श्रीगणेशाय नमः ।
मनुष्यदेह लाधतां पूर्ण । न ऐके जरी श्रीहरीचे गुण ।
जे संसारांत जाहले निमग्न । तरी पशु समान ते नर ॥१॥
आहार निद्रा मैथुन पाहीं । हे जीवासि प्राप्त सकळ देहीं ।
तेथेंचि रमतां मनुष्यांहीं । तरी सद्भक्ति कांहीं घडेना ॥२॥
दैवें नरदेह लाधला पाहीं । त्याचें सार्थक करावें सर्वांहीं ।
तीर्थयात्रा कराव्या कांहीं । अनुताप जीवीं धरोनियां ॥३॥
आर्ते अर्चावी विष्णुमूर्ती । देहें दंडवत घालावें प्रीतीं ।
नेत्रांनीं पहाव्या संतमूर्ती । श्रवणी सत्कीर्ती ऐकावी ॥४॥
सुखें करावा संसार । त्यांत घडो द्यावा परोपकार ।
तृषाक्रांतासि पाजावें नीर । आणि अन्न व्यवहार क्षुधितासी ॥५॥
प्राणांत वोडवल्याही जाण । असत्य न बोलावें वचन ।
जिव्हेसि सर्वदा नामस्मरण । श्रीरामकृष्ण गोविंद ॥६॥
या वेगळे माझीया जीवीं । आणिक साधन नावडे कांहीं ।
महीपति लागतसे पायीं । तरी उचित देयी पांडुरंगा ॥७॥
मागिले अध्यायीं कथा सुरस । चांगदेवासि जाहला उपदेश ।
मग आज्ञा मागोनि ज्ञानदेवास । वटेश्वरास पातले ॥८॥
मुक्ताबाईची आज्ञा शिरीं । कीं दुसरा देह सत्वर धरीं ।
श्रीपांडुरंगाची उपासना करी । तो आठव अंतरीं जडलासे ॥९॥
मग चांगदेवें येवोनि वटेश्वरीं । कर्पूरगौरासि नमस्कारी ।
पूजाकरोनि सर्वोपचारी । तेथोनि सत्वर निघतसे ॥१०॥
मग तपती तीराहूनि निघत । तोरण माळासि गेले त्वरीत ।
तेथें विष्णु अवतार साक्षात । श्रीगोरक्षनाथ असती ॥११॥
ज्याणी जगदुद्धार करावया लागीं । अवतार घेतला कलियुगीं ।
सर्व सामर्थ्य असोनि अंगीं । फिरे वीतरागी उदास ॥१२॥
आदेश करोनि ते अवसरीं । चांगदेव गोरक्षासि नमस्कारी ।
पूजा केली सर्वोपचारीं । निजप्रीति अंतरीं धरोनियां ॥१३॥
गोरक्ष गुरुची परंपरा । म्हणोनि पूजित त्या अवसरा ।
त्यांनींही आदर केला बरा । म्हणती पातले घरां सिद्धपुरुष ॥१४॥
ऐसा उल्हास धरुनि चित्तीं । चांगदेवाची मांडिली स्तुती ।
म्हणे तुमची देखोनि सप्रेम भक्ती । कैलासपती प्रगटला ॥१५॥
वाटीचा जाहला वटेश्वर । ही सत्कीर्ति कांनीं ऐकिली थोर ।
आणिकहि सिद्धीचा प्रकार । दाविला साचार मृत्युलोकीं ॥१६॥
ऐशापरी करोनि स्तुती । चांगदेवासी गोरक्ष म्हणती ।
काय अपेक्षा असे चित्तीं । ते मजप्रती सांगावी ॥१७॥
कवण्या कार्यालागी येथें । बिजें केलें असे त्वरित ।
तें मज सांगा यथास्थित । चित्तीं द्वैत न धरितां ॥१८॥
गोरक्षनाथें ऐसें पुसतां । चांगदेवें चरणीं ठेविला माथा ।
म्हणे विज्ञापना एक समर्था । सांगतों आतां ऐकावी ॥१९॥
मागें वटेश्वरी साचार । होता सिद्धाईचा भर ।
यात्रा दर्शनासि येतसे फार । कामनि संसार करती जे ॥२०॥
तेथें स्त्री पुरुष दोघे जण । पुत्रकामना मनीं धरुन ।
तीव्र मांडिलें अनुष्ठान । सर्वथा अन्न न सेविती ॥२१॥
त्यांचा निग्रह देखोनि फार । संतुष्ट जाहला वटेश्वर ।
मग मज सांगीतलें श्रीशंकरें । यांचें आर्त्त पुरतें करीं ॥२२॥
ऐसा दृष्टांत देखोनि स्वप्नीं । मग मी बोलिलों त्यांज लागोनी ।
काय इच्छा तुमचें मनीं । ते सत्वर ये क्षणीं सांगीजे ॥२३॥
