श्रीगणेशाय नमः ॥
जयजय करुणासिंधु जगजेठी । तूं भक्तासि पाहसी कृपा दृष्टीं ।
त्या संसाराची पाडोनि तुटी । तोडिसी फांसाटी भवबंधा ॥१॥
सगुण कांता देतां तयातें । तेथें भक्‍ताची बैसेल प्रीत ।
यास्तव कर्कशेची संगत । देशीं निश्चित त्यालागीं ॥२॥
सत्पुत्र भक्तासि देतां । तरी संसारीं गुंतेल त्याची आस्था।
म्हणोनि बापलेंकांत उभयतां । विघड अवचितां पाडिसी तूं ॥३॥
धन धान्य भक्तासि देतां फार । तरी सुखें करितील ते संसार ।
मग माझ्या भजनीं पडेल कीं विसर । म्हणोनि थोडेंच अन्नवस्त्र दे त्यासी ॥४॥
तुझी करणी पंढरीराया । बरी चिंत्तीं बिंबली माझिया ।
कृपा दृष्टीनें पाहासी जया । त्याची माया निवारिसी ॥५॥
दुर्जनांसि घालोनि अनिवार भ्रांति । भक्‍तांसि छळविसी तयां हातीं ।
मग आपलें चरित्र नाना रीतीं । श्रीरुक्मिणीपती दाविसी तूं ॥६॥
विष्णुसहस्त्र नामांत जाण । तुझें नाम ठेविलें द्वैपायनें ।
कीं तूं भयकृतद्भयनाशन । तें सत्यच दिसोन मज आलें ॥७॥
एवं तूंचि अवघा सत्ताधारी । हालविसी प्राचीनाची दोरी ।
निमित्त ठेवूनि मजवरी । जड मूढ वैखरी वदविसी ॥८॥
मागिले अध्यायीं चरित्र सुरस । तस्कर घेऊनि जातां म्हैस ।
ते सोडवोनि हृषीकेशे । कौतुक जनास दाखविलें ॥९॥
काल हरिदिनीं व्रत थोर । चारी प्रहर जाहला जागर ।
मग ओवाळूनि रुक्मिणीवर । वैष्णववीर काय करी ॥१०॥
इंद्रायणी तीरा जाऊन । केलें तुकयानें प्रातःस्नान ।
मग पांडुरंगाचें करीत अर्चन । निजप्रीतींनें आपुल्या ॥११॥
अवलीस सकळ लोक सांगती । तुझी म्हैस तस्करें नेली रातीं ।
मग विठोबानें दाखवोनि प्रतीती । आणविली मागुतीं माघारीं ॥१२॥
ऐसा चमत्कार ऐकोनि तेथें । विस्मित जाहली आपुल्या चित्तें ।
तुकयासि बैसविलें भोजनातें । अति हर्षातें मानूनियां ॥१३॥
शिजविली होती भात भाकरी । तयासि भाजी वाढिली तिसरी ।
मग दूध आणिलें वाटीभरी । तेव्हां आश्चर्य करी विष्णुदास ॥१४॥
मग अवलीसि तुका बोले उत्तर । आपुलें शुद्ध करोनि अंतर ।
दूध देशील तांब्याभर । तरी देवासि सत्वर पाजीन मी ॥१५॥
मग पितळेचें पात्र उठोनि हातें । दूध भरोनि दीधलें त्यांत ।
देउळीं जाऊनि प्रेमळभक्‍त । मूर्तीसि पाजित तेधवां ॥१६॥
आतां पाषाण मूर्ति दिसती लोकां । तिसीं नित्य दूध पाजितसे तुका ।
जो वश्य नव्हेचि ब्रह्मादिकां । तो होतसे भाविकां स्वाधीन ॥१७॥
ऐसें लोटतांचि दिवस फार । अवलीस विकल्प पातला थोर ।
म्हणे नित्य दूध नेतो तांब्याभर । कैसा विचार कळेना ॥१८॥
घरीं पोरवडा खावयासि साजणी । कैसें होईल ताकपाणी ।
संसार चालेल कैसेनी । निघतें लोणी किंचित ॥१९॥
मग तान्ही कन्या भागीरथी । देउळीं नित्य जात सांगा तीं ।
जिजायी पुसे तीस एकांतीं । गोंजारुनि प्रीतीं निज लोभ ॥२०॥
म्हणे दूध मागूनियां मजला । देउळी नेतो तुझा व्याला ।
तें सत्यचि पीत असतो काळा । ऐसें मजला सांगावें ॥२१॥
ऐकोनि म्हणे भागीरथी । सत्यचि दूध पीतसे मूर्ती ।
