श्रीगणेशाय नमः ।
जो सच्चिदानंदघन अनंत । त्याच्या विभूति असंख्यात ।
चक्षुःश्रव्यासि न कळे अंत । तेथें मी प्राकृत काय वाणूं ॥१॥
जैसा मेघ वर्षतां क्षितीं । त्याच्या धारा न गणवती ।
कीं भूमीतूनि तृणांकूर निघती । ते न मोजवती सर्वथा ॥२॥
नातरी सागरीच्या अनंत लहरी । येती जाती दिवस रात्रीं ।
त्यांची संख्या कोण करी । ऐसा धरित्री दिसेना ॥३॥
किती अंगुळें गगन निश्चित । मोजितां कोणाचा न पुरेची हात ।
तेवी ईश्वराच्या विभूति बहुत । संख्या रहित असती ॥४॥
भावें अथवा वैरें निश्चितीं । जयासि घडली सत्संगती ।
त्याची ही जाहली सात्विक वृत्ती । सायुज्य मुक्ती पावले ॥५॥
मागिले अध्यायीं कथा निश्चितीं । नानक मक्केसि गेले प्रीतीं ।
तेथें पाहोनि श्रीविष्णुमूर्ती । मग गोरक्षाप्रती भेटले ॥६॥
आणिक चरित्र रसाळ पूर्ण । ऐका सार भाविक जन ।
रोहिदास वैष्णव पूर्ण । विष्णु उपासना करीतसे ॥७॥
ध्यानांत आणून वैकुंठपती । चर्माचीच निर्मिली मूर्ती ।
सांवळा चतुर्भुज श्रीपती । शंख चक्र हातीं मंडित ॥८॥
सुहास्यवदन मनोहर । दृष्टीसी देखतां देहभान विरे ।
ऐसी भोगमूर्ती निरंतर । सर्वोपचारे अर्चितसे ॥९॥
त्या गोपाळमूर्ती पुढें निश्चितीं । शाळग्राम पंचायतन असती ।
गणपति शिव ब्रह्म भास्कर शक्ती । रोहिदासें प्रीतीं मांडिलीं ॥१०॥
त्या पंचायतनाचें करी पूजन । परी कृष्ण उपासक म्हणवीत पूर्ण ।
ऐसें त्याचें वैष्णव धर्म जाण । जाहले श्रवण कबीरासी ॥११॥
तो राम उपासक भक्त प्रेमळ । सत्वधीर वैराग्यशीळ ।
इंद्रियें स्वाधीन केली सकळ । अनुताप बळें करोनियां ॥१२॥
चातक न घेचि भूमीचें जीवन । कीं माते वांचुनि न समजे तान्हें ।
चकोरासि चंद्र प्रमाण । नेणती आन सर्वथा ॥१३॥
तेवीं कबीराचिया मना । आवडे श्रीराम उपासना ।
इतर दैवतें आहेत नाना । दृष्टीसीं पाहे ना त्यांकडे ॥१४॥
ऐसा कबीर पूर्ण ज्ञानी । रोहिदास भक्त ऐकोनि कानीं ।
अकस्मात एके दिनीं । भेटीलागोनी पातला ॥१५॥
आणिक वैरागी वैष्णवभक्‍त । दोघे असती संगातें ।
तें पाहोनि गोपाळ मूर्तीतें । केला प्रणिपात सद्भावें ॥१६॥
कबीर भक्त तये वेळीं । अर्चन पाहे नेत्र कमळी ।
उगाचि जावोनि बैसे जवळी । हृदय कमळीं विस्मित ॥१७॥
हें रोहिदासें देखोनि नयनीं । स्वमुखें बोले तये क्षणीं ।
म्हणे हरिमंदिरासि येऊनि नयनीं । अहंता मनीं कासया ॥१८॥
भक्‍तवत्सल वैकुंठ विहार । सगुण मूर्ति साकार ।
यासि न केला नमस्कार । आणि वैष्णव वीर म्हणवितसां ॥१९॥
कबीर बोले प्रती वचन । श्रीरामावांचूनि दैवत आन ।
आम्हीं न घेवों त्याचें दर्शन । आज्ञा प्रमाण गुरुची ॥२०॥
तुवां चर्माची मूर्ति करोनि वरी । कापूस भरला त्या भीतरीं ।
यासी नमस्कार प्रितीं । कैशापरी करावा ॥२१॥
ऐकोनि कबीराचें वचन । रोहिदास म्हणे त्याजकारण ।
चामां वांचोनि पदार्थ कोण । तुम्हां कारणें दिसतसे ॥२२॥
