॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जें सकळ मंगळांचें सार । कीं महा सिध्दीचें भांडार ।
कीं सायुज्य मुक्तीचें निज मंदिर । पावन चरित्र संतांचें ॥१॥
कीं पूर्णचेचीही आत्मस्थिती । मुक्तीवरील चौथी भक्ती ।
कीं प्रेमळाचीहे अंतर्ज्योती । धैर्य वृत्ती सात्त्विक ते ॥२॥
कें अमृताचा चमत्कार । नातरी वासरमणीचा प्रकाश थोर ।
कां नभाचा अवकाश साचार । सांठवे चराचर त्यामाजी ॥३॥
कां वैष्णवी मायेचें विसावणें । कां भागीरथीचें अधिष्ठान ।
नातरी वैकुंठीचें पेणें । सगुण ध्यान श्रीहरीचें ॥४॥
कां अवर्षणें गांजिली सृष्टी । मग त्याही वरील मेघवृष्टी ।
कीं सत्वधीराची प्रपंच रहाटी । पावन गोष्टी संतांची ॥५॥
मागिले अध्यायीं कथा अद्भुत । सजण कसाई प्रेमळ भक्त ।
त्यासि कृपा करितां जगन्नाथ । तत्काळ हात फूटला ॥६॥
आतां नर वाहन वैष्णवभक्त । संत सेवा असे करीत ।
राधाकृष्ण स्मरण सत्य । वाचेसीं जपत सर्वदा ॥७॥
महानदीचिये तीरीं । नावेवरी लोकांस उतरी ।
तेणें काळक्षेप आपुला करी । उदास अंतरीं सर्वदा ॥८॥
साधुसंत वैष्णववीर । तयांसि न मागे उतार ।
दीन अनाथांसि करितसे पार । परी द्रव्य साचार न लगे ॥९॥
धनवंत व्यवसायी देख । द्रव्य देतील आपुल्या सुखें ।
तें आपल्या संतोषें मानीत हरिखें। सात्विक विवेक त्यामाजी ॥१०॥
तंव कोणे एके अवसरीं । अवघे मिळोनि दुराचारी ।
रायापासीं नानापरी । भरीउभरी घातल्या ॥११॥
म्हणती नरवाहन गंगातीरीं । तुम्ही ठेविला नावेवरी ।
तो द्रव्य नेदीच राजद्वारीं । ठेवितो मंदिरीं आपुल्या ॥१२॥
ऎकोनि दुर्जनांचें वचन । राजा जाहला क्रोधायमान ।
म्हणे ऎस्स उन्मत्त नरवाहन । तरी घर लुटणें तयाचे ॥१३॥
ऎसी आज्ञा होतांची सत्वरी । मग भृत्य गेले त्याच्या घरीं ।
तों कांही द्रव्य न दिसे मंदिरीं । मग खणती सत्वरीं लाविली ॥१४॥
परी वस्तभाव अळंकार । द्रव्य न दिसे अणुमात्र ।
मग नरवाहनासि धरोनि सत्वर । राज किंकर ते नेती ॥१५॥
दुर्जन रायासि म्हणती पाहीं । याणें द्रव्य ठेविलें आणिके ठायीं ।
ऎकोनि नृपवर ते समयीं । बंदिखानीं ठेवि तयासी ॥१६॥
म्हणे कोठें लपविलें आपुलें धन । तें सत्वर आम्हांसि सांगणे ।
तरीच सोडूं तुज कारणें । नाहीं तरी प्राण घेऊं आतां ॥१७॥
अस्तमानापर्यंत ते दिवशीं । विष्णु भक्त राहिला उपवासी ।
तों अन्न घेऊनी त्याची दासी । बंदिशाळेसी पातली ॥१८॥
दासीसि पुसे तये क्षणीं । मी तरी पडिलों बंदिखानीं ।
सुटका होईल कैसेनी । उपाय मनीं सुचेना ॥१९॥
संतसेवेसि निश्चित । द्रव्य खर्चिलें नित्यनित्य ।
घरीं ऎवज नाहीं किंचित । काय रायातें दाखवूं ॥२०॥
दासी म्हणतसे ते अवसरीं । तुम्हीं चिंतातुर कासया अंतरीं ।
आपुल्यास संकट पडिलें जरी । चित्तीं श्रीहरी आठवावा ॥२१॥
दुष्काळीं उपवासी मरतां । मग ओळंगावा मिष्टान्न दाता ।
कीं तारक कवळिजे पूरीं बुडतां । तेवीं संकटी अनंता आळवावें ॥२२॥
कां देह व्यापिला रोगें करोनी । तरी मंत्र उच्चारावा संजीवनी ।
तेवीं संकट पडतां भक्तालागोनी । तरी श्रीहरी चिंतनी बैसावें ॥२३॥
ऎसी दासीची वचनोक्ती । नर वाहनासि मानली चित्तीं ।
मग तुळसी माळा घेऊनि हातीं। भजन एकांतीं करितसे ॥२४॥
राधा कृष्णाची उपासना । तें सगुणस्वरूप आणीतसे ध्याना ।
अहोरात्र नामस्मरणा । एकाग्र मनें करितसे ॥२५॥
झांकोनियां नेत्रपातीं । हृदयीं चिंतिला वैकुंठपती ।
चतुर्भुज सांवळीं मुर्ती । शंख चक्र हातीं मंडित ॥२६॥
ऎसें रूप आणोनि ध्यानीं । काय करितसे विनवणी ।