उरलें शेष तें वडील घेती । मजही देती किंचित ॥२२॥
ऐकोनि लेंकुराची वाणी । आश्चर्य करीत आपुलें मनीं ।
मग तुकयासि म्हणे एके दिनीं । दूध पाजोनि मी येतें ॥२३॥
अवश्य म्हणतां प्रेमळ भक्त । अवली जातसे देऊळांत ।
संकटीं पडिले पंढरीनाथ । म्हणे कैसी मात करावी ॥२४॥
दूध प्यावें जरी ये समयीं । तरी सप्रेम इचा भावार्थ नाहीं ।
आणि चमत्कार न दाखवितां कांहीं । तुकयासि गृहीं गांजील हे ॥२५॥
ऐसें म्हणोनि रुक्मिणीकांत । उगेच राहिले मग निवांत ।
अवलीचें भय वाटलें बहुत । विरोध चपल वित म्हणोनि ॥२६॥
दूध प्यावें कीं न प्यावें येथें । ऐसे कल्पीत पंढरीनाथ ।
भक्तासाठीं सगुण होत । येर्‍हवीं गुणातीत जगादात्मा ॥२७॥
जो क्षीराब्धिवासी देवाधिदेव । त्याचाही दुग्धांत पडिला जीव ।
तरी नायके आकळिला शिव । नवल अपूर्व मज वाटे ॥२८॥
अंधारें कोंडिला वासरमणी । कीं चंद्रकांत तो हिवें करुन ।
काळासि भय वाटलें मनीं । येतो ऐकोनि बागुल ॥२९॥
प्रभंजन कोंडला पिंजर्‍यांत । आकाश आडकलें घागरींत ।
नक्षत्र जें आदित्य लोपत । हें तो अघटित दिसतसे ॥३०॥
अविनाश निश्चळ परब्रह्म मूर्ती । ज्यासि योगी हृदयीं ध्याती ।
तो चिंताक्रांत जाहला चित्तीं । सप्रेम भक्तीचेनि बळें ॥३१॥
मग दूध घेवोनि तांब्याभर । अवली देउळासि आली सत्वर ।
चित्ती नसेचि प्रेमादर । शुद्ध अंतर मग कैचें ॥३२॥
दूध उष्ण होतें फार । बैसोनि निववावें क्षणभर ।
हा आवलीस न कळेचि विस्तार । दावेदार म्हणे देवा ॥३३॥
म्हणे वेडा करोनि घरधनी । यानें लाविला आपुलें भजनीं ।
यास्तव विरोध चालवी मनीं । मग चक्रपाणी करी काय ॥३४॥
उष्ण तांब्या लाविला होटी । तेणेंचि पोळला जगजेठी ।
मान वांकडी करितां दिठी । अवली पोटीं विस्मित ॥३५॥
म्हणे काळा पाषाण दिसतो नयनीं । परी जीव आहे या लागुनि ।
दूध पाजितो नित्य घरधनी । असत्य करणी हे नोहे ॥३६॥
अवली निहाळूनि पाहें कोडें । उगीच विलोकी देवाकडे ।
तों होंटासि आला असे फोड । म्हणे नवल रोकडें हे दिसे ॥३७॥
ऐसा चमत्कार देखोनि पाहीं । घरा आली जिजाबायी ।
तों तुक्याचें ध्यानीं शेषशायी । येऊनि काय सांगतसे ॥३८॥
तुवां आळस धरोनि चित्तीं । दूध पाठविलें अवली हातीं ।
तिनें उष्ण तांब्या लाविअल होंटीं । विचार पोटीं न केला ॥३९॥
तुवां टाकिला संसार । यास्तव मजसीं चालवी वैर ।
नांव ठेविलें दावेदार । माया अणुमात्र असेना ॥४०॥
ऐसें सांगतां हृषीकेश । तुका जाहला कासाविस ।
कांतेसि म्हणे उष्ण कैसे । दूध देवास पाजिलें ॥४१॥
मग अवली बोले प्रतिवचन । तूं नित्य देउळीं गातोसि गाणें ।
कीं द्वादश गांवें गिळिला अग्न । तुझ्या श्रीकृष्णें गोकुळीं ॥४२॥
आणि माझें दूध किंचित उष्ण । यास्तव वांकडी केली मान ।
होटासि फोड आला तरतरोन । पाहे जाऊन देऊळीं ॥४३॥
जरी मागील सत्य असती लीला । तरी दूध पितां कैसा पोळला ।
ऐकोनि अवलीच्या बोला । तुका जाहला सद्गदित ॥४४॥
मग जावोनि धांवत धांवत । देउळीं जाऊनि मूर्ति पाहत ।
