श्रीगणेशाय नमः ।
जय अनंतशायी श्रीहरी । मी याचकपणें तुझें द्वारीं ।
इच्छा धरिली अंतरीं । तें सांगतों अवधारी पांडुरंगा ॥१॥
तुझे निज भक्त रुक्मिणीपती । त्यांची सर्वदा असावी संगती ।
हेचि आशा धरिली चित्तीं । तरी मनोरथ श्रीपती पुरवीं कां ॥२॥
जे पंढरीस जाती वारकरी । मी पशु होईन त्यांच्या घरीं ।
मग पाठीवरी वाहोनि शिदोरी । तुझें द्वारीं आणितील ॥३॥
पंढरी क्षेत्रामाजी जाण । होईना सांडवा पाषाण ।
मग लागतील संतांचें चरण । पवित्रपणें हो काय ॥४॥
जरी मग घालिसी मनुष्य देहीं । तरी पिसेंपण करुनि ठेवीं ।
तेणेंचि निर्विघ्न सर्वदाही । चरण जीवीं आठवीन ॥५॥
नको ज्ञान व्युत्पन्नता । नको लोकीं देऊं मान्यता ।
तुझे ठायीं वाटेल ममता । हें पंढरीनाथा मज द्यावें ॥६॥
अभेद भक्त जे प्रिय तुज । त्यांचीं चरित्रें आवडती मज ।
तरी आठवण देऊनि गरुडध्वज । चित्तीं उमज पाडावा ॥७॥
मागिले अध्यायीं कथा लाघव । अनामिकाचा सप्रेम भाव ।
त्याचें घरीं जेविला देव । परी विप्रांसी मात्र कळेना ॥८॥
एकनाथ लीलावतारी । चरित्रें दाखवीत नानापरी ।
आणि ब्राह्मणीं कुर्तक काढिला अंतरीं । म्हणती मंत्र साबरी शीकला ॥९॥
महाद्भुत प्रसन्न करोनि त्याणे । एका रुपाची दाखविलीं दोन ।
आम्हांसि लटिके पाडिले त्याणें । धरावया ठिकाण एक नाहीं ॥१०॥
यावरी प्रतिष्ठान नगरांत जाण । एक गृहस्थ भाविक पूर्ण ।
स्नानसंध्या शुचिर्भूत जाण । सत्कर्माचरण करीतसे ॥११॥
पूर्व प्रारब्धें करोनि त्यास । सांपडला होता एक परीस ।
तेणें संतोष होऊनि मानस । सर्व संपत्ती भोगीतसे ॥१२॥
सर्व साहित्य अनुकूल सुखी । ऐसा न दिसेचि ये लोकीं ।
एकमेकांचे देखो देखीं । सावह विवेकी होतसे ॥१३॥
कित्येक दिवस लोटतां जाण । तो पुत्र कांता गेलीं मरोन ।
तेणें उदास जाहलें मन । न पडे चैन सर्वथा ॥१४॥
जेथें खावया नसे अन्न । ते स्थळीं बहु संतान ।
एकीं नवस करितां प्रयत्‍न । रोगिष्ट तान्हें मग होय ॥१५॥
कांता सुंदर मिळाली जर । तरी भ्रतार होतसे हिणवर ।
कोणी तरुण पुरुष थोर । तरी पत्‍नी मरे तयाची ॥१६॥
पुत्र कांता संपत्ति धन । तरी शरीरीं रोग वाढे दारुण ।
उदारापासी न मिळे धन । संपत्तिवान कृपण बहू ॥१७॥
शरीर सुंदर लाधले जर । तरी अल्पायुषी असे तो नर ।
स्वधर्मीं राजा तो साचार । दिवस फार वांचेना ॥१८॥
दान द्यावयाची इच्छा मानसीं । तरी सत्पात्र सुशील नाढळेचि त्यासी ।
कर्माची गति विचित्र ऐसी । अनुभव सर्वांसी विदित ॥१९॥
द्वैत प्रारब्धें करोनि निश्चितीं । परीस लाधला गृहस्थाप्रती ।
तो कांता परिवार निमोनि जाती । खेद चित्तीं बहु जाहला ॥२०॥
देखोनि संसार विटंबना । उदास वाटले त्याच्या मना ।
म्हणे आतां जावें तीर्थाटणा । ऐसी वासना धरियेली ॥२१॥
मग चित्तीं विचार करीतसे पाहीं । परीस ठेवावा कवणे ठायीं ।
विश्वासुक कोणी दिसत नाहीं । मग नाथाचें गृहीं तो आला ॥२२॥
एकांतसमय पाहोनि जाण । सद्भावें साष्टांग केलें नमन ।
म्हणे महायात्रेसि जावया कारणें । हेत निज मनीं धरियेला ॥२३॥
अमूल्य वस्तु मजपाशीं । जतन कोण करील तिसीं ।
तुम्ही सद्भक्‍त तपोराशी । एक विश्वासी दिसतसां ॥२४॥
ऐसें वचन ऐकोनि पाहे । श्रीनाथ उत्तर देत काय ।
जे स्थळीं विश्वास तुमचा आहे । तेथेंचि लवलाहें ठेविजे ॥२५॥