शरीर पंचमहाभूतांचें । हें चामें करुनि वेष्टिलें साचें ।
आणि गोपाळ मूर्ति निंदितां वाचें । मत तुमचें उलटें कीं ॥२३॥
अंडज जारज उद्भिज प्राणी । चामें वेष्टिल्या तिन्हीं खाणी ।
यांत चैतन्यनाथ चक्रपाणी । असे व्यापोनि निराळा ॥२४॥
काहाळा ढोल मृदंग निश्चितीं । चर्मे वेष्टित वाद्यें असती ।
नादब्रह्म बहुता रीतीं । शास्त्र संमती बोलिले ॥२५॥
चामाचा हस्ती शोभिवंत । वस्त्राभरणीं लखलखित ।
त्यावरी चामाचा नृपनाथ । चामानें पाहत सभोंवतें ॥२६॥
चामाची गाय कपिला कृती । तिचें दूध पवित्र म्हणती ।
चामाचे दोहणार पय सेविती । चामाच्या जिव्हे करुनी ॥२७॥
तुम्ही सर्वगत वैष्णव जन । बरें पहा विचारुन ।
चाम मंदिरीं गोपाळ कृष्ण । असे व्यापून निराळा ॥२८॥
ऐकोनि रोहिदासाचें वचन । कबीर बोले धिक्कारुन ।
म्हणे श्रीराम जगाचें जीवन । ऐसीं पुराणें गर्जती ॥२९॥
तुझा कृष्ण द्वापारींचा । खिल्लारी नंदाच्या घरचा ।
गौळणींनी बांधिला साचा । पराक्रम त्याच्या वाणिसी ॥३०॥
माझा राम सूर्यवंशी । जन्मला दशरथाच्या कुशीं ।
जो सार्वभौम अयोध्यावासी । सनकादिकांसी प्रिय जो ॥३१॥
रोहिदास बोले प्रतिवचनीं । रामाची किर्ति ऐकिली श्रवणीं ।
मायामृगापाठीं धांवोनी । सीते लागोनी हरविले ॥३२॥
कांतेच्या वियोग बाणें । रुदन करीत रानोरान ।
कवळी वृक्ष पाषाण । तो रघुनंदन तुझा कीं ॥३३॥
तंव कबीर म्हणे तें वेळीं । तुझा कृष्ण बांधिला उखळी ।
स्फुंदस्फुंदो रडे वनमाळी । माते जवळी तेधवां ॥३४॥
आणि श्रीराम माझा परब्रह्म मूर्ती । सीतेची देखोनि सप्रेम भक्ती ।
धुंडीत गेला वनाप्रती । जगीं सत्कीर्ती व्हावया ॥३५॥
रोहिदास म्हणे रे मोमिना । सार्वभौम म्हणसी रघुनंदना ।
तरी कां मेळविली वानरसेना । रानोरान हिंडावया ॥३६॥
श्रीकृष्ण माझा परब्रह्म मूर्ती । यशोदेची देखोनि सप्रेम भक्ती ।
बांधोनि घेतसे श्रीपती । अवतार स्थिती दावावया ॥३७॥
जो कळिकाळासि नियंता । त्याजवरी पाकशासने मेघ रिचवितां ।
गोवर्धन धरोनि नखावरुता । वज्रवासी समस्तां रक्षिलें ॥३८॥
यावरी कबीर उत्तर देत । कृष्ण कळिकाळासि नाहीं भीत ।
तरी काळयवना पुढें निश्चित । होता पळत कासया ॥३९॥
वाल्मीक प्राय गोवर्धनास । स्वयें उचलितां मिरविसी यश ।
श्रीरामाचा कीर्ति घोष । श्रवण सायासें करी कां ॥४०॥
वानरां हातीं महा पर्वत । आणोनि रघुनाथें बांधिला सेत ।
आणि स्वतां गोवर्धन कृष्ण उचलित । त्याची सत्कीर्त काय गासी ॥४१॥
ऐसा उभयतांचा संवाद तेथ । विबुध येऊनि ऐकती समस्त ।
विमानें दाटलीं आकाशांत । गंधर्व गर्जत नामघोषें ॥४२॥
भक्तिज्ञान वैराग्य पूर्ण । उभयतांसी तत्समान ।
एकनिष्ठ उपासना । अणुमात्र मन फांकेना ॥४३॥
जैसे शशि मित्र निश्चितीं । नभ मंडळीं एकवट होतीं ।
कां हरिहरांची भिन्न आकृती । दोघेजण दिसती सारिखे ॥४४॥
