श्रीगणेशाय नमः ।
अज्ञान बाळक लडिवाळ साच । बोबडे बोल बोलतां वाचे ।
मायबापांसि कवतुक त्याचें । पुसती तेंच पडताळोनी ॥१॥
श्रीमंतांचे घरी जाण । पक्वान्नाची कायशी बाण ।
परी ते पालटासाठीं कदन्न । निजप्रीतीनें सेविती ॥२॥
जेवीं क्षीराब्धि पुढें साचार । नैवेद्यासि ठेविलें वक्र ।
तैसीं माझीं आर्ष उत्तरें । संतां समोर दीसती ॥३॥
नातरी उजळोनि काडवाती । अर्चनीं ओवाळि जे गमस्ती ।
कीं शीतळ व्हावया निशापती । विंझणा हातीं पालविजे ॥४॥
नातरी कनकाद्रीसि साचार । केले बेगडाचे अळंकार ।
तैसीं माझीं आर्ष उत्तरें । संतां समोर दिसती ॥५॥
मागील अध्यायाचे शेवटींल कथन । तुकयाच्या स्वरुपें जगज्जीवन ।
सर्व साहित्य घरीं आणून । पितर संपूर्ण जेवविले ॥६॥
मग घरासि येतां वैष्णवभक्त । कांतेनें सांगितला समस्त वृत्तांत ।
म्हणे आम्हां निमित्त रुक्मिणीकांत । श्रमला बहुत निजांगे ॥७॥
मग प्रातःकाळ होताचि जाण । इंद्रायणीसि केलें स्नान ।
श्री मूर्तीचें करोनि पूजन । सप्रेम स्तवन करीतसे ॥८॥
म्हणे कृपासागर पंढरीनाथा । तुवां मागें तारिलें शरणागतां ।
यातिकुळ न विचारितां । संकटीं अनंता रक्षिसी ॥९॥
नामयाचीं उपवासि भरतां पोरें । राजाई कष्टी होतसे थोर ।
तूं केशवशेट होऊनी सारंगधर । होन गोणीभर आणिले ॥१०॥
चोखामेळा जातीचा महार । त्याचीं निजांगे ओढिलीं ढोरें ।
देखोनि त्याची प्रीति थोर । त्याच्याबरोबर जेविसी ॥११॥
ज्ञानदेवाचिये प्रीती । तुवां निजांगें चालविली भिंती ।
तुझे पवाडे रुक्मिणीपती । वर्णिले संती बहु फार ॥१२॥
दामाजीपंत भक्त उदार । त्यानें लुटविलें धान्य अपार ।
मग होऊनि विठयानामक महार । रसद सत्वर भरली त्वां ॥१३॥
मिराबाईसाठीं निश्चित । तुवां विष घेतलें अनंतें ।
तिची लज्जा रक्षोनि तेथें । जगीं सत्कीर्तीतें वाढविलें ॥१४॥
नरसीमेहता भक्तवैष्णव । त्याची हुंदी भरिली देवें ।
निजांगें होउनि सावळ साह । अपूर्व लाघव दाखविलें ॥१५॥
ऐसे तूझे भक्त श्रीपती । वैष्णव गाती त्यांची कीर्ती ।
माझी तों अल्प मूढमती । प्रेम चित्तीं इच्छितसें ॥१६॥
ऐसी स्तुति ऐकोनि कानीं । संतुष्ट जाहले चक्रपाणी ।
म्हणे तुका वदेल प्रसादवाणी । तें उचित देउनि गौरवू ॥१७॥
कायिक वाचिक मानसिक जाण । तुकयासि तपें घडलीं तीन ।
परोपकाराचें महापुण्य । तेथें शक्ति धरोनियां ॥१९॥
अश्व वहनीं न बैसेचि देखा । आन्हवणी पंढरीसी जाय तुका ।
कीर्तन गजर ऐकोनि निका । सप्रेम सुखा भोगीतसे ॥२०॥
संतसेवा परोपकार । आन्हवणी यात्रा केल्या फार ।
हेंचि कायिक तप साचार । वैष्णवीर करितसे ॥२१॥
आतां वाचिक तप कैशा रीती । असत्य न बोले वचनोक्ती ।
नामस्मरण अहोरातीं । विसर चित्तीं पडेना ॥२२॥
आतां मानस तपाचें लक्षण । पांडुरंग चरणीं स्थिरावलें मन ।
जैसे कां चातक जीवन । मेघा वांचोन न घेती ॥२३॥
