श्रीगणेशाय नमः ।
जय जय अनाथबंधु रुक्मिणीवरा । भक्तवत्सला कृपासागरा ।
करुणासिंधु दीनोद्धारा। सर्वेश्वरा पांडुरंगा ॥१॥
सकळ मंगळ मंगळाधीशा । अमंगळातीत हृषीकेशा ।
विश्वोद्धारा पूर्णपरेशा । अभंगवेषा जगद्गुरु ॥२॥
जय चित्त चालका चैतन्यघना । अंतर्ज्योती मधुसूदना ।
मायातीता गुणनिधाना । निर्गुणसगुणा सुखाब्धी ॥३॥
भक्तकार्याची आवड मोठी । निजांगें पावसी संकटीं ।
लाघव दाविसी जनदृष्टीं । सत्कीर्ति गोमटी ते होय ॥४॥
तुझा भरंवसा धरोनि चित्तांत । आरंभिलें भक्तलीलामृत ।
सिद्धीस न्यावा संपूर्ण ग्रंथ । नाना आघात चुकवोनी ॥५॥
तरी बुद्धिहीन मंदमती । अर्थ अन्वय नकळे चित्तीं ।
कैसीं अक्षरें ल्याहवीं ग्रंथीं । हें मजप्रती कळेना ॥६॥
समर्थे हातीं धरीलियावर । मग कोण करी याचा अव्हेर ।
कां लोहासि परीस लागलियावर । तरी मोल फार होय त्याचें ॥७॥
तेवीं तुझ्या कृपेनें रुक्मिणीपती । आर्ष वचनें होतील सरती ।
येर्‍हवीं मी पामर मूढमती । लोक जाणती सर्वत्र ॥८॥
तुझा तूं सूत्रधारी खरा । ऐसें पूर्ण कळों येतसे अंतरां ।
आतां मज देऊनि अभयवरा । भक्तचरित्र वदवावें ॥९॥
मागिले अध्यायीं कथा सुंदर । राम उपासक भक्त कबीर ।
आणि कृष्ण उपासक रोहिदास थोर । संवाद साचार त्यांसीं जाहला ॥१०॥
आतां श्रीएकनाथ पैठणीं । विष्णु अवतार प्रगटला जनीं ।
त्याचें चरित्र रसाळ वाणी । सादर सज्जनीं परिसिजे ॥११॥
श्रीभानुदास भक्त शिरोमणी । पांडुरंग मूर्ती आणिली त्यांणी ।
त्याचा पुत्र सुलक्षणी । चक्रपाणी नांव त्यांचें ॥१२॥
त्याचा पुत्र सूर्यनारायण । जो ज्ञानप्रकाशें देदीप्ययान ।
त्याची कांता सुलक्षण । नाम रुक्मिणी तिजलागीं ॥१३॥
त्या रुक्मिणीचें उदरीं निश्चित । परब्रह्मरुप एकनाथ ।
जो जगद्गुरु मूर्तिमंत । विश्वहितार्थ कलियुगीं ॥१४॥
त्या एकनाथाचि बाळपणीं । मातापिता क्रमिलीं दोन्ही ।
परी पितामह चक्रपाणी । तया लागोनी प्रतिपाळी ॥१५॥
आजा आजी असतां देख । तेच करिती कोड कौतुक ।
बाळ बहुत सुलक्षणिक । देखोनि सुख उभयतां ॥१६॥
बाळपणीचे खेळ निश्चितीं । एकनाथासि नावडती ।
गोटे मांडोनि देव करिती । पुष्पें वाहती त्यांलागीं ॥१७॥
खांद्यावरी पळी घेवोनि जाणा । त्याचा करितसे ब्रह्मविणा ।
बोबडया शब्दे करोनि जाणा । वैकुंठ राणा आळवित ॥१८॥
कोणी हरिदास गाती कीर्तनीं । त्याचे शब्द ऐकोनि कानीं ।
तेच म्हणतसे पडताळुनी । सप्रेम होउनी नाचत ॥१९॥
देखोनि तयाचा आर्षभाव । खडयामध्येंच प्रगटे देव ।
भक्‍तीचा भुकेला रमाधव । वस्तीसि ठाव तो केला ॥२०॥
रामकृष्ण हरिगोविंदा । अच्युतानंत आनंदकंदा ।
हीं नामें उच्चारीत सदा । श्रीगोविंदा जगद्गुरु ॥२१॥
काडुक घेऊनियां करीं । जीर्ण वस्त्राची पताका करी ।
ते खांद्यावरी घेऊनि सत्वरी । म्हणे पंढरीसि सत्वरी मी जातों ॥२२॥
ऐसीं बाळपणींचीं सगुण चिन्हें । देखोनि वडिलांसि समाधान ।
रामराम सर्वदा उच्चारण । एकही क्षण न राहे ॥२३॥
इतर लेंकरें जैशा रीतीं । नसतीच आळ सर्वदा घेती ।
एकनाथाची तैसी स्थिती । नसे निश्चितीं सर्वथा ॥२४॥
जेव्हां जें जैसें भातुकें देती । तितक्यानें संतोष मानी चित्तीं ।
जैशी पुढील होणार रीती । चिन्हें दिसती तैसीच ॥२५॥
चक्रपाणी म्हणे कांतेप्रती । भानुदास आमुचा पिता निश्चितीं ।
त्याणें आराधिली पांडुरंगमूर्ती । मग प्रसन्न श्रीपती त्यासि झाला ॥२६॥
विठोबा म्हणे ते समयीं । भानुदासा वर माग कांहीं ।