चंद्राचे आंगीं शीतळता । उष्णपणें मिरवे सविता ।
शिवा आंगीं वैराग्य तत्वतां । विलास भोगिता श्रीहरी ॥४५॥
यांच्या वृत्ती सकळ जनां । भिन्नाकार दिसती जाण ।
तेंवीं रोहिदासाची उपासना । कबीराच्या मना न ये कीं ॥४६॥
असो मागील अनुसंधान । सादर ऐका भाविकजन ।
रोहिदासासि कबीर म्हणे । श्रेष्ठ रघुनंदन पै माझा ॥४७॥
हालाहल घेतलें जाश्वनीळें । तेव्हां सर्वांग पोळों लागलें ।
राम नाम जपतां ते वेळे । जाहला शीतळ धूर्जटी ॥४८॥
महा पातकी वाल्हा परम । मरामरा म्हणतां जाहला उत्तम ।
त्याची सत्कीर्ति जाहली सुगम । त्रिजगतीं प्रेम न समाये ॥४९॥
आणिक अनंत जड जीव किती । रामनामें उद्धरले क्षितीं ।
ऐकोनि रोहिदास तयाप्रती । काय वचनोक्ति बोलत ॥५०॥
वनवासा जातां रघुनाथ । शोक करितां निमाला दशरथ ।
तेणें पावला अधोगत । जन बोलत हे वार्ता ॥५१॥
ज्याणें पितयासि दुःख दीधलें पाहीं । तो आणिकाचा शेवट करील कायी ।
ऐकोनि कबीर संतप्त होयी । उणीव न साहे सर्वथा ॥५२॥
म्हणे रे चर्मका अज्ञाना । उणीव आणितोसि रघुनंदना ।
तूं करितोसि ज्याची उपासना । त्या कपटी कृष्णा जाणतसें ॥५३॥
देवकीचें उदरीं जाण । आठवा अवतार होईल कृष्ण ।
तो दैत्यांचे करील निधन । अशरीर वाणी वदोन गेली कीं ॥५४॥
कंसे ऐकोन हे वार्ता । भय उपजलें त्याचिया चित्तां ।
मग वसुदेव देवकी उभयतां । घाला घालिता बंदिखानीं ॥५५॥
तुझ्या कृष्णाचे योगें पाहीं । वसुदेव देवकी कारागृहीं ।
माता पितयांसि सौख्य कांहीं । दीधलें नाहीं सर्वथा ॥५६॥
माता बंदिखानीं । असतां जन्मला चक्रपाणी ।
कंसाचें भय धरोनि मनीं । गेला पळोनी गोकुळीं ॥५७॥
पायींच्या वाळ्यापासून । चोर जार तुझा कृष्ण ।
पूतना करवितां स्तनपान । घेतले प्राण पैं तिचे ॥५८॥
पूर्ण अवतार म्हणवितो जनीं । आणि स्त्रीहत्या केली बाळपणीं ।
त्याची श्लाघ्यता सांगतां जनीं । लज्जा मनीं तुज न ये ॥५९॥
रोहिदास म्हणे रघुनंदनें । शूर्पणखा विटंबिली जाण ।
आणि ताटका वधी स्वयें आपण । ते कां आठवण न करिसी ॥६०॥
राम जन्मला सूर्यवंशी । आणि त्यानें स्त्रीहत्या केली कैसी ।
ऐकोनि रोहिदासाच्या वचनासी । कबीर तयासी बोलत ॥६१॥
म्हणे रे चर्मका ऐक वचन । चोर जार तुझा कृष्ण ।
धाकुटपणा पासूनि त्यानें । गोकुळ संपूर्ण चोढाळिलें ॥६२॥
रिघोनि गोपिकांच्या सदनीं । दधि दुग्ध भक्षिले चोरुनी ।
त्यासि गौळणी टाकिती बांधोनी । मग मातेसि गार्‍हाणीं सांगती ॥६३॥
तुझा कृष्ण साचार । निलाजिरा फजीतखोर ।
घेवोनि श्रीकृष्ण अवतार । वर्णसंकर केला कीं ॥६४॥
राम अवतारी रघुनंदन । त्याचे वाल्मिकें वर्णिले गुण ।
एकपत्‍नी व्रत पूर्ण । एकचि बाण त्यापासीं ॥६५॥
जरा मृत्यु दारिद्रय कैसें । ज्याच्या राज्यांत कोठेंचि नसे ।
तिन्हीं भुवनीं न माय यश । जो अयोध्याधीश राम माझा ॥६६॥
ऐसे म्हणोनि कबीर भक्त । उगाच राहिला मग निवांत ।