कीं तान्हें बाळक रडतां पाहे । तें माते वांचोनि समजेल काय ।
तैसा तुकयाचा निश्चय । पंढरीराय उपासिला ॥२४॥
ऐकोनि आशंका वाटेल भाविकां । पांडुरंगावीण नेणेचि तुका ।
तरी परोपकारि कां भजतसे लोकां । उत्तर ऐका येविषयीं ॥२५॥
एक श्रीहरीच्या सत्तेनें । चराचरवर्ततसे जाण ।
त्याचे मनोगत रक्षावया पूर्ण । करीतसे नमन सर्वाभूतीं ॥२६॥
जैसी सासुरवासिण पतिव्रता । तिच्या चित्तीं आवडे भर्ता ।
जाणोनि पतीच्या मनोगता । परिवारा समस्ता आर्जवी ॥२७॥
सासू सासरा नणंद दीर । हे बोलती नाना दुरुत्तर ।
तरी त्यांचे कष्ट करीतसे फार । जाणोनि अंतर पतीचें ॥२८॥
तरी प्राणनाथावीण साचार । प्रीति नसेचि आणिकांवर ।
तैसें तुकयाचें मन स्थिर । पांडुरंगीं मुरे निजप्रीतीं ॥२९॥
एक न धरितां उपासना । साधकें प्रयत्न केले नाना ।
तरी साक्षात्कार नव्हेचि जाणा । बहुतांचा पाहुणा उपवासी ॥३०॥
तैसें तुकयाचें नव्हेचि मन । कर्म उपासना आणि ज्ञान ।
तिहीं कांडांत असें निपुण । दाखवी वरतून जनासि ॥३१॥
कायिक तप तें कर्मकांड जाण । वाचिक उपासना वर्णावे गुण ।
पांडुरंगावीण कांहींच नेणें । पूर्ण आत्मज्ञान नव्हेचि कीं ॥३२॥
हे तिन्ही तपांचे अलंकार जाण । तुकयाच्या अंगीं बाणले लेणें ।
देव तुकाशी येईल जेणें । तें सात्विक पुण्य जोडलें ॥३३॥
ऐसें जाणूनि पांडुरंगमूर्ती । विचार करीत आपुलें चित्तीं ।
म्हणे तुका वदेल माझी कीर्ती । ते कवित्व स्फूर्ति त्यासि द्यावी ॥३४॥
मग नामदेवाचा धरोनि हात । देहूसि आले पंढरीनाथ ।
तुका रात्रीं असतां निद्रित । दृष्टांत दाखवित जगदात्मा ॥३५॥
निजकरें थापटोनि पाठी । सावध करितसे जगजेठी ।
म्हणे रे तुक्या वेगीं उठी । सांगतो गोष्टी ते ऐक ॥३६॥
हा नामा माझा निजभक्त पूर्ण । मागें संकल्प केला यानें ।
कीं शतकोटि ग्रंथ प्राकृत करीन । इतुका पण बोलिला ॥३७॥
मग म्यां त्यासि दीधली स्फूर्ती । कवित्व लिहिलें आपुल्या हातीं ।
संख्या मोजितां झाली किती । हेही तुजप्रती सांगतो ॥३८॥
चाळीस लक्ष चवर्याणव कोटी । नव लक्ष ललित आलें शेवटीं ।
बाकी प्रेमा राहिला पोटीं । मग अशा वैकुंठीं स्वइच्छे ॥३९॥
एकावन्न लक्ष पांचकोटि जाण । शेष राहिलें याचें बोलणें ।
तें तूं वदे प्रसाद वचन । सप्रेम दान मी देतों ॥४०॥
तुझेनी योगें करोनि साचा । उद्धार होईल जगताचा ।
आतां व्यर्थ वाउगी न वेंची वाचा । प्रारंभ कवित्वाचा करी कां ॥४१॥
इतुका दृष्टांत दाखवोनि जाण । देव पावले अंतर्धान ।
जागृतीं येऊनि वैष्णवजन । म्हणे चमत्कार पूर्ण दाखविला ॥४२॥
देवभक्त देखिलें स्वप्नीं । तें ध्यान सर्व आठवे मनीं ।
म्हणे प्रेमाचें उचित चक्रपाणी । गेले देऊनि मज आतां ॥४३॥
तुकयाचे अल्प संतोषी मन । पाठांतर इच्छित संतवचन ।