तों मान आंखडली पंढरीनाथें । फोड दिसत होंटासी ॥४५॥
मग तुकयाचें सप्रेम मन । अश्रुपातें भरले लोचन ।
जैसें बाळक पोळतां देखोन । कांसाविस मन होय मातेचें ॥४६॥
तैशाच परी प्रेमळ तुकया । गंहिवरे कंठ दाटोनियां ।
म्हणे तूं पोळलासि पंढरीराया । अनाथ सखया जगद्‌गुरु ॥४७॥
स्तुति स्तोत्रें गातां पाहीं । फोड तो जिरला ते समयीं ।
परी मान वांकडी राहिली कांहीं । ते पाहती सर्वही अद्यापि ॥४८॥
पुढें पाहावया चमत्कार । साक्ष ठेवीत रुक्मिणीवर ।
आपुल्या दासाची कीर्ति थोर । करुणाकर वाढवीतसे ॥४९॥
एकदा चाकणाच्या रानांत । तुकया जातसे पंथें ।
तंव डांस येऊनि अगणित । झोंबले बहुत शरीरासी ॥५०॥
हें देखोनियां वैष्णवभक्‍त । त्याचें दुःख न मानी किंचित ।
म्हणे परोपकारीं देह लागत । म्हणवोनि निवांत बैसला ॥५१॥
आपण शरीर रक्षावें जाण । तरी इतुक्या जीवांचें दुखावेल मन ।
नश्वर देह जाईल जाण । अनुतापें पूर्ण ओळखिलें ॥५२॥
डांस डसती नाना रीतीं । शरीरासि बहु यातना होती ।
परी तो दुःख न मानोनि चित्तीं । भजन प्रीतीं करीतसे ॥५३॥
तों वाटसर्‍याचें रुपें निश्चिती । सत्वर पावले रुक्मिणीपती ।
सिंदीचा फड घेतला हातीं । डांस झोंबती म्हणोनियां ॥५४॥
आणिकही पांतस्थ आले कोणी । त्यांनीं तुकयासि देखिलें नयनीं ।
परी आपल्या जिवाच्या भयें करोनि । नुढविती कोणी सर्वथा ॥५५॥
तान्हयाचा कळवळा पाहें । माते वांचूनि कोणासि न नये ।
तैसी कृपाळु विठ्ठल माये । येतसे लवलाहे तुकया जवळी ॥५६॥
डांस उडवोनि आपुल्या करीं । निजकरें कुरवाळीत श्रीहरी ।
तेणेंचि सुख जाहलें शरीरीं । मग तुका सत्वर चालिला ॥५७॥
अस्तमानासि जातां दिनकर । तुका पावला देहू क्षेत्र ।
मग राउळासि जातां सत्वर । रुक्मिणीवर पाहिला ॥५८॥
जैसी दंड काठी पडे खालतीं । उठावें हें नेणे चित्तीं ।
दंडवत घातलें तयारीतीं । सप्रेम गती करोनी ॥५९॥
रात्री समय होतांचि सत्वरी । कीर्तन मांडिलें ते अवसरीं ।
जय पतीतपावना श्रीहरी । भवसागरीं तारावें ॥६०॥
खावया न मिळो अन्न । पुढें न वाढो संतान ।
परी तुझी कृपा इच्छितो जाण । विचार आन नसे कीं ॥६१॥
शरीर विटंबो नानारीतीं । संसारीं होवोत कां विपत्ती ।
परी तुझी कृपा इच्छितों चित्तीं । नलगे श्रीपती आन कांहीं ॥६२॥
जैसी माझी वाचा मजसी । नित्य स्वमुखें उपदेशी ।
आणिक कोणी पुसती त्यासी । याची मार्गासी लावीन ॥६३॥
ऐसें म्हणवोनि वैष्णव भक्त । सप्रेम भावें भजन करित ।
रामकृष्णादि नामगात । ऐकवित जनासी ॥६४॥
तीन प्रहर लोटतां रात्रीं । मग उजळिली मंगळारती ।
ओवाळुनि श्रीरुक्मिणीपती । दंडवत प्रीतीं घातलें ॥६५॥
घरासि गेले श्रोते सज्जन । मग तुकयानें घातलें आसन ।
नामरुपीं लावोनि मन । सप्रेम भजन करितसे ॥६६॥
ऐसे लोटतां कांहीं दिवस । तोंच चरित्र वर्तलें अति सुरस ।
दोघे पुत्र असती तुकयासी । नामें तयांस कोणती ॥६७॥
वडील कुमर तो महादेव जाण । विठोबा धाकटयाचें नामाभिधान ।
तंव ज्येष्ठ पुत्रा कारणें । व्यथा दारुण जाहली ॥६८॥