म्हणे तूं माझ्यावंशीं अवतार घेयी । इच्छा नाहीं आणिक मज ॥२७॥
ऐसी ऐकोनियां मात । अवश्य म्हणे रुक्मिणीकांत ।
तोचि हा अवतरला एकनाथ । मजला भासत ऐशा रीतीं ॥२८॥
कांता म्हणे यथार्थ वचन । मानवी नव्हे हा बाळ सगुण ।
मातापिता असती जाण । तरी निवती लोचन देखतां ॥२९॥
ऐसें म्हणवोनि ते वेळां । निज पुत्राचा आठव जाहला ।
सद्गदित होवोनियां गळां । आसुवें डोळा वाहती ॥३०॥
सवेंचि धीर धरी सुंदर । म्हणे येव्हढा झीड वांचला जर ।
होईल वंशासि उद्धार । पावतील परत्र आपणांसि ॥३१॥
ऐसें करोनियां समाधान । करी पौत्राचें लालन ।
साहवे वर्षीं व्रतबंधन । निजप्रीतीनें ते करिती ॥३२॥
जैसी कुळगुरु आज्ञा करीत । तैसाचि वर्ते एकनाथ ।
त्रिकाळ संध्या असे करित । विधियुक्त सर्वदा ॥३३॥
शौचासि जावोनि आपण । मृत्तिकापाद प्रक्षाळण ।
स्नाना विरहित न सेवी जीवन । न बोले वचन जेवितां ॥३४॥
अध्ययन कांहीं ब्राह्मण सांगत । पवमानाची घेतसे सांत ।
पाठांतर व्हावया निश्चित । क्लेश न लागत तयासी ॥३५॥
पितामह आपुलें गृहीं । पिशाच लीप सांगतसे पाहीं ।
तेही विद्या आली सर्वही । आयास कांहीं न करितां ॥३६॥
एकनाथाची अघटित चर्या । प्रपंच मात नावडेचि तया ।
वैष्णव कुळीं जन्मोजया । तैशीच क्रिया आचरे ॥३७॥
सद्वंशींच उपजे सुशीळ । तयासि वंदिती सकळ ।
वंद्य तयासि अनुकूळ काळ । स्वप्नींही हळहळ असेना ॥३८॥
हळहळ न करी जो चित्तांत । तोचि जाणावा विष्णुभक्‍त ।
भक्ति तेथेंचि राबत । सिद्धि समस्त आंदण्या ॥३९॥
असोत हीं भाषणें निश्चितीं । एकनाथाची अनुपम स्थिती ।
श्रीराम भजनीं लागली प्रीतीं । आश्चर्य करिती जन लोक ॥४०॥
म्हणती वय तों याचें असे लहान । परी सर्वदा विरक्‍त असे मन ।
हास्य विनोद नायिकेची जाण । पुराण श्रवण करितसे ॥४१॥
श्लोक बोलतां अर्थांतर । सांगतां कांहीं न पडे अंतर ।
तरी आपण सांगती तया सत्वर । ऐकतां द्विजवर सुखावती ॥४२॥
म्हणती हा योगभ्रष्ट जाण । वेदांतज्ञानी असे निपुण ।
जगदुद्धार करावया पूर्ण । मनुष्यपणें अवतरला ॥४३॥
एकनाथ एकांत समयीं जाण । पंडितासि कांहीं पुसे प्रश्न ।
ऐकोनि कुंठित होय ब्राह्मण । म्हणे शिकविलें ज्ञान आमचें ॥४४॥
उदर निमित्तार्थ निश्चितीं । आम्हीं शिकलों पुराण व्युत्पत्ती ।
हे अनुभवाचे उद्गार नव्हेती। तुझी प्रश्नोक्‍ती अनुपम ॥४५॥
थिल्लर तोंवरी दिसतें थोर । जों देखिला नाहीं रत्‍नाकर ।
तेवीं आमुचें ज्ञान तुझ्या समोर । गौण साचार एकनाथा ॥४६॥
दीपका पुढें खद्योत तेज । सत्वर लपोनि जाय सहज ।
तेवी तुझा प्रश्न ऐकोनि मज । चित्तीं उमज न पडेची ॥४७॥
तोंवरीच उडूगण शोभिवंत । जंव उदयासि न ये रोहिणीकांत ।
तेवी तुझिया प्रश्नापुढें निश्चित । न चले स्फूर्त आमुची ॥४८॥
कां ओषधीचा चमत्कार आगळा पाहीं । जंव सुधारस दृष्टीसि देखिला नाहीं ।
तेवीं तुझा प्रश्न ऐकतांचि कांहीं । युक्ति सर्वही कुंठित ॥४९॥
नातरी उदयासि येतां भास्कर । जेव्हां अभ्रासारिखा दिसतो चंद्र ।
तैशीच तुझ्या ज्ञाना समोर । आमुचीं उत्तरें दीसती॥५०॥
ऐसी पुराणिकें करितां स्तुत । मग एकनाथ नमस्कारी त्यातें ।
म्हणे मज बाळकाचें वचन निश्चित । राग चित्तांत न धरावा ॥५१॥
पुराणिकें सत्वर उठोन । हात उतरी मुखावरुन ।
म्हणे तुझ्या गुणांवरुन । निंब लोण करावें ॥५२॥
दिससी परब्रह्मींचा पुतळा । आणि आम्हांसि दाविसी बाळलीला ।
दैवें करोनि देखिलासि डोळां । सफळ जाहला संसार ॥५३॥
