श्रीगणेशाय नमः ॥
सरितां कोरडया करोनि समस्त । त्याही भरिजेतील अमृतें ।
परी देवभक्तांचीं चरित्रें । यांचा अंत कळेना ॥१॥
पृथ्वीवरील तृणांचे मोड । यांची गणती होईल कोडें ।
परी वैकुंठपतीचे गुण अवघड । वर्णितां वेडें मन होय ॥२॥
सांगडी वांचोनि पोहणार । पावेल उदधीचा पैलपार ।
परी क्षीराब्धिजावराची सत्कीर्ति थोर । नये साचार वर्णिता ॥३॥
का प्रभंजनाची मोट बांधोनी । तेही ठेविजेल आपुलें सदनीं ।
परी तुझे पवाडे सारंगपाणी । वर्णितां वाणी कुंठित ॥४॥
अठराही भार वनस्पती । यांच्या पत्रांची होईल गणति ।
परी तुझे पंवाडे वैकुंठपती । वर्णितां मती पुरेना ॥५॥
हव्यास धरोनि महाकवी । कीर्ति वर्णिती शेषशायी ।
परी तुझी महिमा जे आघवी । कळलीच नाहीं तयांस ॥६॥
वेद शास्त्रें आणि पुराणें । अखंडीत गाती तुझे गुण ।
परी ऐसाचि आहेसि म्हणवोन । निश्च्य कोणें न केला ॥७॥
अवघेच आपुलालिया मतीं । तुझी अखंड करिती स्तुती ।
त्यांत एक मूढ महीपती । असोंदे श्रीपती तुज ठावे ॥८॥
रान पाल्याच्या करोनि माळा । गोपाळ घालिती तुझिया गळा ।
त्यांची देखोन सप्रेमकळा । मिरविशी घननीळा तें लेणें ॥९॥
तैशाच रीतीं श्रीहरी । हीं आरुष वचनें अंगीकारी ।
तेणें श्रोतयांचे अंतरीं । प्रेम लहरी कोंदाटे ॥१०॥
तुवां अघटित केलें पंढरीराया । सप्रेम भाव देऊनि तुकया ।
कळिकाळ त्याचा निवारुनियां । केली काया ब्रह्मरुप ॥११॥
जगदुद्धार व्हावयासि देखा । मृत्युलोकीं पाठविला भक्त सखा ।
त्यासि आपुले साम्यतेसि आणूनि देखा । देवा भक्तसुखा भोगिसी तूं ॥१२॥
मागील अध्यायीं चरित्रें बरी । तुकयासि जातां अळंकापुरीं ।
पक्षी बैसले अंगावरी । अघटित परी हें दिसे ॥१३॥
मग चिंचवडी देवांसि होता श्रुत । त्याणीं तुकयासि पाचारिलें त्वरित ।
तेव्हां मांडी चिरोनि वैष्णव भक्तें । कापूस आंत दाखविला ॥१४॥
अस्थिमांस रुधिर जाण । हें कांहींच न दिसे त्यांजकारणें ।
म्हणती मनुष्य न म्हणावें याजकारणें । परब्रह्म सगुण दिसताहे ॥१५॥
मग परम विस्मित होऊनि पाहे । तुकयासि पुसिलें लवलाहे ।
म्हणती पंच भूतांचा तों झाला लय । तरी दिसतसे काय दृष्टीसीं ॥१६॥
ऐसा संशय वाटतसे चित्तां । तरी कृपा करोनि सांगिजे आतां ।
मग एक अभंग बोलिले तत्वतां । तों ग्रंथ आतां लिहितों मी ॥१७॥
अभंग ॥ अणुरेणुहूनी थोकडा । तुका आकाशा येव्हडा ॥१॥
गिळूनि सांडिले कलेवर । भव भ्रमाचा आकार ॥२॥
गिळूनि सांडीली त्रिपुटी। दीप उजळिला घटीं ॥३॥
तुका म्हणे आतां । उरलो उपकारा पुरता ॥४॥
ओव्या ऐसें म्हणतां वैष्णव भक्त । देव समजले चित्तांत ।
म्हणती मनुष्य न म्हणावें यातें । परब्रह्म साक्षात दिसताहे ॥१८॥
अनंत जन्मींचे सुकृत । पदरीं होतें सुनिश्चित ।
यास्तव तुकयाचें साक्षात । दर्शन होत आपणासी ॥१९॥
ऐशापरी करोनि स्तुती । वैष्णवभक्तासि नमस्कार करिती ।
ते स्थळीं क्रमोनि एक राती । देहुग्रामा प्रती मग आले ॥२०॥
यावरी वैकुंठवासी श्रीहरी । निजभक्तासी विचार करी ।
तुकया वांचोनियां अवसरीं । मज निर्धारी कंठेना ॥२१॥
विश्वोद्धार करावया निश्चित । मृत्यलोकीं पाठविलें त्यातें ।
कीर्तन करितो दिवसरात । सगुणीं प्रीत लावोनियां॥२२॥
माझ्या नामाच्या प्रतापें निश्चित । कळीकाळ जाहले त्याचें अंकित ।
आतां कोण आणील त्यातें । ऐसें पुसत जगदात्मा ॥२३॥
काळाची सत्त अणुमात्र । न चलेच कांहीं तयावर ।
मृत्युलोकीं राहावें निरंतर । ऐसेंचि अंतर तुकयाचें ॥२४॥
आपुल्या निजधामासि यावया पाहीं । ऐसें मनोगत तयाचें नाहीं ।
काळाची सत्ता त्याजवर नाहीं । तरी उपाय कांहीं योजावा ॥२५॥
ऐसें पुसतां लक्ष्मीपती । तेव्हां सकळ भक्त पायीं लागती ।
हात जोडोनियां निश्चिती । विचार सांगती श्रीहरीतें ॥२६॥
म्हणती मृत्युलोकापासूनि जाण । जेणें तुकयाचें विटेल मन |
ऐसा उपद्रव कांहीं दाखवून । घेऊन येणें ये स्थळीं ॥२७॥
ऐसा विचार सांगतां भक्ती । अवश्य म्हणतसे वैकुंठपती ।
म्हणे जेथें तुकयाची जडली प्रीती । तेथें उपद्रव निश्चितीं करावा ॥२८॥
लोहगांवीचे द्विजवर । स्त्रिया शूद्र लहान थोर ।
कीर्तन ऐकती दिवसरात्र । सप्रेम अंतर करुनियां ॥२९॥
तरी काळांतरें करुनि त्यांसी । अवघेच करावें वैकुंठवासी ।
मन विटवावे प्रपंचासी । तेव्हां माझिया पदासि पावतील ॥३०॥
तुकयाची सेवा करितां जाण । अवघेचि जाहले संपत्तिवान ।
प्रपंचीं विटवावें त्याचें मन । जगज्जीवन चिंतित असें ॥३१॥
तों इकडे देहुगावींहूनि लोहगावकर । तुकयासि घेऊनि गेले सत्वर ।
एकमास पर्यंत जाण साचार । कीर्तन गजर होतसे ॥३२॥
तो श्रीहरि इच्छेनें तत्त्वतां । परचक्रें लुटोनि नेली संपदा ।
जयांसि बोध ठसावला होता । ते हळहळ सर्वथा न करिती ॥३३॥
प्रपंच परमार्थी ज्यांचें चित्त । ते तरी उद्विग्न दिवसरात ।
म्हणती परचक्रें हरिली संपत । कैसी मात करावी ॥३४॥
तये समयी वैष्णवभक्त । स्वमुखे तयांसि उपदेशीत ।
त्रितापांचें आवर्त । यांची खंत न करावी ॥३५॥
होणारे तेंचि झालें आतां । याची हळहळ कासया वृथा ।
आपुला देह नव्हे तत्त्वतां । धन संपदा धरुं कोणाची ॥३६॥
अभंग ॥ गेलियाची हळहळ कोणी । नका मनीं धरुं कांहीं ॥१॥
पावलें तें म्हणों देवा । सहज सेवाया नाव ॥२॥
जळतां आंगीं पडतां खाण । नारायण भोगिता ॥३॥
तुका म्हणे नलगे मोल । देवा बोले आवडती ॥४॥
ओव्या ॥ ऐशा परी वैष्णवभक्त । स्वमुखें अभंग बोलिले तेथे ।
सवेंचि म्हणे पांडुरंगातें । आतां वैकुंठाप्रती मज नेयीं ॥३७॥
मृत्यूलोकीं ठेविशील मजकारणें । तरी असो निजक्ताची आण ।
ऐसें उदास बोलोनि वचन । आले परतोन देहूसी॥३८॥
लोहगांवींच्या लोकांप्रती । आधींच तुकयाची होती आर्ती ।