म्हणे देवाधिदेवा कैवल्यदानी । सोडवी भवभ्रमा पासूनियां ॥२७॥
ऎसां धावां ऎकोनि कानीं । तत्काळ पावले चक्रपाणी ।
बेडी तोडोनि तिसरे दिनीं । रायासी स्वप्नीं काय सांगे ॥२८॥
म्हने नरवाहन माझा निजभक्त । साधु सेवेसि सर्वदा रत ।
तयासि तुवां छळिलें व्यर्थ । हरिल सुकृत तेणेंची ॥२९॥
तूं राजमदें उन्मत्त चित्तीं । न विचारिसीच राजनीती ।
ऎकोनि दुर्जनांची कुमती । वैष्णवाप्रती छळियेलें ॥३०॥
तरी आतां सावध होऊनि सत्वर । नरवाहनासि करी नमस्कार ।
इतुका दृष्टांत देखोनि सत्वर । जागृत नृपवर जाहला ॥३१॥
मग परम भय पावोनि चित्तीं । बंदिशाळेसि आला नृपती ।
नरवाहनासि बोलावोनि प्रीतीं । करितसे ग्लांती तेधवां ॥३२॥
म्हणे माझा अपराध न गणोनि कांहीं । आतां आपुल्या मंदिरासि जायी ।
दुर्जनांची कुबुध्दी ऎकोनि पाहीं । तुज ये समयीं छळियेलें ॥३३॥
ऎकोनि रायाची विनवणी । नरवाहन संतोषला मनीं ।
म्हणे अनाथनाथा चक्रपाणी । तयाची करणी हे दिसे ॥३४॥
मग घरासि जातां तयाप्रती । कुटुंबासि आनंद झाला चित्तीं ।
संतसेवा करीतसे प्रीतीं । सिध्दि राबती सर्व घरी ॥३५॥
आणिक चरित्र रसाळ पुढती । सादर ऎकिजे सभाग्य श्रोतीं ।
रायसिंग आणि अंगद भूपती । बंधु असती उभयतां ॥३६॥
धाकट्या अंगदाची कांता । परम भाविक पतिव्रता ।
विष्णु अर्चन श्रीहरिकथा । आवडी चित्ता हे बहू ॥३७॥
एक विष्णुभक्त सत्पुरुष पाहून । त्याचा अनुग्रह घेतला तिणें ।
सर्वदा करीत नामस्मरण । सप्रेम मन सर्वदा ॥३८॥
तंव एके दिवशीं नगरांत । अवचित आले सद्गुरुनाथ ।
अंगदाचे स्त्रीस आनंद बहुत । मग मंदिरीं तयातें आणिलें ॥३९॥
मग सर्व उपचार आणोनि पूजेसी । बैसतसे सद्गुरु सेवेसी ।
वृत्तांत कळता अंगदासी । वर्जितसे तिसीं सक्रोध ॥४०॥
म्हणे गुरु दुरुमिथ्या विचार । कांतेचा देव तो भ्रतार ।
या विरहित दैवत थोर । असेल तर मज दावी ॥४१॥
ऎसें म्हणवोनि उन्मत्तपणें । करूं नेदी सद्गुरु पूजन ।
त्याच्या स्त्रीनें वर्जिलें अन्न । दिवस तीन लोटले ॥४२॥
तिच्य भक्तीस्तव श्रीहरी । अंगदासि भेटले स्वप्नांतरी ।
चतुर्भुज मुर्ति साजिरी । शंख चक्र करीं मंडित ॥४३॥
सांवळे श्रीमुख मनोहर । कांसेसि दिव्य पीतांबर ।
पायीं नेपुरें वांक्या तोडर । आणि मकराकार कुंडलें ॥४४॥
ऎसी मूर्ति भव्य वाणी । अंगदें साक्षात देखिली स्वप्नीं ।
मग सद्भावें माथा ठेविला चरणीं । सप्रेम मनीं निवाला ॥४५॥
प्रातःकाळीं येऊनि जागृती । मग समजावीतसे कांतेप्रती ।
म्हणे तुझ्या प्रसादें निश्चिती । मग वैकुंठपती भेटले ॥४६॥
मग तिच्या सद्गुरुसि आणोनि घरीं । पूजा केली सर्वोपचारीं ।
परम सद्भाव धरोनि अंतरीं । अनुग्रह सत्वरी घेतला ॥४७॥
कांता भ्रतार दोघे निश्चित । श्रीविष्णु भक्तीसी जाहली रत ।
सद्भावें साधु सेवा करीत । द्रव्य वेंचित सत्पात्रीं ॥४८॥
तंव वडील बंधु रायसिंग जाण । देशांतरा पाठवित अंगदाकारणें ।
सवें घेऊनि कांहीं सैन्य । एक राजा तेणें लुटिला ॥४९॥
तेथें शत हिरे सांपडले त्यासी । ते अवघे वांटिले वैष्णवांसी ।
एक ठेवित आपणापासी । म्हणे हा जगन्नाथासीं अर्पावा ॥५०॥
घरासि आलिया वैष्णव जन । द्रव्य दीधलें बंधू कारणें ।
परी अमुल्य हिरा ठेविला चोरून । तो सेवक जन सांगती ॥५१॥
रायसिंग मागतां आपण । परी अंगद सर्वथा नेदीच जाण ।
तेणें विकल्पें विटाळले मन । मग क्रोधायमान तो झाला ॥५२॥
मग स्वमुखें सांगें भगिनीसी । विष घालावे अंगदासी ।
अवश्य म्हणवोनि तयासी । मग भोजनासी पाचारिलें ॥५३॥
कृत्रिम भाव मनांत । हें अंगदासि नसेचि श्रुत ।
