना । मानसपुजना नित्य करी ॥२॥
ऎसें लोटतां दिवस चार । देवें दिधला साक्षात्कार ।
सगूणरूपें लक्ष्मीवर । भेटले साचार तयासि ॥३॥
कोणी सत्पुरुष पडतां दृष्टीसी । रात्रीं राहे तयापासीं ।
तों एक फकीर देखिला उदासी । तयाच्या स्थळासी राहिले ॥४॥
तो भिक्षा न मागेचि साचार । आणि कोणासि न घाली जोजार ।
देवासि संकट पडिलें थोर । मग तयासि भाकर पाठवी ॥५॥
ऎसी स्थितीं असतां पाहीं । बलखबुखार आले ते ठायीं ।
फकीर म्हणतसे ते समयीं । येथें स्थळ नाहीं तुजलागीं ॥६॥
तुवां वैराग्य घेतल्यास । जाहले असती किती दिवस ।
येरू उत्तर देतसे त्यास । नूतनचि असे जोग झाला ॥७॥
सद्गुरुकृपेनें निश्चिती । उगविली सर्व प्रपंचगुंती ।
आठ दिवस लोटले निश्चितीं । सत्य वचनोक्ती हे जाण ॥८॥
मठपतीस भय अंतरीं । म्हणे मज देव पाठवितो दोन भाकरी ।
हा त्यांसि होईल वांटेकरी । तरी सत्वर बाहेरीं घालावा ॥९॥
बलखबुखार म्हणताहे । तुवां नूतन जोग घेतला आहे ।
तरी मठाबाहेत जावोनि राहे । तोचि ठाय तुजलागीं ॥१०॥
अवश्य म्हणवोनि वैराग्यशीळ । बाहेर राहतसे ते वेळ ।
तो कौतुक केलें घननीळें । ते ऎका सकळ भाविकहो ॥११॥
तेथील स्थायिक जो फकीर । तयासि पाठविली भाजीभाकर ।
बलखबुखार क्षुधातुर । परी इच्छा अणुमात्र त्यास नाहीं ॥१२॥
ऎसें जाणोनी लक्ष्मीपती । सांभाळ करीतसे कवणें रीतीं ।
रत्नजडित ताट उतरलें क्षितीं । त्यांत पदार्थ असती मिष्टान्नें ॥१३॥
कांचनाची सुंदर झारी । लक्ष्मीनें घेतलीं करीं ।
लोभ करोनि तयावरी । भोजन सत्वरीं घातलें ॥१४॥
हें मठपती दृष्टीं भरीं । दुरोनि पाहिले ते अवसरीं ।
म्हणे याची आठ दिवसां फकीरी । आणि मी जन्मवरी कष्टतों ॥१५॥
न्याय नाहीं ईश्वरा घरीं । म्हणवोनि न खायी भाकरी ।
उपवासी निजे ते अवसरीं । तंव स्वप्न रात्रीं देखिलें ॥१६॥
फकिराच्या रूपें साचार । तयासि म्हणे विश्वंभर ।
बाहेर उतरला बलखबुखार । त्याणें राज्य समग्र टाकिले ॥१७॥
निष्काम होऊनियां मनी । विनटला असे भजनीं ।
यास्तव सांभाळ प्रतिदिनी । मी चक्रपाणी करीतसें ॥१८॥
आणि तूं पुढें राज्य इच्छितोसि थोर । यास्तव पाठवितों भाजीभाकर ।
आपुलें नाठवोनि जन्मांतर । कोणावर रुसतोसि ॥१९॥
जैसें बिज पेरावें भोईचे पोटीं । तैसेंच येतसे शेवटी ।
ज्याची जैसी सत्कर्म राहटी । मी होय जगजेठी त्यासारिखा ॥१२०॥
ऎसा दृष्टांत देखतां राती । विस्मित जाहला तो मठपती ।
मग येऊनि बलखबुखार प्रती । नमन निश्चिती करीतसे ॥२१॥
पुढें चालिला बलखबुखार । तों एक नगर देखिलें दृष्टीस थोर ।
तेथे मठांत असती बहुत फकीर । तयां समोर पातला ॥२२॥
सैली तसबी कंथा पाहीं । मणका बाणा जवळ नाहीं ।
म्हणवोनि जवळ येऊन देती कोणीही । बाहेर तिहीं भवंडिला ॥२३॥