परचक्रें नेतां धन संपत्ती। मग वैराग चित्तीं उपजलें ॥३९॥
म्हणती गेली तरी संपदा जावो । नश्वर संसार अवघा वावो ।
कीर्तनाचा घ्यावया लाहो । देहूगांवी पाहावो ते येती ॥४०॥
आणिक गांवोगांवीचे जन । दुरोनि येती घ्यावया दर्शन ।
तुकयाचें ऐकतांचि कीर्तन । तटस्थ होऊन राहती ॥४१॥
दिंड्यापताका नानारीतीं । टाळ विणें मृदुंग वाजती ।
चौदा ध्रुपदी मागें असती । गाऊं लागती निजप्रेमें ॥४२॥
प्रासादिक अभंग नित्य नूतन । ऐशारीती होतसे कीर्तन ।
काय निघेल मुखातून । इच्छिती श्रवण सर्वांचे ॥४३॥
इकडे वैकुंठपती श्रीहरी । लक्ष्मीपती विचार करी ।
आतां मृत्यूलोकासि जाऊनि निर्धारीं । तुकयासि सत्वरी आणावें ॥४४॥
तों इंदिरा म्हणे देवाधिदेवा । पार्षदां हातीं विमान पाठवा ।
तुका दिव्य देही करोनि बरवा । येथें आणावावा त्यां हातीं ॥४५॥
समुद्रतनया सांगतां ऐसें । काय म्हणतसे आदि पुरुष ।
देहासहित तुकयास । आणावें ऐसें मजवाटे ॥४६॥
येच विषयीं तुज आतां । एक सांगतों पुरातन कथा ।
कृष्ण अवतारीं निजधामासि येतां । तेव्हां उद्धव परता न होय ॥४७॥
त्याचीं सगुणीं जडली प्रीती । यास्तव बहुत करीतसे खंती ।
मग म्यां उपदेशुनियां भागवतीं । बदरिकाश्रमाप्रती पाठविलें ॥४८॥
मग निजधामासि येतां आम्हांतें । मागें कलीनें लोक पीडिले बहुत ।
दुरितें आचरती समस्त । भक्ति पंथ लोपला ॥४९॥
राहिले सत्कर्म आचार । राहिले यज्ञयाग साचार ।
भागवत धर्म लोपले समग्र । कोणीच परत्र न साधिती ॥५०॥
मग आम्हीं आज्ञापिलें उद्धवा प्रतीं । तूं अवतार धरावा क्षितीं ।
गावोनि माझी सगुण कीर्ती । जगदुद्धार निश्चिती करावा ॥५१॥
तेव्हां तो बोलिला स्वमुखें मात । आतां गर्भवासासि कंटाळलें चित्त ।
मी न जाय मृत्युलोकांत । वैकुंठा प्रत सांडुनी ॥५२॥
ऐसी आळ घेतांचि जाण । ते म्यां पुरविलीं जगज्जीवनें ।
अयोनि संभव शिंपल्यांत घालोन । भीमरथी नेऊन सोडिला ॥५३॥
दामशेट शिंपी गोणाई कांता । ही पंढरीसि होती उभयतां ।
तेथें आमुची सेवा करितां । प्रसन्न तत्वतां त्यांसि झालों ॥५४॥
पुत्र मागतां मजकारण । मग दृष्टांतीं सांगीतलें जाऊन ।
उद्धव अवतार जाण । दीधला सगुण पुत्र तुम्हां ॥५५॥
स्नानासि जातां चंद्रभागेंत । वाहात येईल शिंपला निश्चित ।
त्यांत बाळतें घेऊनिवो सांगत । पाळावें त्वरित निजलोभें ॥५६॥
ऐसें स्वप्न देखोनीं दृष्टीं । चित्तीं हर्षला दामशेटीं ।
मज आठवोनी हृदय संपुटीं । चंद्रभागेतटीं बैसला ॥५७॥
तो उद्धव अवतार साक्षात । वाहात आला शिंपल्यांत ।
वोटींत घेऊनि त्वरित । निजमंदिरांत प्रवेशला ॥५८॥
कांतेसि म्हणे ते समयीं । प्रसन्न होऊनि शेषशायी ।
सगुण पुत्र दीधला पाहीं । तरी वोसंगा घेई आपुल्या ॥५९॥
दामशेटीची ऐकोनि वाणी । गोणाईस पान्हा दाटला स्तनीं ।
निजपुत्रासि आडवें घेऊनि । पाजीत जननी तेधवां ॥६०॥
बारा दिवस लोटतां निश्चित । नामदेव नाम ठेविलें त्यातें ।
सातवें वर्ष लागतां त्वरित । नैवेद्य देवळांत आणिला ॥६१॥
मी पुंडलीकाची देखोनि प्रीती । पांडुरंग अवतार घेतला क्षितीं ।
लोकांसि दिसे पाषाण मूर्ती । परी नामयासी प्रीती जडली असे ॥६२॥
नैवेद्य जेवीं म्हणतां जाण । अश्रुपातें भरलें लोचन ।
मग आम्हीं जेविलों निजप्रीतीनें । नैवेद्यासि अन्न आणिलें ॥६३॥
साता वरुषांत येतां निश्चिती । नामयानें बोलविली पाषाण मूर्ती ।
आणिक चरित्रें नानारीतीं । तीं संकळित तुजप्रती सांगतों ॥६४॥
ज्ञानदेवें मागोनि मजपासीं । तीर्थासि नेलें नामयासी ।
माझा वियोग न साहवे तयासि । उकसा बुकसीं स्फुंदत ॥६५॥
अविंधें उपद्रव केला फार । गाय वधिली नामयासमोर ।
मग सप्रेमें धांवा करितां थोर । तेव्हां पावलों सत्वर तयासी ॥६६॥
धेनु जीववोनि क्षणमात्रें । नामयासि आश्वासि लेंकरें ।
परतोनि येतां वैष्णववीर । मारवाडांत चरित्र एक झालें ॥६७॥
नामा ज्ञानदेव निश्चित । उभयतां जाहलें तृषाकांत ।
मग घुंगुरुट होऊनि योगिनाथ। जीवन सेवितां तेधवां॥६८॥
नामयासि नयेचि ते युक्ती । मग माझा धांवा करितसे प्रीती ।
तेव्हां कौतुक दाविलें कैशारीतीं । तेही तुजप्रती सांगतो ॥६९॥
कूपांतील खोल होते पाणी । तें उंचबळोनि आलें तये क्षणीं ।
हें ज्ञानदेवें दृष्टीसी देखोनि । लागला चरणीं नामयाच्या ॥७०॥
आंवढया नागनाथीं नामयानें । शिवरात्रीं मांडिलें हरिकीर्तन ।
श्रवणासि मिळाले बहुतजन । म्हणवोनि ब्राह्मण शोभले ॥७१॥
नामयासि म्हणती तत्त्वतां । देवालया मागें करावी कथा ।
ऐसी ऐकोनि विप्रवार्ता । विक्षेप चित्ता वाटला ॥७२॥
विष्णुदास उद्विग्न होऊनि पाहे । शिवालया मागें उभा राहे ।
म्यां पाषाण देऊळ फिरविलें पाहें । अद्यापि आहे तैसेचि तें ॥७३॥
घरीं नसतां अन्नवस्त्र । राजाई कष्टी होतसे थोर ।
मग म्यां होन दीघले गोणीभर । ते लुटविलें सत्वर नामयानें ॥७४॥
एकदा नामा करितां कीर्तन । संतां देखतां बोलिला पण ।
कीं शतकोटि अभंग प्राकृत करीन । मग प्रासादिक वचन बोलत ॥७५॥
ज्या ज्या देशीं जातसे तीर्था । तिकडे तैशीच केली कविता ।
ज्याच्या शब्दांची गणती घेता । नाहीं सर्वथा मजविण ॥७६॥
चाळीस लक्ष चौर्हयांणव कोटि । नवलक्ष लळित असे शेवटीं ।
परी आणिलाच नाहीं वैकुंठीं । काळाची दृष्टीं न पडतां ॥७७॥
शत कोटीचा पण राहिला निका । यास्तव नामयाचा अवतार तुका ।
त्याणें ब्रह्मरुपकाया केली देखा । नामसंकीर्तन सुखा भोगितसे ॥७८॥
मी पूर्वीं उद्धवासि बोलिलों निश्चित । कीं अवतार घेयीं मृत्युलोकांत ।
जन्म मरण सर्वथा नसेचि तूतें । तो सत्यवचनार्थ करावा ॥७९॥
पहिल्या अवतारीं शिंपल्यांत । अयोनिसंभव नामा होत ।