एकनाथ म्हणती ते अवसरीं । कांहीं संशय वाटला जरी ।
तरी कोणासि पुसावें निर्धारीं । हें मज सत्वर सांगिजे ॥५४॥
पंडित सांगे ते अवसरा । संसारी सद्गुरु असावा सोयरा ।
तरीच भवपाश तुटेल खरा । जन्म मृत्यु वेरझारा चूकती ॥५५॥
ऐसें ऐकतांचि वचन । एकनाथाचें वेधलें मन ।
म्हणे आतां अनन्यभावें करुन । जावें शरण सद्गुरुसी ॥५६॥
गुरु तों व्यापक ब्रह्मांडभुवनीं । रितें स्थळ न दिसे त्याजवांचोनी ।
परी सगुण स्वरुप पाहोनि नयनीं । सेवा निशिदिनीं करावीं ॥५७॥
ऐसा हेत धरिला पोटीं । परी स्वामी कधीं पडती दृष्टी ।
रात्रंदिवस चिंता मोठी । आणिक गोष्टी नावडे ॥५८॥
तंव एके दिवसीं एकनाथ । गेले असती शिवालयांत ।
प्रहर रात्रीं एकांत । भजन करीत निजप्रेमें ॥५९॥
दृष्टीस पडावे सद्गुरुनाथ । ऐसा चित्तीं पूर्ण हेत ।
तों देववाणी प्रगटोनि तेथ । काय सांगत तयासी ॥६०॥
देवगिरि गडावरी जाण । जनार्दनपंत नामाभिधान ।
श्रीदत्त अनुग्रह त्याजकारण । तरी त्याचें दर्शन तूं घेई ॥६१॥
ऐसी अशरीरिणी उमटतां । मग संतोष जाहला एकनाथा ।
आजा आजासि न पुसतां । होय निघता एकटा ॥६२॥
जैसा उष्णकाळीं तृषाक्रांत । धुंडीत जातसे जीवनांत ।
तेवीं सद्गुरु भेटीचें लागलें आर्त । देहभान किंचित असेना ॥६३॥
नातरी बाळक क्षुधित होतां । तें धुंडीत जाय आपुली माता ।
तैसेंचि आर्त एकनाथा । म्हणे जनार्दनपंता भेटावें ॥६४॥
पैठणींहूनि देवगिरी । पांच योजनें असे दुरी ।
तितुका पंथ क्रमोनि सत्वरी । पातले घरीं सद्गुरुच्या ॥६५॥
परी द्वारपाळ तेथें अडथळा करिती । भीतरीं जाऊं न देती ।
जनार्दनासि जावोनि सांगती । शागिर्द म्हणती एक आला ॥६६॥
तो तुमचें दर्शन इच्छितो जाण । एकोबा त्याचें नामाभिधान ।
जनार्दनासि कळली खूण । म्हणती उत्तम शकुन आज होती ॥६७॥
आजि आमुचा उजवा लवतो नयन । घडिघडी बाहु करी स्फुरण ।
भेटीसि कोण सज्जन । यास्तव त्वरेनें ऊठिले ॥६८॥
द्वारापासीं येतांची सत्वर । तों दृष्टीसि देखिला वैष्णववीर ।
आंग टाकिलें खांदियावर । सजळ नेत्र जाहले ॥६९॥
सद्गुरुसि देखतां सत्वर । साष्टांग घातला नमस्कार ।
म्हणे सेवेसि असों द्या निरंतर । अभय वर देखोनियां ॥७०॥
हात जोडोनि काय म्हणे । तूं सद्गुरु चैतन्यघन ।
बिरुदावळी करी जतन । अनन्य शरण मी आलों ॥७१॥
आशा तृष्णा कल्पना फार । देहीं वाढल्या अनिवार ।
षड्‌वैरीयांणीं गांजिलें फार । करी उद्धार जीवाचा ॥७२॥
अनुतापयुक्‍त वोळखूनि चिन्ह । सद्गुरुचें संतोष पावलें मन ।
एकनाथासि हृदयीं धरुन । प्रीती करुन भेटले ॥७३॥
म्हणे तुमच्या संगती करोनि देख । देहाचें होईल सार्थक ।
एकनाथासि वाटला हरीख । सप्रेम सुख पावला ॥७४॥
जैसा ध्‍रुव बालक रुसोनि । एकटा फिरत होता वनीं ।
तयासि भेटतां नारदमुनी । संतोष मनीं पातला ॥७५॥
श्री जनार्दनाची भेट होतां । तैसेचि जाहले एकनाथा ।
सांडोनि देह गेह ममता । आनंद चित्तां होतसे ॥७६॥
मग सद्गुरुनें धरुनि करीं । घेवोनि गेले निजमंदिरीं ।
एकनाथासि ते अवसरीं । भोजन सत्वरी घातलें ॥७७॥
जनार्दन म्हणती चित्तांत । हा ईश्वरी अवतार साक्षात ।
मानवी नव्हे हा एकनाथ । भाग्य अद्भुत पैं माझें ॥७८॥
सद्गुरु सेवेची धरोनि आर्त । सेवा करीत एकनाथ।
उच्चनीच कार्य करी समस्त । न्यून किंचित पडेना ॥७९॥
आत्मदृष्टि चराचरभूतीं । ऐसी तयाची जाहली स्थिती।
सद्‌गुरुसेवेची वर्तणूक दाविती । कैशारीतीं ते ऐका ॥८०॥
चार घटीका उरतां यामिनी । तेव्हां उठती प्रातःस्मरणीं ।