विष कालवोनि अन्नांत । भगिनी वाढित त्यालागीं ॥५४॥
मग ध्यानांत आणोनि वैकुंठपतीं । अंगदें नैवेद्य दाखविला प्रीतीं ।
मग निश्चय पाहोनि श्रीपती । कौतुक करिती काय तेव्हां ॥५५॥
भगिनीच्या हृदयस्थ होऊनि आपण । म्हणे त्वां सर्वथा न खावें अन्न ।
विष कालवोनि रांधिलें जाण । तुझ्या बंधूने सांगितलें ॥५६॥
वैष्णव भक्त म्हणतसे तेव्हां । म्यां नैवेद्य दाखविला प्रीतीं ।
तरी महा प्रसाद न टाकावा । अगत्य सेवावा प्रीतीनें ॥५७॥
श्रीहरी भोक्ता म्हणवोन । अंगद जेविला अवघेंचि अन्न ।
परी विष न बाधी तयाकारणें । जगज्जीवन रक्षिता ॥५८॥
जो प्रल्हादाचिया बोला । विषासगट आपण झाला ।
मीराबाईचा जीव रक्षिला । संकटीं पावला श्रीहरी ॥५९॥
अंगदें समजोनि ऎशा रीतीं । वृत्तांत सांगितला कांतेप्रती ।
म्हणे आतां न राहावे ये क्षितीं । उदासवृत्ती धरियेली ॥६०॥
कांतेसि घेऊनि बरोबरी । जगन्नाथासि चालिले सत्वरीं ।
तों रायसिंगासि क्रोध आला भारी । सैन्य वरी पाठविलें ॥६१॥
म्हणे अंगदासि धरोनि सत्वरीं । हिरा घेऊनि येइजे त्वरें ।
प्रधानें सैन्य घेवोनि फार । वेढिलें साचार त्यालागीं ॥६२॥
मग अंगदे हिरा घेऊनि हातीं । दाखविला सकळाप्रती ।
मग डोहांत टाकिला सत्वर गती । म्हणे पावो तुज प्रती जगन्नाथा ॥६३॥
देखोनि रायसिंगाचे भृत्य । शोध करिती जळांत ।
तों अंगदे म्हणतसे तयातें । शिणतां व्यर्थ कां तुम्हीं ॥६४॥
हिरा नेऊनि उठाउठी । जगन्नाथें घातला कंठीं ।
तुम्हांसि असत्य वाटेल पोटीं । तरी चला दृष्टीं दाखवितो ॥६५॥
ऎसें म्हणतां वैष्णवभक्त । प्रधान लोक आश्चर्य करीत ।
मग अंगदाच्या समागमे निश्चित । आलें समस्त जगन्नाथी ॥६६॥
देवदर्शनासि जातांचि त्याणीं । हिरा ओळखिला आपुलें नयनीं ।
मग पुजारियांसि पुसती तयें क्षणीं । हा कोणी आणोनि वाहिला ॥६७॥
पंडे बोलतीं साच उत्तर । दोन प्रहर येतां दिनकर ।
हिरा पडिला देवासमोर । यासि दिवस चार लोटले ॥६८॥
मग आम्ही ठेविला उचलोनी । तंव दृष्टांती सांगे चक्रपाणी ।
हिरा पदकांसि घालोनि । मजलागोनि समर्पी ॥६९॥
माझा निजभक्त अंगद नृपती । त्याणें समर्पिला मजप्रती ।
ऎसा दृष्टांत देखतां रातीं । मग पदकीं निश्चित जडियेला ॥७०॥
ऎसें ऎकोनि प्रधान जन । विस्मित जाहले आपुल्या मनें ।
मग रायसिंगासि वर्तमान । साकल्य लेहून पाठविलें ॥७१॥
ऎकोनि अनुताप जाहला तया । म्हणे म्यां बंधूसि छळिलें वायां ।
मग पत्रीं लेहोनि भाषक्रिया । म्हणे आपुल्या ठायां तुम्हीं यावें ॥७२॥
तूं साक्षात्कारी विष्णुदास । हे नेणेंचि मी बहुवस ।
नाशवंताची धरोनी आस । म्यां धरिला द्वेष अंतरीं ॥७३॥
आतां मागील चित्तीं न धरोनि कुन्हेम । ममता धरोनि भेटीस येणें ।
नायकसील तरी तुज आण । श्रीजगन्नाथाची जाणपां ॥७४॥
पत्र लेहोनि ऎशा रीतीं । पाठविलें वार्तिकाचे हातीं ।
तें आनंदानें ऎकोनि प्रीतीं । विस्मित चित्तीं होतसे ॥७५॥
म्हणे श्रीहरी कृपेनें तत्त्वतां । पाषाणासि फुटल्या गुल्मलता ।
कीं लोहासि आली सोज्ज्वळता । परीस नलगतां अंगासीं ॥७६॥
ऎसें बोलोनि उत्तर । जगन्नाथासि विनवी जोडोनि कर ।
म्हणे तुझी कृपा जाहलियावर । लोभापर शत्रु होती ॥७७॥
अनाथ बंधु करुणाघन । हा प्रत्यय आला मजकारणें ।
माझें तुळसीदळ अंगीकारून । आपुलें महिमान वाढविसी ॥७८॥
मग देवासी पुसोनि अंगद नृपती । घरासि आला सत्वर गती ।
रायसिंगासि लागली विष्णुभक्ती । सत्संगतीचेनि गुणें ॥७९॥
आणिक माधोसिंग म्हणवोनि नृपती । त्याची पत्नी परम गुणवंती ।
ती पृथुरायाची कन्या निश्चिती । तीस वैकुंठपती पावला ॥८०॥