आजि आज्ञा केली वृषभध्वजें । म्हणोनि संकट पडिलें मज ।
चित्तीं चिंता असेल सहज । तरी ते मज सांगावी ॥२४॥
कोणते स्थळीं तुमची वस्ती । काय व्यवसाय कोणती वृत्ती ।
इच्छितां संतति किंवा संपत्ती । हें मजप्रती सांगावें ॥२५॥
ऐसें ऐकोनि आमुचें उत्तर । मग बोलता झाला द्विजवर ।
म्हणे माझ भाव निरंतर । चरणावर स्वामीच्या ॥२६॥
बाळक अघटित घेतसे अळ । जननी पुरवी तयाचे लळे ।
तैसेचि तुम्ही संत कृपाळ । दीन दयाळ सर्वदा ॥२७॥
आम्हां उभयतांचा हेतु थोर । कीं तुम्हां ऐसा असावा पुत्र ।
मग कुळाचा सकळ उद्धार । होईल साचार तेणेंची ॥२८॥
ऐसी ग्लांती करोनियां फार । उभयतां करिती नमस्कार ।
मग मी प्रसन्न होऊनि सत्वर । दीधला वर त्यांलागीं ॥२९॥
साक्षात विष्णूचा अवतार । गोरक्षनाथ योगेश्वर ।
विचरत असती पृथ्वीवर । जगदुद्धार करावया ॥३०॥
कोणी एके अवसरीं । ते भिक्षेसि येतील तुमचे घरीं ।
पुंगी वाजवितां सत्वरीं । नादा भीतरी प्रगटेना ॥३१॥
तों पर्यंत सावध चित्तीं । कोणी विमुख दवडूं नये अतिथी ।
ऐसें सांगता त्यांजप्रती । ब्राह्मण विनंती करितसे ॥३२॥
म्हणे मज दीधलें अभयदान । त्याचा नियम असे कोण ।
बारा वर्षांनीं येईन लहान होऊन । म्हणून वचन त्यास दीधलें ॥३३॥
ऐसा घेऊनि आमुचा वर । मग घरासि गेला तो द्विजवर ।
तैं पासून निदिध्यास थोर । लागला साचार आमुचा ॥३४॥
नियम केला असे त्यासी । अकरा वर्षे लोटली ऐसी ।
षण्मास उरले अवधीसी । यास्तव स्वामीसी निवेदिलें ॥३५॥
श्रावणमास उत्तम पूर्ण । नागपंचमी बहुत सुदिन ।
स्वामीनीं अगत्य तेथें जाणें । मग प्रगटेन नादीं तेथें ॥३६॥
ऐसें ऐकोनि गोरक्षनाथें । अवश्य म्हणे चांगदेवातें ।
आम्ही येऊनि त्या ठायातें । त्याचे मनोरथ पूर्ण करुं ॥३७॥
ऐसें बोलिले योगेश्वर । तयांसि पुसोनि निघे सत्वर ।
मग पावोनि तापी तीर । श्रीवटेश्वर नमियेला ॥३८॥
मग तेथूनि षण्मासपर्यंत । चांगदेवें देह केला गुप्त ।
योगेश्वराची अघटित स्थित । लीला दाखवित जनातें ॥३९॥
नगरापासूनि समीप देख । नारायण डोहो क्षेत्र एक ।
तेथील मुधोपंत गृहस्थ देख । ग्राम लेखक वृत्ति असे ॥४०॥
यजुर्वेद शाखा निश्चित । ब्राह्मण सुशील असे बहुत ।
पंच महायज्ञ नित्य होत । अन्नदान देत भूतमात्रीं ॥४१॥
धर्मपत्नी पतिव्रता जाण । नामाभिधान असे रुक्मिण ।
चांगदेवाचें लागलें ध्यान । दोघा कारणे सर्वदा ॥४२॥
धंदा करितां दिवसनिशीं । जागृति स्वप्न सुषुप्तीसी ।
चांगदेव दिसे मानसीं । विसर दोघांसी पडेना ॥४३॥
म्हणती आम्हांसी दीधलें वचन । कीं तुमचा पुत्र मी होईन ।
तें कदापि असत्य नव्हेचि जाण । भरंवसा पूर्ण मानसीं ॥४४॥
नियम केला जो आम्हांप्रती । ते सन्निध दिवस आले निश्चितीं ।
कान फडियाची वाट पाहती । म्हणती भिक्षेसी येती कधीं ॥४५॥
ऐसा लोटतां बहुतकाळ । तों नागपंचमी आली जवळ ।
म्हणवोनि जपती सर्वकाळ । तयाचें फळ पाहावया ॥४६॥
चार दिवस लोटतां त्यासीं । तों गोरक्ष पातले भिक्षेसी ।
अलख म्हणवोनि द्वारापासीं । साद अनायासीं घातला ॥४७॥
सुवर्णा ऐसी सुंदर कांती । त्यावरी चर्चिली शुभ्र विभूती ।