मग आज्ञा केली जगज्जीवनें । प्रासादिक वचनें बोलावीं ॥४४॥
मग तुकयासि आनंद चित्तीं । वाटला तेव्हां कैशा रीतीं ।
जैसा दिवटीचा प्रकाश इच्छितां रातीं । तों तेथें गभस्ती उगवला ॥४५॥
कीं औषधवल्ली धुंडितां वनीं । तों अमृतकुंड देखिलें नयनीं ।
कां ध्रुवराज्य इच्छिता मनीं । तो अढळपदीं नेउनी बैसविला ॥४६॥
नातरी उपमन्यु ब्राह्मणकुमर । दूध मागतां वाटीभर ।
मग प्रसन्न होऊनि लक्ष्मीवर । क्षीरसागरी बैसविला ॥४७॥
तुकयासि उल्हास तैशाच रीती । जिव्हाग्री बैसली सरस्वती ।
कवित्वासि प्रारंभ केला प्रीती । सप्रेम मती आपुल्या ॥४८॥
वाळवद अक्षरें लिहावीं पाही । हा मागें अभ्यास नव्हता कांहीं ।
कोर्या कागदांची करोनि वही पाही । स्वमतीनें लिही आपुल्या ॥४९॥
वेद शास्त्रांचें निज मथित । व्यासें काढिलें श्रीभागवत ।
त्यांतही दशम हरिलीलामृत । गोकुळीं क्रीडत जगदात्मा ॥५०॥
ते बाळक्रिडा तुकयानें आपुले मती । प्रथमारंभीं लिहिली ग्रंथीं ।
नउशें ओव्या त्याच्या असती । स्वानुभवें जाणती संतसाधु ॥५१॥
कीर्तनामाजी साचार । चरित्र नसलें पाठांतर ।
त्याचा अभंग वरच्यावर । वैष्णवीर करीतसें ॥५२॥
प्रासादिक कविता ऐकूनि कानीं । श्रोते आश्चर्य करिती मनीं ।
कीर्तनीं रंग येतसे चौगुणी । वरद वाणी म्हणोनियां ॥५३॥
जैसा मेघ वर्षतां साचार । अगणित उठती तृणांकुर ।
कां सागरीं तरंग येती अपार । संख्या न करवे तयांची ॥५४॥
तैशाच परी तुकयाप्रती । कीर्तनीं अनेक शब्द स्फूर्ती ।
संशय न राहे कोणाप्रती । खळ तेही होती भाविक ॥५५॥
पांडुरंगाच्या देऊळीं नित्य । दोन प्रहर कीर्तन होत ।
जवळील गांवचे भाविक भक्त । श्रवणासि येत नित्यकाळीं ॥५६॥
एकादशीसि हरिजागर । कीर्तन होय चारी प्रहर ।
कीर्ति प्रगटली दुरिच्यादुर । प्रतिष्ठा थोर वाढली ॥५७॥
तो मंबाजी बाबा ब्राह्मण पाहीं । चिंचवडीं होता दिवस कांहीं ।
मग तो महापुरुष होऊनि गोसावी । देहू गांवीं राहिला ॥५८॥
मठ बांधोनि ते ठायी । कुटुंब आणिलें तेथें सर्वही ।
शिष्य शाखा असती कांहीं । योगक्षेम तेही चालविती ॥५९॥
तुकयाची प्रतिष्ठा वाढतां तेथ । त्याचे मनीं द्वेष उपजत ।
म्हणे एका मेण्यांत दोन सुर्या निश्चित । सामावत कैशापरी ॥६०॥
यानें आम्हां देखतां साचार । वह्या केल्या पाठांतर ।
याची प्रतिष्ठा वाढली फार । विप्र नमस्कार करिताती ॥६१॥
तुका तो शुद्ध जातीचा वाणी । मी प्रतिष्ठित महंत ये ठिकाणीं ।
याची कीर्ति प्रगटली जनीं । मजला कोणी न पुसती ॥६२॥
जैसी निरपेक्षाची सांगतां स्थिती । आशाबद्ध ते मनीं जल्पती ।
कां सहदेव मतासि हेळसिती । ज्योतिषी जैसे निजद्वेषें ॥६३॥
केतु म्हणे हा वासरमणी । गांठ पडतां टाकीन वदनीं ।
कीं संपुर्ण चंद्र देखोनि नयनीं । राहु निजमनीं जल्पतसे ॥६४॥
तैशाच परी तुकयाचा । मंबाजी द्वेष करीतसे साचा ।