सवेंचि म्हणे रोहिदासातें । उत्तर मातें देयीं कां ॥६७॥
तुझा माझा प्रतिवाद होत । कां उगाच बैसलासि निवांत ।
ऐसें जाणोनि वैकुंठनाथ । गजवदनातें अज्ञापी ॥६८॥
म्हणे गणपती ऐक मात । कबीर रोहिदास माझे भक्त ।
उपासनाभिमान धरोनि निश्चित । दोघेही भांडत परस्परें ॥६९॥
तरी तुवां जाऊनि लवलाहें । उभयतांचा करी न्याय ।
सख्य करोनियां पाहे । सत्वर गतीं ये मजपाशीं ॥७०॥
आज्ञापितां वैकुंठनाथ । अवश्य म्हणे पार्वतीसुत ।
रोहिदासाच्या मंदिरा त्वरित । प्रगट साक्षातरुप दाखवी ॥७१॥
गजवदन लंबोदर । चतुर्भुज उंदिरावर ।
एकचि दंत दिसे शुभ्र । सर्वांगीं शेंदूर चर्चिला ॥७२॥
ऐसें रुप प्रगटोनि जाण । उभयतांचें ऐके भांडण ।
मग रोहिदासाचा पक्ष धरोन । गजवदन बोलतसे ॥७३॥
म्हणे कृष्णाची उपासना जाण । यथार्थ भासे मज कारण ।
तंव कबीर बोले धिक्कारुन । म्हणे पुसतें कोण तुजलांगीं ॥७४॥
ढेरपोटया उंदिरावर । बैसोनि सत्वर जाय दूर ।
आम्ही निधडे वैष्णववीर । तुझें उत्तर नायकों ॥७५॥
व्यभिचारी रोहिदास निश्चयेंसी । पंचायतनीं पूजितो तुजसी ।
म्हणवोनि गोष्टी तया ऐसी । या समयासी सांगीतली ॥७६॥
लांचासाठीं देतोसि गाही । तरी हा न्याय यथार्थ नाहीं ।
आल्या वाटे परतोनि जायी । मोदक नाहीं मजपासी ॥७७॥
ऐकोनि कबीराचें वचन । निवांत राहे गजवदन ।
म्हणे यासीं बोलतां पुरवेल कोण । पातळ उणें काढितो ॥७८॥
हें जाणोनि वैकुंठविहारी । वासरमणीसि आज्ञा करी ।
म्हणे तुवां जावोनि सत्वरी । न्याय विचारी दोघांचा ॥७९॥
आज्ञापितांचि लक्ष्मीधरें । विप्रेवेषें प्रगटे भास्कर ।
म्हणे रोहिदासाची उपासना थोर । मज साचार वाटत ॥८०॥
कबीर म्हणे सहस्त्रकरा । तूं कां आलासि या अवसरा ।
द्वैत भेद तुझ्या अंतरा । जाय माघारा परतोनि ॥८१॥
सारिखा प्रकाश सर्वांवर । पाडिसी तूं निरंतर ।
परी कपटी बहुत तुझें अंतर । जाणवलें साचार मज अंतरीं ॥८२॥
चंद्र शीतळ भासतो खरा । परी कलंक आहे त्याच्या शरीरा ।
तेवीं निर्मळ प्रकाश पाडिसी दिनकरा । परी द्वैत अंतरा वसतें कीं ॥८३॥
तुझ्याचि वंशीं जाण गभस्ती । अवतरला माझा रघुपती ।
आणि उच्छेदोनि त्याची भक्ती । सांगसी सत्कीर्ती गौळियाची ॥८४॥
ऐकोनि कबिराची वाणी । निवांत राहे वासरमणी ।
उत्तर द्यावया परतोनी । कांहींच मनीं सुचेना ॥८५॥
मग वैकुंठीहून लक्ष्मीपती । देवीस आज्ञा करी पुढती ।
म्हणे तुवां जावोनि सत्वर गतीं । दोघांप्रतीं समजावी ॥८६॥
मग सिंहावरी बैसोनि जाण । अंबा प्रगटली आपण ।
रोहिदासाच्या सदना येऊन । संवाद तिने ऐकिला ॥८७॥
कृष्णभक्ताचा धरोनि पक्ष । देवी स्वमुखें देतसे साक्ष ।
म्हणे रोहिदास हा परमदक्ष । लाविलें लक्ष परब्रह्मीं ॥८८॥
ऐकोनि मायेचें उत्तर । कबीर म्हणे परतीसर ।
आम्ही निधडे वैष्णववीर । तुझें उत्तर नायकों ॥८९॥
सेंदूर शेरण्या इच्छिसी बळी । हें तों न चले मज जवळी ।