ऐसें अभय होतांचि निश्चितीं । गृहस्थें परीस दीधला हातीं ।
देखूनि आश्चर्य वाटलें चित्तीं । मग काय बोलती त्याजलागीं ॥२६॥
हा तरी पाषाण दिसताहे । आणि अमूल्य वस्तु म्हणता हे ।
या माजी सद्गुण असे काय । तरी तो लवलाहें सांगिजे ॥२७॥
गृहस्थें लोखंड घेऊनि हातीं । तत्काळ लाविलें तया प्रती ।
तंव ते कांचन जाहलें सत्वरगती । म्हणे परीस निश्चितीं हा असे ॥२८॥
महायात्रेहूनि आलिया सहज । मागुतीं द्यावा माझा मज ।
तुम्हां प्रसन्न गरुडध्वज । नसेचि काज पैं याचें ॥२९॥
मग सिंहासनाखालीं निश्चित । श्रीनाथें परीस टाकिला हातें ।
मग नमस्कार करुनि निश्चित । गेला त्वरित यात्रेसी ॥३०॥
अमुल्य परीस ठेवावा जतन । हें एकनाथासि नाहीं स्मरण ।
जैसा सागरावरी वर्षला घन । तरी चाड कोण तयासि ॥३१॥
ना तरी सतेज परिपूर्ण गभस्ती । तो दृष्टीस न पाहे दीपकज्योती ।
जयासि अमृत लाधलें हातीं । मग तो वनस्पति न पाहे ॥३२॥
तेवीं प्राप्त पुरुष एकनाथ जाण । तयासि सारिखें सोनें शेण ।
परीस ठेवावा करुनि जतन । चित्तीं स्मरण हें नसे ॥३३॥
एक संवत्सर लोटतां जान । गृहस्थ आला यात्रा करुन ।
आधीं श्रीनाथासि करुनि नमन । निज प्रीतींनें भेटला ॥३४॥
यात्रा जाहली यथास्थित । पुसिला सकळ वृत्तांत ।
न भागता देतील वस्तूतें । ऐसें चित्तांत तयाच्या ॥३५॥
ऐसें संकल्पोनि द्विजवर । निवांत बैसला घटिका चार ।
परी श्रीनाथासि अणुमात्र । स्मरण साचार नसेची ॥३६॥
गृहस्थ म्हणे आपुलें मनीं । प्रथम भेट आजिचे दिनीं ।
यास्तव अनमान केला यांनीं । तरी उदयीक येऊन पाहावें ॥३७॥
ऐसें म्हणोनि त्या अवसरा । ब्राह्मण गेला आपुल्या घरां ।
परी चैन न पडे त्याचिया अंतरां । म्हणे परिणाम बरा दिसेना ॥३८॥
निष्काम वीतरागी देखोनियां । वास्तव वस्तु दीधली तया ।
परतोनि माझी मज द्यावया । अनमान कासया करितसे ॥३९॥
ऐसी कल्पना आणोनि चित्तीं । तळमळ करीत अहोरात्रीं ।
मग उदया येतांचि गभस्ती । प्रातःस्नान निश्चितीं सारिलें ॥४०॥
श्रीनाथ करितां देवतार्चन । येऊनि तयांसि केलें नमन ।
पुसिलें तयासि आद्यंत वर्तमान । तितुकें निवेदन करितसे ॥४१॥
परी परीस द्यावा ऐसी मात । कदापि न करी एकनाथ ।
गृहस्थ निर्भीड होऊनि त्वरित । आठव तयां दीधला ॥४२॥
तेव्हां श्रीनाथासि जाहलें स्मरण । पुसती ठेविला तो ठिकाण ।
सिंहासना खालीं म्हणवून । स्वहस्तें करुन दाखवी ॥४३॥
उभयतां धुंडिती सायासें । परी परिस गोटा तेथें नसे ।
निर्माल्य सांचविती पंधरा दिवस । मग हरिदिनीस टाकिती ॥४४॥
एकनाथ म्हणती ब्राह्मणास । निर्माल्य सारितां गेला परीस ।
ऐकोनि नाथाच्या वचनास । धकधक चित्तांस लागली ॥४५॥
म्हणे परीसाची आशा धरोनि जाण । घरासि मी आलों परतोन ।
दारापुत्र नव्हतें बंधन । व्याकुळ मन होतसे ॥४६॥
तयासवें घेऊनि त्वरित । श्रीनाथ गेले गंगेत ।
परीस पडिला असेल तेथें । चला त्वरित पाहूं आतां ॥४७॥
श्रीनाथ तयासि आश्वासित । म्हणती निर्माल्य टाकिला गंगेंत ।
मग उभे ठाकूनि उदकांत । खडे पांच सात उचलिले ॥४८॥
गृहस्थासि म्हणती ते समयीं । आपुला परीस वोळखूनि घेयी ।
लोहाचे कुटके त्याचे संग्रहीं । ते लावूनि ते समयीं पाहतसे ॥४९॥
तो तितुके गोटे जाहले परीस । विस्मय वाटला मनास ।
इतुकेही असावे आपणास । चित्तीं अभिलाष वरियेला ॥५०॥