दिव्य मुद्रा कानीं तळपती । नयन शोभती आकर्ण ॥४८॥
ऐसें रुप देखोनियां नयनीं । गृह स्वामीण विस्मित मनीं ।
गृहांत जाऊनि ते क्षणीं । भिक्षा आणोनी घालितसे ॥४९॥
तों पूर्वील आठव झाला सत्वर । जो चांगदेवें दीधला वर ।
मग शुद्ध करोनि अंतर । केला नमस्कार गोरक्षा ॥५०॥
मग संतुष्ट होऊनि योगेश्वर । म्हणे तुझा मनोरथ तत्काळ पुरे ।
मग पुंगी घेऊनि आपुल्या करें । नाद सत्वर फुंकिला ॥५१॥
नादब्रह्म मंजुळ ध्वनी । रखुमाई ऐके प्रीती करोनी ।
तों नवल वर्तलें तये क्षणीं । तें सादर श्रवणीं ऐकिजे ॥५२॥
नादासरीसां बाळक । अंगणीं प्रगट जाहला देख ।
बत्तीस लक्षणी सुलक्षणिक । वाटे कौतुक देखतां ॥५३॥
क्षण एक पातली विदेह स्थिती । तों अदृश्य झाले गोरक्षनाथ ।
मुधोपंत बाहेरुन येत । कळला वृत्तांत तयासी ॥५४॥
रखुमाई सांगे त्याज लागुनी । एक अतीत आला होता अंगणीं ।
पुंगी नाद ऐकिला श्रवणीं । तों बाळक नयनीं देखिले ॥५५॥
मागील आठव झाला सत्वर । म्हणती प्रसन्न झाला वटेश्वर ।
चांगदेवें आपणासि दीधला वर । मी होईन पुत्र तुमचा ॥५६॥
तें आज सत्य केलें आपुलें वचन । बाळक घेई उचलोन ।
रखुमाई वोसंगा घेतां जाण । समाधान वाटलें ॥५७॥
आनंद उत्साह मांडिला घरीं । मंगळ वाद्यें वाजती गजरीं ।
सुंठोडे वांटिती घरोघरीं । नवल अंतरीं लोक करिती ॥५८॥
बाळक न्हाणोनिया जाणा । आडवा घेतला असतां तान्हा ।
तों रखुमाई स्तनीं दाटला पान्हा । अद्भुत रचना ईश्वराची ॥५९॥
बाळक सुंदर सभाग्य लक्षण । पाहतांचि डोळ्या होय पारणें ।
पुन्हा अवतरला मरुद्गण । ऐसेंचि जन बोलती ॥६०॥
गणक बोलावूनि ज्योतिषी । जातक पाहिलें तिये दिवसीं ।
दानें वाटिलीं याचकांसी । उल्हास मानसीं धरोनियां ॥६१॥
नगरवासी घरोघर । आनंद उत्सव करितीं थोर ।
म्हणती आमुचें गांवीं साचार । योगेश्वर अवतरला ॥६२॥
बारावे दिवसीं करोनि बारसें । पाळण्यांत घातलें निज पुत्रास ।
चांगदेव नाम ठेविलें त्यास । घुगर्या सर्वांस वांटिल्या ॥६३॥
चांगा वटेश्वरीं अनुष्ठान । करितां लाधले पुत्र ।
चालूं बोलूं शिके सत्वर । स्वरुपीं सुंदर गुणनिधी ॥६५॥
पांचवे वर्षी व्रतबंध केला । गायत्री मंत्र अनुग्रह जाहला ।
मुधोपंतासि आनंद वाटला । उत्साह केला चार दिवस ॥६६॥
भोजन दक्षिणा देऊनि फार । तृप्त केले वैदिक द्विजवर ।
मुलाची प्रज्ञा बहुत थोर । वेदाक्षर पढविती ॥६७॥
सांगतां कुळगुरुसि नलगती कष्ट । अवतार लीला योगभ्रष्ट ।
चार वेदही केले पाठ । शास्त्रें यथेष्ट घोकिलीं ॥६८॥
काव्य व्याकरणीं झाला निपुण । देखूनि आश्चर्य करिती जन ।
थोरथोर विद्वान ब्राह्मण । दर्शना लागोन ते येती ॥६९॥
म्हणती आमुची फेडावया भ्रांती । साक्षात अवतरला प्रजापती ।
मुखोद्गत केल्या सकळ श्रुती । झाला भागवतीं प्रवीण ॥७०॥
एक म्हणती द्वैपायनें । पुन्हा अवतार घेतला जाण ।
ऐसे थोरथोर पंडित येऊन । करिती स्तवन चांगयाचें ॥७१॥
जाणोनिया अवतार मूर्ती । मोहरा होन पुढें ठेविती ।
एक वस्त्रें अळंकार लेवविती । आनंद चित्तीं मायबापां ॥७२॥
मुधोपंतें वटेश्वराकारणें । बांधिलें असे सेवा करुन ।