तीं असतां आपुल्या भ्रतारापासी । तों सगुण पुत्र जाहला तिसी ।
भ्रतारानें एक दासी । दीधली सेवेसी तिजलागीं ॥८१॥
ती सर्वदा होंत हालविती । नामस्मरणीं लागली प्रीती ।
तंव ती राणी पुसतसे दासीप्रती । तूं काय जपतीस मज सांग ॥८२॥
तंव ती बोले प्रतिवचन । मी करितसें श्रीहरीचें स्मरण ।
नाशवंत देह जाईल जाण । लोटतां क्षण नासेल कीं ॥८३॥
गुणवंती तिजला करितसे ग्लांत । तरी मजला भजन सांगिजे त्वरित ।
देखोनि तिचा भावार्थ । अवश्य म्हणत ती दासी ॥८४॥
तिसी स्नान करवोनियां जाण । मग करविलें विष्णुपूजन ।
म्हणे व्रजवासी तो श्रीकृष्ण । त्याचें ध्यान करीत जा ॥८५॥
ऎकोनी दासीची वचनोक्ती । राणीसि बोध ठसावें चित्तीं ।
श्रीहरी कृष्णचरणीं जडली वृत्ती । अश्रुपात वाहती नेत्रांतून ॥८६॥
सकळ कामांचा पडिला विसर । नाठवे पुत्र आणि भ्रतार ।
तंव राजा जाहला चिंतातुर । म्हणे इसी संचार काय जाहला ॥८७॥
एके दिवसीं मांडलिक भूपती । स्वमुखें पुसे कांतेप्रती ।
तुझी कां जाहली विदेहवृत्तीं । तें मजप्रती सांगावें ॥८८॥
कांता भ्रतारासि म्हणताहे । वृथा तुम्हांसि सांगोनि काय ।
मज श्रीकृष्ण ध्यान लागलें आहे । परी दर्शन न होय तयाचें ॥८९॥
ऎसे म्हणोनि ते सुंदरी । अश्रुपात वाहती नेत्रीं ।
तंव राजा कोपला तिजवरीं । क्रूर नेत्रीं पाहतसे ॥९०॥
ऎसे देखोनि गुणवंती । भयभीत जाहली चित्तीं ।
नेत्र झांकतांचि ती सती । तो सगुणमूर्ती दिसे पुढें ॥९१॥
चतुर्भुज घनसांवळा । दिव्यपीतांबर कांसे पिवळा ।
मुगुट कुंडलें वनमाळा । पाहतांचि डोळां विश्रांती ॥९२॥
ऎसें रूप देखतांचि साचार । सद्भावे केला नमस्कार ।
तव देवें तिच्या मस्तकीं ठेवोनि कर । अभय उत्तर देतसे ॥९३॥
म्हणे मी साह्य असतां साचार । तूं भय न धरी अणुमात्र ।
ऎसें बोलिले रुक्मिणीवर । तों उघडीत नेत्र गुणवंती ॥९४॥
देवें दीधला साक्षात्कार । हें तों न जाणेचि नृपवर ।
मग कांतेसि क्रोधे बोले उत्तर । आतां वेडेचार न करावे ॥९५॥
आजपासोनि निर्धारीं । साधुसंत न आणावे घरीं ।
दासीसि भूपति आज्ञा करी । आठव अंतरीं असोंदें ॥९६॥
संती येऊनि मंदिरास । कांतेसि केला उपदेश ।
भजनीं लाविलें रात्रंदिवस । संसार नाश केला कीं ॥९७॥
तरी आजपासोनि तया चोरा । येऊं न द्यावें निजमंदिरा ।
ऎसें सांगोनि देशावरा । जाय सत्वर नृपनाथ ॥९८॥
मग दासी हातीं ते कामिनी । चोरूनि संताचें तीर्थ आणी ।
तें नित्य नेमें प्राशन करोनी । विष्णुस्मरणीं तत्पर ॥९९॥
रायाचा दिवाण अभक्त थोर । तयासि कळता समाचार ।
मग माधेसिंगासि सविस्तर । लिहून साचार पाठविलें ॥१००॥
म्हणे तुम्हीं सांगीतलें निश्चित । परी ही विष्णुस्मरण न टाकींच सत्य ।
चोरून संतांचें तीर्थ घेत । आपुल्यासि विदित असावें ॥१०१॥
भ्रतार क्षोभला परम चित्तीं । मग काय करीतसे गुणवंती ।
केश उतरविले नापिका हातीं । वैराग्य चित्तीं ठसावलें ॥२॥
कांकणें कांढोनियां जाण । ल्याली तुळसी मण्यांची भूषणें ।
ऊर्ध्वतिलक गोपीचंदन । बैरागीण ते झाली ॥३॥
साधुसंत आणोनि घरी । पूजा करीतसे सर्वोपचारीं ।
उदास होऊनि सर्वोपरी । चित्तीं श्रीहरी आठवित ॥४॥
हेंही वर्तमान प्रधानानें । मागून पाठविलें लेहून ।
मग गुणवंतीच्या पुत्राकारणें । राजा निवेदन करीतसे ॥५॥
तो पितयासारिखा ते अवसरीं । शब्द बोलतसे वरवरी ।
परी संतोष मानीत निजअंतरी । म्हणे सार्थक संसारीं जाहलें ॥६॥
कांतेचें वैराग्य ऎकोन । परम क्षोभला नृपनंदन ।
मग चार भृत्य पाठविले त्याणें । म्हणे जीवें मारून तीसीं टाका ॥७॥