शौच आचमन सर्व करोनि । वास्तुपूजनीं प्रारंभ ॥८१॥
केरसुणी घेऊनियां करें सत्वर । अपुल्या हातें झाडीत मंदीर ।
केर भरोनि टाकिती दूर । उल्हास थोर धरोनी ॥८२॥
दास दासी निद्रित असती । तों सडा संमार्जन करोनि निश्चित ।
उपकरण पात्रें उठोनि ठेविती । सोज्वळ करिती स्वहस्तें ॥८३॥
जनार्दन जाहलिल्या जागृत । शौचासि पाणी नेवोनि ठेवित ।
पादप्रक्षाळण करीती जेथें । तेथें पाट ठेवित आणोनियां ॥८४॥
मृत्तिका आणि दांतवणें । उष्ण पाणी करोनि देणें ।
शीतलोदक आचमना घालणें । किंचित उणें पडेना ॥८५॥
देवपूजेचें साहित्य । पुष्प तुळसी आणोनि ठेवित ।
मग आम्ही स्नान करोनि त्वरीत । धोत्रें चुणित स्वहस्तें ॥८६॥
मग जनार्दनपंतां लागोनी । एकनाथ स्नानासि देतसे पाणी ।
धोत्रें अंगवस्त्रें हातीं घेऊनी । संन्निध ते क्षणीं तिष्ठत ॥८७॥
आंग पुसावयासि वस्त्रें । पिळोनि देतसे निजकरें ।
पादुका पुढें ठेवित त्वरें । प्रीति पडिभारें आपुल्या ॥८८॥
सद्गुरुसि उदंड असती सेवक । परी आपणासि म्हणवी एकलता एक ।
कार्य सारीतसे सकळिक । सप्रेम हरिखें करोनियां ॥८९॥
विष्णुपूजनासि स्वामी बैसती । तेव्हां गंध उगाळूनि देतसे प्रीतीं ।
नैवेद्य धूप दीपां पंचारती । आणोनि ठेविती संन्निध ॥९०॥
ध्यानस्थ सद्गुरु बैसतां पाहें । इकडे सच्छिष्य करितसे काय ।
स्वहस्तें झाडोनि निद्रेचा ठाय । मंचक लवलाहें घालीतसे ॥९१॥
सेज पसरोनियां निगुती । विडा करोनि तबकीं ठेविती ।
पिकदाणी धुवोनि प्रीतीं । सन्नीध मांडिती ते ठायीं ॥९२॥
सद्गुरु भोजनासि बैसती जोंवर । मक्षिका उडविती निजकरें ।
मग आपण उच्छिष्ट पात्रावर । प्रीति पडिभारें जेवितसे ॥९३॥
म्हणे फार अन्न भक्षिलें जर । तरी सुस्त होईल कीं शरीर ।
मग स्वामी सेवेंत पडेल अंतर । यास्तव आहार अल्प करी ।
मग स्वहस्तें स्वामीस विडा देऊन । सन्निध तिष्ठे कर जोडुन ।
त्याणीं मंचकी करितां शयन । मग चरण संवाहन करावें ॥९५॥
ठायीं ठायीं असें सादर । कोणे विषयीं न पडे अंतर ।
मास अयनें लोटतां फार । परी उबग साचार न मानी ॥९६॥
एकनाथाच्या उल्हास अंतरीं । सद्गुरु सेवेचा मी अधिकारी ।
कोणीच नसावा वांटेकरी । जन्मवरी साचार ॥९७॥
घरिचा हिशोब लिहित दफतर । कोण्या विषयींच न पडे अंतर ।
वय तो लहान साचार । परी प्रज्ञा थोर तयाची ॥९८॥
विनटोनि सद्गुरु सेवेला । प्रपंच परमार्थ एक केला ।
पूज्य पूजकत्वें आपण जाहला । भेद उडाला निःशेष ॥९९॥
तंव जनार्दन पुसती तयासी । टाकोनि माता पितयांसी ।
येथें राहिलासि आम्हांपासीं । तरी गति कैसी तयांची ॥१००॥
एकनाथ म्हणतसे तये क्षणीं । माता पिता क्रमिलीं तीं दोन्ही ।
आजा आजी आहेत पैठणीं । तयांसि टाकोनि मी आलों ॥१॥
स्वामीचे सेवेपरता कांहीं । आणिक धर्म विशेष नाहीं ।
मागील आठवण न करीच जीवीं । सप्रेमभावें विनटला ॥२॥
सद्‌गुरुसेवा तोचि जप । सद्‌गुरुसेवा तेंची तप ।
येथें विकल्प वाढला अमूप । तरी तेंचि पाप जाणावें ॥३॥
एकनाथ प्रेमळ भक्त । सद्गुरु प्रसादाचें आर्त ।
जनार्दन कफ पीक जें थुंकित । तें नित्य सेवित प्रीतीनें ॥४॥
सद्‌गुरुचा तांबूल सेवुनि । ब्रह्म रसही गौण मानी ।
परी जीवींची खूण तये क्षणीं । कोणालागोन सांगती ॥५॥
अमृतानुभव ज्ञानेश्वरी जाण । जनार्दन करिती पारायण ।
नाथजी आवडीनें करिती श्रवण । एकाग्र मन करोनियां ॥६॥
ऐसा नित्य नेम सारोनि जाणा । जनार्दन जाती राजदर्शना ।