तें फेडीत असे पुत्रपणें । संपत्तिवान तो झाला ॥७३॥
चौदा विद्या आणि कळा समस्त । पहिलाचि अभ्यास अवगत ।
एकदा अवलोकितां समस्त । मुखोद्गत ते जाहले ॥७४॥
ऐसा देखोनि सद्गुण । अमर्याद आणूनि देती धन ।
चांगयाचा बहुत सन्मान । म्हणती कन्यादान यासि करा ॥७५॥
सुवर्ण मुद्रा सहस्त्र जाणा । देऊनि गृहस्थ वरदक्षिणा ।
लग्न तिथि नेमितां जाणां । परम उल्हास मना वाटला ॥७६॥
देवक प्रतिष्ठा ब्राह्मण भोजन । केलें निर्विघ्नाचें पूजन ।
अंतरपाट धरोनियां जाण । बोलती ब्राह्मण अष्टकें ॥७७॥
ओंपुण्याह म्हणती सत्वर । लागले वाद्यांचे गजर ।
यथाविधीनें सोहळा फार । दिवस चार जाहला ॥७८॥
वधूवरें घेऊनि त्या अवसरा । मुधोपंत पातले घरां ।
बहुत आंदण दीधलें वरा । देखोनी अंतरीं उल्हास ॥७९॥
पूर्वजन्मीं सुकृत केलें थोर । पोटासीं आला योगेश्वर ।
त्याच्या योगें साचार । संपदा फार पातली ॥८०॥
त्रिकाळ स्नान संध्या निश्चित । यथाविधि नित्य करीत ।
घरीं स्मार्ताग्नि सिद्ध होता । अतिथी पूजित प्रीतीने ॥८१॥
घरीं घातले अन्नसत्र । सिद्धि राबती सर्वत्र ।
उणें न पडेचि अणुमात्र । नसे परतंत्र एकही ॥८२॥
चौवीस वर्षे पर्यंत । गृहस्थाश्रम यथास्थित ।
चांगदेव वडिलांची सेवा करित । सौख्य अद्भुत देखिलें त्यांनीं ॥८३॥
आणिक पुत्र पोटासि येती । माय बापांची छळणा करिती ।
थोर वाढतां वेगळे राहती । ऐकोनि वचनोक्ती कांतेची ॥८४॥
जंतु पडतो पोटांतून । कुपुत्र तेही त्यासमान ।
न घडतां वडिलांचे सेवन । ते सूकराहून नीच प्राणी ॥८५॥
पहातां पुंडलीक द्विजवर । पितृभक्तिसि जाहला तत्पर ।
त्याच्या पुण्याचा नकळे पार । हें नारदें सत्वर जाणीतलें ॥८६॥
मग दृष्टीस पाहोनि त्याची स्थिति । ब्रह्मसुत संतोषला चित्तीं ।
द्वारकेसि जाऊनि सत्वरगतीं । श्रीकृष्णाप्रती सांगितलें ॥८७॥
म्हणे रुक्मिणीकांता देवाधिदेवा । पुंडलीक करितो पितृसेवा ।
त्याचें दर्शन घेशील जेव्हां । तरी विश्रांति जीवा मग होय ॥८८॥
ऐसें ऐकूनि श्रीहरी । पातले पुंडलिकाचे द्वारीं ।
पाय जोडूनि विटेवरी । निरंतरी राहिले ॥८९॥
माय बापांची करितां सेवा । त्याचा उपकार न फिटेचि देवा ।
भुलोनि त्याच्या भक्तीभावा । द्वारीं बरवा तिष्ठतसे ॥९०॥
ठाण साजिरें सुकुमार । जघनीं ठेविलें दोन्ही कर ।
भाविक भक्त येती फार । दर्शन साचार दे तयां ॥९१॥
जयासि व्हावी भगवत्प्राप्ती । त्याणें करावी पितृभक्ती ।
त्याच्या पुण्यें करुनि निश्चितीं । भुक्तिमुक्ति प्राप्त तया ॥९२॥
स्नानसंध्या यज्ञहवन । जपतप तीर्थाटण ।
वेदशास्त्रें आणि पुराणें । पितृभक्तिवीण व्यर्थची ॥९३॥
ऐसें जाणोनि साचार । चांगदेव महा योगेश्वरें ।
वडिलांसि सौख्य दीधलें फार । आज्ञा अणुमात्र नुलंधी ॥९४॥
चोवीस वर्षें लोटतां सकळ । मुधोपंतासि आला अंतकाळ ।
सत्पुत्र चांगदेव असतां जवा । प्रायश्चित्त तत्काळ दीधलें ॥९५॥
देह सांडूनि तये क्षणीं । पिता चालिला वैकुंठ भुवनीं ।
रखुमाई उदास होऊनि मनीं । सहगमनीं निघाली ॥९६॥
उत्तर कार्य यथास्थित । झालीयावरी श्राद्ध करित ।