इकडे विष्णुमंदिरीं ती गुणवंती । अर्चन करीतसे निजप्रीतीं ।
मारेकरी येऊनी दुर्मती । जपत बैसती ते ठायीं ॥८॥
बाहेर जाहले हें कृत्य । गुणवंतीस नाहीं श्रुत ।
मग देवाधिदेव वैकुंठनाथ । वेष धरित व्याघ्राचा ॥९॥
महाव्याघ्र पंचानन । देऊळीं प्रगटला नलगतां क्षण ।
गुणवंती देखोनि विस्मित मन । मग करितसे पूजन तयाचें ॥११०॥
गंधाक्षता सुमनहार । निजप्रीतीनें वाहे सुंदर ।
म्हणे कशास्तव देवा जाहलासि व्याघ्र । हें मज साचार कळेना ॥११॥
विष्णुअर्चन जाहलिया समस्त । मग संतसेवेसि बाहेर येत ।
मारेकरी तिसी धरूं पाहत । तों व्याघ्र अवचित धांवला ॥१२॥
महा भयानक पंचानन । चौघा जणांसि टाकिलें मारून ।
इतरांसि डांस केलें त्याणें । मग ते भिवून पळताती ॥१३॥
व्याघ्र येऊनि हरिमंदिरीं । अदृश्य जाहला ते अवसरीं ।
भक्त गर्जती जयजयकारीं । आश्चर्य अंतरीं त्या वाटे ॥१४॥
म्हणती निजभक्ताच्या संकटास्तव । आजि व्याघ्ररूप धरिलें देवें ।
जे मारावयासि आले होते जीवें । त्यांचाहि ठाव पूसिला ॥१५॥
ऎसा साकल्प वृत्तांत । माधोसिंगासि जाहला श्रुत ।
कीं व्याघ्ररूप धरोनि भगवंतें । चौघा जणांतें मारिलें ॥१६॥
मग परम अनुताप जाहला चित्तीं । म्हणती आम्हीच पापिष्ठ दुर्मती ।
मारेकरी पाठविले निश्चिती । परी तिसीं श्रीपती पावला ॥१७॥
मग प्रधानासि लिहोनि पाठविलें तेव्हां । गुणवंती करीतसे संतसेवा ।
तुम्ही खर्च लागेल तितुका द्यावा । अनमान न करावा चित्तांत ॥१८॥
मग सैन्य घेऊनि समस्त । उभयतां बंधु घरासि येत ।
वाटेसि महानदी भरोनि जात । मग ते नावेंत बैसले ॥१९॥
मध्यभागीं नौका येत । बुडों लागली जळांत ।
घाबरले लोक समस्त । उपाय तेथ सुचेना ॥१२०॥
गुणवंतीचें करितां स्मरण । नाव कडेस लागली जाण ।
मग आपुलें नगरीं प्रवेशोन । हरिमंदिरासि त्वरेनें पातले ॥२१॥
माधोसिंगाचा ज्येष्ठ सहोदर । गुणवंतीसि करी नमस्कार ।
म्हणे तुझें नाम घेतां साचार । नदी पार पावलों ॥२२॥
सत्संगाच्या योगें देख । उभयतां बंधु जाहले भाविक ।
संत सेवा करिती देख । वृत्ति सात्विक ठसावली ॥२३॥
आणिक कथा रसाळ गहन । सादर ऎका भाविक जन ।
एक राज उपाध्याय ब्राह्मण । कन्यारन्त त्यासि झालें ॥२४॥
तें लहानपणापासूनि निश्चिती । श्रीहरिभजनीं लावितसे प्रीती ।
कुंवराबाई नांव तिजप्रती । परीं विरक्त चित्तीं सर्वदा ॥२५॥
ती दिवसंदिवस जाहली थोर । मग न्यावयासि आला तिचा भ्रतार ।
तयासि देखोनि ते सुकुमार । चिंतातुर जाहली ॥२६॥
म्हणे अशाश्वत हें विषय सुख । भोगितां पुढें अनेक दुःखें ।
पुढें भोगणें त्रिविध नरक । मग आत्मसुख अंतरे ॥२७॥
भ्रतार संग करितां निश्चिती । पुढें पोटीं होईल संतती ।
मग मोहममतेनें पडेल भ्रांती । नव्हेचि प्राप्ती देवाची ॥२८॥
ऎसा विवेकें साचार । रात्र लोटली दोनप्रहर ।
मग उतरोनि सर्व अलंकार । गांवाबाहेर चालिली ॥२९॥
नंतर वेशी आडविल्या देखोन । मग केलें श्रीकृष्ण चिंतन ।
तों कपाटें मोकळीं करून । देवें काढोन दीधली ॥१३०॥
तंव गरीब अनाथ वाटेवर । तैसेंचि रूप धरीं कुंवर ।
नगाची गांठोडी होती थोर । ते पोटीं साचार खोंविली ॥३१॥
अनाथ रूप धरोनि जाणा । मग ते गेली वृंदावन ।
चीरघाटी करोनी स्नाना । श्रीकृष्ण दर्शन घेतलें ॥३२॥
हात जोडोनि कुंवराबायी । देवासि विनवी ते समयीं ।
आतां भवबंधनापासूनि सोडवी । म्हणवोनि पायीं लागली ॥३३॥
अलंकार होते जवळ । ते वैष्णवासी वाटिले तत्काळ ।
चित्तीं करीत हळहळ । ते वेल्हाळ बैसली ॥३४॥
म्हणे देवाधिदेवा जगजेठी । मज पहावें कृपादृष्टीं ।