श्रीनाथ आज्ञापिती तयास । वोळखून एक घेई परीस ।
वरकड अर्पितों गंगेस । जतन होतसे तया ठायीं ॥५१॥
गृहस्थें एक घेतला त्यांतून । वरकड गंगेंत दीधले टाकून ।
मग नाथें करोनि स्नान । आले परतोन मंदिरां ॥५२॥
श्रीनाथ ऐश्वर्य वाणितां प्रीती । कुंठित होतसे कवीची मती ।
तेथें श्रुति वदल्या नेति नेती । मशक महीपती काय तेथें ॥५३॥
करावयासि विश्वोद्धार । श्रीविष्णूनें घेतला अवतार ।
लोक संग्रहार्थ साचार । सत्कर्म आचरे निजनिष्ठा ॥५४॥
पंचपंच उषःकाळीं उठोनि जाण । शौच विधि मुखमार्जन ।
मग गंगातीरी करोनि स्नान । देत अर्घ्यदान सूर्यासी ॥५५॥
नित्य नेम सारोनि निश्चितीं । अर्चनीं पूजीत पांडुरंग मूर्ती ।
धूपदीप एकारती । मंगळ आरती होतसे ॥५६॥
यावरी पुराण श्रवण । अर्थ अन्वयार्थ बोलणें ।
गंगेंसि जाऊनि पितृतर्पण । निजप्रीतीनें करितसे ॥५७॥
घरीं सदावर्त असे निश्चित । ब्राह्मण पूजनीं अत्यंत प्रीत ।
आवडीनें तीर्थ प्राशन करीत । संतोष चित्तीं मग होय ॥५८॥
ब्राह्मण भोजन झालिया जाण । युक्त आहार सेविती आपण ।
भागवतीं टीका श्रीधरी जाण । चतुर्थ प्रहरीं आपण वाचिती ॥५९॥
अस्तमानासि जाताम गभस्ती । मग गंगेसि जाऊनि संध्या करिती ।
मग येऊनि सदनाप्रती । धूपारती होतसे ॥६०॥
टाळविणे मृदंग सुस्वर । रात्रीं होतसे कीर्तन गजर ।
भाविक लोक येऊनि फार । श्रवणासि सादर बैसती ॥६१॥
रामकृष्णादि चरित्रें अनेक । स्वमुखें वर्णीतसे प्रेमसुख ।
आबालवृद्ध जे कां भाविक । स्वानंद सुखें डोलती ॥६२॥
यथाविधि अर्चन पूजन । रात्रीं होतसे हरि कीर्तन ।
सर्वकाळ नामस्मरण । तेणें जगज्जीवन संतुष्टला ॥६३॥
एकनाथाची देखोनि सेवा । अतिभार पडला देवाधिदेवा ।
म्हणे याचें उत्तीर्ण होई न केव्हां । आवडी केशवा हे बहू ॥६४॥
मग ब्राह्मणाचें रुप धरोनि कृष्ण । सत्वर चालिला द्वारकेहून ।
मग पावले प्रतिष्ठान । केलें स्नान गंगातीरीं ॥६५॥
मग एका जनार्दनाचें घरीं । जाऊनि राहिले उभे हरी ।
सद्भावें तयासि नमस्कारी । म्हणे सेवेसि निर्धारीं मी आलों ॥६६॥
विष्णुअर्चन ब्राह्मणसेवा । तूं करितोसि भक्‍ति वैष्णवा ।
तुझा समागम अखंड व्हावा । आवडी जीवा हे बहुत ॥६७॥
मी संताचें दास्यत्व जन्मापासून । करीत असे निज प्रीतीनें ।
कांहीं न मागेंचि वेतन । पोटभर अन्न इच्छितसें ॥६८॥
घोंगडें वस्त्र उदर प्रवृत्ती । यावीण इच्छा नसे चित्तीं ।
सर्वकाळ असावी सत्संगती । ऐसें श्रीपती बोलिले ॥६९॥
परी ईश्वरीं माया अनिवार । एकनाथ नोळखे इंदिरावर ।
म्हणती तुमचें कोणतें नगर । कुटुंब परिवार काय असे ॥७०॥
कोणती शाखा तुमची जाण । काय देहासि नामाभिधान ।
एकनाथाचा ऐकोनि प्रश्न । जगज्जीवन काय म्हणे ॥७१॥
माझा मीच एकला असें । दारापुत्र नाहींच पाश ।
कृष्ण श्रीखंडयानाम देहास । सर्वत्र देश धुंडितों ॥७२॥
ऋग्वेदी ब्राह्मण मी निश्चिती । चित्त रमलें तेथेंचि वस्ती ।
तुझे सेवेची धरिली आर्ती । रुक्मिणपती म्हणतसे ॥७३॥
यावरी एकनाथ काय बोलत । तुमचे सेवेची नसेचि आर्त ।
अन्नवस्त्र सेवूनि येथ । सुखें परमार्थ साधावा ॥७४॥
ऐकूनि नाथाची अमृतवाणी । काय म्हणतसे कैवल्यदानी ।
कष्टार्जित अन्न सेवूनी । तुमचें सदनीं राहतों ॥७५॥
उगाचि बैसोनि जेविलों जर । तें हें देह नश्वर ।
कांहीं घडावा परोपकार । सार्थक थोर होय तेणें ॥७७॥