म्हणे एकदां अपमान करोनि याचा । सूड साचा घेईन मी ॥६५॥
इतुका द्वेष वागवीत मनीं । परी लौकिकार्थ येऊनि बैसे कीर्तनीं ।
तुकयासि तों शत्रु-मित्र मनीं । समसमान दोन्ही सारिखे ॥६६॥
देवालयामागें दक्षिणेसि जाण । झाडें लाविलीं असती त्याणें ।
त्यांजपासी सर्वदा मन । कूड रक्षण सभोंवता ॥६७॥
तों अवली तुकयाची निज कांता । अमाजी गुळव्या तिचा पिता ।
त्यानें लेकीची धरुनि ममता । म्हैस तत्वतां दीधली ॥६८॥
ते पाण्यावर सोडितां निश्चित । मंबाजीच्या बागांत शिरत ।
कूड रेटूनि गेली आंत । झाडें बहुत खादलीं ॥६९॥
हें दृष्टीत देखोनि साचार । चित्तीं विक्षेप वाटला थोर ।
अपशब्द बोलोनि नाना प्रकार । मग निवांत स्थिर राहिला ॥७०॥
कांहीं दिवस लोटतां यांसी । तों आली हरिदिनी एकादशी ।
यात्रा आली देवदर्शनासी । अस्तमानासी सूर्य जातां ॥७१॥
प्रदक्षिणेच्या विटेवरी जाण । कांटया रोंविल्या मंबाजीनें ।
त्या निजकरें उपडिल्या तुकयानें । मार्गा कारणें ते समयीं ॥७२॥
हें वेषधारियानें देखोनि नयनीं । क्रोधें पेटला जैसा वन्हीं ।
आधींच द्वेष होता मनी । त्यावरी पुरवणी ही झाली ॥७३॥
जैसा महा सर्पे धरिला डाव । त्याच्या शेंपटीं पडिला पाय ।
तो धुधुक्कार टाकित धांवें । घ्यावया जीव तयाचा ॥७४॥
तैशापरी तो द्विजवर । अपशब्द बोलत नाना प्रकार ।
तुकयापासीं येऊनि सत्वर । कांटी निजकरें घेतली ॥७५॥
प्रेमळ तुकयाच्या आंगावरी । निकरें मारीत ते अवसरीं ।
परी क्षमा शांति धरोनि अंतरीं । प्रत्युत्तरीं न बोले ॥७६॥
निकरें मारितां सत्वर गती । कांटी पिंज होऊनि जाती ।
मग दुसरी उपटोनि घेतली हातीं । परी दया चित्तीं उपजेना ॥७७॥
निकरें मारितां साचार । दहा वीस कांटया मोडल्यावर ।
परी तेथूनि न ढळेची वैष्णववीर । सप्रेम गजरें नाम जपे ॥७८॥
तुकयाची क्षमा वर्णितां साचार । तरी दुजा न दिसे पृथ्वीवर ।
दुसरा दृष्टांत योजितां न सरे । कुंठित अंतर कवीचें ॥७९॥
निर्दयासि नाहीं भूतदया । मांस खायिर्यासीं कैंची माया ।
ब्राह्मणाची वर दिसतसे काया । परी अनामिक तया म्हणावें ॥८०॥
जैसा कुणबी विरवड झोडित । तैसा मारिला वैष्णवभक्त ।
त्याचे हात दुखतां निश्चित । मग निवांत राहिला ॥८१॥
दुर्जन मठासि गेला तेव्हां । तुका देउळासि येतसे तेव्हां ।
गार्हाणें सांगे रुख्मिणीधवा । मार बरवा देवविला ॥८२॥
आणि शिव्या गाळ्यांसि नाहीं मिती । हें तुझेंचि कर्तृत्व लक्ष्मीपती ।
आतां नको दुर्जनाची संगती । विक्षेप चित्तीं होय तेणें ॥८३॥
ऐशा रीतीं अभंग देख । निजमुखें तुका वदला एक ।
कांटे मोडिले जे सकळिक । ते पाहती लोक दृष्टीसीं ॥८४॥
सदयहृदयीं ज्यांच्या कळवळा । दृष्टीसीं तुकयाची देखिलीं अवकळा ।
आंसुवें आलीं त्यांच्या डोळां । म्हणती भक्त प्रेमळा गांजिलें ॥८५॥