पशु बोकडासी घेसी बळी । ऐसें काळीं जाणवो ॥९०॥
ऐसें वदतां श्रीरामभक्त । देवी राहिली मग निवांत ।
परतोनि उत्तर द्यावया निश्चित । कांहींच तीयें सुचेना ॥९१॥
ऐसें जाणोनि देवाधिदेव । मग मध्यस्थ पाठविला शिव ।
म्हणे कबीर आणि रोहिदास वैष्णव । भांडती अपूर्व मज वाटे ॥९२॥
एक रामभक्त असे पूर्ण । कृष्ण उपासक एक जाण ।
निकरें होय त्यांचें भांडण । तरी समजावोन येणें सत्वर ॥९३॥
अवश्य म्हणवोनि शूळपाणी । पातले रोहिदासाचें सदनीं ।
दशभुजा पंचवदनी । प्रगट नयनीं दीसत ॥९४॥
तों कबीर म्हणे थोर रघुपती । रोहिदास अर्चित गोपाळमूर्ती ।
हें देखोनि कैलासपती । काय बोलती तेधवां ॥९५॥
म्हणे वैकुंठवासी नारायण । येथें पाठवी मजलागुन ।
की उभयतांचें तोडोनि भांडण । सख्य करणें निश्चित ॥९६॥
तो वृत्तांत ध्यानासि आणितां प्रीतीं । मजला भासे ऐशा रीतीं ।
कीं सत्य रोहिदासाची भक्ती । कैलासपती म्हणतसे ॥९७॥
ऐकोनि कबीर सक्रोध । मग उत्तर बोलत असे रागे ।
म्हणे शंकरा तुवां घेतला जोग । यथेष्ट भांग भक्षावया ॥९८॥
धत्तूर खावोनि दिवसनिशीं । स्मशानामाजी क्रीडतोंसी ।
उपासना भक्ती कैसी । ते सर्वथा तुजसी नेणवे ॥९९॥
त्वां पूर्वी घेतलें हालाहल । तेव्हां रामनामें झालासि शीतळ ।
तो आठव नसेचि अलुमाळ । आणि भलतेंच बरळ बोलसी ॥१००॥
पंचायतन मांडोनि पाहीं । रोहिदास पूजितो आपलें गृहीं ।
त्या लांचास्तव ये समयीं । दीधली गाहीं शंकरा ॥१॥
ऐसें वदतां भक्त कबीर । विमानीं बैसोनि ऐकती सुर ।
गदगदां हांसती सर्वत्र । जयजयकार करोनि ॥२॥
ऐकोनि कबीराची वाणी । निवांत राहे पिनाकपाणी ।
म्हणे आम्हांसि उत्तर द्यावया कोणी । नव्हता त्रिभुवनीं धुंडितां ॥३॥
मीही श्रीराम उपासक पाही । ऐसें चित्त देतसे गाही ।
परी बोलत ये समयीं । बरळलों कायी कळेना ॥४॥
तें वर्म धरोनि कबीर भक्ते । शब्द शस्त्रें ताडिलें मातें ।
नाहीं सुचत ये समयीं ॥५॥
ऐसें म्हणोनि धूर्जटी । निवांत राहे आपुलें पोटीं ।
कबीर रोहिदास बोलती गोष्टी । ते कर्णसंपुटीं ऐकत ॥६॥
एक म्हणे श्रीराम थोर । तयासि भजे निरंतर ।
एक म्हणे कृष्ण अवतार । तयासि भजे सर्वदा ॥७॥
दोघेही हट्टी वैष्णव वीर । एक मेरु एक मंदर ।
कां एक शशी एक मित्र । भासती साचार या रीतीं ॥८॥
कां एक वासुकी दिसतो खरा । आंवरोनि धरिली वसुंधरा ।
एक चक्षुःश्रवा बरा । पृथ्वीच्या भारा वाहावया ॥९॥
कां एक शुक्र एक गुरु जाण । देवा दैत्यांसि पूज्य मान ।
दोहींचा सारिखा अभिमान । सद्विद्येनें सम जैसें ॥११०॥
भक्ती ज्ञान वैराग्यें तैसे । समान कबीर रोहिदास ।
परी उपासना भिन्न दिसे । हे संवादासी कारण ॥११॥
कां एक नारद एक तुंबर । कीर्तननिष्ठ परिकर ।
कां एक खगपती एक साचार । महा वानर मारुती ॥१२॥
उभयतांचें मन जाणा । नये एकमेकांच्या मना ।