आतां तुकयासि आणावें देहासहित । काळाचा आघात चुकवोनि ॥८०॥
ऐसें निजभक्तां सन्निध निश्चितीं । लक्ष्मीसि सांगे वैकुंठपती ।
मग जयजयकारें वैष्णव गर्जती । आनंद चित्तीं न समाये ॥८१॥
दिव्य विमानीं तये वेळीं । बैसोनि उतरले भूमंडळी ।
निजभक्तांसहित वनमाळी । देहु क्षेत्राजवळी पातले ॥८२॥
तुकयासि भेटोनि जगज्जीवन । हृदयीं धरिलें निजप्रीतीनें ।
म्हणती तुजवाचोनि आम्हां कारणें । वैकुंठभुवन वोस दिसे ॥८३॥
तुवां कीर्तन घोष करुनि बरवा । सत्कीर्ति केली भक्त वैष्णवा ।
हाच तरणोपाय सकळ जीवा । साधनारंभ करावा नलगेची ॥८४॥
फाल्गुन शुद्ध एकादशी । न्यावयासि आले वैकुंठवासी ।
तंव रुक्मिणी लागतसे चरणासी । म्हणे विनंती पायांसी एक असे ॥८५॥
इंद्रायणीचे तीरीं जाण । आणावी वैकुंठींची रचना ।
तुकयासि येथें द्यावें भोजन । निजभक्त जनां समवेत ॥८६॥
जेवीं ज्ञानदेवाचे समाधि बळें । नामयानें अघटित घेतली आळ ।
मग दाखविले अभिनव सोहळे । तैसेंचि ये वेळे करावे ॥८७॥
हें इंदिरेचें मनोगत जाणोन । अवश्य म्हणे जगज्जीवन ।
मग योगमायेचें करोनि चिंतन । अद्भुत विंदान दाखविलें॥८८॥
विश्वकर्मा येऊनि सत्वर । मायेचें निर्मिलें वैकुंठपुर ।
अष्टसिद्धि जोडोनि कर । साहित्यासि निरंतर तिष्टती ॥८९॥
मोतियांचे चौरंगमाळा । अभिनव तेथें मांडिला सोहळा ।
सुरवर येऊनि तयेवेळां । कौतुक डोळां पाहती ॥९०॥
गोपाळ नाचती बागडी । आनंद करिती कडोविकडी ।
त्यास प्रेमसुखाची गोडी । अनुभवें फुडी कळों येत ॥९१॥
हें सुखदृष्टीसी देखोन । राहिलें योगियांचे ध्यान ।
आंवरुनिया मुद्रासन । रुप सगुण विलोकिती ॥९२॥
म्हणती धन्य तुकयाचा प्रेमा । स्वाधीन केलें पुरुषोत्तमा ।
त्याचा पार न कळेचि निगमा । त्या आत्मयारामा भुलविलें ॥९३॥
उद्धव अक्रूर अंबऋषी । जे दिव्यदेही वैकुंठवासी।
तेही आले त्या स्थळासी । तुकयाचे पंक्ती बैसावया ॥९४॥
सिद्ध सनकादिक थोर । नारद तुंबरु शुक योगींद्र ।
एके पंक्तीसि सारंगधरें । बैसविलें साचार तयांसि ॥९५॥
निजभक्तांची करावया पूजा । उल्हास वाटे गरुडध्वजा ।
सर्वोपचारें आणोनि वोजा । भक्ताचिया काजा सादर ॥९६॥
गंधाक्षता दिव्य सुमनें । भक्तांसि पूजीत जगज्जीवन ।
लक्ष्मी वाढितसे दिव्य अन्न । जें ब्रह्मादि सुरगण इच्छिती ॥९७॥
संकल्प सोडितां जगन्नाथ । ब्रह्मरसें तृप्त जाहलें संत ।
करशुद्धि घेतांचि निश्चित । तांबूल अर्पित निजहस्तें ॥९८॥
विबुध येऊनि कौतुकें । पुष्प वर्षाव करिती देख ।
म्हणती धन्य हा मृत्युलोक । येथें वैकुंठनायक उतरला ॥९९॥
एकादशी पासोनि निश्चित । ऐसा पांच दिवस सोहळा होत ।
परी हें एक तुकयावांचोनि सत्य । नाहीं श्रुत कवणासी ॥१००॥
अवघे होऊनि एकाग्र चित्त । तुकयाचें कीर्तन ऐकती नित्य ।
परी देवाच्या लीला अघटित । नाहीं विदित तयांसी ॥१॥
शिमगियाचा वरिष्ठ सण म्हणती । परी कोणी न खेळे धूळमाती।
नटनाटय सोगें न आणिती। वैराग्य चित्तीं बाणलें ॥२॥
चित्तीं सत्य भासलें एक । तयासि असत्य नावडेचि देख ।
अवघेच भाविक प्रेमळ लोक । कीर्तन सुखें ऐकती॥३॥
शांति विरक्ति बाणली तयां । सार्वभूतीं करिती दया ।
सप्रेम भजती पंढरीराया । जगद्गुरु तुकयाचे नियोगें॥४॥
तुका नामयाचा अवतार । प्रख्यात जाहला पृथ्वीवर ।
दर्शनासि येती नारी नर । यात्रा फार भरे तेथें ॥५॥
जगदुद्धार व्हावया लागोनी । अवतरला भक्त शिरोमणी ।
धन्य तें तीर इंद्रायणी । देहु धरणी पुण्य क्षेत्र ॥६॥
भक्तां पासीं वसतसे देव । देवाचे पायीं तीर्थें सर्व ।
तीर्थापासीं भक्त वैष्णव । सर्वदा पाहाहो नांदती ॥७॥
याहूनि पुण्यक्षेत्र थोर नाहीं । ऐसाचि निश्चय माझें जीवीं ।
तेथें तुकयाचे भक्तीस्तव पाहीं । शेषशायी पातले ॥८॥
असो हुताशनी जाहलिया निश्चिती । फाल्गुन वद्य प्रतिपदेच्या रातीं ।
तुकयासि म्हणे वैकुंठपती । माझी वचनोक्ती ऐक एक ॥९॥
आजचे रात्रीं चारीप्रहर । आनंदें करावा कीर्तनगजर ।
मग चलावें आम्हाबरोबर । वैकुंठपुर पाहावया ॥११०॥
ऐसें बोलोनि भक्तसखा । निज लोभें हृदयीं धरिला तुका ।
म्हणे तुझी सत्कीर्ति ऐकतां देखा । उद्धार लोकां होईल ॥११॥
अनंत अवतार थोर विभूती । असंख्य आहेति त्रिजगतीं ।
परी माझे साम्यतेसि यावया क्षितीं । तुजवीण निश्चिती दिसेना ॥१२॥
तुवां शरीर प्राणांचें जाण । मजलागीं दीधलें बळीदान ।
कामक्रोध बंदीं घालोन । चंचळ मन आवरिलें ॥१३॥
आत्मपद प्राप्त झालियावरी । तेही स्थिती सांडिली दुरी ।
राखोनि देव भक्तपणाची उरी । भजनीं बरीं प्रीति धरिसी ॥१४॥
तूं अवतार अवतारींचा निश्चिती । जिवलग मित्र सांगाती ।
उतरायी व्हावें कवणें रीतीं । तो पदार्थ मजप्रती दिसेना ॥१५॥
आम्हीं महासिद्धि पुढें करितां । तुवां तयासि हाणितल्या लाता ।
मुक्ति न घेसी सायुज्यता । यासि मी आतां काय करुं ॥१६॥
मागें भक्त जाहले थोर । पुढेंहीं भविष्य होणार ।
परी तुज ऐसें निरपेक्ष अंतर । न दिसे साचार कवणाचें ॥१७॥
आतां देहासहित वैकुंठभुवनीं । उदईक नेतो तुजलागुनी ।
ऐसें बोलतां चक्रपाणी । तुका चरणीं लोळतसे ॥१८॥
म्हणे देवा एक मात । वैकुंठीं एकदेशी करिशील निश्चित ।
कीर्तन करावें दिवसरात । ऐसा हेत चित्तांतरीं ॥१९॥
एथें भूवैकुंठ महीवर । विख्यात असतां पंढरपुर ।
कासया नेतोसि दुरिच्यादुर । मी नयें साचार तयेठायीं ॥१२०॥
जाणोनि तुकयाचें अंतर । पुढती बोले करुणाकर ।
एकदा चलावे तेथवर । तेणेंचि सत्कीर्ति थोर प्रगटेल ॥२१॥
माझें ऐश्वर्य क्षीरसागरीं । तेंही दाखवितों ये अवसरीं ।
जैसा मी व्यापक चराचरीं । तैसीच परी तुझी असे ॥२२॥