मग सकळ फकीरांचा होऊनि महंत । तेथें प्रगटलें वैकुंठनाथ ।
म्हणे आज ऎसा निष्ठावंत । नाहीं दिसत त्रिभुवनी ॥२४॥
सैली तसबी कंथा पाहीं । याचे अंतरी असती सर्वही ।
ऎसें सांगोनि ते समयीं । अदृश्य ते ठायी जाहले ॥२५॥
फकीर विस्मित जाहले अंतरीं । म्हणती हा परम साक्षात्करी ।
मग सन्मान करोनि ते अवसरीं । मठा भीतरी आणिला ॥२६॥
जयासि साह्य असतां श्रीहरी । तरी विश्व त्यावरी कृपा करी ।
सुदर्शन घेवोनियां करी । नानापरी रक्षितसे ॥२७॥
न विचारीच याती कुळ । सप्रेम भक्तीचें पाहिजे बळ ।
बलखबुखारासि सर्वकाळ दिनदयाळ भेटती ॥२८॥
आणिक भक्त नैष्ठिक थोर । त्याचे चरित्र ऎका सादर ।
तयासि कासवटीं लावोनि फार । सारंगधर भेटले ॥२९॥
शेख फरीद जातीचा यवन । रांडकीचा मूल होता जाण ।
तो आपुले मातेसि काय म्हणे । देवाचे दर्शन मज करी ॥१३०॥
माता म्हणतसे ते अवसरी । देव काय पडिला वाटेवरी ।
त्याची प्राप्ति व्हावया निर्धारीं । नानापरी कष्टती ॥३१॥
व्हावया श्रीहरी प्राप्त । सकळ विषय टाकिती संत ।
एक ते होवोनि विरक्त । फिरती वनात सर्वदा ॥३२॥
एक ते ब्रह्मचर्य साचार । एक तपें आचरती मुनीश्वर ।
एक शोधोनि आपुलें अंतर । साक्षात्कार पाहती ॥३३॥
एक टाकोनि संसारासी । अरण्यांत बैसती उपवासी ।
एक ते वर्णिती सत्कीर्तीसी । एक श्रवणासी बैसले ॥३४॥
एक सत्कर्म आचरती फार । परी फळाशा न धरिती अणुमात्र ।
एक विष्णुव्रतें आचरती थोर । हरिजागर ते करिती ॥३५॥
मग आत्मवत दुसर्‍यासि मानुनी । क्षुधितासी देती अन्नपाणी ।
एक ते तरले साधुसेवनीं । सत्वासि हानी न करिती ॥३६॥
एक वाचा तप आचरती जाण । असत्य कदा न बोलती वचन ।
वाचेसि करिती हरिस्मरण । एकहीं क्षण न विसंबती ॥३७॥
एक परोपकारी पुत्र राया । आपुली झिजविती सर्व काया ।
एक वज्रासनीं बैसोनियां । योगक्रिया आरंभिती ॥३८॥
एक मिळवूनि कष्टार्जित धन । एक सत्पात्रीं करिती दान ।
एक करिती सद्गुरुसेवन । तन मन धन आर्पोनियां ॥३९॥
श्रीहरी प्राप्तीलागीं पाहें । असती इतुके साधन उपाय ।
यांत तुज कोणतें अनुकुळ होय । तेंचि लवलाहे करी कां ॥१४०॥
सेखफरीद म्हणे वो जननी । मी अन्न त्याजुनि फिरतों वनीं ।
तरीच भेटेल चक्रपाणी । परी भाकर आणोनि एक देई ॥४१॥
माता म्हणे त्यजितोसि अन्न । तरी भाकर कासया मागतोसि जाण ।
येरू म्हणे आश्रय मनें । समाधान व्हावया ॥४२॥
मातेपासोनि घेवोनि भाकरी । पोटीं बांधीन आपुलें करीं ।
मग जावोनि अरण्याभीतरीं । पर्वतावरी बैसला ॥४३॥
मातेनें दीधलें होतें अन्न । तें सर्वथा सोडोनि न पाहेच जाण ।
झाडपाला बरबडून । क्षुधाहरण मग करी ॥४४॥
सगुणरूपें भेटावा हरी । हेचि इच्छा असे अंतरीं ।