ऐसें म्हणोनि लवड सवडी । खांद्यावरी घेतली कावडी ।
गंगोदक भरोनि तांतडी । रांजण वाढी जगदात्मा ॥७८॥
जो कां ब्रह्मादिकांसि पूज्यमान । शिवादिक वंदिती ज्याचे चरण ।
तो लीला नाटकी जगज्जीवन । ब्राह्मण जन झाला कीं ॥७९॥
ज्याची कीर्ति वर्णितां चोखडी । श्रुति पुराणें जाहलीं वेडीं ।
तो ब्राह्मणांचीं उछिष्टें सावडीं । अभिनव गोडी सेवेची ॥८०॥
क्षीरसागरीं प्रभाकर बेट । तेथें शेषशयनी वैकुंठपेठ ।
तो प्रातःकाळ होतांचि उठे । देहासि कष्ट न मानिता ॥८१॥
अष्टांग योग साधूनि जाण । योगी शिणती जया कारणें ।
तों देवपूजेचीं उपकरणें । सोज्ज्वळ उठोन ठेवीतसे ॥८२॥
सांवळा सुकुमार रुक्मिणीकांत । सायुज्य दानी जगविख्यात ।
तो पडलें काम निजांगें करित । आनंदयुक्त ते समयीं ॥८३॥
ज्याच्या चरणापासूनि निश्चिती । प्रगट झाली भागीरथी ।
तो देवपूजेसि अग्रोदक प्रीतीं । भरोनि श्रीपती ठेवितसे ॥८४॥
अठयांयशी सहस्त्र ऋषिजाण । सद्भावें ज्याचें करिती अर्चन ।
तो साहणेवरी उगाळीत चंदन । संपुष्ट भरोन ठेवितसे ॥८५॥
लक्ष्मीसहित अहर्निशी । अष्टसिद्धी ज्याच्या दासी ।
तो हार गुंफोनि ऋषीकेशी । देवपूजेसी ठेवितसे ॥८६॥
चंद्र सूर्य नक्षत्रराज । ज्याच्या योगें तेजःपुंज ।
तो दीपक सरसावी अधोक्षज । परी मनांत न लाजें सर्वथां ॥८७॥
कृष्णा म्हणोनि हाका मारितां । पुढें सादर दिसे अवचितां ।
कोठेंही अंतर न पडे सर्वथा । सावधानता सर्वकाळ ॥८८॥
चंदन देत उगाळून । यास्तव म्हणती श्रीखंडया ब्राह्मण ।
नगरवासी सकळजन । आश्चर्य मनें करिताती ॥८९॥
म्हणती एकनाथाचें घरीं । एक ब्राह्मण करितो चाकरी ।
कांहीं वेतन न घेतां पदरीं । अवघी भराभरी करीतसे ॥९०॥
एकनाथासि न कळत । मंदिरांत जाती द्वारकानाथ ।
कांतेसि धंदा करुं लागत । उल्हासयुक्त निजप्रीतीं ॥९१॥
भक्तिभावें भुलला घननीळ । आपुलें ऐश्वर्य विसरोनि सकळ ।
एकनाथाच्या संमुख जवळ । दीनदयाळ तिष्ठतसे ॥९२॥
ऐशी रीतीं जगन्नाथें । द्वादश वर्षे क्रमिलीं तेथें ।
तो नवल वर्तलें अद्भुत । तें परिसा निजभक्त भाविकहो ॥९३॥
द्वारकेमाजी एक ब्राह्मण । अनुष्ठानीं बैसला निज प्रीतीनें ।
सर्वदा करीत नाम स्मरण । साक्षात दर्शन व्हावया ॥९४॥
द्वादश वर्षें लोटलीं ऐसीं । परी साक्षात्कार नव्हेचि त्यासी ।
मग काय करित एके दिवसीं । निर्वाण उपवासी राहिला ॥९५॥
मग स्वप्नीं येऊनि माता रुक्मिणी । तयासि सांगे वर्तमान ।
तुवां व्रत मांडिलें निर्वाण । परी नसेचि कृष्ण याठायीं ॥९६॥
प्रतिष्ठान नगरांत निश्चित । एकनाथनामें अभेद भक्त ।
ते स्थळीं जाऊनि वैकुंठनाथ । सेवा करित तयाची ॥९७॥
कृष्ण श्रीखंडया चक्रपाणी । होऊनि कावडीनें वाहातसे पाणी ।
गंधही देतसे उगाळूनी । ब्राह्मण सेवनीं सादर ॥९८॥
तरी तुवां प्रतिष्ठानासि जावें त्वरित । तेथें भेटेल श्रीकृष्णनाथ ।
ऐसा देखोनि दृष्टांत । ब्राह्मण जागृत जाहला ॥९९॥
चित्तीं विचारोनि आपण । म्हणे रखुमाईनें सांगीतली खूण ।
मग प्रतिष्ठानासि येऊनि त्वरेनें । गंगास्नान पै केलें ॥१००॥
तों कावडी घेऊनि खांद्यावरी । श्रीखंडया पातला गोदातीरीं ।
त्याणें ब्राह्मणासि वोळखिलें सत्वरी । म्हणे हा ऋणकरी कां आला ॥१॥
मी आपणा योग्य योजूनि स्थळ । सुखें कंठीत होतों काळ ।