ये लोकीं निरंतर असतां । तरी लोकांची पूर्ण न बैसेल आस्था ।
यालागीं आग्रह सांडूनि तत्त्वतां । चाल भक्तनाथा सत्वर ॥२३॥
ऐसें विनवितां पांडुरंग । तुकयासि वचन मानलें मग ।
कीर्तनासि प्रारंभ केला आंगें । टाळ मृदंग वाजती ॥२४॥
विठ्ठल नाम तये वेळीं । जयजयकारें पिटिली टाळी ।
घोष न समाये निराळीं । कीर्तन कल्लोळीं गर्जतां ॥२५॥
सप्रेम भजनाचेनि रसें । देहभान नाठवे कोणास ।
नाद ब्रह्मचि वोतलें मुसें । एकाग्र मानस श्रोतयांचें ॥२६॥
मग स्वमुखें अभंग ते समयीं । तुकाराम वदलें कांहीं ।
ते ग्रंथीं साहित्यासि लिहितों पाहीं । संशय कांहीं न धरावा ॥२७॥
अभंग ॥ घोंटावीन लाळ ब्राह्मज्ञान्या हातीं । मुक्तां आत्मास्थिती सांडवीन ॥१॥
ब्रह्मरुप काया होतसे कीर्तनीं । भाग्य तरी ऋणी देव केला ॥२॥
सांडवीन तपोनिधी अभिमान । यज्ञ आणि दानें लाजवीन ॥३॥
तीर्थ भ्रामकांसी आणीन आळस । कडु स्वर्गवास करीन भोगें ॥४॥
धन्य म्हणवीन इहलोकींच्या लोकां । भाग्यें आम्हीं तुका देखीयेला ॥५॥
मरणां हातीं सुटली काया । विचारेया निश्चयें ॥१॥
नासोनीयां गेली खंती । सहज स्थिती भोगाची ॥२॥
न देखेसे झाले श्रम । आलें वर्म हातासी ॥३॥
तुका म्हणे कैंची कींव । कोठें जीव निराळा ॥४॥
प्रेतरुप झाला शरीराचा भाव । लक्षीयेला ठाव स्मशानींचा ॥१॥
रडती रात्रंदिवस काम क्रोध माया । म्हणती हाया हाया नेम धर्म ॥२॥
वैराग्याच्या शेणी शरीरीं लाविल्या । ब्रह्माग्न चेतविला ब्रह्मत्वासी ॥३॥
फिरविला घट फोडीला चरणी । महावाक्यध्वनी बोंब झाली ॥४॥
तिळांजळी दीली कुळनामरुपांसी । ज्याचें शरीर अर्पियेलें ॥५॥
तुका म्हणे रक्षा झाली आपोआप । उजळला दीप पांडुरंगा ॥६॥
आपुलें मरण म्यां पाहिलें डोळा । तों जाहला सोहळा अनूपम ॥१॥
आनंद भरला तिन्ही त्रिभुवनीं । सर्वात्मकपणीं भोग झाला ॥२॥
एक देशीं होतों अहंकारें आधीला । त्याच्या त्यागें झाला सुकाळ हा ॥३॥
फीटले सूतक या जन्ममरणांचें । मी माझ्या संकोचें दुरीं झालों ॥४॥
नारायणें दीला वस्तीसी पैं ठाव । धरोनीयां भाव ठेलोंपायीं ॥५॥
तुका म्हणे दीलें ऊमटलें जगीं । घेतलें तें अंगीं लाऊनीयां ॥६॥
ओव्या ॥ ऐसें तुकयाचे सिद्धांत वचन । ऐकोनि श्रोते विस्मित मन ।
विमानारुढ विबुध होऊन । सप्रेम कीर्तन ऐकती ॥२८॥
कपिल मुनि ऐसें केवळ । ब्रह्मज्ञानाचेनि खळ पुतळे ।
तुक्याचें कीर्तन ऐकतां प्रेमळ । तेही लाळ घोंटिती ॥२९॥
म्हणे शब्दजाळ सांडोनि जाण । निश्चळ एकाग्र असिजे मन ।
सर्वदा ऐकावें हेंचि कीर्तन । तरीच धन्य संसारीं ॥१३०॥
जो तिहीं देवांचा अवतार आहे । जीवनमुक्त जगद्गुरु दत्तात्रेय ।
तोहीं आत्मस्थिति सांडोनि पाहे । कीर्तनीं राहे सादर ॥३१॥
तपोनिधियांत श्रेष्ठ पाहीं । शंकरावांचूनि दुसरा नाहीं ।
तोही शिवपण विसरोनि सर्वंही । कीर्तन लवलाही ऐकत ॥३२॥
जे यज्ञ दानें करोनि भलें । स्वर्ग सुख भोगीत बैसले ।
तैही कीर्तन ऐकतां समजले । मग लज्जित जाहलें अंतरीं ॥३३॥
गुरुसि पुरंदर म्हणतसे । मन विटलें स्वर्ग सुखास ।
मृत्युलोकी राहूनि बहुत दिवस । कीर्तनरस सेवावा ॥३४॥
वायुवेग भ्रमणा ज्याचीं । तीर्थे पाहिलीं तिहीं लोकींची ।
तेही तुकयाचे कीर्तनाची । सेविती रुची प्रीतीनें ॥३५॥
म्हणती नामसंकीर्तन करोनियां । त्याणें ब्रह्मरुप केली काया ।
धन्य धन्य वैष्णव तुकया । पंढरीराया वश्य केलें ॥३६॥
स्वर्गस्थ सनकादि निश्चिती । ऐशा वचनें करिती स्तुती ।
श्रोतयांची सकळ वेधली वृत्ती । धन्य भाग्य म्हणती आमुचें ॥३७॥
अनंताम जन्मींचें सात्त्विक पुण्य । आपुले गांठीसि होतें जाण ।
यास्तव तुकयाचें झालें दर्शन । बोलती सज्जन मृत्युलोकीं ॥३८॥
धन्य आमुचें भाग्य निश्चित । यास्तव देखिला वैष्णवभक्त ।
जो श्रुतिशास्त्रांचा मथितार्थ । तो प्रांजळ गुह्यार्थ ऐकतों ॥३९॥
श्रोतयांचें एकाग्र मन । सर्वांगाचे केलें कान ।
काय निघेल मुखांतून । तेथेंचि मन वेधलें ॥१४०॥
तुकाराम ते अवसरीं । सप्रेम गजरें कीर्तन करी ।
अभंग बोलिले कैशापरी । तो सादर चतुरीं परिसिजे ॥४१॥
अभंग । डोळे भरिलें रुपें । चित्त पायांच्या संकल्पें ॥१॥
अवघी घातली वांटणीं । प्रेम राहिलें कीर्तनीं ॥२॥
वाचा केली माप । राशी हरिनाम अमुप ॥३॥
भरोनियां घ्यावा भाग । तुका झाला पांडुरंग ॥४॥
ओव्या ॥ ऐशापरी किर्तन गजर । जाहला तेव्हां चारीं प्रहर ।
उदयासि येतांचि दिनकर । मग रुक्मिणीवर ओवाळिला ॥४२॥
विठ्ठल नामाचेनि गजरें देखा । सप्रेम भावें नाचतसे तुका ।
देहभान नसे सकळ लोकां । नृत्य करितां सुखा भोगिती ॥४३॥
शेवटील अनुग्रह केला थोर । जयाचेनि होय जगदुद्धार ।
तेंही प्रासादिक ग्रंथीं लिहितों अक्षर । तरी पाठांतर करावीं ॥४४॥
अभंग ॥ ऐका हो भाविक जन । कोण कोण व्हाल तें ॥१॥
तार्किकांचा टाका संग । पांडुरंग स्मरावा ॥२॥
नका पाहूं मतांतरें । बुडाल खरें येणेंची ॥३॥
कलीमाजी दास तुका । जातो लोकां सांगोनी ॥४॥
ओव्या ॥ इतुकीं अक्षरें बोलूनि जाण । विठ्ठल नामे केली गर्जना ।
मग तुकयासि म्हणे वैकुंठराणा । वैकुंठभुवना चाल आतां ॥४५॥
तुवां अवतार घेऊनि साचार । केला अवघा जगदुद्धार ।
आतां पाहावें वैकुंठपुर । पुष्पक थोर आणिलें ॥४६॥
ऐसें बोलतां जगजेठी । तुक्यानें चरणीं घातली मिठी ।
मग तेथूनि चालिले उठाउठी । सत्कीर्ति सृष्टी ठेवुनी ॥४७॥
तुकारामें ते अवसरीं । कांतेसि सांगोनि पाठविलें घरीं ।
आम्हीं जातसों वैकुंठपुरीं । परी बरोबरी तुम्हीं यावे ॥४८॥
मागे तुकयानें निज कांतेला । अकरा अभंग उपदेश केला ।
तयांमाजी शब्द दिधला । तो सत्य केला पाहिजे ॥४९॥
यास्तव परलोकीं जातां निश्चितीं । बोलाविलें अवलीप्रती ।