परी साक्षात्कार नव्हेचि सत्वरीं । उद्विग्न अंतरीं सर्वदा ॥४५॥
गुप्तरुपें करोनि जाण । तयासि रक्षित जगज्जीवन ।
असत्य होऊन नेदी वचन । तों वर्तलें विंदान अघटित ॥४६॥
गोण्यांत भरोनियां साखर । वाणी घालिती वृषावर।
मार्गी चालता त्यासि सत्वर । पुसिलें उत्तर काय नेता ॥४७॥
सेखफरीद पुसतां ऎशा रीतीं । उर्मत वाणी उत्तर देती ।
गोण्यांत भरली असे माती । ऎसी वचनोक्तीं बोलिलें ॥४८॥
उत्तम म्हणवोनि बोलिला त्यांसीं । तैसीच कल्पना फळे त्यासी ।
व्यवसायी गेले शहरासीं । तों मृत्तिके ऎसी साखर दिसे ॥४९॥
देखोनि घर बुडालें म्हणती । नेणो कर्माची विचित्र गती ।
असत्य बोललों सत्पुरुषाप्रती । यास्तव गती हे झाली ॥१५०॥
ऎसा पश्चाताप येतां मनीं । मग परतोनि आले त्या ठिकाणी ।
विष्णु भक्त पुढतीं बोले वचनीं । काय घेऊनि जातसां ॥५१॥
वाणी बोलती प्रत्युत्तर । बैलावरी भरिली साखर ।
ऎसें ऎकोनि तपस्वी नर । उत्तम बरें म्हणे तेव्हां ॥५२॥
व्यवसायी उसवोनि पाहती गोणी । तों पूर्ववत शर्करा देखिली नयनीं ।
ऎसा चमत्कार देखोनि । मग सद्भावे चरणी लागले ॥५३॥
साखर घेऊनी परातभर । पुढें आणोनि ठेविली सत्वर ।
तें देखोनियां वैष्णववीर । जातसे दूर पळॊनी ॥५४॥
म्हणे माझी भ्रंशावया बुध्दी । देव पुढें दाखवितो सिध्दी ।
परी मज नलगे हे त्रिशुध्दी । दांभिक उपाधी कासया ॥५५॥
मातेनें भाकर दीधली जाण । ते पोटीं तैशीच बांधिली त्याणें ।
क्षुधेनें व्याकुळ होतां प्राण । पाला तोडुन खातसे ॥५६॥
ऎशा रीतीं त्या अवसरा । वर्षे लोटोनि गेलीं बारा ।
तरी भेट नव्हेचि विश्वोध्दारा । मग परतोनि घरा येतसे ॥५७॥
घरासि येऊनियां सत्वरी । आपुले मातेसि नमस्कारी ।
म्हणे माझेनि न भेटेचि श्रीहरी । उपाय लौकरी मज सांग ॥५८॥
भाकर नेली बरोबर । तेही मातेसि दाखवीत सत्वर ।
काष्ठवत जाहलें शरीर । जटाभार मस्तकीं ॥५९॥
म्हणे इतुके कष्ट केले जननी । परी अजून न भेटे चक्रपाणी ।
मग केंसाची बट हातीं धरोनी । माता ते क्षणीं उपडीत ॥१६०॥
तों किंचित अंग चोरिलें त्याणें । माता हांसोनि बोले वचन ।
ऎसेंच दुःख तरुवरांकारणें । दीधले जाण निजपुत्रा ॥६१॥
त्या दोषास्तव श्रीहरी । भेटला नाहीं ये अवसरीं ।
मग पुढती मातेसि नमस्कारी । म्हणे आतां हिंसा न करीं सर्वथा ॥६२॥
मग महारण्यांत जाऊन । भक्षितसे गळित पानें ।
एके दिवसीम वृक्षाकारणें । शरीर टांगोनी घेतसे ॥६३॥
एकाग्र करोनियां चित्त । महाविष्णूचा धांवा करित ।
म्हणे पतितपावना कृपावंत । मज दीनातें सांभाळी ॥६४॥
महावृक्षाचे खांदीवर । काष्ठवत लोंबतसे शरीर ।
तों कावळा येवोनि टोंचित सत्वर । तयासि उत्तर काय वदे ॥६५॥
बापा सर्वांग तोडोनि खायी । परी दोन्ही नेत्र तैसेचि ठेवि ।