सगुणरूपें देवोनि भेटी । तोडी फांसाटी भवबंध ॥३५॥
ऎशा रीतीं करितां चिंतन । जाहली तीन उपोषणें ।
मग सगुण रूपें जगज्जीवन । तिज कारणें भेटले ॥३६॥
अभयहस्त ठेवोनि शिरीं । म्हणे आतां सर्वथा चिंता न करी ।
मी सुदर्शन घेऊनि श्रीहरी । नानापरी रक्षीन ॥३७॥
कुंवरीसि म्हणे जगज्जीवन । अतां राधाकुंडी बैस जाऊन ।
इतुकें दृष्टींसि देखोन । मग समाधान पावली ॥३८॥
राधाकुंडी बैसली जाऊन । मग देवें तीस घातलें भोजन ।
तों पिता धुंडित आला त्वरेनें । मग संतोष मन देखतां ॥३९॥
कन्येसि तेव्हां उपदेशित । कैसी पळोनि आलीस येथ ।
कुळास बोल लाविला सत्य । लज्जा वाटत आम्हांसी ॥१४०॥
तंव कुंवरी म्हणतसे पितयासी । अझून संसाराची असोसि ।
साठी वर्षे जाहलीं तुजसी । परी वैराग्य मानसीं उपजेना ॥४१॥
नाशवंत देह मिथ्या माया । जैसी वोडंबरीची छाया ।
येथें आठवावें श्रीकृष्णराया । तरीच सत्क्रिया तयाची ॥४२॥
ऎसी कन्येची उपदेशवाणी । पितयासि मानली तयेक्षणी ।
मग कुंवरीसि बोले वचनीं । आपुलें सदनीं चाल आतां ॥४३॥
कांही संकोच न धरी चित्तीं । सुखें करी श्रीहरीची भक्ती ।
नको जाऊं सासर्‍याप्रती । मानी वचनोक्ती आमुची ॥४४॥
ऎसा पिता नानापरी । विनवितसे ते अवसरीं ।
तंव दृष्टांतीं सांगतसे श्रीहरी । याच्याबरोबरी जाय आतां ॥४५॥
माझा चित्तीं करितां आठव । महा संकटें निवारीन सर्व ।
आज्ञा करितां देवाधिदेव । पितयासवें ते आली ॥४६॥
घरीं करोनि ठाकुरद्वारा । विष्णु मूर्ति मांडीतसे देव्हारा ।
नित्य सर्वोपचारा । प्रेम अंतरा धरोनियां ॥४७॥
साधुसंत वैष्णवजन । यांचेंही सद्भावें करीतसे पूजन ।
रात्री होतसे हरीकीर्तन । वेधतसे मन ऎकतां ॥४८॥
कुंवराबाईचे संगती । बहुता जनासि लागली भक्ती ।
तंव सेखावत तेथील नृपती । त्यानें सत्कीर्ती ऎकिली ॥४९॥
पुरोहितासि म्हणे तये क्षणीं । तुमची कन्या सुलक्षणी ।
लागली श्रीहरीचें भजनीं । ऎसें श्रवणीं ऎकिलें ॥१५०॥
अपूर्व गायन करीतसे । परस्परें ऎकतों ऎसें ।
ऎसें म्हणवोनि धराधीश । आला घरास ते दिवसीं ॥५१॥
देव्हारीं विष्णुमूर्ती सुंदर । वस्त्रें भूषणें अळंकार ।
कुंवराबाई त्या समोर । कीर्तन गजर करीतसे ॥५२॥
हाळविणे मृदंग घोष । नादब्रह्मचि आलें मुसे ।
पायीं नेपुरें बांधुनि सुरस । नाचत असे निजप्रेमें ॥५३॥
गीतप्रबंध नृत्यकळा । दावोनि आळवित घननीळा ।
प्रेमें अश्रु वाहती डोळां । सद्गदित गळा होतसे ॥५४॥
भाविक लोक असती फार । मध्यें बैसला नृपवर ।
तंव राजा जाहला कामातुर । रूप सुंदर देखोनियां ॥५५॥
हृदयीं भेदला कामबाण । भगवद्गुणीं नसेनि मन ।
तेणें घूर्णित जाहले नयन । निद्रा क्षणक्षणा येतसे ॥५६॥
तंव स्वप्न अवस्थेमाजी जाण । कौतुक देखिलें काय त्याणें ।
एक महानदी जातसे भरोन । अगणित जीवनें करोनियां ॥५७॥
त्याच्या पैलतीरीं पाहीं । उभी असे कुंवराबायी ।
राजासि म्हणे ते समयीं । पापिष्ठा येयी मजपासी ॥५८॥
इतुका दृष्टांत देखोनि तेथ । सावध जाहला नृपनाथ ।
याचा अर्थ विचारी मनांत । मग पश्चात्तापातें पावला ॥५९॥
म्हणे भवनदीच्या पैलपार । कुंवराबाई असे साचार ।
मी तरी परम पापिष्ठ नर । उतरें भवपार कैशा रीतीं ॥१६०॥
ऎसा अनुताप धरोनि चित्तीं । मग सद्भावें नमस्कार करी नृपती ।
मग तिचा अनुग्रह घेवोनि निश्चिती । श्रीविष्णूची भक्ती करीतसे ॥६१॥
आतां गिरिधरलाल वृंदावनीं । परमभाविक सुलक्षणी ।
भक्तीज्ञान वैराग्यें करोनि । चक्रपाणी वश्य केला ॥६२॥
सर्वभुतीं दया पूर्ण । वाचेसि अखंड हरिस्मरण ।
संतसेवेसि असे लीन । देवा समान ते मानी ॥६३॥