उत्तर दिधलें कैशारीती । तें सादर संतीं ऐकीजे ॥१५७॥
मी पांचा महिन्यांची गरोदर । घरीं म्हैस दुभती थोर ।
पोरवाडा लहान लेंकुरें । मागें संसार कोण करी ॥५१॥
इतुका निरोप येतांचि तत्त्वतां । आश्चर्य वाटले वैष्णवभक्त ।
म्हणे अझून घरची ममता । मायेची कथा अनिवार ॥५२॥
वैकुंठ बोला वैष्णवभक्त । परी जिजायी नयेचि सांगातें ।
तरी तिचाही अन्याय नसे यांत । पूर्वींल प्रघात अवधारा ॥५३॥
मागें स्वच्छेनें वैष्णवभक्त । कोणत्याही क्षेत्रीं गमन करीत ।
जरी पुसिलें कोणी अकस्मात । तरी म्हणती आम्हीं वैकुंठाप्रत जातो ॥५४॥
यास्तव अवलीचा अन्याय नाहीं । म्हणे पिसा जातसेल कोणे गांवीं ।
यालागीं सांगूनि पाठविलें पाहीं । रिकामपण नाहीं यावया ॥५५॥
मग सभाग्य श्रोते हरी कीर्तनीं । तयांसि बोलिले निर्वाण वचनीं ।
आतां आम्हीं चालिलों वैकुंठभुवनीं । न येऊं परतोनी सर्वथा ॥५६॥
अभंग ॥ घरीची दारीची भजा पांडुरंगा । वडिलांसी सांगा दंडवत ॥१॥
मधाचीया गोडी माशी घाली उडी । गेलीया ती घडी पुन्हां नये ॥२॥
गंगेचा हा ओघ सागरासी गेला । मागें नाहीं आला कदाकाळीं ॥३॥
ऐसी या गोष्टीची बरी राखा सोय । गेला तुका नये परतोनी ॥४॥
ओव्या ॥ ऐशारीतीं बोलोनि उत्तर । देवासि केला नमस्कार ।
नामघोषे करोनि गजर । चालिले बाहेर ते समयीं ॥५७॥
सकळ श्रोतयांसि ते अवसरीं । प्रेम अवस्था दाटली अंतरीं ।
उदास वचन ऐकोनि सत्वरी । अश्रुपात नेत्रीं वाहाताती ॥५८॥
परी देहासीं जाती वैकुंठभुवन । ऐसा निश्चिय न कळेचि कवणा ।
गमन करिती तीर्थाटणा । ऐसी भावना सकळांची ॥५९॥
एकमेकांसी लोक बोलती । आमुचा उबग आला चित्तीं ।
चालिले हिमाचळ पर्वती । कैसी गती करावी ॥१६०॥
एक म्हणती तुकाराम । पाहावया चालिला बदिरकाश्रम ।
आपुले खोटें कर्म । भक्तीचें वर्म कळेना ॥६१॥
एक म्हणती तुकयाकारणें । वैराग्य जाहलें जैंपासुन ।
सकळ गांवांसि नामाभिधान । वैकुंठभुवन एक म्हणे ॥६२॥
कोणी विचार करिती मानसीं । तुका जातसे वाराणसीं ।
आग्रह करोनि राहवावें त्यासी । सद्भावें पायांसी लागोनियां ॥६३॥
एक म्हणती रामेश्वर ब्राह्मण । पंडितां माजी वक्ता निपुण ।
तुकयासि तो राहवील विनीत होऊन । इतरांचें वचन न ऐकती ॥६४॥
कीर्तनांत बैसले नारीनर । ते ऐसेंचि बोलती परस्पर ।
तों तुकाराम करी कीर्तन गजर । देउळा बाहेर निघाले ॥६५॥
इंद्रायणी तीरीं येऊन । अभंग वदले प्रिती करुन ।
तेही ग्रंथीं लिहितों जाण । करा श्रवण भाविकहो ॥६६॥
अभंग ॥ सर्व सुख आम्हीं सर्वकाळ । तोडियेलें जाळ मोहपाश ॥१॥
याजसाठीं आम्हीं सांडिले भ्रतार । रतलों या पर पुरुषासीं ॥२॥
तुका म्हणे आतां गर्म नये धरुं । औषध करुं फळ नोहे ॥३॥ ॥१॥
बहुतांच्या आम्ही न मीळोम मतासी । कोण कैसी यासी भावनेच्या ॥१॥
विचार करीतां वायां जाय वेळ । लटिकें तें मूळ फजीतीचें ॥२॥
तुका म्हणें तुम्ही करा खटपट । नका जाऊं वाटे आमुचीया ॥३॥ ॥२॥
त्याचे सुख नाहीं आलें अनुभवा । कठीण हें जीवा तोंवरीच ॥१॥
मागील्याचे दुःख लागों नेदी अंगा । अंतरही संगा होऊं नेंदी ॥२॥
तुका म्हणे सर्व विषयीं संपन्न । जाणती महिमान श्रुती ऐसें ॥३॥
वाळोजन मज म्हणोत सिंदळी । परी हा वनमाळी न विसंबे ॥१॥
सांडोनि लौकीक जालीये उदास । नाहीं भय आस जीवित्वाची ॥२॥
नायके वचन बोलतां या लोका । म्हणे झाले तुका हरिरत ॥३॥ ॥४॥
आधील्या भ्रतारा काम नोहे पुरा । मग व्यभिचारा टेंकलीसे ॥१॥
रात्रंदिवास मज पाहिजे जवळी । क्षण त्या वेगळी न गमे घडी ॥२॥
नाम गोष्टी माझी सोय सांडा आतां । रतलें अनंत तुका म्हणे ॥३॥ ॥५॥
हाचि नेम आतां न फिरे माघारीं । बैसलें शेजारीं गोविंदाच्या ॥१॥
घर रीघी झालें पट्टराणी बळें । वरीले सांवळें परब्रह्म ॥२॥
बळीयाचा अंग संग झाला आतां । नाहीं भय चिंता तुका म्हणे ॥३॥
हाचि नेम आतां माघारीं । बैसले शेजारी गोविंदाच्या ॥१॥
घर रिघी झालें पट्टराणी बळे । वरीलें सांवळे परब्रह्म ॥२॥
बळीयाचा अंग संग झाला आतां । नाहीं भय चिंता तुका म्हणे ॥३॥॥६॥
नाहीं माझें काम आतां तुम्हांसवें । होतें गुप्त ठावें केलें आतां ।
व्यभिचार माझा पडीला ठाऊका । न सरत लोकांमाजी झालों ॥२॥
न धरावा लोभ कांहीं माझेवीशीं । झालें देव पीसी तुका म्हणे ॥३॥ ॥७॥
विसरलें कूळ आपुला आचार । पति भावे दीर वरसोय ॥१॥
सांडीला लौकीक लाज भय चिंता । रतलें अनंता चित्त माझें ॥२॥
मज आतां वायां आळवाल झणी । तुकां म्हणे कांनी बहिरी झालें ॥३॥ ॥८॥
न देखें बोले नाईकें आणीक । बैसला तो एक हरीचित्तीं ॥१॥
सासुरें माहेर मज आतां नाहीं । केलें एक दोहीं मिळोनियां ॥२॥
आळ आला होता आम्ही भांडखोरी । तुका म्हणे खरी केली मात ॥३॥ ॥९॥
दुजा असा बळी कोण आहे आतां । हरि या अनंता पासोनियां ॥१॥
बळीयाचे आम्हीं झालो बळीबंता । करुं सर्व सत्ता सर्वांवरी ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां जीवींच्या उदारा । झालों प्रीतीकरा गोविंदाच्या ॥३॥ ॥१०॥
क्षणभरही आम्हीं सोशिलें वाईट । साधीले अवीट निजसुख ॥१॥
सांडी मांडी मागें केल्या भरोभरी । अधिकची परी दुःखाचिया ॥२॥
तुका म्हणे जाणें येणें नाहीं आतां । राहिलें अनंताचिया पायी ॥३॥ ॥११॥
आम्हीं आम्हां आतां वडील वाकुटीं । नाहीं पाठीं पोटीं कोणी दुजें ॥१॥
फावला एकांत एकविध भाव । हरी आम्हा सवें सर्व भोगी ॥२॥
तुका म्हणे अंग संग एके ठायीं । असो जेथें नाहीं कोणी दुजें ॥३॥ ॥१२॥
एका जीवें आतां जिणें झालें देहीं । वेगळीक कांहीं नव्हे आतां ॥१॥
नारायणा आम्हां नाहीं वेगळीक । पूर्वील हे भाक सांभाळीली ॥२॥