मग महायात्रेसि जाऊनि त्वरित । जाहले सुस्नात अनुतापें ॥९७॥
बहुत द्रव्य खर्चोनि तेणें । केलें पितयाचें गयावर्जन ।
होऊनि वडिलांचे उत्तीर्ण । आले परतोन स्वस्थानासी ॥९८॥
मग नारायण डोहासि येऊनि । चांगदेव प्रवेशले आपुलें सदनीं ।
वडिलांचें द्रव्य देखोनि नयनीं । तें ब्राह्मणा लागोनि वांटिलें ॥९९॥
सर्वस्वें उदार होऊन । मग पितृव्यासि दीधलें गांवींचें वतन ।
पूर्वानुसंधान स्मरोन । सावधपणें विचारी ॥१००॥
म्हणे मुक्ताबाई माय । तिनें आज्ञा दीधली आहे ।
कीं पंढरीस जाऊन लवलाहें । पाहावे पाय विठोबाचे ॥१॥
संतांचें माहेरघर पंढरी । भूवैकुंठ महीवरी ।
तेथें पुंडलीकाचें द्वारीं । उभा हरी राहीला ॥२॥
दर्शनमात्रें साचार । करित जडजीवांचा उद्धार ।
खळांसि तेथें सुटती पाझर । प्रेमभरें करोनियां ॥३॥
ऐसा हेतं धरोनि अंतरा । चांगदेव चालिले पंढरपुरा ।
परम उल्हास होय अंतरा । म्हणे रुक्मिणीवरां भेटावें ॥४॥
दिंडया पताका बरोबर । आणिक यात्रा मिळाली फार ।
मृदंग विणे वाजती सुस्वर । नादें अंबर दुमदुमिलें ॥५॥
चांगदेव सप्रेम गजरीं । कीर्तन करीत ते अवसरीं ।
सत्वर पावले क्षेत्रपंढरी । नामघोष गजरीं डुल्लती ॥६॥
जयजयकारें पिटोनी टाळी । आनंदली भक्त मंडळी ।
मार्ग क्रमितां तये वेळीं । पातले जवळी पंढरीच्या ॥७॥
दुरुन क्षेत्र दृष्टीस पाहत । तों चमत्कार देखिला अति अद्भुत ।
सकळांचा अभिमान झाला गलित । घालिती दंडवत एकमेकां ॥८॥
वर्णाभिमान कुळाभिमान । टाकूनि अहंता मीतूंपण ।
सकळ यातीसि लोटांगण । घालिती ब्राह्मण निजप्रेमें ॥९॥
हें चांगदेव देखोनि नयनीं । परम आश्चर्य करितसे मनीं ।
मग आपण महंती टाकोनि । लोटांगणी जातसे ॥१०॥
संत महंत वैष्णव वीर । तयांसि घालिती नमस्कार ।
मग भेटोनियां परस्पर । मार्ग सत्वर क्रमिती ॥११॥
कीर्तन करीतसे ते अवसरीं । मग पावले क्षेत्रपंढरी ।
स्नान करोनि भीमातीरीं । नित्य नेम सारी तेधवां ॥१२॥
घेऊनि पुंडलीकांचें दर्शन । षोडशोपचारें केलें पूजन ।
मग क्षेत्र प्रदक्षिणा करुन । दर्शना लागून चालिले ॥१३॥
दंडप्राय दंडवत । महाद्वारीं देवासि घालित ।
नेत्रीं आले अश्रुपात । प्रेम भरीत तेधवां ॥१४॥
म्हणे जन्मा आलियाचें सार्थक थोर । हे दृष्टीसीं देखिलें पंढरपूर ।
आजि त्रिताप समस्त झाले दूर । स्वानंद निर्भर मी झालों ॥१५॥
ऐसा आनंद मानूनि चित्तीं । मग नमितसे गरुड मारुती ।
तेव्हां सभामंडपीं सत्वर गतीं । दंडवत प्रीतीं घातलें ॥१६॥
अंतर गाभारा पाहतां जाण । तों परब्रह्मरुप दिसे सगुण ।
विटेवरी जोडिले समचरण । सुकुमार ठाण साजिरें ॥१७॥
कांसेसि दिव्य पितांबर । जघनीं ठेविले दोन्ही कर ।
श्रीमुख दिसतसे मनोहर । पाहतांचि विरे देहभान ॥१८॥
सर्वांगीं बुका उधळला । गळा कोमळ तुळसीच्या माळा ।
चांगदेव देखोनि ते वेळां । मग मिठी गळां घातली ॥१९॥
परमानंद धरोनि चित्तीं । मग चांगदेवें मांडिली स्तुती ।
जय देवाधिदेवा रुक्मिणीपती । व्यापक त्रिजगतीं तूं एक ॥२०॥
चैतन्य स्वरुप पंढरीराया । अवतरलासि भवाब्धि तारावया ।
दर्शनमात्रें करोनियां । निरसिसी माया भक्तांची ॥२१॥