रुक्मिणीनें बोभाट केला सकळ । यासि तत्काळ पाठविलें ॥२॥
ऐसें म्हणोनि द्वारकापती । परम संकोचलें चित्तीं ।
मग घागरी भरोनि सत्वरगती । सदनाप्रती गेले ॥३॥
जावोनियां देवघरांत । बैसले गंध उगाळित ।
तों ब्राह्मण घर पुसत पुसत । आला वाडियांत नाथाच्या ॥४॥
श्रीनाथें देखोनि द्विजवर । सद्भावें केला नमस्कार ।
आलिंगन देवोनि परस्परें । भेटले साचार ते समयीं ॥५॥
बैसावयासि देऊनि आसन । नाथें पुसिलें वर्तमान ।
कोठूनि जाहलें जी आगमन । उद्योग कोण तो सांगा ॥६॥
ब्राह्मणें नमस्कार करोनि प्रीतीं । वृत्तांत निवेदीत तयाप्रतीं ।
म्हणे मी द्वारकेसि जाऊनि निश्चिती । श्रीकृष्ण मूर्ती आराधिली ॥७॥
साक्षात व्हावें सगुण दर्शन । यास्तव ते स्थळीं केलें अनुष्ठान ।
तों रुक्मिणीनें दाखविलें स्वप्न । कीं गेला श्रीकृष्ण पैठणीं ॥८॥
तेथें एकनाथ प्रेमळ भक्त । त्याचें घरीं सेवा करीत ।
ऐसा देखोनि दृष्टांत । आलों त्वरित या ठायीं ॥९॥
त्याचें दर्शन करावें सत्वर । म्हणोनि लोटला चरणावर ।
श्रीनाथाचें विस्मित अंतर । मग काय उत्तर बोलती ॥११०॥
अणुरेणुपर्यंत जाण । सदोदित व्यापक असे कृष्ण ।
रितें स्थळ त्याज वांचोन । असे कोण तें सांग ॥११॥
ब्राह्मण म्हणे एकनाथा । ब्रह्मज्ञान नावडे सर्वथा ।
कृष्ण श्रीखंडया ब्राह्मण तत्वतां । मजला आता दाखवीं ॥१२॥
तुझा प्रेमा भक्त वैष्णवा । जाणोनि अतिभार पडिला देवा ।
बारा वरुषें करितसे सेवा । पार दैवा नसेची ॥१३॥
ऐकोनि ब्राह्मणाचें वचन । एकनाथाचें विस्मित मन ।
मग उद्धवासि म्हणती प्रीतीनें । कृष्ण ब्राह्मणा पाचारी ॥१४॥
हांका मारितां ते अवसरीं । होते देवाघरांत होते श्रीहरी ।
तत्काळ चतुर्भुज रुप धरीं । शंखचक्र करीं मंडित ॥१५॥
दैदीप्यमान मुगुट घातला जाणा । तेजासि भास्कर दिसे उणा ।
सावळा सुंदर वैकुंठराणा । पाहतांचि मना विश्रांतीं ॥१६॥
दिव्य कुंडलें कानीं तळपती । कंठी कौस्तुभ वैजयंती ।
पीतांबराची सतेज दीप्ती । पाहतां झांकती नेत्रपाती ॥१७॥
पायीं नेपुरें वांकी तोडर । गंधानें माखलें असती दोन्हीं कर ।
देवद्वारी उभा जगदीश्वर । देखतांचि द्विजवर धावला ॥१८॥
तत्वर मिठी घालूनि पायीं । प्रेमे भेटला लवलाहीं ।
एकनाथासि अनुताप जीवीं । म्हणे शेषशायीं कष्टविला ॥१९॥
देवासि देऊनि अलिंगन । म्हणे श्रीहरि हें उचित कोण ।
निजांगे होऊनि ब्राह्मण । कष्ट संपूर्ण त्वां केलें ॥१२०॥
तुझा महिमा वर्णितां देवा । निजांगे श्रमला चक्षुःश्रवा ।
ठक पडिले कमळोद्भवा । अमुचा केवा तो किती ॥२१॥
तूं पतितपावन पाही । तोडर बांधिला असे पायीं ।
तें असत्य न व्हावें कल्पांतीही । अनुभव जीवीं मज आला ॥२२॥
ऐसी एकनाथाने करोनि स्तुति । नमस्कारित पुढत पुढती ।
तंव नाथासि म्हणे रुक्मिणीपती । धन्य सद्भक्ती पैं तुझी ॥२३॥
मागे विठ्ठरुप धरोनि निश्चित । द्वादश वर्षे धरिले ध्‍रुपद ।
मग केशवरुपें श्रवण भागवत । केलें समस्त तुझीया मुखें ॥२४॥
ऐसीं चोवीस वर्षे निश्चित । आम्हीं मागे कंठिली येथ ।
परी तें तुजला नव्हते श्रुत । ऐसे बोलत जगदात्मा ॥२५॥
एकनाथ म्हणे जगज्जीवना । विश्वव्यापका भक्तभूषणा ।
तुझें कर्तृत्व मनमोहना । विरंचीसि खुणा न कळती ॥२६॥
इतुका संवाद होतां सत्वरी । अंतर्धान पावले श्रीहरी ।
ब्राह्मण नाथाचे चरण धरी । म्हणे धन्य संसारीं तूं एक ॥२७॥