श्रीहरि दर्शनाची पाहीं । आस जीवीं धरिली असे ॥६६॥
ऎसें म्हणवोनि ते वेळां । टपटपा आसवें आलीं डोळां ।
प्रेमें सद्गदित जाहला गळा । घनसावळा पहातसे ॥६७॥
गुप्तरुपें सन्निध होते हरी । ते प्रकट जाहले ते अवसरीं ।
आपुल्या हातें सोडोनि दोरी । म्हणे श्रमलासि भारी निजभक्ता ॥६८॥
माझीं प्राप्ति व्हावयाकारणें । दोन तपें केली अनुष्ठानें ।
ऎसे म्हणवोनि जगज्जीवन । देत आलिंगन तयासि ॥६९॥
कृपेनें पाहतांचि विश्वंभर । त्याचें जाहलें दिव्य शरीर ।
शेखफरीद पाहे उघडोनि नेत्र । तो वैकुंठविहार पुढें असती ॥१७०॥
चतुर्भुज घनसावळा । दिव्य पीतांबर कांसे पिवळा ।
मुकुट कुंडलें वनमाळा । पाहतांचि डोळां विश्रांती ॥७१॥
साजिरें श्रीमुख मनोहर । कंठीं कौस्तुभ झळके सुंदर ।
गळां वैजयंती हार । पायीं तोडर मिरवतसे ॥७२॥
ऎसें रुप देखतां नयनीं । सद्भावे मिठी घातली चरणीं ।
मग भावाच्या उपचारें करोनि । चक्रपाणीं पूजिला ॥७३॥
साक्षात रूप देखिलें नयनीं । मग तेंच सांठविलें हृदय भुवनीं ।
शेखफरीद अरण्यांतूनि । आला परतोनि मंदिरां ॥७४॥
आपुले मातेसि नमस्कारी । म्हणे तुझ्या प्रसादे भेटला हरी ।
जननीसि संतोष झाला अंतरीं । म्हणे चिन्ह निर्धारी पालटलें ॥७५॥
तैपासोनि तो वैष्णवभक्त । जनांत जाहला प्रख्यात ।
आपुल्या दासाची भगवंत । सत्कीर्ती वाढवित भूमंडळी ॥७६॥
आणिक चरित्र रसाळ गहन । सादर ऎका भाविक जन ।
श्रवणमात्रें तत्काळ जाण । दुरितें संपूर्ण नासती ॥७७॥
तापी तीरीं थारनेर जाण । तेथें नारायणभट्ट राहे ब्राह्मण ।
परम सुशील भाविक पूर्ण । श्रीहरी चिंतन करीतसे ॥७८॥
निराश होवोनि सर्वोपरी । स्नानसंध्या अनुष्ठान करी ।
अन्नवस्त्रांची वाण घरीं । परीं संतोष अंतरीं सर्वदा ॥७९॥
न करी कोणाचें उपार्जन । रावरंक सारिखें त्याजकारणें ।
जयासि मृत्तिका आणि धन । समसमान सारिखीं ॥१८०॥
नामरूपीं जडलें चित्त । सर्वकाळ विदेही स्थित ।
जो जो पदार्थ नाशवंत । विषतुल्य मानित तयासी ॥८१॥
सर्वकाळ श्रीहरीभजन । स्नानसंध्या अनुष्ठान ।
समयीं अतिथी आलिया जाण । तरी विष्णुसमान त्यासि मानी ॥८२॥
अन्नवस्त्रांची अडचण घरीं । परी सत्वासि हानि कदा न करी ।
त्याचें चित्त पाहावया निर्धारीं । द्विजरूपें श्रीहरी पातले ॥८३॥
नारायणभट्ट तापीतीरीं । स्नानसंध्येसि गेला सत्वरी ।
घरीं कांता धंदा सारी । तों भक्तकैवारी पातले ॥८४॥
ब्राह्मणाच्या रूपें जगज्जीवन । घरीम बैसले येऊन ।
त्याच्या कांतेसि काय म्हणे । आम्हांसि जाणें महायात्रे ॥८५॥
एक परीस आहे मजजवळ । तो ठेवावयासि नाहीं स्थळ ।
तुम्ही निरपेक्ष सर्वकाळ । यास्तव जवळ पातलों ॥८६॥
ऎसें म्हणवोनि वैकुंठपती । लोखंड आणवीत तिज हातीं ।