काम करभार करोनि नाना । मागुती सदना येतसे ॥७॥
तंव एके दिवशीं साचार । दिवस आला घटिका चार ।
तों देवगिरी घ्यावया सत्वर । परचक्र थोर पातलें ॥८॥
यजमानाचा शत्रु कोणी । तो पातला सैन्य घेउनी ।
वार्तिक सांगती येउनि । भयभीत मनीं ते झाले ॥९॥
तों जनार्दनपंताचिये घरीं । वेत्रपाणी आले सत्वरी ।
म्हणती परचक्र आलेंसे भारी । या अवसरीं चलावें ॥११०॥
स्नान संध्या करोनि जाण । ध्यानस्थ बैसले जनार्दन ।
तयांसि सांगतां वर्तमान । अमर्यादा तेणें होतसे ॥११॥
एकनाथ लीलावतारी । लाघव करीत ते अवसरीं ।
आपण जनार्दनाचें रुप धरी । परी न कळे बाहेरी कोणातें ॥१२॥
स्वामिचीं वस्त्रें लेऊनि सत्वर । रुप नटले तदाकार ।
हातीं घेवोनि कटार । शिबिकेंत साचार बैसले ॥१३॥
बोलणें चालणें तया ऐसें । भिन्नभेद कांहींच न दिसे ।
मग जावोनि राजसभेस । वृत्तांत ध्यानांत आणिला ॥१४॥
यजमान जाहला चिंतातुर । म्हणे परचक्र पातलें थोर ।
आतां कोण करावा विचार । ऐकोनि उत्तर बोलती ॥१५॥
तुमच्या पुण्यप्रतापें करुन । शत्रूसि जिंतीन न लगतां क्षण ।
मग सैनिकांसि आज्ञा केली त्याणें । आतां सिद्ध होणें सत्वर ॥१६॥
ऐसें वदतांचि सत्वरी । त्याणीं तत्काळ ठोकिल्या भेरी ।
रणतुरे वाजती नाना परी । नगरा बाहेरी चालिले ॥१७॥
लीलावतारी एकनाथ । लाघव दाखवितसे शत्रूतें ।
थोडेंच सैन्य याचें होतें । परी दिसतें बहुत त्यालागीं ॥१८॥
बाण सुटती सणसणा । शस्त्रें वाजती खणखणा ।
वीररस माजला जाणा । युद्ध कंदना मिसळले ॥१९॥
धुंद जाहलें घटिका चार । धुळीने कोंदून गेलें अंबर ।
तरी नाटोपेचि वैष्णववीर । परसैन्य समग्र पळालें ॥१२०॥
शत्रुसि भय उपजलें पोटीं । म्हणे आतां उत्तम न दिसे गोष्टी ।
मग शिष्टाईस दिवाण पाठवी संकटीं । म्हणतसे येतों भेटी तुमच्या ॥२१॥
ऐसी त्याणीं लाविता बोली । तों सद्गुरु भक्तासि कृपा आली ।
निग्रह न करिती कदाकाळीं । खेळीमेळी भेटतसे ॥२२॥
शत्रूसि आणोनि नगरांत । यजमानासि भेटवित ।
वस्त्रें भूषणें देवोनि त्यातें । म्हणे स्वस्थानातें जा आतां ॥२३॥
ऐसें यश तये क्षणीं । घेऊनि एकनाथ आले सदनीं ।
पुढती रुप पालटोनी । सेवे लागोनी सादर ॥२४॥
जनार्दन एकातींचे अवसरीं । ध्यानस्थ असतां देवघरीं ।
मानसपूजा होतां सत्वरी । देहावरी मग आले ॥२५॥
बाहेर जाहला जो वृत्तांत । तो तरी सर्वथा नसेचि श्रुत ।
नैवेद्य वैश्वदेव करुनि त्वरित । भोजना सारित मग तेव्हां ॥२६॥
निद्रा करुनि घटिका चार । मग शिबिका आणविली सत्वर ।
जनार्दनपंत साचार । सदरेसि त्वरें येतसे ॥२७॥
दृष्टीसीं देखोनि यजमान । प्रीतीनें देतसे अभ्युत्थान ।
आपल्या समीप बैसवून । बोलतसे वचन काय तेव्हां ॥२८॥
आज परचक्र आलें होतें थोर । आपण गेलें तयावर ।
शत्रूसि जिंतूनि साचार । यश बरें संपादिलें ॥२९॥
यजमान नावाजितांचि देख । तैसेंचि बोलती सभानायक ।
मग नूतन वस्त्रें आणिक । तात्काळिक आणविलीं ॥१३०॥
तेव्हां आपुल्या हातें करुनी । जनार्दनपंतासि देतसे धनी ।
म्हणती थोडेचि सैन्य सवें नेउनी । यश घेवोनी आलेती ॥३१॥
धन्यधन्य लोक बोलती समस्त । आणि भाटही बिरुदावळी पढत ।
जनार्दन विस्मित चित्तांत । नवल वाटत तयासी ॥३२॥
आम्ही तों ध्यानस्थ होतों मंदिरीं । हे वर्तणूक जाहली कैशापरी ।
मग सवेंचि समजले चित्तांतरीं । म्हणे लीलावतारी एकनाथ ॥३३॥
आमुचें रुप धरोनि तत्त्वतां । त्यानेंच कार्य साधिलें आतां ।
परी प्रगट बोलों नये वार्ता । जधन्य आतां होईल ॥३४॥