तुझी होतांचि कृपादृष्टी । मग तुटे भवबंध फांसाटी ।
बैसोनि भक्ताच्या हृदयसंपुटीं । गुजगोष्टी बोलसी त्या ॥२२॥
नाम मात्रें करोनि जाण । महादोषांसि करी दहन ।
जे तुझ्या भजनीं विनटले पूर्ण । योग निर्विघ्न होय त्यांचा ॥२३॥
तुझा दासानुदास चांगया । शरण आला पंढरीराया ।
आतां कृपादृष्टी विलोकूनियां । प्रपंचमाया निरसावी ॥२४॥
ऐसें स्तवन करोनि फार । नेत्रीं चालिली अश्रुधारा ।
मग चांगदेव सप्रेम गजर । चरणावर लोटला ॥२५॥
देवाचें रुप आणोनि ध्यानीं । तेंचि सांठविलें हृदयभुवनीं ।
मग सत्यभामा राईरुक्मिणी । तयालागोनी भेटती ॥२६॥
तेव्हां महाद्वारासि येऊनि सत्वर । कीर्तनीं मांडिला सप्रेम गजर ।
भक्त गर्जती जयजयकार । नादें अंबरं कोंदलें ॥२७॥
कृष्णा विष्णु हरी गोविंदा । अच्युता अनंता मुकुंदा ।
परमपुरुषा सच्चिदानंदा । आनंदकंदा श्रीविठ्ठला ॥२८॥
भक्तवत्सला राजीवनयना । पीतांबरधारी जगज्जीवना ।
विधिजनका दानवमर्दना । भक्तभूषणा जगद्गुरु ॥२९॥
जड मूढ तारावया शेवटीं । आलासि पुंदलीकाचें भेटीं ।
करद्वय ठेवूनियां कटीं । भीमा तटीं उभा अससी ॥१३०॥
नानापातकी चोरी जार । ब्रह्मद्वेषी जीवहत्याकर ।
दर्शन मात्रेंचि साचार । करिसी उद्धार तयांचा ॥३१॥
ऐसी कीर्तनीं करुनि स्तुती । मग गायिली मंगळ आरती ।
वोवाळूनि श्रीरुक्मिणीपती । दंडवत घालिती साष्टांग ॥३२॥
ऐसा उत्साह थोर झाला । पौर्णिमेस पाहिला गोपाळकाला ।
चांगदेवासि आनंद वाटला । अद्भुत सोहळा देखोनि ॥३३॥
फुटतां यात्रेचा समुदाय । मग चांगदेव करिती काय ।
तीर्थमूर्ती भिंवरेंत आहे । ते कोणासि न ये प्रत्यया ॥३४॥
जो दीनदयाळ कैवल्यदानी । तो दृष्टीसीं साक्षात् पाहावा नयनीं ।
ऐसीं इच्छा धरुनि मनीं । मग अनुष्ठानीं बैसले ॥३५॥
तीन दिवसपर्यंत जाण । एकाग्र करोनि बैसले मन ।
न घे फळ मूळ अथवा जीवन । तीर्थमूर्तीचें घ्यान करीतसे ॥३६॥
तंव श्रोते आशंकित होऊनि चित्तीं । वक्तयालागीं प्रश्न करिती ।
म्हणसी चंद्रभागेंत दुसरी मूर्तीं । कैंशा रीती तें सांगा ॥३७॥
तरी येचि विषयीं ऐका सुरस । पांडुरंग महात्म्यीं कथा असे ।
स्वमुखें बोलिला श्रीव्यास । तीर्थरुप पंढरीस जगदात्मा ॥३८॥
मूर्तिमंत साक्षात् विटेवर । क्षेत्ररुप तेची वैष्णव वीर ।
तीर्थस्वरुपें चंद्रभागा तीर । तेथें गुप्त श्रीधर असे कीं ॥३९॥
दिव्यदेही पुंडलीक मुनी । तया सन्निध चक्रपाणी ।
साक्षात आहेत ते ठिकाणीं । वाहतसे वरुनी भीमरथी ॥१४०॥
तें दिव्य स्वरुप पाहावया नयनीं । चांगदेव बैसले अनुष्ठानीं ।
म्हणे देवाधिदेवा कैवल्यदानी । दर्शना लागोनी भुकेलों ॥४१॥
तीन दिवसपर्यंत साचार । अनुष्ठान करिती योगेश्वर ।
देखोनि तयाचें अंतर । करुणाकर प्रगटले ॥४२॥
चांगयाची एकविधा भक्ती । हृदयीं बिंबली पांडुरंगमूर्ती ।
जैसे ध्यान वर्णिलें भक्तीं । योगियांसि विश्रांती ते ठायीं ॥४३॥
समचरणी विटेवर । कटीं ठेविले दोन्ही कर ।
श्रीमुख अंति सुंदर मनोहर । पाहातांचि विरे देहभान ॥४४॥
किरीट कुंडलें वैजयंती । कासेंसि पीतांबराची दीप्ती ।