मग अवलीनें नाचकंड घेऊनिक । कांटे उपटिले ते अवसरीं ।
म्हणे काळ्यानें पाठ घेतली बरी । केली संसारीं फजीती ॥८६॥
मग कृपादृष्टी पंढरीनाथें । तुकयाकडे पाहिलें त्वरित ।
तों कांटयांचीं क्षतें मिळालीं समस्त । आराम वाटत शरीरासी ॥८७॥
एकादशीस हरिजागर । यात्रा मिळाली असे फार ।
कीर्तनीं बैसले लोक समग्र । मग वैष्णववीर काय म्हणे ॥८८॥
मंबाजी बावा महापुरुष । अखंड येताती कीर्तनास ।
आजि कां उशीर लागला त्यांस । मग बोलावयास पाठविलें ॥८९॥
त्यानें तुकयासि धाडिलें उत्तर । माझें अंग दुखतें फार ।
ऐसे ऐकोनि वैष्णववीर । जात सत्वर त्यापासी ॥९०॥
साष्टांग दंडवत घालूनी जाण । आंग रगडीत बैसे आपण ।
म्हणे निजांगें झोडितां कांटवण । आला क्षीण स्वामीसी ॥९१॥
म्यां झाडांसि उपद्रव दीधला नसता । तरी तुमचा विक्षेप कायसा होता ।
हा अपराध क्षमा करुनि तत्त्वतां । कीर्तनासि आतां चलावें ॥९२॥
ऐसें म्हणोनि वैष्णववीर । रगडित बैसे घटिका चार ।
मंबाजीचें लज्जित अंतर । मग कीर्तनासि सत्वर चालला ॥९३॥
जैसा समुद्रें झांकिला वडवानळ । त्यातें वेष्टीत अवघेंचि जळ ।
परी तो न विझेचि अळुमाळ । शोकीन सकळ म्हणतसे ॥९४॥
तैसाचि तुका शांतिसागर । मंबाजी तयासि वैश्वानर ।
शीतळ दिसतो बाह्याकार । परी द्वेषें झुरे निज अंतरीं ॥९५॥
संतीं चमत्कार दाखविले फार । परी खळाचें शुद्ध नव्हेचि अंतर ।
यें विषयीं दृष्टांत सार । ऐका चतुर निजकर्णी ॥९६॥
घ्यावया पांडवांचा कैवार । देवें चरित्र दाखविलें फार ।
परी दुर्योधनाचें कपटीं अंतर । तें साचार पालटेना ॥९७॥
तैसा कुचर बैसला करीत श्रवण । परी दोषांवरी त्याचें मन ।
कीं तुकाचें शुद्ध ध्यान । कैंचें पुण्य तें ठायीं ॥९८॥
सर्प न खाय अन्नासी । तरी त्यासि काय घडली एकादशी ।
जरी चित्त शुद्ध नसतां मानसीं । तरी साधन तयासि घडेना ॥९९॥
दगड बोलत नाहीं कोणा । तरी तो काय योगी अबोलपणा ।
राखेंत गाढवें लोळती जाणा । परी अनुताप मना न होय ॥१००॥
उंदीर बिळांत बैसला परी । तो सर्वदा आंत उकरी ।
तैसा कीर्तनीं बैसला कुचर जरी । परी द्रवेना अंतरीं सर्वथा ॥१॥
परी तुकयाची समता जाण । शत्रु मित्र समसमान ।
चित्तीं सर्वथा न धरीच कुडेपण । सप्रेम कीर्तन करीतसे ॥२॥
नामरुपीं जडलें चित्त । म्हणोनि जाहला देहातीत ।
कीर्तनामाजीं बैसले श्रोते संत । प्रेमभरीत ते झाले ॥३॥
कृष्ण-विष्णु हरि-गोविंदा । अच्युता माधवा आनंदकंदा ।
परम पुरुषा सच्चिदानंदा । सोडवी भवबंधनापासुनी ॥४॥
अनाथ रक्षका पांडुरंगा । मदनताता रुक्मिणीरंगा ।
कर्म कर्दंम न लिंपे अंगा । ऐसें श्रीरंगा करावें ॥५॥
काळचक्रामाजीं निश्चिती । जीव भ्रमतो निजकर्म गतीं ।
येथूनी सोडवी सत्वर गती । रुक्मिणीपति श्री विठ्ठला ॥६॥
ऐसी करुणा भाकोनि फार । कीर्तना नाचे सप्रेम गजर ।
टाळ विणे वाजती सुस्वर । नादें अंबर कोंदलें ॥७॥