तुका म्हणे झालें सायासाचें फळ । टळलीं हे वेळ काळ दोन्हीं ॥३॥ ॥१३॥
हसूं रुसूं आतां वाढवूं आवडी । अंतरींची गोडी अवीट ते ॥१॥
सेवा सुखें करुं आनंद वचन । आम्हीं नारायण एकाएकी ॥२॥
तुका म्हणे आतां झालें उदासीन । आपुल्या आधीन केला पती ॥३॥ ॥१४॥
मजसवें आतां येऊं नका कोणी । सासुरवासीणी बाईयानों ॥१॥
न साहवे तुम्हां याजनाची कुट । बोलती वाईट वोखटें तें ॥२॥
तुका म्हणे झालों उदास मोकळ्या । विचरों गोवळया सवें आम्हीं ॥३॥ ॥१५॥
शिकविलें तुम्हीं तें राहे तोंवरी । मज आणि हरी वियोग जों ॥१॥
प्रसंगें नाहीं या देहाची भावना । तेथें या वचना कोण मानी ॥२॥
तुका म्हणे चित्तीं बैसला अनंत । दिसों नेदी नित्य अनित्य तें ॥३॥ ॥१६॥
सांगतों तें तुम्हीं ऐकावें हें कानीं । आमुचें नाचणीं नाचूं नका ॥
जोंवरी तुम्हां मागिल्याची आस । तोंवरी उदास होऊं नये ॥२॥
तुका म्हणे काय वायावीण धिग । पतीना गोविंद दोन्ही ठाय ॥३॥ ॥१७॥
आज वरी तुम्हां आम्हां नेणतपणें । कौतुक खेळणें संग होता ॥१॥
आतां अनावर झालें अवगुणाची । करुं नये तेंची करीं सुखें ॥२॥
तुका म्हणे कूळां बुडविलीं दोन्हीं । कुळें एक मनीं नारायण ॥३॥ ॥१८॥
सासुरीया वीट आलासे अंतरा । इकडे माहेरा स्वभावेंची ॥१॥
सांडवर कोणी न धरीती हातीं । प्रारब्धाची गती भोगूं आतां ॥२॥
न व्हावी ते झाली आमची भंडायी । तुका म्हणे कायी झालें आतां ॥३॥ ॥१९॥
मरणाही आधीं राहीलों मरुनी । मग केलें मनीं होतें तैसें ॥१॥
आता तुम्हीं पाहा आमुचें नवल । नका वेंचूं बोलवाया वीण ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं भयाभीत नारी । कैसी सांग सरी तुम्हां आम्हां ॥३॥ ॥२०॥
परपुरुषाचें सुख व्हावें जरीं । उतरोनि करीं घ्यावें शीर ॥१॥
संसारासि आग लाविजेल हातें । फिरोनि मागूतें पाहूं नये ॥२॥
तुका म्हणे व्हावें तयापरी धीट । पतंग कां नीट दीपसोई ॥३॥ ॥२१॥
आयिकावें परी ऐसें नव्हे बायी । न सांडावी सोयी भ्रताराची ॥१॥
नव्हे अराणुक लौकिकापासून । आपल्या आपुण गोविलें तें ॥२॥
तुका म्हणे मन कराल कठीण । त्या या निवडून मजपासीं ॥३॥ ॥२२॥
आहाच वाहाच अंतवर दोन्ही । न लगती गडणी ऐशा आम्हां ॥१॥
भिऊं नये तेची भेडवासी कोणा । आवरोनि मना बंद द्यावा ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं अभ्यासावांचोनी । नव्हे ते करणी भलतीची ॥३॥ ॥२३॥
न राहे रसना बोलतां आवडीं । पायीं दिली बूडी माझ्या मनें ॥१॥
मानेल त्या तुम्हीं ऐकावें स्वभावें । मी तों माझ्या भावें अनुसरलें ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं फिरावें बहूती । माझी तो हे गती झाली आतां ॥३॥ ॥२४॥
न बोलतां तुम्हां कळो नये गुज । म्हणवोनी लाज सांडियेली ॥१॥
आतां तुम्हां पुढें जोडितसें हात । नका कोणी अंत पाहूं माझा ॥२॥
तुका म्हणे आम्हीं बैसलों शेजारी । करील ते हरी पाहूं आतां ॥३॥ ॥२५॥
सकळही माझी बोळवण करा । परतोनि घरां जावे तुम्हीं ॥१॥
कर्म धर्म तुम्हां असावें कल्याण । घ्या माझें वचन आशीर्वाद ॥२॥
वाढवोनीं दीलें एकाचिये हातीं । सकळ विश्रांती झाली तेथें ॥३॥
आतां मज जाणें प्राणनाथासवें । मी तों माझ्या भावें निरवोनीयां ॥४॥
वाढवितां लोभ होईल उशीर । अवघींच स्थीर असा ठायीं ॥५॥
धर्म अर्थ काम झाला एके ठायीं । मेळविलें तेंही हातोहातीं ॥६॥
तुका म्हणे आतां झाली हेचि भेटी । उरलीया गोष्टी बोलावया ॥७॥ ॥२६॥
आम्ही जातों आतां कृपा असों द्यावी । सकळां सांगावी विनंति माझी ॥१॥
वाडवेळ झाला उभा पांडुरंग । वैकुंठीं श्रीरंग बोलावितो ॥२॥
अंतकाळीं विठो आम्हासी पावला । कुडी सहित झाला गुप्त तुका ॥३॥ ॥२७॥
ओव्या ॥ इतुकें अभंग बोलतां उत्तर । तो अद्भुत कौतुक वर्तले थोर ।
विमानरुढ होऊनि सुर । जयजयकार ते करिती ॥६७॥
परमानंद मानूनि चित्तीं । नारद तुंबर गायन करीती ।
सवें घेऊनियां पार्वती । कैलासपती तो आला ॥६८॥
ब्रह्मा विष्णु रुद्र तिन्ही । कौतुक पाहताति विमानीं ।
अप्सरा गंधर्व गाती गाणीं । नाद गगनीं न समाये ॥६९॥
सिद्ध सनकादिक थोर । दत्तात्रेय कपिलादि ऋषीश्वर ।
यक्ष गुह्यक आणि किन्नर । पाहावया साचार ते आले ॥१७०॥
मागिले युगींचे थोर थोर भक्त । आणि कलियुगींचे अवघे संत ।
दिव्यदेही बैसूनि विमानांत । तुक्यातें लक्षित निजदृष्टीं ॥७१॥
तो चिंतनीं चिंतिता पंढरीराया । ब्रह्मरुप तुक्याची भासे काया ।
चैतन्य पुतळा दिसतसे तयां । निरसलें माया ओडंबर ॥७२॥
म्हणती नामधारक हा वैष्णववीर । घेऊनि मृत्युलोकीं अवतार ।
कीर्तन करुनि साचार । विश्वोद्धार पैं केला ॥७३॥
तंव पुरंदरासहित सुर । नामघोषें गर्जती थोर ।
पुष्पक प्रकाशें कोंदलें अंबर । तेंजें दिनकर उणा दिसे ॥७४॥
तुक्या समागमे होते जन । प्रकाशें त्यांचे झांकले नयन ।
जैसी गगनीं दिसे सौदामिन । तेव्हां झांकती नयन सर्वांचे ॥७५॥
तेवीं विमानाप्रती । सकळांची लागलीं नेत्रपातीं ।
तेव्हां तुका बैसोनि विमानाप्रती । वैकुंठाप्रती चालिला ॥७६॥
भाविक प्रेमळ वैष्णव संत । तयासि निराळा पंथ दिसत ।
घंटानाद कोंदला गगनांत । गंधर्व गात नामघोषें ॥७७॥
पुष्पक होताचि दूर । लोक उघडोनि पाहती नेत्र ।
तों तुका न दिसे क्षितीवर । तेव्हां शोक फार मग करिती ॥७८॥
म्हणती आमुच्या हातींचें भलें । देखत देखताचि रत्न गेलें ।
जिजाईसि सांगती मुलें । मग पिटीत वक्षस्थळ ते आली ॥७९॥
यात्रा मिळाली होती फार । आणि गावींचे नारीनर ।
इतुक्याचा उसळला शोक सागर । तो ग्रंथीं कोठवर ल्याहावा ॥१८०॥
जेवीं गोकुळांतूनि जातां कृष्णासी । शोक करिती वजवासी ।
तैसीच गति झाली त्यांसी । तुका दृष्टीसीं न पडतां ॥८१॥