मूत खडा लागला असे । तेणें होतसे कासाविस ।
अवली उपाय बहुवस करीतसे तेधवां ॥६९॥
जें जें औषध सांगती कोणी । तें तें मेळवूनि आणीत नाना प्रयत्‍नीं ।
पथ्य करवीत तया कडोनी । झुरें निशिदिनीं पुत्र प्रलोभें ॥७०॥
वैद्य वाणी केलें फार । परी गुण न येचि अणुमात्र ।
कुलदैवताचे अंगारे । आणुनि साचार लावितसे ॥७१॥
पंचाक्षरी काढिती समंधा । त्यांच्या घरासि जातसे सदा ।
ते म्हणती जाहली भूतबाधा । आमुच्या शब्दा सत्य मानी ॥७२॥
गंडे भालदोर्‍या आपुले हातीं । मुलांच्या गळ्यांत आणूनि बाधिती ।
सांडणीं टाकिलीं नाना रीतीं । ममता चित्तीं अनिवार ॥७३॥
ऐसे उपाय केले फार । परी गुण न येचि अणुमात्र ।
यास्तव अवली चिंतातुर। म्हणे कैसा विचार करुं आतां ॥७४॥
रोगें मुलास व्यापिलें फार । अन्न न खाय अणुमात्र ।
यास्तव अवली चिंतातुर । म्हणे बरवा विचार दिसेना ॥७५॥
भ्रतार जाहला देवपिसा । लेंकरासी तों ऐसी दशा ।
भरंवसा नाहीं वाचेल ऐसा । म्हणवोनि उसासा टाकीतसे ॥७६॥
मुलासि लघवी करितां देखा । सर्वांगासि उठती तिडका ।
तेणें उदास होऊनि तुका । एकांत सुखा जातसे ॥७७॥
अवली तळमळीतसे मनीं । पाणवटा सांगतसे गार्‍हाणीं ।
लेंकरुं पीडिलें व्यथेनें । काय साजणी करुं आतां ॥७८॥
देवदेव्हारे केले बहुत । औषधासि तों नाहीं गणित ।
अंगारे वाहतां दिवस रात । जीव बहुत निर्बुजला ॥७९॥
मुलाच्या सुखाची करोनि मोरी । ओखदें दीधलीं नानापरी ।
परी दिवसंदिवस अधिकोत्तरी । व्यथा शरीरीं थोरावे ॥८०॥
भ्रतार आधींच देवपिसा । त्यानें टाकिली संसार आशा ।
माझ्या जीवाचा होतो वळसा । विचार कैसा सुचेना ॥८१॥
ऐसें ऐकोनि शेजारिणी । घरीं पाहावयासि आल्या कोणी ।
मुलाची अवस्था देखोनी । अशुभ वाणी वदती त्या ॥८२॥
मुलासि दृष्टीनें जंव पाहत । तों हात पाय झाले काष्ठवत ।
म्हणती औषधें देऊनियां नित्य । कासया व्यर्थ शिणसी तूं ॥८३॥
तुझ्या भ्रताराने निश्चिती । हृदयीं धरिला रुक्मिणीपती ।
यास्तव विघ्नें नानारीतीं । अवचित उद्भवती संसारीं ॥८४॥
श्रीहरीचें भजन करितां । प्रथमचि मेलीं पुत्रकांता ।
हृदयीं धरितां पंढरीनाथा । तैंहूनि अटता काळ आला ॥८५॥
ऐकोनि शेजारिणीचें वचन । हृदयीं धडकला क्रोधाग्न ।
मर्कटासि पाजिलें मदिरापान । वृश्चिकें ताडण मग केलें ॥८६॥
मग तें छंद नानारीतीं । करितां नाकळे कोणाप्रती ।
अवलीस जाहली तैसीच रीती । दांत खाती करकरा ॥८७॥
आधींच देवद्रोह होता मनीं । वरी साह्य झाल्या शेजारिणी ।
दुर्योधनासि जैसा शकुनी । कुबुद्धि कानीं सांगतसे ॥८८॥
हिरण्याक्षासि साह्य देखा । हिरण्यकशिपु पाठिराखा ।
प्रीति लावोनि एकमेकां । वैकुंठनायका निंदिती ॥८९॥
नातरी विष्णुद्रोही दशानन । तयासि साह्य कुंभकर्ण ।
बुद्धिभ्रंश होऊनि रावणें । सीताहरण पैं केलें ॥९०॥
नातरी ताटिका राक्षसिणी । श्रीराम द्वेष वागवीत मनीं ।
तीस शूर्पणखा भेटली वनीं । दुर्बुद्धी कानीं सांगावया ॥९१॥