संकट पडिलें जगज्जीवना । मनमोहना श्रीहरी ॥१३॥
म्हणे मध्यस्थ पाठविले थोर थोर । परी कार्य नव्हे अणुमात्र ।
आतां आपण जावोनि तेथवर । चित्त एकत्र करावे ॥१४॥
कुर्‍हाड कातर कुमाणुस । मध्यस्थ पडिले ज्या ठायास ।
तरी तत्काळ तेथें होय नाश । अनर्थास हें मूळ ॥१५॥
सुईसुहागी सुमासपाहीं । मध्यस्थ पडिलीं जिये ठायी ।
तेथें द्वैत नसेचि कांहीं । एकत्र ठायीं मेळविती ॥१६॥
मी विश्वात्मा जगज्जीवन । जाहलों असे भक्ताधीन ।
तैसें दर्शन त्यांसि देऊन । सख्य करीन निश्चित ॥१७॥
ऐसें म्हणोनि शार्ङगधर । गरुडारुढ जाहले सत्वर ।
सांवळा सुकुमार राजीवनेत्र । मुख मनोहर जयाचें ॥१८॥
चतुर्भुज सांवळी मूर्ती । शंख चक्र आयुधें हातीं ।
दिव्य कुंडलें कानीं तळपती । मकराकृती सुढाळ ॥१९॥
ऐशा रीतीं चक्रपाणी । पातले रोहिदासाचें सदनीं ।
नीलोत्पल पुण्यें तये क्षणीं । सुरवर वरुनी टाकिती ॥१२०॥
कबीराचा रक्षावया मान । स्वयेंचि जाहले रघुनंदन ।
हातीं घेतले धनुष्यबाण । सुकुमार ठाण साजिरें ॥२१॥
कबीर उघडी नेत्रपातीं । तों पुढें देखिली आराध्य मूर्ती ।
अष्टही भावो दाटो निश्चिती । मग सीतापती आलिंगिला ॥२२॥
श्रीरामाचें चरणकमळ । लक्षोनि त्यावरी कबीर लोळे ।
म्हणे माझे मनोरथ जाहले सुफळ । धन्य काळ सुदिन हा ॥२३॥
विलोकितां श्रीरामातें । नेत्रीं न लागे पात्यासीं पातें ।
तों नवल वर्तलें देखत देखत । ते ऐका निजभक्त भाविकहो ॥२४॥
देखत देखत कबीरातें । स्वरुप पालटलें श्रीरघुनाथें ।
धनुष्यबाण जाहले गुप्त । मुरली हातें वाजवी ॥२५॥
मुगुट लोपला सत्वरी । मयूर पिच्छें दिसती शिरीं ।
देहुडा पाउली वाजवी मोहरी । कबीर नेत्रीं पाहतसे ॥२६॥
हें रुप देखतां रोहिदास । येवोनि लागला चरणास ।
म्हणे धन्य आजिचा दिवस । हृषीकेश भेटला ॥२७॥
कबीर रोहिदास ते वेळीं । दोघेही धरिले हृदयकमळीं ।
म्हणे द्वैत कल्पना टाकोनि सकळीं । खेळीमेळी असावें ॥२८॥
रामकृष्ण नामाभिधान । अवतार लीला दाखविल्या दोन ।
परी निज तत्त्व तें एकचि पूर्ण । नाहीं भिन्न सर्वथा ॥२९॥
अपर्णा आणि पार्वती । नीळकंठ आणि कैलासपती ।
तेवीं रघुपती आणि कृष्ण मूर्ती । एकत्र चित्तीं आणिजे ॥१३०॥
गरुड आणि खगेश्वर । कां समुद्र रत्‍नाकर ।
तेवीं गोपती आणि रामचंद्र । चित्तीं एकत्र जाणिजे ॥३१॥
इंद्र आणि आखंडल । तीर्थ मिश्रित असे जळ ।
तेवीं रामचंद्र आणि गोपाळ । स्वरुप केवळ एकची ॥३२॥
ऐसें वदतां शेषशायी । कबीर रोहिदास लागले पायीं ।
द्वैतभेद होता देहीं । निरसोनि सर्वही तो गेला ॥३३॥
इतुकें कौतुक देखोनि पाहीं । सुरवर गेले आपुल्या ठायीं ।
अदृश्य जाहले शेषशायी । भक्‍ताचें हृदयीं तेधवां ॥३४॥
भक्‍ताचें हृदयीं जगन्निवास । करितसे अक्षयीवास ।
कबीर आणि रोहिदास । म्हणे धन्य दिवस आजिचा ॥३५॥
स्वामींनीं येथवर केलें येणे । जाहलें संवादासि कारण ।