टाळ्या चुटक्याची घायी । निद्रा आळस कोणासी नाहीं ।
कीर्तनी श्रोते जाहले विदेही । हेचि नवायी अगाध ॥८॥
संतचरित्रें रसाळपूर्ण । हेंचि साधिलें अनुसंधान ।
श्रवण करिती भाविकजन । वेधलें मन तयाचें ॥९॥
असो तुका कीर्तन करित । कांता निद्रित मंदिरांत ।
तों दोघे तस्कर येऊनि तेथ । काय करित तें ऐका ॥११०॥
दुभती म्हैस होती घरीं । ते सोडूनि नेली ते अवसरीं ।
पुढें एक मोहर की धरी । मागुनि सत्वरी एक हाकी ॥११॥
ग्रामांपासोनि पश्चिमेस । बोडक्याची वाडी पाव कोस ।
तेथवरी जातां तस्करांस । हें देवास श्रुत झालें ॥१२॥
म्हणे तुका तों रत झाला असे कीर्तनीं । अवली निद्रित जाहलीं सदनीं ।
म्हैस नेली तस्करांनीं । ते सोडोनि आणावी ॥१३॥
आम्हीं न जातां ये अवसरीं । तुकयासि गांजील नानापरी ।
ऐसें म्हणवोनि भक्तकैवारी । कौतुक काय करी तेधवां ॥१४॥
महाविक्राळ पुरुष श्रीपती । रुप नटला सहज स्थितीं ।
थोर टोणपा घेतला हातीं । तस्करांप्रती मारावया ॥१५॥
चोर पुढें जाती सत्वर । तों विक्राळ पुरुष वाटेवर ।
हातीं मुसळ घेतलें थोर । मस्तकावर मारावया ॥१६॥
एकमेकांसी बोलती उत्तर । थोर हा कोण पुरुष वाटेवर ।
नेणो महद्भुत दिसे थोर । कैसा विचार करावा ॥१७॥
गाऊल लागलें होतें हातीं । परी हे नाहीं आपुलें संचितीं ।
प्रारब्धाचि विचित्र गती । नेणो संचितीं काय आहे ॥१८॥
ऐसें म्हणोनि ते तस्कर । दुसर्या पंथें चालिले सत्वर ।
तों तीकडेही टोणपा घेऊनि थोर । सारंगधर उभा असे ॥१९॥
परम भय वाटलें चित्तीं । म्हणती कैसी करावी गती ।
अष्टदिशा विलोकूनि पाहती । तों दिसे श्रीपती चहूंकडे ॥१२०॥
म्हणती काळपुरुष हा धटिंगण । आडवा येतो आम्हाकारणें ।
ब्रह्मराक्षस कीं पिशाच जाण । घ्यावया प्राण पातला ॥२१॥
पहांटे जाहली उगवे दिन । मग भलताचि धरील आम्हांकारणे ।
आतां उपाय करावा कवण । उद्विग्न मन यासाठी ॥२२॥
मग एकमेकांसी विचार करित । तुका विठोबाचा म्हणवितो भक्त ।
त्याची म्हैस नेतों निश्चित । यास्तव भूत पुढें आलें ॥२३॥
नेणों देवाची माव अघटित । आपणासि अपराध पडला सत्य ।
आतां म्हैस बांधावी जेथील तेथ । तरीच आघात चुकेल हा ॥२४॥
ऐसें म्हणवोनि ते तस्कर । गांवाकडे धरिली मोहर ।
मागूनि येतसे रुक्मिणीवर । टोणपा निज करें घेउनी ॥२५॥
तस्कारांसि भय वाटे चित्ता । म्हणती मागूनि हाणील काय अवचितां ।
ऐशा रीतीं धाके घालितां । गांवांत तत्वतां प्रवेशले ॥२६॥
मग जावोनि तुकयाच्या वाडियांत । म्हैस बांधिली आपुल्या हातें ।
लगबगां गांवाबाहेर जात । तेथें जगन्नाथ उभा असे ॥२७॥
विक्राळरुप भयानक । हातीं मुसळ घेतलें देख ।
तस्करीं मार्ग धरिला आणिक । तो वैकुंठनायक उभा तेथें ॥२८॥
गांवांत खिंडि ठायीं ठायीं । निघों पाहती लवलाहीं ।
तो काळपुरुष सर्वांठायीं । एकही नाहीं स्थळ रितें ॥२९॥