पायीं नेपुरें बांधोनि निश्चित । कीर्तन करीतसे संगीत ।
राधाकृष्णांची सोंगें आणित । प्रेमभरीत सर्वदा ॥६४॥
एके दिवशीं करावया रास । पातला विष्णुमंदिरास ।
लोक मिळाले पाहावयास । म्हणती कीर्तनास उठावें ॥६५॥
मग श्रीकृष्णमुर्तीपासीं सत्वर । येऊनि केला नमस्कार ।
चित्तीं संकट पडिलें थोर । मग देवासि उत्तर बोलतसे ॥६६॥
म्हणे सोंगाचीं वस्त्रें निर्धारीं । विसरोनि आलो आपुलें घरीं ।
आतां आणावयासि गेलों जरी । तरी विलंब निर्धारी होईल ॥६७॥
ऎसें म्हणवोनि निजनिवाडें । पाहे देवाच्या मुखाकडे ।
तों भरजरी वस्त्रें पडिली पुढें । नवल रोकडें लोक पाहती ॥६८॥
म्हणती श्रीहरीसि रास आवडे याचा । म्हणोनि चमत्कार दाविला साचा ।
अंकित होऊनि निजदासाचा । महिमा संतांचा वाढवी ॥६९॥
ऎसें म्हणवोनि सत्वर । गिरिधरासि करिती नमस्कार ।
ते दिवसीं रंग आला अपार । तटस्थ सर्वत्र लोक झाले ॥१७०॥
म्हणती कृष्ण अवतारींची लीला । ते आम्ही साक्षात पाहतों डोळां ।
विदेहवृत्ती पातली सकळां । धन्य सोहळा सुदिन तो ॥७१॥
गिरिधराचीं प्रतिष्ठा फार । मानूं लागले थोर थोर ।
तों आणिक एक वर्तलें चरित्र । तें ऎका सादर भाविकहो ॥७२॥
कोण्या यातीचा वैष्णवभक्त । वेषधारी अथवा विरक्त ।
गिरिधर तयाचें घेत तीर्थ । चित्तीं निजप्रीत लावोनि ॥७३॥
संतसेवे परतें कांहीं । आणिक साधन श्रेष्ठ नाहीं ।
ऎसा निश्चय करोनि जीवीं । स्थिती विदेही धरितसे ॥७४॥
तंव एक बैरागी वैष्णव भक्त । तों अकस्मात पावला मृत्य ।
गिरिधर तयाच्या शवातें । स्वहस्तें पुजित तेधवां ॥७५॥
तुळसीमाळा गोपीचंदन । तया लावीत निज प्रीतीनें ।
मग तयाचे धुवोनिया चरण । तें तीर्थ प्राशन करीतसे ॥७६॥
हें ब्राह्मणीं देखोनि निश्चित । स्वमुखें तयासि निर्भर्त्सित ।
म्हणती प्रेताचें तीर्थ साक्षात । घातलें मुखांत कर्मभ्रष्टा ॥७७॥
सांडोनि वेदविधि आचार । तुवां मांडिला भ्रष्टाकार ।
तुझेनि योगें साचार । वर्णसंकर होईल कीं ॥७८॥
मृतप्रेत हीन याती । त्याचें तीर्थ घेतलें प्रीतीं ।
ऎकोनि ब्राह्मणांचि वचनोक्ती । गिरिधर त्यांजप्रती बोलतसे ॥७९॥
विश्वोध्दारार्थ अवतरले संत । हे तों जन्ममृत्य विरहित ।
चैतन्य व्यापक सर्वगत । नाहीं द्वैत सर्वथा ॥१८०॥
ऎकोनि म्हणती द्विजवर । तूं ब्रह्मज्ञान सांगतोसि फार ।
कांहीं दाखविसी चमत्कार । साच उत्तर तै मानूं ॥८१॥
संतांसि नाहीं जन्म मृत्य । तरी हें सजीव करावें प्रेत ।
नाहींतरी तुम्हांसि घालूं वाळींत । करूं अपंक्त ये समयी ॥८२॥
ऎसें बोलतां धरामर । गिरिधरासि संकट पडिलें थोर ।
मग एकाग्र मन करोनि स्थिर । झांकिले नेत्र तयानें ॥८३॥
हृदयीं चितितां श्रीकृष्णमूर्ती । त्यासि संकटीं पावला वैकुंठपती ।
प्रेत उठोनि बैसे अवचिती । विप्र पाहती समस्त ॥८४॥
गिरिधर भक्तासि नमस्कार । करिती सकळ धरामर ।
म्हणती तुम्हासि साह्य रुक्मिणीवर । अघटित चरित्र दाखविलें ॥८५॥
निजभक्ताची सत्कीर्ती । स्वयें वाढवीतसें वैकुंठपती ।
श्रवणमात्रें करोनी निश्चिती । भाविक तरती भवसिंधु ॥८६॥
आणिक चरित्र ऎका सुरस । एक नारायणस्वामी महापुरुष ।
त्याणीं आधीं घेऊनि संन्यास । षड् वैरियांस जिंतिलें ॥८७॥
भक्तिज्ञान वैराग्य पूर्ण । त्याचे अंगीं बाणली भूषणें ।
विदेह स्थितीं येतांचि जाण । मग परमहंस विचारती ॥८८॥
ब्रह्मस्थिती बाणली कैसी । आत्मवत विश्व भासे त्यासी ।
द्वैतकल्पना न ये मानसीं । देहभावासी विसरला ॥८९॥
राव रंक अणुरेणुवत । एकचि भासे चैतन्य नाथ ।
सकळ वर्णांची दीक्षा घेत । तों चरित्र अघटित वर्तले ॥१९०॥