तों नाथा म्हणती विप्राकारणें । जवळ साक्षात असतां कृष्ण ।
आम्हीं नोळखूं त्याजलागून । आजि साक्षात दर्शन त्वां केलें ॥२८॥
तपस्वी आनंदयुक्त मनें । नाथपंक्तीसि करी भोजन ।
कित्येक दिवस तेथें । श्रीहरि कीर्तन ऐकतसे ॥२९॥
विष्णु अर्चन पुराण श्रवण । नित्य घडतसे गंगास्नान ।
श्रीनाथ साक्षात कृष्ण । सद्भावपूर्ण बाणला ॥१३०॥
आणिक चरित्र रसाळ गहन । सादर ऐका भाविक जन ।
एकदां करितां कीर्तन । श्रोते सज्जन पातले ॥३१॥
बहुत मिळाले नारीनर । वाडियांत दाटी जाहली फार ।
नामस्मरणें करिताति गजर । नादे अंबर कोंदले ॥३२॥
जयजयकारें पिटिली टाळी । आनंदली भक्त मंडळी ।
गुप्तरुपें तये केलीं । सुरवर निराळी पातले ॥३३॥
कृष्णा विष्णु मेघश्यामा । अच्युता अनंता पुरुषोत्तमा ।
बळि बंधना त्रिविक्रमा । विजयी राम रघुपती ॥३४॥
ऐसी नामें प्रेमभरीत । एकनाथ कीर्तनीं उच्चारित ।
वायुरुपीं जडलें चित्त । देहभान किंचित असेना ॥३५॥
ऐशा कीर्तनीं साचार । येउनि बैसले चौघे तस्कर ।
म्हणती मनुष्य उठोंनि गेलियावर । मग आपुला व्यवहार करावा ॥३६॥
ऐसी त्यांची कृत्रिम बुद्धी । कोणासि नकळेचि त्रिशुद्धी ।
कीर्तन समाप्तीची अवधी । तेव्हां दुर्बुद्धी लपालें ॥३७॥
तेव्हां उजळोनि मंगळ आरती । ओवाळिला श्रीरुक्मीणीपती ।
श्रोतयांसि वांटिल्या खिरापती । मग ते जाती स्वगृहा ॥३८॥
भिंतीआड लपोनि तस्कर । उगेचि बैसले घटिका चार ।
उद्धवें आडकोनि महाद्वार । निद्रा सत्वर मग केली ॥३९॥
श्रीनाथ बैसोनि सहजासनीं । हातीं घेतली असे स्मरणी ।
निद्रा आळस नयेचि मनी । स्वानंद जीवनी तृप्त सदा ॥१४०॥
उद्धव आणि गिरिजाबायी । निद्रित जाहलीं ते समयीं ।
तस्कर शिरोनि मजगृही । वस्तु लवलाही विलोकिती ॥४१॥
कौतुक करी पंढरीनाथ । श्रोते परिसोत भाग्यवंत ।
तस्कर आंधळे जाहलें समस्त । नेत्रीं किंचित दिसेना ॥४२॥
दीपक जळतो मंदिरांत । परी तयासि अणुमात्र न दिसे तेथें ।
एकमेकांसि गुजगुज करित । कैसी परी आतां करावी ॥४३॥
द्वार उंबरा न कळे पायरी । खाट आदळती मस्तकावरी ।
म्हणती हे विपरीत जाहली परी । क्षोभ ईश्वरी दिसतसे ॥४४॥
पश्चात्ताप जाहला चित्तांत । म्हणती एकनाथ हा विष्णुभक्त ।
येथें चोरीस आलों निश्चित । यास्तव घात जाहला ॥४५॥
संसार व्यर्थ नेत्राविण । आतां तत्काळ द्यावा प्राण ।
विष्णुदासाचें करिता छळण । रुक्मिणीरमण क्षोभला ॥४६॥
ऐसें बोलोनि परस्परें । वाडियात फिरत असती चोर ।
तों अकस्मात लागले देवघर । नाथासमोर मग आले ॥४७॥
तेव्हांही जाहला चमत्कार । तस्करांचे आले मागुती नेत्र ।
पश्चात्ताप जाहला थोर । सद्भावें नमस्कार घालिती ॥४८॥
श्रीनाथदर्शनाचेनि गुणे । दुर्बुद्धि गेलीं देहांतून ।
मग हात जोडुनि चौघेजण । करिती स्तवन निजप्रीतीं ॥४९॥
तूं साक्षात पांडुरंग मूर्ती । ऐसें नेणोनि आम्ही दुर्मती ।
छळणेसि पातलों सत्वर गती । हा अपराध संगती क्षमा कीजे ॥१५०॥
एकनाथ म्हणती तुम्ही कोण । कशास्तव करितां स्तवन ।
कोणती इच्छा असेल मनें । तेंही कारण सांगिजे ॥५१॥
ते म्हणती आम्ही तस्कर । चोरीस पातलों साचार ।
वस्तु धुंडूनि पाहतां सत्वर । तो नेत्रीं अणुमात्र दिसेना ॥५२॥
वेडे होऊनियां समस्त । फिरलों अवघिया वाडियांत ।
महादोष घडला निश्चित । म्हणोनि प्रचीत हे आली ॥५३॥