तें परिसासि घांसितांचि निश्चितीं । कांचन अवचिती तें झालें ॥८७॥
इतुका चमत्कार दाखवोनि श्रीहरी । काय बोलती ते अवसरीं ।
तुम्ही सुवर्णसांठा करोनि घरीं । दरिद्र दुरी दवडावें ॥८८॥
नारायणभट्ट आलियावर । आमुचा सांगावा नमस्कार ।
परतोनि यावया साचार । दोन संवत्सर लागती ॥८९॥
यात्रा करोनि आलियावर । परीस मागेन मी साचार ।
जतन ठेवावा तोंवर । बोभाटा बाहेर न करावी ॥१९०॥
इतुकें सांगोनि रुक्मिणीपती । आपण गेले सत्वरगती ।
घरस्वामीण संतोषे चित्तीं । म्हणे देवें निश्चिती केली माझी ॥९१॥
भ्रतार विदेही देवळासी । भजन करीत अहर्निशीं ।
पदार्थ पाहिजे संसारासी । तरी देव मजसी पावला ॥९२॥
ऎसे म्हणवोनि ते समयीं । परिसासि लाविलीं दाभणसुयी ।
सुवर्ण होतांचि लवलाहीं । सामग्री सर्वही आणितसे ॥९३॥
दोन प्रहर होतांचि सत्वर । नारायणभट्ट पातले घरीं ।
कांता हर्षयुक्त अंतरीं । करी पक्वान्ने ॥९४॥
मग कांतेसि पुसे तयेक्षणीं । सामग्री आणिली कोठुनी ।
पतीचा प्रश्न ऎकोनि कानीं । यथार्थ कामिनी ते सांगे ॥९५॥
म्हणे एक ब्राह्मण आजिचें दिवसीं । येथोनि गेला वाराणसीं ।
तो घरीं येऊनि सांगे मजपासी । तुम्ही एक विश्वासी दिसतां ॥९६॥
त्याजवळ परीस होता जाण । लोखंड लावूनि केलें कांचन ।
ऎसा चमत्कार देखवोन । म्हणे जतन करणे निजवस्तू ॥९७॥
तुम्हीं सुवर्णसांठा करोनि घरीं । दैन्य दुःख दवडावें दुरी ।
दोन संवत्सर लोटलियावर । परतोनि माघारीं आम्ही येऊं ॥९८॥
तुम्हीं साधोनि आपुलें काज । परतोनि परीस द्यावा मज ।
ऎसें बोलोनि गेला आज । हें नवलचीच मज वाटे ॥९९॥
किंचित सुवर्ण करोनि घरीं । मग घेऊनि गेलें बाजारीं ।
उत्तम आणोनि सामग्री । स्वयंपाक मंदिरीं केला असे ॥२००॥
तुम्हीं आजपासोनि तत्वतां । न करावी कांहीं संसारचिंता ।
हृदयीं आठवोनि भगवंता । भजन आतां करावें ॥२०१॥
ऎकोनि कांतेचें उत्तर । अनुतापें द्रवला वैष्णववीर ।
म्हणे उपाधींत पडतां साचार । तरी रुक्मिणीवर अंतरला ॥२॥
ऎसें म्हणवोनि ते समयीं । परीस मागीतला लवलाहीं ।
कांचन केलें होतें तेंही । तापींत लवलाही टाकिलें ॥३॥
उपाधिरहित होवोनि त्वरित । घरासि आला विष्णुभक्त ।
मग पंक्तिसि घेऊनि अभ्यागत । भोजन सारित निजप्रीती ॥४॥
कांता म्हणतसे तयास । गृहस्थ परतोनि येईल घरास ।
तो मज मागेल आपुला परीस । मग मी तयास काय देऊं ॥५॥
नारायणभट्ट बोलती उत्तर । त्यासि आम्हापाशीं पाठवीं सत्वर ।
एकाचे परतोनि देईन चार । चिंतातुर तुवां न व्हावें ॥६॥
ऎसें करोनि समाधान । भजन करीत निजप्रीतीनें ।
नामरूपीं लाविलें मन । प्रपंच भान असेना ॥७॥
विष्णुपूजन हरीकीर्तन । वांचोनि भागवत करी मनन ।