म्हणवोनि साद्यंत दर्शन । जगज्जीवनें दीधलें ॥३६॥
ऐसें म्हणवोनि ते समयीं । रोहिदास लागला पायीं ।
कबीरें तयासि लवलाहों । उठोनि हृदयीं धरियेलें ॥३७॥
मग पाक निष्पत्ति करोनि जाण । संतांसि घातलें भोजन ।
मुखशुद्धीसि तुळसी पान । निज प्रीतीनें देतसे ॥३८॥
आज्ञा मागोनि रोहिदासासी । कबीर चालिले वाराणसीं ।
रामरुप धरोनि मानसीं । सप्रेम सुखासी पावले ॥३९॥
जाते समयीं कबीरभक्‍त । रोहिदासासि काय सांगत ।
चार्‍ही दैवतें शाळग्रामांत । न पूजी निश्चित सर्वथा ॥४०॥
नर्मद्या बाण शक्‍ति कोडें । सूर्यकांत दैवत गाढे ।
यांच्या पूजनीं न धरी चाड । संप्रदाय पुढें चालेल कीं ॥४१॥
एक विष्णू वांचूनि दैवत पूजिती । तरी तेचि जाणावी व्यभिचार भक्ती ।
ही परस्पर आम्हीं ऐकिली कीर्ती । मग सत्वर गती पातलों ॥४२॥
तरी आतां सावध होऊनि मनीं । विष्णुवीण दैवत न पूजी कोणी ।
अवश्य म्हणोनि तये क्षणीं । रोहिदास चरणीं लागला ॥४३॥
तद्देशीं अद्यापवरी जाण । शाळग्राम पुजिती वैष्ण्वजन ।
एकनिष्ठ उपासन । न फांके मन आनाठायीं ॥४४॥
असो कबीर गेला वाराणसीं । रोहिदास पातले घरासी ।
श्रीविष्णुमूर्ति अहर्निशीं । वसे मानसीं सर्वदा ॥४५॥
तंव श्रोते आशंकित होवोनियां । आदरें प्रश्न करिती वक्‍तया ।
म्हणती चर्मकासि साक्षात्कार व्हावया । तपश्चर्या ते कोणती ॥४६॥
त्याचें सकळ जन्मांतर । आम्हांसि निवेदी साचार ।
नीच योनींत वैष्णववीर । कशास्तव साचार जन्मला ॥४७॥
ऐकोनि सज्जनांचें प्रश्नोत्तर । वक्ता आनंदें देतसें उत्तर ।
रामानंद स्वामी साचार । यतिराज थोर पैं होते ॥४८॥
त्यांनीं एक ब्राह्मण ब्रह्मचारी । संप्रदायी केला ते अवसरीं ।
तयासि सांगितली चाकरी । पीठ घरोघरीं मागावें ॥४९॥
भिक्षेचें अन्न अपवित्र निश्चितीं । धर्मशास्त्रीं बोलिली पद्धती ।
तें पोटभर सेवितां ही प्रीतीं । तरी निश्चक्र म्हणती साधक ॥१५०॥
एकानेंच साहित्य दीधलें जरी । तरी तें न ध्यावें आपुलें पदरीं ।
सद्गुरुनें पद्धती लाविली बरी । तैसेंचि करी ब्राह्मण तो ॥५१॥
भिक्षा मागोनि पीठ चुकटी । पाक सिद्धि करितसे मठीं ।
रामानंद क्षुधित होतांचि पोटीं । ध्यानांत जगजेठी आणितसे ॥५२॥
मानसपूजा करुनि तेव्हां । मग नैवेद्य समर्पी देवा ।
उरला प्रसाद आपण ध्यावा । संतोष जीवां मग होय ॥५३॥
ऐसे लोटतां दिवस बहुत । तों विघ्न ओढवलें अकस्मात ।
ब्रह्मचारी नगरांत भिक्षेसि जात । तों पर्जन्य बहुत लागला ॥५४॥
एका वाणियाच्या दुकानापासी । उभा राहिला वळचणीसी ।
जातां नयेचि भिक्षेसी। चिंता मानसीं उद्भवली ॥५५॥
वाणी म्हणे हा द्विजवर । उभा राहिला घटका चार ।
मग दोघांचें साहित्य सत्वर । देतसे साचार ते समयीं ॥५६॥
ते घेवोनियां ब्रह्मचारी । मठासि आला मग सत्वरी ।
पाक निष्पत्ति करोनि बरी । नैवेद्य पात्रीं वाढिला ॥५७॥
रामानंद मानसपूजा करी । परी नैवेद्य सर्वथा न जेवीच श्रीहरी ।