दृष्टीसीं पाहावें सगुण रुपडें । सकळांच्या नेत्रांसि लागली चाड ।
भिरभिरा पाहती चहूंकडे । परि तुका न पडे दृष्टींसीं ॥८२॥
शके पंधराशें एकाहत्तर जाण । विरोधी संवत्सर नामाभिधान ।
फाल्गुन वद्य द्वितीया इंदुपूर्ण । आलासे दिन चार घटिका ॥८३॥
जगद्गुरु तुका वैष्णव भक्त । तये समयीं होतसे गुप्त ।
भाविक प्रेमळ वैष्णव भक्त । शोक बहुत ते करिती ॥८४॥
प्रयाण समयींचे अभंग निश्चित । गंगाजी मवाळे वाचितसे पोथी ।
अश्रुपातें शिंपिली क्षिती । प्रेम त्रिजगतीं न समाये ॥८५॥
अवली रडतसे ते समयीं । मजही बोलावूं पाठविले बायी ।
परी असत्य भासलें तें समयीं । यास्तव गृहीं राहिलें ॥८६॥
त्याच्या वैराग्य ज्वाळांच्या आहया । लागतां जळाली माझी काया ।
देखत देखतचि लवलाह्या । टाकोनियां गेला कीं ॥८७॥
निदान कळलें असतें जर । तरी धरोनि जातें त्याचा पदर ।
मी तरी गर्भिणी अज्ञान पोर । कुटुंब संसार कैशारीतीं ॥८८॥
ऐसें म्हणवोनि तयेक्षणी । मूर्च्छा येऊनि पडलीं धरणीं ।
महादेव विठोबा कुमर दोन्ही । रुदन ते क्षणीं करीताती ॥८९॥
परतोनि येईल वैष्णव भक्त । यास्तव लोक वाट पाहत ।
बैसले आस्तमान पर्यंत । मग गेले सदनांत आपुल्या ॥१९०॥
तुक्याच्या दर्शना लागोनी । यात्रा आली होती दुरोनी ।
तेही वोसरली तये क्षणीं । फांकली त्रिभुवनीं सत्कीर्ति ॥९१॥
देशोदेशीं फांकली मात । तुक्यासीं पावला पंढरीनाथ ।
वैकुंथासि नेलें देहासहित । नवल अद्भुत हें वाटे ॥९२॥
ज्यांनीं देखिलें ते यथार्थ म्हणती । विकल्पी ते असत्य मानिती ।
वैष्णवी मायेची अनिवार भ्रांती । सर्वांप्रती अनावर ॥९३॥
असो इकडे देहुग्रामात जाण । तुका पावला वैकुंठ भुवन ।
ते स्थळीं वैष्णव चौदाजण । निश्चयी धरुन बैसले ॥९४॥
षट्शास्त्री ब्राह्मण रामेश्वर । आणि कान्हया तुक्याचा सहोदर ।
गंगाजीं मावाळ कडुसकर । कोंडोबा विप्र लोहकर्या ॥९५॥
संताजी तेली जगनाडया देख । जो तुक्यापासीं होता लेखक ।
नवजण वैष्णव होते आणिक । ज्यांणीं सद्विवेक गाजविला ॥९६॥
ऐसे असती चौदाजण । ते घरासि न जाती परतोन ।
म्हणती एकदां सद्गुरु दाखवी चरण । तरीच प्राण रक्षूं हा ॥९७॥
कान्हया तुक्याचा सहोदर । त्याणेंही शोक केला फार ।
अभंग बोलिला करुणास्वरें । ते ऐका सादर भाविक हो ॥९८॥
अभंग ॥ दुःखें दुभागलें हृदय संपुट । गंहीवरे कंठ दाटताहे ॥१॥
ऐसें काय केलें सुमित्रा सखा या । दीधलें टाकूनियां वनामाजी ॥२॥
आक्रंदती बाळें करुणावचनीं । त्या शोकें मेदिनीं उलों पाहे ॥३॥
काय तें सामर्थ्य नव्हतें तुजपासीं । संगे न्यावयासी अंगभूतें ॥४॥
तुज ठावें आम्हां नाहीं कोणी सखा । उभयलोकीं तुका तुजवीण ॥५॥
कान्हा म्हणे तुझ्या वियोगें पोरटीं । झालों देरे भेटी बंधुराया ॥६॥॥१॥
भुक्ति मुक्ति तुझें जळो ब्रह्मज्ञान । दे माझ्या आणून भावा वेगीं ॥१॥
ऋद्धिसिद्धि मोक्ष ठेवि गुंडाळोनी । दे माझ्या आणून भावावेगीं ॥२॥
नको आपुलिया नेऊं वैकुंठासीं । दे माझ्या भावासी आणूनियां ॥३॥
तुकया बंधु म्हणे न देसील जरी । हत्या होईल शिरीं पांडुरंगा ॥४॥॥२॥
सख्यत्वाने गेलों करीत सलगी । नेणेंचि अभागी महिमा तुझा ॥१॥
पावलों आपलें केलेला हो र्हास । निदैवापरीस काय करी ॥२॥
कष्टविलासी म्यां चांडाळें संसारीं । अझुनियां तरी उपदेशीं ॥३॥
उचित अनुचित सांभाळीलें नाहीं । कान्हा म्हणे कायीं बोलों आतां ॥४॥॥३॥
असो आतां काय करोनियां ग्लांतीं । कोणा काकुळती येईल येथें ॥१॥
करुं कांही दिवस आहे तों सायास । झोंबुं त्या लागास भावाचिया ॥२॥
रडतां रडती बापुडें म्हणती । परी ते न येती कामा कोणी ॥३॥
तुका बंधु म्हणे पडिली यावनीं । विचारतो मनीं बोलीलाहो ॥४॥॥४॥
चरफडें चरफड शोकें शोक होय । कार्य मूळ आहे धीरापासीं ॥१॥
कळतसे ऐसें मजहो पाहतां । करावी तें चिंता मिथ्या खोटी ॥२॥
न चूके होणार सांडितां शूरत्वा । फुकटचि होईल सत्वा होईल हानी ॥३॥
तुकया बंधु म्हणे दिला बंद मना । वांचोनी निधाना न पाविजे ॥४॥॥५॥
नलगे चिंतां आतां अनुमान पाहतां । आलें मूळ भ्राता गेला जेथें ॥१॥
घरभेद्या जेथें आहेत सुकान । धरितों कवळून पाय दोन्ही ॥२॥
त्याचे त्याच्या मुखें पडियलें ठावें । नलगे सांगावें मागें पुढें ॥३॥
तुकया बंधु म्हणे करील भेटी भावा । सोडिन तेधवां विठोबासी ॥४॥॥६॥
धींद धींद तुझ्या करीन धींदडया । ऐसें काय वेडया जाणीतलें ॥१॥
केली तरी भेटी माझीया भावास । नाहीं तरी नास आरंभिला ।
मरावें मरावें आलें या प्रसंगा । बरें पाडुंरंगा कळे साचें ॥३॥
तुकया बंधु म्हणे तुझी माझी उरी । उडाली न धरी भीड कांहीं ॥४॥॥७॥
ओव्या ॥ कान्हया तुकयाचा सहोदर । ऐसी करुणा भाकितसे फार ।
आणिक तेरा वैष्णव वीर । बैसले साचार ते ठायीं ॥९९॥
तीन अहोरात्र पर्यंत वरी । बैसले इंद्रायणीचे तीरीं ।
तुकयाचें ध्यान लागलें अंतरीं । जीव संसारीं त्रासला ॥२००॥
कोणी दशदिशा विलोकित । कोणी पाहती आकाश पंथ ।
तों पंचमीच्या प्रातःकाळीं निश्चित । वर्तलें चरित्र तें ऐका ॥१॥
तुक्याचें हातीं साचार । टाळ असे निरंतर ।
आणि गोदडी होती अंगावर । ते पडिली सत्वर ऊर्ध्वपंथें ॥२॥
तेव्हां निश्चय कळला त्यांसी । कीं सद्गरु झालें वैकुंठवासी ।
मग स्नान करोनि इंद्रायणीसी । देवालया पासीं पातले ॥३॥
टाळ गोदडी पाहावयासि जाण । दुरोनि दुरोनि येती भाविक जन ।
म्हणे हेंचि तुक्याचें दर्शन । सजळ नयन अश्रुपातें ॥४॥
रामेश्वर ब्राह्मण निश्चित । तयासि कान्हया विचारित ।
आतां कोणती नेमावी पुण्यतीथ । असेल शास्त्रार्थ तो सांगा ॥५॥
रामेश्वर म्हणे वचन ऐका । क्रिया कर्मा विरहित तुका ।