ऐशा रीतीं वदतां तस्कर । ऐकोनि शांति दयासागर ।
द्रवलें नाथांचें निज अंतर । म्हणती श्रम थोर तुम्हां झाले ॥५४॥
आशावंत होऊनि मनीं । येथें आलेति आमुचें सदनीं ।
विमुख न जावें ये क्षणीं । म्हणवोनि विनवणी करीतसें ॥५५॥
मग भांडारगृहीं नेऊनियां । सकळ वस्तु दाखविल्या तयां ।
म्हणें जें मानेल चित्तां तुमचिया । तेंचि लवलाह्या नेयिजे ॥५६॥
आपुलें सत्कर्म आचरतां पाहीं । तुम्हांसि दोष सर्वथा नाहीं ।
शांति क्षमा धरोनि जीवीं । हें विहित सर्वही आमुचें ॥५७॥
देखोनि श्रीनाथाची शांती । तस्करांसि बोध ठसावा चित्तीं ।
वस्तूंसि अभिलाष न करिती । प्रसाद इच्छिती उदरार्थ ॥५८॥
मग उद्धव आणि गिरिजाबायी । जागृत केलीं ते समयीं ।
म्हणती पाक निष्पत्ति लवलाहीं । येचि समयीं करा आतां ॥५९॥
आज्ञा करितांचि एकनाथ । स्वयंपाक करिती अति त्वरित ।
तस्करांसि वाढोनि आपुल्या हातें । आवडीं जेववित निजप्रीतीं ॥१६०॥
जैसे संसारिक लोक पाहीं । आदरें पूजिती व्याही जांवयी ।
तैसेंचि तस्कर मानूनि जीवीं । आग्रहें तिहीं जेवविले ॥६१॥
विडे करोनि हातें आपुल्या । तयासि दीधले एकनाथें ।
मग तयांसि बोळविलें त्वरित । सन्मानीत हातें आपुल्या ॥६२॥
चोरी कर्म तैं पासुनी । टाकूनि दीधलें तस्करांनीं ।
परम सद्भाव धरोनि मनीं । श्रीहरि भजनीं लागले ॥६३॥
श्रीनाथाची ऐसी स्थित । विश्वचि मानी आत्मवत ।
शत्रु मित्र समसमान भावित । करणी अद्भुत निरुपम ॥६४॥
जो बालण्यासारिखें चाले नर । तो साक्षात ईश्वरी अवतार ।
त्याचेनि दर्शनें साचार । होय उद्धार जीवासी ॥६५॥
श्रवणीं ऐकतां सत्कीर्ती । महा दोष विलया जाती ।
तयासि होय सायुज्य मुक्ती । पुनरावृत्ती असेना ॥६६॥
धन्य प्रतिष्ठान क्षेत्र निश्चित । जे स्थळीं अवतार घेतला एकनाथें ।
सभाग्य लोक तेथ निश्चित । चरित्रें पाहतीं दृष्टीसी ॥६७॥
कोणीएक अत्यंज निर्द्धारी । उदरार्थ करीत होता चोरी ।
बहुत दिवस लोटलियावरी । एक्या अवसरीं धरियेला ॥६८॥
घरधणीयानें वोडूनि त्वरित । तयासि नेलें दिवाणात ।
मारहाण करोनि बहुत । मग तो खोडयांत घातला ॥६९॥
द्रव्य देऊनि नागवण । तयासि सोडविता नसे आन ।
कित्येक दिवस लोटले जाण । खावयासि अन्न मिळेना ॥१७०॥
यास्तव शरीर जाहलें क्षीण । काष्ठवत दिसे लोकांकारणें ।
दों चौ दिवसा जाईल प्राण । यास्तव बंदिवान सोडिला ॥७१॥
खीळ काढूनि सुतारा हातीं । तयासि मुक्त केलें निश्चिती ।
पळोनि जावया नाहीं शक्ती । कोणी न रक्षिती यास्तव ॥७२॥
तंव रात्रि समयाच्या अवसरीं । अनामिक चित्तीं विचार करी ।
खोडा तुटला आहे जोंवरीं । तों जावें लवकरी येथूनियां ॥७३॥
शरीरी चालावया शक्ती नाहीं । कैसें पळावें ये समयीं ।
देवाचें स्मरण आठविलें जीवीं । म्हणे येथूनि सोडवी दयाळा ॥७४॥
मी अनाथ अपराधी केवळ । बंदी पडिलों बहुतकाळ ।
तूं आपले कृपेनें घननीळ । काढीं तत्काळ येथूनियां ॥७५॥
ऐसेंचि चिंतन करितां मनीं । तो कीर्तन गजराची ऐकिली ध्वनी ।
मग खुरडत चालिला तये क्षणीं । भय वागवोनि जीवाचें ॥७६॥
हरि कीर्तनाचा ऐकोनि गजर । लोटत जातसे त्या सुमारें ।
तों एकनाथाचें मुक्‍तद्वार । देखिलें साचार दृष्टीसीं ॥७७॥
मग वाडियांत प्रवेशोनि तेव्हां । निवांत बैसला एकेसवा ।
कीर्तन घोष ऐकूनि बरवा । समाधान जीवा वाटलें ॥७८॥