ऐसें समजोनि आपुल्या मनीं । मग जनार्दनपंत आले सदनीं ।
एकनाथासि एकांतीं नेवोनी । प्रेमें करोनी भेटले ॥३५॥
पाठीवरोनि उतरोनि हात । म्हणती धन्य तूं सद्‌गुरुभक्‍त ।
चरित्र दाखविलें अत्यद्भुत । हें समजलें चित्तांत आमुच्या ॥३६॥
ऐसें ऐकतांचि अमृतवाणी । एकनाथ सद्भावें लागें चरणीं ।
म्हणे स्वामी सूत्रधारी असती जनीं । करणी माझेनी न होय ॥३७॥
ऐसे दिवस लोटतां पाहे । तों जनार्दन आज्ञा करीतसे काय ।
त्वां हिशोब दफ्‌तरीं लिहिला आहे । तो आणोनि लवलाहें दाखवी ॥३८॥
अवश्य म्हणवोनि सद्‌गुरुभक्‍त । एकांतीं जावोनि ताळा पाहत ।
तंव एक अधेला चुकला त्यांत । काळजी चित्तांत लागली ॥३९॥
मग दिव्यासि भरण घालोनी । अवघाचि हिशोब ध्यानासि आणी ।
अडीच प्रहर लोटली यामिनी । निद्रा जिंतोनी सावध ॥१४०॥
गुरुचें न व्हावें अहित । यास्तव अधेला शोधोनि पाहत ।
तों अकस्मात कागदीं ताळा पडत । मग संतोष चित्तांत वाटला ॥४१॥
तेव्हां करुनि हास्यवदन । आपली माडी पिटीत आपण ।
तों जनार्दन मागुती पाहती येऊन । म्हणती लाभ कोण देखिला ॥४२॥
कशाचा आनंद वाटला मनीं । यास्तव हांसिलासि ये क्षणीं ।
ऐकोनि सद्‌गुरुची वाणी । मस्तक चरणीं ठेविला ॥४३॥
म्हणे हिशोब पाहतांचि समस्त । तों एक अधेला चुकला त्यांत ।
तो सांपडतांचि निश्चित । आनंद चित्तांत वाटला ॥४४॥
मग जनार्दन तेव्हां आज्ञा करित । ऐसेंचि कृष्णीं लावावें चित्त ।
तरीच संसारीं होईल स्वहित । इतुका वचनार्थ बोलिले ॥४५॥
मग सद्‌गुरुपायीं ठेवोनि लेखणी । म्हणे हेंचि इच्छिलें होतें मनीं ।
आतां आज्ञापिलें स्वमींनीं । तरी वाउगी वाणी न वेंचीं ॥४६॥
तेव्हां स्वमुखें अभंग बोलिले एक । तोही ऐका भक्त भाविक ।
अनुभवाचे शब्द रसिक । लिहितसें सुखें या ग्रंथीं ॥४७॥
अभंग ॥ त्रैलोक्याचा स्वामी जनार्दन । व्यापार झाला त्यापासुन ॥१॥
मोठा लागला व्यापार । रामनामीं निरंतर ॥२॥
सोहं खुद खत दीधलें । तें म्यां मस्तकीं वंदिले ॥३॥
प्रेमाची लुगडी दीधलीं । निजमुक्तीचीं पानें प्राप्त झालीं ॥४॥
कैवल्य पुरीं बांधिलीं त्वरेनें । चैतन्य हुडा बैसलों जाऊन ॥५॥
स्वानुभवाची तहसील करुन । रसद स्वामीस पाठवीन ॥६॥
संतसंगें वसूल बाकी । भक्ति हुजत नेटकी ॥७॥
ऐसा व्यापार पूर्वपुण्यें लाधला । एका जनार्दनी पूर्ण घाला ॥८॥
ऐसें बोलोनि ते अवसरीं । पिशाच लीप ठेविली दुरी ।
परी सद्भावें गुरुची सेवा करी । कैशापरी ते ऐका ॥४८॥
जनार्दन शौचासि बैसती जेथें । निजांगें स्थळ शुद्ध करी तें ।
सडासंमार्जन करोनि तेथें । रांगोळी घालीत ते ठायीं ॥४९॥
कांहीं दिवस लोटोनि जात । मग सद्गुरु पुसती तयातें ।
शेतखान्यांत कोण झाडित । हें त्वरित मज सांगिजे ॥१५०॥
संमार्जन करोनि ते ठायीं । नित्य रांगोळी होतसे पाही ।
हें हरामखोर तो न करी कांहीं । संशय जीवीं मज वाटे ॥५१॥
एकनाथ देती उत्तर । मी काय आहे हरामखोर ।
स्वामिकार्यासि अर्पिलें शरीर । सेवागार सर्वस्वें ॥५२॥
ऐसें ऐकोनि ते समयीं । जनार्दनपंत विस्मित जीवीं ।
म्हणती आजपासूनि सेवा न ध्यावी । नव्हे मानवी एकनाथ ॥५३॥
श्रीजगद्‌गुरु दत्तात्रेय जाण । त्याचे यासि करावें दर्शन ।
कैसी प्रज्ञा पहातील आपण । विचार मनें हा केला ॥५४॥
जनार्दनाचा यजमान नृपती । आज्ञापी सकळ लेखकाप्रती ।
भृगु वासरीं आमुच्या दर्शनाप्रती । तुम्ही समतीं न यावें ॥५५॥
राजयाच्या आज्ञे करोनी । सदरेसी न जाती तयेदिनीं ।