तैशाच रीतीं जिजाबायी । देवद्रोह वागवीतसे जीवीं ।
आणि शेजारिणी सांगतीं सर्वही । विठोबा जिवीं न धरावा ॥९२॥
त्याच्या भजनीं लागतां निश्चित । संसार जाहला वाताहत ।
मुलासि व्यथा जाहली अद्भुत । हें नाहीं वांचत सर्वथा ॥९३॥
ऐसें बोलोनि ये क्षणीं । घरासि गेल्या शेजारिणी ।
अवली तळमळ करीतसे मनीं । दृष्टीसी पाहुनी पुत्रासी ॥९४॥
तों सायंकाळ होतांचि निश्चित । मुलाचें निःशेष कोंडलें मूत ।
मृदंगाऐसें पोट फुगत । न हालवित हातपाय ॥९५॥
माता पुसतां न बोले उत्तर । हात पाय तों पडलें गार ।
अवली म्हणे न दिसे बरें । कैसा विचार करुं आतां ॥९६॥
म्हणे पोर तो मरतसे निर्धारीं । हें सर्वथा न चुके ये अवसरीं ।
तरी आतां देउळांत जाऊनि सत्वरी । काळ्यावरी आपटावें ॥९७॥
ज्याणें मोडोनि संसार । ध्यानि लाविला निज भ्रतार ।
तरी मरो घातला आहे कुमर । हा त्यावर आपटावा ॥९८॥
होणार तें न चुकें निर्धारीं । परी निमित्त घालावें तयावरी ।
ऐसें म्हणवोनि ते अवसरीं । महादेव करी ओढिला ॥९९॥
फरफरा ओढीत साचा । मार्ग धरी देउळाचा ।
मग एके हातीं घेतला मोचा । सूड देवाचा घेईन म्हणे ॥१००॥
ऐसें बोलोनि जिजाबायी । देउळासि आली ते समयीं ।
हें जाणोनि शेषशाई । विस्मित जीवीं होतसे ॥१॥
मनांत म्हणतसे रुक्मिणीपती । आतां कोणती करावी युक्ती ।
अवली मारितां मजप्रती । होईल अपकीर्ती जनांत ॥२॥
ऐसें म्हणवोनि परब्रह्म रुपडें । पाहे रुक्मिणीच्या मुखाकडे ।
आतां हें कसें निरसेल सांकडें । तेंच रोकडें विचारी ॥३॥
ऐसें ऐकोनि आदिमाया । जी परब्रह्म आंगीची छाया ।
ते म्हणतसे जी पंढरीराया । चिंता कासया करीतसां ॥४॥
तुमच्या इच्छामात्रें निश्चिती । अनंत सृष्टि मोडती घडती ।
प्रकाशमान करावया क्षिति । वृथा गभस्ती चिंतातुर ॥५॥
अवर्षण पडिलें कीं तत्त्वतां । जीवन सर्वथा न मिळे आतां ।
हे उदधीसि कासया पाहिजे चिंता । अनाथनाथा श्रीविठ्ठला ॥६॥
उष्णकाळीं होतो उबारा । यास्तव पाहिजे विंजण वारा ।
ही चित्ता कासया रोहिणीवरा । ऐसें विचार अंतरीं ॥७॥
तुम्हीं कृपादृष्टीं जयाकडे । पाहातसां निज निवाडें ।
तरी पाषाण गोटे आणि खडे । परीस रोकडे होतील कीं ॥८॥
तुझ्या दासाचें ऐसें सामर्थ्य । कीं मृतप्रेत होईल जिवंत ।
ऐसें रुक्मिणी बोलोनि मात । मग निवांत राहिली ॥९॥
तों इकडे अवलीनें फरफर । देउळीं ओढित आणिलें पोर ।
म्हणे यासि आपटोनि काळ्यावर । मग मोच्यावर मारीन मी ॥११०॥
ऐसा निकर धरुनि मानसीं । संमुख आली देवापासी ।
पोर उचलिलें आपटावयासी । तों रुक्मिणी तिजसी बोलत ॥११॥
दुसरें देउळी नसतांचि कोणी । मूर्ति आडोनि उमटली ध्वनी ।
आतां आरोग्य केलें याज लागोनी । जाय तूं सदनीं आपुलिया ॥१२॥
अवली चित्तीं विस्मित होय । म्हणे पाषाणमूर्ती बोलती काय ।
सवेंचि लेंकुराकडे पाहे । तों मूत लवलाहें सूटलें ॥१३॥
देउळांत चिखल होईल फार । मग लेंकरुं घेऊनि आली बाहेर ।
घागरीस चोंच पडली थोर । तैसा कुमर मुततसे ॥१४॥