दोन संवत्सर लोटतां जाण । परतोनि ब्राह्मण तो आला ॥८॥
नारायणभटाचें मंदिरीं । घरस्वामिनीसि भेटे सत्वरीं ।
म्हणे आमुची वस्तु ठेविलीं घरीं । परतोनि माघारी तें द्यावी ॥९॥
कांता तयासि उत्तर देती । स्नानासि गेले आमुचे पती ।
त्यांजपाशीं परीस निश्चितीं । घरासि येती मग मागा ॥२१०॥
ऎकोनि म्हणे जगज्जीवन । परीस दीधला तुजलागून ।
त्यासि कां सांगीतली जीवींची खुण । कांहीं कारण नसतांचि ॥११॥
जैसा पांढरा स्फटिक मणी । तैसीच दिसती त्याची करणीं ।
ऎकोनि ब्राह्मणाची वाणी । घरस्वामिनी काय बोले ॥१२॥
प्राणनाथासि गोष्ट वंचितां । तरी तिसीं न म्हणावें पतिव्रता ।
म्हणवोनि त्यांसि सांगितली वार्ता । येतील आतां घरासी ॥१३॥
ब्राह्मण ते अवसरी । माझी संगत गेली दुरी ।
आतां चलावे तापीतीरीं । परीस सत्वरीं दे माझा ॥१४॥
ऎसें बोलतांहि द्विजवर । कांता जाहली चिंतातुर ।
म्हणे उत्तम न दिसे विचार । मग तापीतीर पावली ॥१५॥
तों नारायणभट्ट एकांतस्थानीं । जप करीत बैसले आसनीं ।
तों कांता येऊनि सुलक्षणी । मृदुवचनीं बोलत ॥१६॥
गृहस्थ ठेवोनि गेला परीस । तो परतोनि आला मागावयास ।
तरी काय उत्तर द्यावें तयास । पहा दृष्टीस याजकडे ॥१७॥
नारायणभट्ट मानसपूजनीं । ध्यानास आणि चक्रपाणी ।
तों ब्राह्मणरूपें दिसे नयनी । विस्मित मनीं होतसे ॥१८॥
नेत्र उघडोनि जंव पाहे । तो द्विजवर पुढें उभा आहे ।
म्हणे परीस द्यावा लवलाहें । ध्यानस्थ काय बैसला ॥१९॥
ऎकोनि म्हणे वैष्णवभक्त । परीस टाकिला जळांत ।
आम्हांसि उपाधि कासया व्यर्थ । अंतरे भगवंत त्या साठीं ॥२२०॥
देव म्हणती ते समयीं । आम्ही तुज ऎसे उदास नाहीं ।
परीस घेतल्यावीण पाहीं । जाणार नाहीं सर्वथा ॥२१॥
ऎसा देखोनि त्याचा निकर । उदकांत जाय भक्त चतुर ।
हातीं गोटे घेऊनि चार । नदीबाहेर पातले ॥२२॥
म्हणें यातून आपुला घ्या ओळखून । लोखंड लावीत जगज्जीवन ।
तों अवघेचि परीस असती जाण । लावितां कांचन होतसे ॥२३॥
मग प्रसन्न होऊनि श्रीहरी । ब्राह्मण वेष टकिला सत्वरी ।
चतुर्भुज पितांबरधारी । दृष्टी समोरि दिसतसे ॥२४॥
श्रीमुखसाजिरें मनोहर । कानीं कुंडलें मकराकार ।
समपदीं उभा रुक्मिणीवर । देखतांचि अंतर निवालें ॥२५॥
कांता भ्रतार दोघे जण । नमस्कार करिती निजप्रीतीनें ।
सप्रेमभावें करोनि पूजन । जगज्जीवन आलिंगिला ॥२६॥
सगुणरूप देखिलें दृष्टी । तें ठेविलें हृदयसंपुटीं ।
देवें पाहतांचि कृपादृष्टीं । तुटे फांसटी भवबंधाची ॥२७॥
पुढिले अध्यायीं कथासुंदर । वदविता श्रीरुक्मिणीवर ।
महीपती त्याच्या अभयवरें । आर्ष उत्तर बोलतसे ॥२८॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । सत्तेचाळिसावा अध्याय रसाळ हा ॥२२९॥ ॥अ०॥ ॥४७॥ ॥ओ०॥॥२२९॥