ऐसी पद्धती घातली त्यांनी । महत्कार्य जाणोनी आपलें ॥५६॥
पर्वताच्या मस्तकीं साचार । असे एक विशाळ सरोवर ।
बहुत निर्मळ तेथिचें नीर । दुजयाचा पायरव तेथें नसे ॥५७॥
पुष्पी फळीं शोभायमान । वृक्ष लागले असती सधन ।
देखतीं विश्रांति पावे मन । न जावें उठोन हे वाटे ॥५८॥
तये प्रांतीं धुंडितां सकळ । ऐसें रमणीय नसेचि स्थळ ।
स्वच्छ निर्मळ पाहतां जळ । विश्रांति तत्काळ होय जीवां ॥५९॥
श्रीदत्तात्रेयाचें आगमन । तये स्थळीं होतसे जाण ।
जरी पुण्यवंत करी अनुष्ठान । होतसे दर्शन त्यालागीं ॥१६०॥
जनार्दनपंत भृगुवासरीं । जातसे तया पर्वतावरी ।
स्नान सारोनी सरोवरीं । नित्यनेम करी आपुला ॥६१॥
पार्थिव लिंगें सहस्त्र करोन । यथाविधि करिती अर्चन ।
पूजा विसर्जन झालिया पूर्णं । श्रीदत्त दर्शन त्यासि देती ॥६२॥
परस्परें झालिया भेटी । उभयतांसि संतोष पोटीं ।
आत्मसुखाच्या बोलती गोष्टी । आनंद वृष्टी होतसे ॥६३॥
एके दिवसीं जनार्दनपंत । विचार करिती मनांत ।
म्हणती एकनाथ हा सद्गुरु भक्त । सेवा बहुत करितसे ॥६४॥
श्रीदत्तात्रेयाचें दर्शन । आतां यासि करावें आपण ।
त्याची प्रज्ञा ध्यानासि आणून । मग देतील वरदान निजकृपें ॥६५॥
ऐसा विचार करोनि चित्तीं । भृगवारीं पर्वतासि जाती ।
नाथासि बोलिले वचनोक्ती । आमुच्या संगतीं चाल आतां ॥६६॥
आज्ञा होतांचि तये वेळे । हर्षे वंदिलें चरण कमळ ।
आसन गवाळें घेऊनि जवळ । एकनाथ तत्काळ निघतसे ॥६७॥
जैसा पिता भोजनासि जाय सत्वर । तो बाळकासि बोलावीत बरोबर ।
परम उल्हासे त्याचें अंतर । तैसाचि विचार तो झाला ॥६८॥
श्रीजनार्दन धरोनि हातीं । पर्वतावरी तयासि नेती ।
एकांतीं तयासि शिकवण देती । श्रीदत्त येती या ठायां ॥६९॥
मायावेष धरुनि प्रीतीं । भलत्याचि रुपें दर्शन देती ।
तरी तुवां देखोनि तया प्रती । विकल्प चित्तीं न धरावा ॥१७०॥
तया वांचोनि साचार । आणिक कोणी मानवी नर ।
आतां न ये या पर्वतावर । इतुकें उत्तर बोलिले ॥७१॥
मग सरोवराच्या उदकीं जाण । जनार्दनपंतीं केलें स्नान ।
नित्य नेम संध्या तर्पण । सारोनि लिंगार्चन मांडिलें ॥७२॥
मृत्तिका मेळवूनि एकनाथ । तयापासी आणोनि देत ।
सहस्त्र लिंगें करोनि पूजित । विधियुक्त ते समयीं ॥७३॥
पूजा विसर्जन करोनि समस्त । मग जगद्गुरु तें ध्यानासि आणित ।
तंव तेथें पातले अनुसूया सुत । परी वेष दिसत मलंगाचा ॥७४॥
चर्में सर्वांग वेष्टिलें जाण । विशाळ आरक्त दिसती नयन ।
स्वहस्तें तसबी फिरवून । करिती ध्यान निर्गुणाचें ॥७५॥
कामधेनु घेतली बरोबरी । ती दृष्टी पुढें दिसती कुतरी ।
हें जनार्दना कळलें अंतरीं । मग नमस्कार करी सद्भावें ॥७६॥
जैसें कां सगुण निर्गुण । दोहोंत नाहीं भेदभान ।
तैसें दत्तात्रेय आणि जनार्दन । निजप्रीतीनें भेटले ॥७७॥
नातरी तेज आणि गभस्ति । एकमेकांत संलग्न असती ।
कां पुष्प मकरंद भिन्न नसती । तैसीच प्रीती दोघांची ॥७८॥
नातरी वाद्य आणि नाद । यांत सर्वथा नसेचि भेद ।
अमृत आणि त्याचा स्वाद । असे अभेद ज्या परी ॥७९॥
कां क्षेत्र क्षेत्रज्ञा निश्चित । एकमेकांची प्रीति बहुत ।
तेंवीं जनार्दन आणि अवधूत । जाहले एकत्र ते समयीं ॥१८०॥
मग बैसोनि उभयतां निकटीं । आत्मसुखाच्या बोलती गोष्टी ।
एकनाथ ऐकोनि कर्णसंपुटी । संतोष पोटीं मानित ॥८१॥
मग मृत्तिका पात्र काढोनि पाहें । जनार्दनासि आज्ञापी दत्तात्रेय ।
पैल ती कुतरी बैसली आहे । तरी दुग्ध लवलाहें काढावें ॥८२॥