तस्करांसि भय वाटलें फार । म्हणती तुका करितो कीर्तनगजर ।
तेथें जाऊनियां सत्वर । त्यासि हा विचार सांगावा ॥१३०॥
ऐसें म्हणवोनि ते अवसरीं । कीर्तनामाजी आले सत्वरीं ।
लज्जा भय न धरोनि अंतरीं । मधुरोत्तरीं बोलती ॥३१॥
हात जोडूनि ते चोर । उभे तुकया समोर ।
म्हणती आम्ही दोघे तस्कर । अपराध थोर आचरलों ॥३२॥
तुमची म्हैस सोडोनि देख । नेत होतों तात्काळिक ।
तों वाटेस काळपुरुष एक । आडवा सम्यक देखिला ॥३३॥
टोणपा घेतलासे निजकरीं । जिकडे जातों तिकडे समोरी ।
तेव्हां म्हैस आणोनि सत्वरी । तुमचे घरीं बांधिली ॥३४॥
मग सत्वर पळोनि जातां पाहे । तों गांवद्वारीं बैसलाच आहे ।
जिकडे जातों तिकडेचि होय । यासि उपाय कोणता ॥३५॥
तूं विष्णुभक्त अद्वेष्टापूर्ण । शत्रु मित्र समसमान ।
आतां आमुची सुटका होईल जेणें । तो उपाय करणें समर्था ॥३६॥
ऐसी तस्करांची वाणी । सरळ लोक ऐकती श्रवणी ।
ते विस्मित झाले आपुले मनीं । चरित्र ऐकोनि अद्भुत ॥३७॥
तुकयासि आश्चर्य वाटलें चित्तीं । मग ध्यानांत आणी पांडुरंगमूर्ती ।
तों कीर्तनांत नाहीं रुक्मिणीपती । म्हणे यथार्थ सांगती तस्कर ॥३८॥
नेत्र झांकूनियां तेव्हां । पांडुरंगाचा मांडिला धांवा ।
म्हणे पंढरीनाथा देवाधिदेवा । गेलासि केव्हां येथूनी ॥३९॥
आम्ही करितो हरिजागरण । तूं तरी फिरतोस रानोरान ।
ढोरें राखावयाची सवें जाण । पहिल्या पासोन लागली ॥१४०॥
आम्हीं सद्भावें वर्णितों गुण । येथें न रंजेचि तुझें मन ।
आणि वेडेंवांकडे रुप धरोन । देशी दर्शन तस्करांसी ॥४१॥
आतां प्रभात समय जाहला पाहीं । आरतीचे समयीं तरी येयीं ।
कृपासागर शेषशायी । उचित नाहीं हें तुज ॥४२॥
आमच्या नावडती सप्रेम गोष्टी । पळोनि गेलासि उठाउठी ।
हातीं घेऊनि थोर काठी । धांवसी पाठीं चोरांच्या ॥४३॥
तूं सखा नसतां प्रेमळांचा । कीर्तनीं रंग न भरे साचा ।
ऐकोनि धांवा तूकयाचा । आला देवांचा देव हरी ॥४४॥
तुका नाचतसे कीर्तनांत । तों मागुनि आले पंढरीनाथ ।
हातीं टोणपा घेतला निश्चित । लोक पहात सभोंवतें ॥४५॥
तस्करासि विक्राळ दिसे मोठा । इतर लोकांस साधारण गाठा ।
तुका तस्कारांसि म्हणतसे उठा । आपुल्या वाटा क्रमावें ॥४६॥
म्हैस लागेल तुम्हांकारणें । तरी आतांचि सत्वर न्यावी सोडून ।
तस्कर म्हणती वांचला प्राण । हेंचि तुझें देणें आम्हांसी ॥४७॥
ऐसें म्हणवोनियां ते चोर । पळोनि गेले वरच्यावर ।
अद्भुत चरित्र देखोनि थोर । करिती गजर नामघोषें ॥४८॥
चरित्र देखिलें ऐकिलें कानीं । मंबाजी विस्मित झाला मनीं ।
म्हणे यांची प्रतिष्ठा वाढेल जनीं । ऐसी करणी दिसताहे ॥४९॥
ऐसें म्हणूनियां मानसीं । आपुल्या जागीं उगाच मुसमुसी ।
विष्णुभक्ताची महिमा कैसी । द्वेषबुद्धीसी कळेना ॥१५०॥
असो या अभक्ताची कथा । वारंवार येतसे दृष्टांता ।