वक्‍तृत्व ऐकतां नाथाचें । तनु मन वेधलें श्रोतयांचें ।
धन्य धन्य म्हणती अवघे वाचे । विश्रांतिचें स्थळ हेंची ॥७९॥
दोन प्रहर लोटतां राती । मग उजळली मंगळ आरती ।
जयजयकारें भक्त गर्जती । नमस्कार करिती श्रीनाथा ॥१८०॥
प्रसाद घेऊनि खिरापत । लोक घरासि गेले समस्त ।
उद्धवें दारवटा आडकिला हातें । अनामिकातें न देखतां ॥८१॥
सच्छिष्य साधक गिरिजाबायी । निद्रित जाहली ते समयीं ।
नाथ आसनीं बैसोनि पाहीं । सहज ते ठायीं विलोकिती ॥८२॥
सन्निध येऊनि जंव पाहत । तों प्रेतवत प्राणी परी जिवंत ।
शरीरीं किंचित नसेचि शक्‍त । ऐसा अंगणांत देखिला ॥८३॥
दयेनें द्रवला करुणाकर । तयासि पुसतां न बोले उत्तर ।
मग हात नेऊनि मुखावर । खुणेनें सत्वर सांगीतलें ॥८४॥
श्रीनाथासि कळलें अंतर । म्हणे हा प्राणी क्षुधातुर ।
घरांत जावोनि सत्वर। पत्‍नीसि साचार उठविलें ॥८५॥
गिरिजाबायी ते समयीं । सद्भावें मस्तक ठेवी पायीं ।
म्हणे काय आज्ञा ते सांगावी । ऐकोनि विदेही काय म्हणे ॥८६॥
व्याधिस्थ प्राणी क्षुधातुर एक । आपुले अंगणीं बैसला देख ।
तरी पदार्थ होईल तत्काळिक । तोचि सम्यक करी आतां ॥८७॥
आज्ञा होतांचि ते समयीं । चूल पेटविली लवलाहीं ।
बोटवे गहुले होते कांहीं । सिद्ध ते ठायी मग केले ॥८८॥
दूध साकर तयांत । कालवोनि आली अंगणांत ।
श्रीनाथे तेव्हां आपुल्या हातें । पात्रीं तयातें वाढिलें ॥८९॥
बहुत दिवसांचा क्षुधित जाण । बहुत भक्षितां पावेल मरण ।
यास्तव परिमित घातले भोजन । निज प्रीतीनें आपल्या ॥१९०॥
मृत्तीका पात्री देऊनि जीवन । तयासि करवी प्राशन ।
अन्नमय त्याचे परतले प्राण । मग तो बंदिवान काय म्हणे ॥९१॥
दीनदयाळा अनाथ सखया । धन्य धन्य देखिली तुझी सत्क्रीया ।
मज अनाथासि आपंगोनिया । श्रम लवलाह्या हरिला की ॥९२॥
मी अत्यंज यातीचा महार । पोटा निमित जाहलों तस्कर ।
मग दिवाणांत कळतां साचार । दीधला मार बहु तेव्हां ॥९३॥
शरीर बहुत जाहलें क्षीण । मग त्यांणी काढिलें खोडयातून ।
तुझें ऐकतां हरिकीर्तन । आलों पळोन या ठाया ॥९४॥
ऐकोनि अनामिकाचें उत्तर । श्रीनाथ अश्वासित सत्वर ।
शरींरी शक्‍ति येईल जोंवर । येथें तोंवर असावें ॥९५॥
मग तयालागीं वस्त्रें देऊनी । निद्रा करविली असे गोठणीं ।
श्रीनाथ जावोनि आपुलें सदनीं । नामस्मरणा बैसले ॥९६॥
निद्रेसि मान देऊनि किंचित । प्रातःकाळीं जाहले जागृत ।
गंगेसि स्नान करोनि येत । नित्य नेम समस्त सारिला ॥९७॥
ग्रामाधिकारीयासि सत्वरी । सांगोनि पाठविलें ते अवसरीं ।
कीं तुमचा बंदिवान आमुचें घरीं । आलासे रात्रीं आजिच्या ॥९८॥
अधिकारी देतसे प्रतिवचन । समयें अंगिकार केलिया जाण ।
आम्हांसि न करवें त्याचें दंडण । इतुकें सांगोन पाठवित ॥९९॥
ब्राह्मण भोजन जाहलिया निश्चित । श्रीनाथ तयासि वाढोनि देती ।
रात्रीं कीर्तन ऐकतसे प्रीतीं । शरीरीं शक्ती बहुत आली ॥२००॥
श्रीनाथाचें भक्षिलें अन्न । दुर्बुद्धि गेली देहांतून ।
करुं लागला श्रीहरि भजन । निज प्रीतीनें आपुल्या ॥१॥
पुढिलें अध्यायी कथा सुंदर । वदविता श्रीरुक्मिणीवर ।
महीपति त्याचा अभयकर । प्रसाद उत्तर लिहिलें ग्रंथीं ॥२॥
स्वस्ति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भाविक भक्त । विंशतितम अध्याय रसाळ हा ॥२०३॥अ०॥२०॥ओ० २०३॥