श्रीवत्सकौस्तुभ विराजती । मकराकृती कुंडलें ॥४५॥
ऐसें रुप प्रगटोनि श्रीहरी । चांगयासि म्हणे ते अवसरीं ।
आतां सावध होऊनि निजअंतरीं । नेत्रद्वारें मज पाहें ॥४६॥
चांगदेव विस्मित अंतरीं । म्हणे मी एकटा भीमातीरीं ।
झाली असे कीं मध्यरात्रीं । वदे वैखरी कोण येथें ॥४७॥
मग नेत्र उघडोनी पाहातां देख । तों अद्भुत देखिलें कौतुक ।
जें ध्यान इच्छिती ब्रह्मादिक । कवि अनेक वर्णिती ॥४८॥
असंभाव्य फांकली प्रभदीप्ती । जैसे उगवले कोटि गभस्ती ।
ऐसी सुकुमार साजिरी मूर्ती । देखोनि विश्रांती पावला ॥४९॥
श्रीविष्णुमूर्ति देखोनि नयनीं । चित्त वेधलें तये क्षणीं ।
साष्टांग नमस्कारीतसे धरणीं । प्रेम मनीं न समाये ॥१५०॥
म्हणे देवा त्राहित्राही । कृपादृष्टीनें मज पाहीं ।
भवाब्धी पासूनि लवलाही । सोडी माय मजलागीं ॥५१॥
ऐसें म्हणोनियां देख । सद्भावें चरणीं ठेविला मस्तक ।
म्हणे दीनोद्धारक तूं वैकुंठ नायक । विश्वतारक जगद्गुरु ॥५२॥
मी तरी लडिवाळ देखा तुमचें । शरणागत म्हणवितों साचें ।
सार्थक होईल या देहाचें । तें वैभव कृपेचें मज देई ॥५३॥
ऐशारीतीं भाकोनि ग्लांती । मग सप्रेमभावें मांडिली स्तुती ।
जय जयाजी आत्ममूर्ती । व्यापक त्रिजगतीं तूं एक ॥५४॥
जयजयाजी पयोब्धीवासा । जयजयाजी वैकुंठधीशा ।
जयजयाजी भक्तपरेशा । अद्वैतवेषा पांडुरंगा ॥५५॥
जय मत्स्यरुपा शंखासुरमर्दना । जय कूर्मरुपा समुद्रमंथना ।
जय वराहवेषा दानवमर्दना । विश्वभूषणा विश्वपती ॥५६॥
जय प्रल्हादरक्षका नरहरी । तूं त्रिविक्रम रुपा बळीचे द्वारीं ।
जय परशुधरा क्षत्रियसंहारी । झालासि कैवारी ब्राह्मणांचा ॥५७॥
जय विबुध कैवारी रावणांतका । जय नंद नंदना कंसच्छेदका ।
जय भक्तरक्षकां पांडवसखा । धर्मस्थापका श्रीकृष्णा ॥५८॥
जय बौद्ध अवतारा जगज्जीवना । जय कल्पिरुपा म्लेंच्छमर्दना ।
दावूनि बहुत अवतार रचना । करिसी स्थापना धर्माची ॥५९॥
जय पुंडलीक वरदा रुक्मिणीपती । अनंत अपार तुझी कीर्ती ।
म्यां निजमुखें तुझी करावी स्तुती । तरी कुंठित मती शास्त्रांच्या ॥१६०॥
मी सेवाहीन भक्तीहीन । ज्ञानहीन वैराग्यहीन ।
परी शरणागत म्हणवितों दीन । कृपेचें पोषण तुमच्या ॥६१॥
ऐकूनि चांगदेवाची स्तुती । प्रसन्न जाहला रुक्मिणीपती ।
म्हणे कांहीं इच्छा असेल चित्तीं । ते सत्वरगतीं मज सांग ॥६२॥
तुझे मनींचे मनोरथ । ते मी पुरवितो जाण निश्चित ।
सांडून सर्व कल्पनाद्वैत । वदे त्वरित ये समयीं ॥६३॥
ऐसें वदतां करुणामूर्ती । चांगदेव संतोष पावले चित्तीं ।
म्हणे अनुग्रह करावा मजप्रती । जीवा विश्रांती होय जेणें ॥६४॥
जो कानीं पडतांचि मंत्र । भुक्ति मुक्ति लाधती सत्वर ।
मजही घडेल परोपकार । ऐसा वर मागतसे ॥६५॥
ऐसी ऐकूनियां मात । काय करिती पंढरीनाथ ।
चांगयाचा धरोनि हात । मग जळांत प्रवेशले ॥६६॥
बुडी देतांचि तयेक्षणीं । तो अद्भुत चोज देखिलें नयनीं ।
कांचनाचा मंडप ते ठिकाणीं । रत्न कोंदणीं विराजित ॥६७॥
जें कां न दिसे मानवी लोका । भूमीमाजी गुप्त असे देखा ।
चांगया वैष्णव प्रेमळ निका । दाखवीत भक्तसखा त्यालागीं ॥६८॥