नाना कुपथ्य होतें उदरीं । ते बाहेर पडिलें इंद्रियद्वारीं ।
मातेचि म्हणे ते अवसरीं । क्षुधा उदरीं मज वाटे ॥१५॥
मग विस्मित होऊनि निज अंतरा । म्हणे भय वाटलें रुक्मिणीवरा ।
यास्तव आरोग्य केलें कुमरा । मग निज मंदिरांत ते गेली ॥१६॥
मुलासि क्षुधा लागली बहुत । मग जेवावया बैसविलें त्यातें ।
हा तुकयासि कळतां वृत्तांत । म्हणे पंढरीनाथ शिणविला ॥१७॥
प्राणांत व्यथा होती मुला । एकाएकींच अरोगी झाला ।
नकळे ईश्वराची लीला । त्याची कळा तो जाणे ॥१८॥
मग भोजन करोनि वैष्णवभक्‍त । सत्वर जातसे देउळांत ।
चार घटिका लोटतां रात । प्रारंभ करीत कीर्तनासी ॥१९॥
कीर्तन करितां वैष्णव जन । तुकयासि ध्रुपदी होते कोण ।
त्यांची ऐका नामाभिधानें । प्रेम जयांचेनी दुणावे ॥१२०॥
गंगाधर मवाळ साचार । कडुसांत होता द्विजवर ।
तो तुकयाचा लेखक निरंतर । प्रसादिक उत्तर लिहितसे ॥२१॥
दुसरा संताजी तेली जाण । उपनांव जगनाडे याकारणें ।
चाकणांत होता बहुत दिन । तुकयासि शरण मग आला ॥२२॥
ऐसे दोघे उभयतां । सद्भावें शरण वैष्णव भक्‍ता ।
सोडोनि संसाराची आस्था । लिहिती कविता निजांगें ॥२३॥
हरि कीर्तन करितां नित्य । तुकया मागें धरिती धृपद ।
तेणें रंग ओढवे अद्भुत । सप्रेम नृत्य करिताती ॥२४॥
दुराशा सांडोनि निश्चिती । धरिली त्यांणीं सत्संगती ।
कीर्तनामाजी धृपद धरिती । सप्रेम गती करोनियां ॥२५॥
जैसी पांथस्थाची मनोवृत्ती । जाणोनि रथ चालवीत सारथी ।
कीं उपचार भोग इच्छितां पती । तेथें अनुकूळ असती पतिव्रतां ॥२६॥
कां हाडपी विडा देतसे राया । सेवेसि झिजवी आपुली काया ।
परी उपकार न दावीच तया । स्वहिता आपुलीया लागोनी ॥२७॥
तैशाचपरी ते दोघेजण । गंगाजी मवाळ ब्राह्मण ।
दुजा संताजी तेली जाण । जीवें प्राणें अनुसरले ॥२८॥
टाळ विणा घेऊनि हातीं । कीर्तनामाजी धृवपद धरिती ।
मंजुळ स्वर मागूनि देती । सप्रेम गती करोनियां ॥२९॥
असो चार घटिका लोटतां रात । कीर्तन आरंभीत वैष्णवभक्‍त ।
करुणारसें पंढरीनाथ । गीतीं आळवित निजप्रीतीं ॥१३०॥
ध्यानांत आणूनि रुक्मिणीवर । म्हणे करिसी कीं न करिसी अंगिकार ।
हाचि मज पडिला विचार । दिवस रात्र झुरतसें ॥३१॥
पायांचें दर्शन देसी कीं नाहीं । यास्तव झुरतसे आपुले जीवीं ।
बोलसी कीं न बोलसी वचन कांहीं । तळमळ देहीं वाटतसे ॥३२॥
होईल कीं न होईल आठव माझा । हाच संदेह गरुडध्वजा ।
तूजवांचूनि केशवराजा । साह्य तो दुजा नसे कीं ॥३३॥
मीतरी कर्माचा हीन । यास्तव जीवीं वाटतो शीण ।
तूं अनाथबंधू करुणाघन । तें साच वचन करी आतां ॥३४॥
तुम्हां पडेल भीड फार । तरी मी नांवाचा नसें थोर ।
सर्वप्रकारें सेवाचोर । साक्ष अंतर मज माझें ॥३५॥
नाहीं याति शुद्ध कुळकर्म । नेणें ठायीं पडेल वर्म ।
सर्वथा नेणें भक्‍तिप्रेम । तूं पुरुषोत्तम जाणसी ॥३६॥
तपोनिधि दान धर्मशीळ । आंगीं नसे एकही बळ ।
भूमीभार मी जाहलों केवळ । हें तूं कृपाळू जाणसी ॥३७॥
ऐशी करुणा भाकोनि प्रीतीं । देहींच तुका विदेह स्थिती ।