देह निर्वाह न होतां देखा । श्रीविष्णु लोका प्रती गेला ॥६॥
फाल्गुन वद्य द्वितीयेसी । सद्गुरु जाहले वैकुंठवासी ।
परी टाळ गोदडी पंचमीसी । निरोप आपुल्यासि हा आला ॥७॥
या करितां आज पंचमी सुदिन । करावें ब्राह्मण संतर्पण ।
मेळवोनियां वैष्णव जन । हरिकीर्तन आरंभा ॥८॥
देहनिर्वाह झाला असता । तरी क्रियाकर्मासि अधिकार होता ।
त्या जगद्गुरुची लीला सर्वथा । नये बोलतां मज लागीं ॥९॥
अभंग ॥ पंडित वैदिक अथवा दशग्रंथीं । सरी न पावती तुकयाची ॥१॥
शास्त्रेंही पुराणें गीता नित्य नेम । वाचितां तें वर्म न कळे तयां ॥२॥
मागें कवीश्वर झालें थोर थोर । कोणें कलेवर नेलें सांगा ॥३॥
म्हणे रामेश्वर सकळिकां पूसोनी । गेला तो विमानीं बैसोनीयां ॥४॥
ओव्या ॥ जे कां अनावर वैष्णवी माया । ते सर्वथा बाधूं न शके तुक्या ।
देहींच विदेहत्व पावोनियां । केली काया ब्रह्मरुप ॥२१०॥
जो मृत्यु लोकांत साचार । तुका नामयाचा अवतार ।
जनासि दाखवोनि लीला सत्वर । केला जीर्णोद्धार भक्ति पंथ ॥११॥
ऐसें बोलतां रामेश्वर । संत गर्जती जयजयकार ।
फाल्गुन वद्य पंचमीस साचार । उत्साह थोर आरंभिला ॥१२॥
मिष्टांन्ने करोनि नाना रीतीं । देवळीं बैसविल्या द्विज पंक्ती ।
पूजा उपचार करोनि प्रीतीं । भोजनें त्यांप्रती घातलीं ॥१३॥
पंचमी षष्टीपर्यंत । कीर्तन करिती वैष्णव भक्त ।
मग सप्तमीस झालें लळित । आनंदयुक्त ते समयीं ॥१४॥
महादेव विठोबा नामाभिधान । हे तुक्यासि पुत्र दोघेजण ।
कांता गरोदर होती जाण । नवमास पूर्ण ते झाले ॥१५॥
मग भक्तिज्ञान वैराग्य पुतळा । अवलीसि सगुण पुत्र झाला ।
नारायण नाम ठेविलें त्याला । आनंद वाटला संतांसी ॥१६॥
तो दिवसें दिवस झाला थोर । दर्शानासि आला शिवाजी नृपवर ।
गांव मोकासे दीधले चार । मग बांधिलें शिखर विठोबाचें ॥१७॥
धन संपदा येतां बरी । वैराग्य जाहलें ते अवसरीं ।
घर लुटवी विप्रांकरीं । द्वारकापुरी मग गेले ॥१८॥
कांता पुत्रांचा करोनि त्याग । महायात्रेसि गेले मग ।
अकरा कावडी आणूनि निजांगें । रामेश्वर सांग पूजिला ॥१९॥
तुक्याचे अभंग साचार । बहुत केलें पाठांतर ।
नारायण बाबा वैष्णव वीर । कीर्तन गजर करीतसे ॥१२०॥
महादेव विठोबा वडील निश्चिती । परी ते तयाचे आज्ञेत असती ।
परी तुक्याचे बरें निश्चिती । पडली महंती यांजकडे ॥२१॥
तुकाराम तों स्वदेहासीं । झाले असती वैकुंठवासी ।
परी अद्यापि दर्शन सायासीं । देती भाविकांसी निजकृपें ॥२२॥
प्रथमारंभा माजी जाण । करुणा भाकिली कान्हयानें ।
तयासि स्वप्नीं दीधलें दर्शन । निजकृपेनें आपुल्या ॥२३॥
आणिक कानडा वाणी लिंगाईत । सुदऊंबर्यामाजी होता राहात ।
त्याणे तुक्याची सेवा केली बहुत । संसारीं विरक्त होऊनियां ॥२४॥
गबासेट त्याचें नामाभिधान । परम सुशील असे जाण ।
प्रपंच व्यवहार सर्व टाकून । सत्संग तेणें धरियेला ॥२५॥
मग एकांत समयीं एके दिनीं । तुकयासि विनवी कर जोडोनी ।
म्हणे माझ्या अंतसमयीं कृपें करोनी । दर्शन स्वामींनीं देईजे ॥२६॥
देखोनि तयाचा सप्रेम भावार्थ । अवश्य म्हणे वैष्णव भक्त ।
मग वैकुंठासि गेलिया देहासहित । निदिध्यास वाणियातें लागला ॥२७॥
एकांतीं संतांसि सांगे गुज । कीं तुकारामानें नेम केला मज ।
कीं अंतःकाळीं भेट देईन तुज । सन्निध काज तें आलें ॥२८॥
कांहीं दिवस लोटतां पाहे । तयाचा आला अंतसमय ।
मग देहूसि मनुष्य लवलाहें । पाठवित आहे सत्वर ॥२९॥
रामेश्वर भट थोर ब्राह्मण । तुक्याचा सहोदर कान्हया जाण ।
धाकटा पुत्र नारायण । इतुक्यांस घेऊन येतसे ॥१३०॥
आसनीं बैसवोनि वैष्णववीर । पूजा केली सर्वोपचारें ।
तों तुकाराम तेथें आले सत्वर । वाणी नमस्कार करितसे ॥३१॥
बुका लावूनि आपुल्या करें । कंठीं पुष्पाचा घातला हार ।
म्हणें कृपा करोनि पतितावर । दर्शन साचार दीधलें ॥३२॥
ऐशा स्वमुखें बोलतां गोष्टीं । ऐकोनि लोकास आश्चर्य पोटीं ।
परी वाणियानें हार घातला कंठीं । तो सकळांचे दृष्टीं दिसतसे ॥३३॥
भिंती काष्ठाचा आधार । सर्वथा नसतां अधांत्रीं दिसतो हार ।
वैष्णवीं केला जयजयकार । नामघोष गजर तेधवां ॥३४॥
विठ्ठल स्मरण करितां जाण । मग देह सोडिला तयानें ।
अवघेचि म्हणती धन धन्य । लाधले दर्शन तुक्याचें ॥३५॥
जैसे रामकृष्णादि अवतार जाण । संपले ऐसें पुराणीं वचन ।
परी भक्तांसि साक्षात देती दर्शन । रुप सगुण धरोनियां ॥३६॥
तेवीं तुकाराम गेलें वैकुंठासीं । हे लीला दाखविली जनासी ।
परी दर्शन होतसे भाविकांसी । साक्षी बहुतांसी हे आली ॥३७॥
निळोबा गोसांवी पिंपळनेरकर । आणिक बहिणाबाई गंगाधर ।
यांसि स्वप्नी येऊनि वैष्णववीर । अनुग्रह साचार दीधला ॥३८॥
तो लीलावतारी विश्वसखा । सद्गुरु आम्हांसि जोडला तुका ।
हृदस्थ सर्वदा राहोनि देखा । ग्रंथ पीठिका उभारिली ॥३९॥
अहो भक्तलीलामृत ग्रंथ सुंदर । हाचि पूर्णिमेचा निशाकर ।
भाविक चकोर लक्षूनि सत्वर । अमृत तुषार सेविती ॥४०॥
कुबुद्धि विकल्पि तस्करांस । नावडे याचा दिव्य प्रकाश ।
म्हणवोनि द्वेषें निंदिती यास । नाहीं विश्वास अंतरीं ॥४१॥
दुरिताचा अंकुर विकल्प जाण । तेणें नाडिलें बहुताकारणें ।
जरी पदरी सांचलें असले पुण्य । तरी विश्वास तेणें ठसावें ॥४२॥
भक्तलीलामृताचे भोक्ते । संतसज्जन प्रेमळ भक्त ।
जो अनाथ बंधु रुक्मिणीकांत । त्यांजवळ तिष्ठत सर्वदा ॥४३॥
बुद्धिमतीसि उन्मेष लहरी । हृदयस्थ बैसोनि देतसे हरी ।
महीपतीसि करोनि निमित्तधारी । ग्रंथ विस्तारी वाढविला ॥४४॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविकभक्त । चाळिसावा अध्याय रसाळ हा ॥२४५॥
अ० ४०॥ ओ० २४५॥अभंग ५४॥एवंसंख्या २९९॥