तेथें पुंडलीक ऋषीश्वर । दिव्य देही असे साचार ।
देवाधिदेव रुक्मिणीवर । तया समोर तिष्ठतसे ॥६९॥
तये ठायीं अनुपम जाणा । असे वैकुंठीची रचना ।
तेथें प्राकृत मतीनें शाहाणा । करुं वल्गना कोठवरी ॥१७०॥
चांगदेवाचें भाग्य विशेष । म्हणूनि नेला त्या स्थळास ।
कृपा करोनि जगन्निवास । देती उपदेश त्यालागीं ॥७१॥
जो सनकादिकांच्या मस्तकावरी । अभयकर ठेविला शिरीं ।
षडक्षरी मंत्र सत्वरी । देतसे श्रीहरी त्याजला ॥७२॥
नाममंत्र अमृत संजीवनी । चांगयासि सांगे चक्रपाणी ।
जे साक्षात्कारासि येऊनी । प्रेतवत प्राणी जिवंत ॥७३॥
इतुकें सांगोनि रुक्मिणीपती । चांगयासि आश्वासिती निजप्रीती ।
म्हणें अभय माझें तुजप्रती । आनंद चित्तीं असो दे ॥७४॥
ऐसें म्हणोनि वत्सलें । मागुती घातलें माया जाळ ।
चांगया उघडोनि पाहात डोळे । तों पूर्ववत सकळ क्षेत्र दिसे ॥७५॥
योगमायेचें आवरण । स्वयें घालतांचि जगज्जीवन ।
चांगया निघे जाळांतून । मग आश्चर्य मन करितसे ॥७६॥
म्हणे कृपा करोनि रुक्मिणीवर । मज भेटले साक्षात्कार ।
षडक्षरी दीधला मंत्र । आठवितांचि स्मरें अंतरी ॥७७॥
परम उल्हास जाहला चित्तीं । म्हणे माझ्या भाग्यचि नाहीं मिती ।
मग क्षेत्रां जाऊनि त्वरित गतीं । पांडूरंगमूर्ती पूजितसे ॥७८॥
षोडशोपचार करुनि पूजन । वोवाळिला रुक्मिणीरमण ।
साष्टांग करोनियां नमन । हृदयीं ध्यान सांठवी ॥७९॥
म्हणे विठाबाई करुणाकर । आतां गांवासि जातों सत्वर ।
लोभ असों दे मजवर । नेत्रीं नीर वाहतसे ॥१८०॥
देवासि पुसोनि ते अवसरीं । सव्यं घातली सर्व पंढरी ।
मग पुंडलीकासि पुसोनि सत्वरी । सहपरिवारीं चालिले ॥८१॥
मार्ग क्रमितां साचार । चित्तीं आठवे पंढरपुर ।
परतोनि पाहे वारंवार । सप्रेम पाझर लोचनीं ॥८२॥
विठ्ठल नाम गातसे गीतीं । कीर्तनीं सांगतसे सत्कीर्ती ।
बहुतां जनांसि लाविलें भक्तीं । सत्संगती दुर्लभ ॥८३॥
जयांसि देवाची प्राप्ति व्हावी । ऐसी चाड असेल जीवीं ।
तिहीं सत्संगती धरावी । उपाय कांहीं आज नसे ॥८४॥
असो चांगयाचे संगतीनें । भक्तीस लागले बहुत जन ।
गाती ऐकती श्रीहरीचे गुण । निज प्रीतीनें आपुल्या ॥८५॥
ऐशा रीतीं वैष्णव वीर । नारायण डोहासी येत सत्वर ।
ग्रामवासी लोक समोर । येऊनी नमस्कार घालती ॥८६॥
चांगयासि भेटोनि सकळ लोक । चित्तीं पावले सप्रेमसुख ।
टाळ विणे मृदंग अनेक । लावूनि सकळिक गाताती ॥८७॥
दिंडया पताका नानारीती । मंगळ वाद्यें पुढें वाजती ।
नाना परिमळ बुका उधळिती । पुष्पहार घालिती गळ्यांत ॥८८॥
ऐशा रीतीं आनंद गजरीं । चांगदेव प्रवेशे निजमंदिरीं ।
मग पंचारती घेऊनि करीं । भावें श्रीहरी वोवाळिला ॥८९॥
दंडवत घालूनियां प्रीती । प्रसाद दीधला सकळांप्रतीं ।
धन्य आजिचा सुदिन म्हणती । लोक बोलती परस्परें ॥१९०॥
पुढले अध्यायीं रस अद्भुत । वदविता श्रीरुक्मीणीकांत ।
महीपतीसि देऊनि अभय हस्त । स्वयें यथार्थ आपण वदे ॥९१॥
स्वस्ति श्रीभक्तिलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
प्रेमळ परिसोत भक्त । षष्ठाध्याय रसाळ हा ॥१९२॥