हृदयीं आविर्भवली पांडुरंगमूर्ती । सप्रेम भक्तीचेनि बळें ॥३८॥
कीर्तनीं नाचे प्रेमें करुन । क्षणक्षणां घाली लोटांगण ।
तुकयासि नाटवे भक्‍तपण । विसरला देवपण विठोबा ॥३९॥
हें जाणोनि सांरगधर । मनांत जाहले चिंतातुर ।
म्हणे तुका समरसीं मिळाला जर । तरी कोणासी उत्तर बोलावें ॥१४०॥
संकट पडतां आळवील कोण । मग मी कोणाचें करुं धावण ।
ब्रह्मरुप काया केली यानें । नामसंकीर्तन करुनियां ॥४१॥
ऐसें म्हणवोनियां देखा । आलिंगूनि हृदयीं धरिला तुका ।
मग देहभावासि येतां निका । करुणा अनेका भाकीतसे ॥४२॥
म्हणे दीनदयाळा पंढरीनाथा । तूंचि माझी मातापिता ।
बहीण बंधु इष्टमित्र चुलता । नसे अनंता तुजविण ॥४३॥
विठोबा तूंचि माझा सद्गुरु थोर । निजांगें उतरी भवसागर ।
नाम गायीन निरंतर । ऐसा वर मज देयी ॥४४॥
कीर्तन करोनि ऐशा रीतीं । मग उजळिली मंगळारती ।
ओंवाळूनि श्रीरुक्मिणीपती । दंडवत प्रीतीं घातलें ॥४५॥
यावरी म्हणे सारंगधर । तुका नामयाचा अवतार ।
सगुणीं प्रेमा साचा थोर । यास्तव साकार मी झालों ॥४६॥
अद्वैत शास्त्र नावडे यासी । यास्तव शरण जाय सद्गुरुसी ।
पुढें वाट पडेल ऐसी । गुरुभक्‍तीसी अवरोध ॥४७॥
एक श्रेष्ठ आचरला जैसें । जन पाहूनि वर्तती तैसें ।
तरी आपण धरुनि विप्रवेष । द्यावा तुकयास अनुग्रह ॥४८॥
तंव रुक्मिणी म्हणे पंढरीनाथा । माझी विनंति परिसा आतां ।
तुम्ही जयासि अनुग्रह देतां । तरी अमर तत्वतां तो होय ॥४९॥
याचविषयीं तुम्हाकारणें । गोष्टीं सांगतें पुरातन ।
ब्रह्मशापें यादव संपूर्ण निमाले । तेथें उद्धव आपण रक्षिला ॥१५०॥
तुम्हीं अनुग्रह करितांचि पाहीं । ब्रह्मशापाचें न चले कांहीं ।
उद्धव वांचविला ते समयीं । भागवत सर्वही सांगोनी ॥५१॥
राम अवतारीं बिभीषणभक्‍त । दुसरा अंजनीसुत हनुमंत ।
ज्याच्या मस्तकीं ठेवितां हस्त । अमर होत देह त्याचा ॥५२॥
आतां तुकयाचें मस्तकीं ठेवितां कर । तरी याचें शरीर होईल अमर ।
ऐकूनि रुक्मिणीचें उत्तर । सारंगधर हांसले ॥५३॥
म्हणे यथार्थ बोलसी वाचा । तुका जिवलग प्राण आमुचा ।
यासि घात नलगे काळाचा । तो मंत्र साचा देईन मी ॥५४॥
ऐसें म्हणवोनि करुणाघन । शुभमुहूर्त पाहिला सुदिन ।
माघ शुद्ध दशमी जाण । गुरुवार पूर्ण ते दिवशीं ॥५५॥
ध्यानांत आणूनि पांडुरंगमूर्ती । तुका निद्रित असतां राती ।
स्वप्न देखिलें कैशा रीतीं । तें सादर संतीं परिसिजे ॥५६॥
इंद्रायणीसि करोनि स्नान । देउळासि जात वैष्णव जन ।
हातीं असती तुळसी पानें । तों मार्गी ब्राह्मण देखिला ॥५७॥
तुकयाची ऐसी असे रीत । ब्राह्मण देखिला अथवा संत ।
तयासि साष्टांग दंडवत । सर्वथा घालित निजप्रेमें ॥५८॥
जैसा का जागृतीचा मोळा । तरी स्वप्नही तैसेंचि दिसे डोळा ।
हा तों अनुभव असे सकळां । वैष्णवी लीला मायेची ॥५९॥
असोत आतां हीं भाषणें । तुक्यानें मार्गी देखतां ब्राह्मण ।
तयासि वाहोनि तुळसीपान। साष्टांग नमन पैं केलें ॥१६०॥