ऐसी आज्ञा होतांचि निश्चितीं । जनार्दनें साहनक घेतली हातीं ।
कुतरी दोहोनि सत्वर गती । दुग्ध काढिती पात्रभर ॥८३॥
स्वस्थानीं बैसले अवधूत । तयांपुढें आणोनि ठेवित ।
वाळले कुटके काढोनि त्वरित । त्यामाजी चुरित स्वहस्तें ॥८४॥
तें तरी दिव्य अन्न निर्धारीं । परी दृष्टीसि दिसती शिळ्या भाकरी ।
जेवीं कां हिंडोनि घरोघरीं । माधोकरी मेळविली ॥८५॥
भक्ताचा भाव पहावयासी । कौतुक दाखविलें दृष्टीसी ।
परी हें समजलें एकनाथासी । तया मानसीं विकल्प ॥८६॥
तंव अवधूत म्हणती जनार्दना । आमच्या सवें बैस भोजना ।
ऐसी आज्ञा होताचि जाणा । उल्हास मना येतसे ॥८७॥
जनार्दन आणि दत्तात्रेयमूर्ती । उभयतां एके पात्रीं जेविती ।
स्वानंद रसीं जाहली तृप्ती । कर शुद्धी करिती तेधवां ॥८८॥
मृत्तिका पात्रांत धुवोनि हात । मुख प्रक्षाळीत स्वहस्तें ।
मुख शुद्धि विडे घेवोनि त्वरित । स्वस्थानीं बैसत तेधवां ॥८९॥
मग एकनाथासि आज्ञापित । तुवां सरोवरीं जावोनि निश्चित ।
पात्र धुवोनि आणि त्वरित । अवश्य म्हणत तयासि ॥१९०॥
मग सरोवराच्या षाळीं आपण । बैसोनि विचार करी मनें ।
महाप्रसाद लावला पूर्ण । तरी करावा प्राशन निजप्रीतीं ॥९१॥
सद्गुरुचें उच्छिष्ट निश्चितीं । तरी हेंचि गंगाभागीरथी ।
सकळ साधनें यांत येती । उद्धारगती होय जीवा ॥९२॥
ऐसें कल्पोनि तये क्षणीं । मृत्तिका पात्र लाविलें वदनीं ।
म्हणे मज ऐसा सभाग्य कोणी । त्रिभुवनीही असेना ॥९३॥
ऐसी चर्या देखोनियां । जनार्दन विनविती दत्तात्रेया ।
या सेवकासि जवळ बोलावोनियां । दर्शन तयासी द्या स्वामी ॥९४॥
मंगल रुप धरिलें आपण । यास्तव केलें नाहीं नमन ।
तरी आपुलें निजरुप प्रगट दावणें । म्हणवोनि चरण धरियेले ॥९५॥
तेव्हां दत्तात्रेय बोलती उत्तर। तयासि म्हणों नये किशोर ।
झाला विठ्ठलाचा अवतार । विश्वोद्धार करावया ॥९६॥
याचें कीर्तन ऐकतां जाण । भक्तीसि लागती बहुत जन ।
वाग्विलास कवित्व लेखन । प्रासादिक वचन बोलेल हा ॥९७॥
वेद शास्त्राचें निज मथित । व्यासें केलें श्रीभागवत ।
त्याचा अर्थ प्रांजळ बहुत । वदेल निश्चित स्वमुखें ॥९८॥
वाल्मीकिकृत रामायण । त्यावरी करी प्राकृत लेखन ।
त्याची कविता वाचिता पूर्ण । साक्षात्कार तेणें होय जीवां ॥९९॥
आणि कीर्तनामाजी साचार । पदपदांतरें वदेल फार ।
यावच्चंद्र दिवाकर । सत्कीर्ति तोंवर असे याची ॥२००॥
ऐसी बोलोनि वरदवाणी । स्वरुप पालटलें तये क्षणीं ।
जवळीं निजली होती शुनी । ती कामधेनु नयनीं देखिली ॥१॥
मलंग वेष टाकोनि आपण । रुप धरिलें सांवळें सगुण ।
षड्‌भुजा आकर्ण नयन । श्रीमुखमंडन विश्वाचें ॥२॥
ऐसें रुप प्रगटोनि तत्वतां । जवळी बोलाविलें एकनाथा ।
येरीं चरणीं ठेविला माथा । होय भेटता निजप्रीतीं ॥३॥
साही भुजा पसरोनि जाण । नाथासि दीधलें आलिंगन ।
हात उतरीत मुखावरुन । मग अंतर्धान पावले ॥४॥
जनार्दनाच्या कृपेकरुन । जाहलें श्रीदत्त दर्शन ।
मग नाथासि स्वकरें धरुनि जाण । आले परतोन गृहासी ॥५॥
पुढील कथा रसिक पूर्ण । सादर ऐका भाविकजन ।
जैसा कृपण मोजितां धन । अणुमात्र मन न फांके ॥६॥
जो दीन दयाळू रुक्मिणीपती । आठव देतसे ग्रंथार्थी ।
येर्‍हवीं महीपति मूढमती । एकचि असती रास नांवें ॥७॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृतग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविकभक्त । त्रयोदशाध्याय रसाळ हा ॥२०८॥॥अ० १३॥६॥६॥