तेणें वाग्देवी श्रमते वृथा । उबग श्रोता न मानिजे ॥५१॥
अभक्त निर्माण होतसे क्षितीं । यास्तव भक्ताची वाढली कीर्तीं ।
जरी खोटीं नाणीं निर्मिलीं नसती । तरी खरें म्हणती मग कोणा ॥५२॥
जरी निर्मिली नसती यमपुरी । तरी स्वर्गाची आशा कोण धरी ।
हिंडणें नसतें चौर्यांयशी फेरी । तरी मोक्षाचि धरी कोण आस्था ॥५३॥
साचच देहासि मरण नसतें । तरी मग अमृतासि कोण पुसतें ।
तेवीं अभक्ताच्या योगें निश्चित । भक्त प्रख्यात जाहले कीं ॥५४॥
महा अंधकार नसतां रात्रीं । तरी कैसी झळकती दीपक ज्योति ।
रावणाच्या योगें निश्चिती । श्रीराम सत्कीर्ती पावला ॥५५॥
असोत हीं भाषणें बहुवस । तस्करांनीं गेली नसती म्हैस ।
मग कैसा दाखविता जगन्निवास । चरित्र विशेष संताचें ॥५६॥
मग वैष्णव तुका ते अवसरीं । चरित्र गातसे नानापरी ।
म्हणे भक्तासि पावला श्रीहरी । कैशा परी तें ऐका ॥५७॥
विष्णूची कीर्ति नायके कानीं । म्हणोनि हिरण्यकशिपु जल्पे मनीं ।
प्रल्हादाचा धांवा ऐकोनि । खांबांत चक्रपाणी प्रगटला ॥५८॥
अपाय करितां निजभक्तास । अधिकचि वाढे कीर्ति घोष ।
दुर्योधनें गांजितां द्रौपदीस । तों चरित्र विशेष वाढलें ॥५९॥
निजभक्ताचें न साहे उणें । यास्तव धांवला श्रीकृष्ण ।
अनंत वस्त्रें नेसविलीं जाण । मग सकळ दुर्जन लाजले ॥१६०॥
पवित्र साधूंचा प्रतिपाळ । स्वधर्म स्थापावे निजांगे सकळ ।
म्हणोनि न पाहतां काळवेळ । अवतरे घननीळ निजांगें ॥६१॥
मजला भासे ऐशा रीतीं । कलियुगाची तों अद्भुत ख्याती ।
भक्तासाठीं नाना विपत्ती । रुक्मिणीपती सोसीतसे ॥६२॥
सांवतामाळी भक्त प्रेमळ । त्याजपासी जाय घननीळ ।
लपावयासि मागतां स्थळ । उदर तत्काळ चिरियलें ॥६३॥
ज्याच्या रोमरंध्रीं सकळ सृष्टी । तो निज भक्ताच्या समावें पोटीं ।
सांवत्या पासी गुजगोष्ट । बोले जगजेठी प्रीतीनें ॥६४॥
तो नामा आला विलापत । तों सांवत्यानें गिळिला रुक्मिणीकांत ।
पीतांबराची दशी दिसत । मग ओढोनि काढित निजहस्त ॥६५॥
उदरांतूनि निघे घननीळ । तरी तो सांवत्याचा पोटिंचा बाळ ।
ऐसें तुकयानें ते वेळे । चरित्र प्रेमळ गाइले ॥६६॥
श्रोतयांसि म्हणे वैष्णवभक्त । संसार अवघा अशाश्वत ।
जो श्रीहरी भजनीं होईल रत । तरी कळिकाळ अंकित होय त्याच्या ॥६७॥
ऐसा उपदेश होतां कीर्तनीं । तों उदयासि पातला वासरमणी ।
जयजयकारें टाळ्या पिटोनी । विठ्ठल स्मरणीं गर्जती ॥६८॥
मग उजळोनी मंगळारती । ओवाळिला श्रीरुक्मिणीपती ।
पुढिलें अध्यायी रसोत्पत्ती । तरी सादर श्रोतीं परिसिजे ॥६९॥
अहो भक्तलीलामृत ग्रंथ सार । वदविता श्रीरुक्मिणीवर ।
महीपति निमित्तासि आधार । हें सर्वज्ञ चतुर जाणती ॥१७०॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । बत्तिसावा अध्याय रसाळ हा ॥१७१॥
अध्याय ॥३२॥ ओव्या ॥१७१॥