मग संतुष्ट होऊनि द्विजवर । तुकयाचें मस्तकीं ठेविला कर ।
रामकृष्णनाम सांगीतला मंत्र । जगदूद्धार होय जेणें ॥६१॥
गुरुपरंपरा ते अवसरीं । निजसुखें सांगें तेव्हां श्रीहरी ।
ते सादर होऊनि श्रवण द्वारी । श्रोतीं चतुरीं परीसिजे ॥६२॥
राघव चैतन्य भक्त वैष्णव । तयासि शरण चैतन्य केशव ।
बाबा चैतन्य माझे नांव । तुकयासि देव बोलिले ॥६३॥
श्रीपांडुरंगाचें उपासन । नको सोडू तयाचें चरण ।
मग तुका संतुष्ट होऊनि मनें । सद्गुरुकारणें विनवित ॥६४॥
स्वामी घरासि येऊनि सत्वर । माझा आश्रम करा पवित्र ।
स्वयंपाक करोनि आपल्या करे । जेवा पोटभर त्या ठायीं ॥६५॥
ऐकोनि तयाची वचनोक्‍ती । काय म्हणतसे रुक्मिणीपती ।
पावशेर तूप देशी प्रीतीं । तरी सदनाप्रती मी येतों ॥६६॥
ऐकोनि द्विजवराची मात । अवश्य म्हणे वैष्णवभक्‍त ।
मग ब्राह्मणाचा धरोनि हात । तुका येत निज मंदिरीं ॥६७॥
मग कांतेसि म्हणे भक्‍तवैष्णव । आपुल्या मंदिरासि आले देव ।
यांसि साहित्य देऊनि सर्व । घृत द्यावें मागती तें ॥६८॥
ऐसें तुका बोलतां वचन । कांता जाहली क्रोधायमान ।
म्हणे कोठोनि आला मेला ब्राह्मण । पावशेर तूप कोठून देऊं ॥६९॥
कोणे जातीचा द्विजवर । घरीं आणितो निरंतर ।
भांडी जाळोनि केलीं खापर । करुं संसार कैशापरी ॥१७०॥
ऐसा कलह वाढतां थोर । तो सद्गुरु तेथूनि गेले सत्वर ।
ऐसें स्वप्न वैष्णववीर । देखिलें साचार ते दिवशीं ॥७१॥
जागृत अवस्थे येऊनि देखा । चित्तीं पस्तावे वैष्णव तुका ।
म्हणे मज भेटोनि सद्गुरु सखा । भवसागर देख उतरिला ॥७२॥
भोजनासि तूप पावशेर । निजमुखें मागती साचार ।
घरीं कलह वाढला थोर । यास्तव सत्वर देव गेले ॥७३॥
केशव चैतन्य राघव चैतन्य । बाबाजी आपुलें सांगितलें नामाभिधन ।
रामकृष्ण हरिमंत्र जाण । मजकारणें सांगितला ॥७४॥
माघशुद्ध दशमी साचार । सुदिन पाहोनि गुरुवार ।
माझा करोनि अंगिकार । गेले सत्वर सद्गुरु ॥७५॥
ऐसे तीन अभंग सप्रेमें । निजमुखें वदले तुकाराम ।
ते सर्वदा गाईल जरी प्रेमें । त्यासि भवश्रम बाधीना ॥७६॥
सद्गुरुकृपा ऐशा रीतीं । तुकयासि स्वप्नीं झाली निश्चिती ।
भाविक प्रेमळ अनुभवें जाणती । चरित्र ऐकती हरिकीर्तनीं ॥७७॥
पुढें परंपरा ऐसी चालत । जयासि तुकयाची अत्यंत प्रीत ।
तयासि स्वप्नीं अनुग्रह देत । अद्यापि चालत चमत्कार हा ॥७८॥
पुढील अध्यायीं रस अद्गुत । वदविता श्रीरुक्मिणीकांत ।
ते सादर ऐका प्रेमळभक्‍त । एकाग्र चित्त करोनियां ॥७९॥
आपुल्या दासाची सत्कीर्त । प्रगट व्हावया जनांत ।
यास्तव भक्‍तलीलामृत । पंढरीनाथ वदवितो ॥८०॥
लीलाविग्रही रुक्मिणीवर । त्याचे हातीं असे सूत्र ।
निमित्त दीधले मजवर । हाही विचार तो जाणें ॥८१॥
दोन्ही कर ठेवूनि जघनीं । विटेवरी उभा चक्रपाणी ।
महिपति त्याचा वरदानी । सद्गुण कीर्तनीं गातसे ॥८२॥
स्वस्ति श्रीभक्‍तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । तेहेतिसावा अध्याय रसाळ हा ॥१८३॥३३ अध्याय ॥ओव्या १८३॥