नाशिक त्र्यंबकी साचार । सिंहस्थीं यात्रा मिळाली फार ।
आपणही नग्न दिगंबर । आले बरोबर तियेच्या ॥९१॥
तो गिरिपुरी भारती संन्यासी । मेळा जाहला त्र्यंबकासी ।
नारायणस्वामी त्यांच्या मठासीं । सहज भिक्षेसीं पातले ॥९२॥
परमहंस देखोनि महंतानें । चितीं वाटलें समाधान ।
जवळ बैसवोनि निजप्रीतीनें । म्हणे स्वामी भोजन करावें ॥९३॥
शिष्यासि म्हणतसे गोसावी । पात्र विस्तारा लवलाहीं ।
त्याणीं वाढितां अन्न सर्वही । भोजनास विदेही बैसला ॥९४॥
नग्न दिगंबर अवधूत । दिसे जैसा कैलासनाथ ।
स्वमुखें अन्न भक्षिलें बहुत । परी पुरे न म्हणतसे सर्वथा ॥९५॥
भंडार्‍याचा पाक सिध्द झाला । तितकेंही अन्न वाढिलें त्याला ।
अवघेचि भक्षुनि ढेंकर दिला । आश्चर्य त्यांजला वाटलें ॥९६॥
नारायण स्वामीची विदेहवृत्ती । उदक घ्यावयाची नाहीं आर्ती ।
गोसावी जीवन आणोनि देती । परी तें घेती सर्वथा ॥९७॥
मग सत्वर जावोनि अरण्यांत । वृक्षछायेसी जाहले निद्रित ।
महंत शिष्यांसि आज्ञा करीत । तुम्हीं रक्षणा तेथ बैसावें ॥९८॥
उदकाचा रांजण भरोनि निगुतीं । गोसावी सन्निध येवोनि बैसती ।
तीन दिवस तीन राती । नये जागृतीं समर्था ॥९९॥
चौथे दिवसीं होतां जागृत । उदक देतां पिती किंचित ।
मग जाऊनि क्षेत्रांत । काय कौतुक दाखविलें ॥२००॥
एक्या हवेलीची मोरी थोर । त्यांतील दुर्गंध येतसे नीर ।
ते पाणी प्राशिले पखालभर । लोक सर्वत्र पाहती ॥२०१॥
तों लघुरुद्र करावया साचार । देउळीं पातले द्विजवर ।
स्वमुखें बोलती वेदोक्त मंत्र । श्रीत्र्यंबकेश्वर पूजिती ॥२॥
तों नारायणस्वामी लवलाही । देउळीं पातले ते समयीं ।
ब्राह्मणांसी पुसती करितां कायी । ऎसें विदेही बोलिले ॥३॥
ऎकोनि म्हणती धरामर । अभिषेक करितो देवावर ।
नारायणस्वामी बोलिले उत्तर । तरी अभिषेकपात्र धरितों मी ॥४॥
मग शिश्न धरोनि निजकरें । पिंडींवरी सोडली धार ।
ऎसे आश्चर्य देखोनि थोर । लोक सर्वत्र हांसती ॥५॥
तंव क्रोधें बोलती धरामर । आमचा होईल लघुरुद्र ।
खंडणा न पडावी तोंवर । नाहींतर शिश्न कापूं ॥६॥
इतुका पण करूनि ते वेळ । बोलोनि मंत्र म्हणती निश्चळ ।
परि धार न खंडेचि अळुमाळ । लघुरुद्र सकळ सांग झाला ॥७॥
मग ब्राह्मण स्वमुखें करिती स्तुत । हा तरी साक्षात कैलासनाथ ।
देहभान नसेचि किंचित । विदेहस्थित सर्वदा ॥८॥
तों एक नाशिककर गृहस्थ सत्वरी । यात्रेसि आला त्र्यंबकेश्वरी ।
रोडकें अश्व बरोबरी । वाटेवरी तें मेलें ॥९॥
मुलें लेकरें सहपरिवारीं । गृहस्थ बैसला वाटेवरी ।
यात्रा निघोनि गेली दुरी । तस्कराचें अंतरीं भय वाटे ॥२१०॥
संकट पडिलें असे बहुत । ब्राह्मण देवाचें चिंतन करित ।
तों नारायणस्वामी आले तेथ । वृत्तांत सांगत विप्र तेव्हां ॥११॥
म्हणे अश्व तों मेलें वाटेवरी । रानांत पडिलों सहपरिवारीं ।
तंव कौतुक केलें ते अवसरीं । तें सादर चतुरीं परिसावें ॥१२॥
नारायणस्वामी ते अवसरीं । अश्वास म्हणती ऊठ सत्वरी ।
यासि पोंहचवी निजमंदिरीं । तों सजीव सत्वरी तें झालें ॥१३॥
कान झाडोनि उठे सत्वर । ब्राह्मण खोगीर घाली वर ।
ओझें लादोनि समग्र । निजमंदिर पावला ॥१४॥
ओझें उतरोनि ठेवतांचि जाण । अश्वानें तत्काळ सोडिले प्राण ।
ऎसें संताचें महिमान । देवासी भिन्न नसती ते ॥१५॥
जो देवाधिदेव रुक्मिणीकांत । पुढें वदवील ग्रंथार्थ ।
महिपती त्याचा मुद्रांकित । शरणागत संतांचा ॥१६॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । शेहेचाळिसावा अध्याय गोड हा ॥२१७॥ ॥ अध्याय॥ ॥ ४६ ॥ ओव्या॥ २१७ ॥ ६ ॥