शिष्यांसि पुसतां ते अवसरीं । कृत्रिम परी त्वां केली ॥५८॥
अपवित्र अन्न मिळविलें आंत । यास्तव न जेवी वैकुंठनाथ ।
ब्रह्मचारी होऊनि भयभीत । साकल्य वृत्तांत सांगितला ॥५९॥
आज पर्जन्य वर्षंला भारी । मागतां नयेचि घरोघरीं ।
मग एका व्यवसायानें सत्वरीं । शिधा पदरीं बांधिला ॥१६०॥
त्याची करोनि पाक निष्पत्त । नैवेद्य वाढिला आहे सत्य ।
ब्रह्मचारियाची ऐकोन मात । रामानंद शापित तयासी ॥६१॥
म्हणे आम्हांसि न सांगतां जाण । व्यवसायाचें घेतलें अन्न ।
तरी चर्मक योनि भोगिसी पूर्ण । सत्य प्रमाण हे वाचा ॥६२॥
ब्रह्मचारि लागतसे पायीं । उःशाप बोलावा जी कांहीं ।
सद्गुरु म्हणती ते समयीं । विष्णुभक्त पाहीं तूं होसी ॥६३॥
तुझिया भक्तिस्तव साचार । श्रीहरि देईल साक्षात्कार ।
भक्तिमार्गासि जीर्णोद्धार । तुझ्यानें साचार होईल ॥६४॥
रामानंद बोलतां ऐसें । ब्रह्मचारी लागला पायांस ।
कांहीं लोटतां दिवस । तों नवज्वर देहास जाहला ॥६५॥
तों चरण संपुष्ट तये क्षणीं । नूतन आणूनि दिधलें कोणी ।
ते कोनाडयांत समोरे ठेउनी । पाहातसे नयनीं सर्वदा ॥६६॥
चित्तीं हेत गुंतला जाण । म्हणे मी ल्यालों नाहीं पायतन ।
व्याकुळ होतां सोडिले प्राण । श्रीहरि स्मरण करितांची ॥६७॥
निजकर्माची विचित्र परी । पुढें गेला चर्मक उदरीं ।
नवमास भरतांचि सत्वरी । गर्भा बाहेरी पडियेला ॥६८॥
माता संबोधितां आपण । परी कदापि न करी स्तनपान ।
तंव रामानंदासि वर्तमान । शिष्य येवोन सांगती ॥६९॥
म्हणती तुम्ही शापिला ब्रह्मचारी । तो अवतरला चर्मकाचें उदरीं ।
परी स्तनपान न करीच निर्धारीं । तरी आपण तेथवरी चलावें ॥१७०॥
मग चर्मकाच्या वाडिया बाहेर । उभे ठाकले यतीश्वर ।
लेकरुं आणोनि समोर । तयासि उत्तर बोलती ॥१७॥
आपुल्या निज कर्मगती करुनी । जे प्राप्त जाहली असे योनी ।
तोचि जन्म उत्तम मानुनी । श्रीहरि स्मरणीं लागिजे ॥७२॥
ऐसी आज्ञा होतांचि जाण । बाळकें केलें हास्यवदन ।
आडवें घेतांचि मातेनें । घेतलें स्तन मुखांत ॥७३॥
ऐशा रीतीं तो योगभ्रष्ट जाहला । दिवसें दिवस वाढिन्नला ।
आपुलें कसब करुं लागला । परी अमंगळ त्याला नावडे ॥७४॥
वेगळेंचि खोपट बांधोनी। शूचिर्भूत केलें सारवूनी ।
तुळसी वृंदावन अंगणीं । सडासंमार्जनीं लखलखित ॥७५॥
नित्य स्नान केल्यावीण । सर्वथा न सेवीच जीवन ।
मुखीं अखंड नामस्मरण । संत सज्जनां पूजितसे ॥७६॥
वैष्णव मंदिरासि आलिया । शिधा साहित्य देतसे तयां ।
पाक पात्रें देवोनियां । आपुल्या ठायां जेववीत ॥७७॥
रंगीत चर्म घेऊनि आयतें । यात्रेकर्‍यांची पायतनें सांधित ।
कोणासि नूतन जोडे देत । परोपकारार्थ तेधवां ॥७८॥
ऐशी असतां उदास परी । तों यात्रा जातसें काशीपुरीं ।
त्यांतील बैरागी वैष्णव कोणीतरी । रोहिदासाचें मंदिरीं पातला ॥७९॥
म्हणे अधेला घेऊन त्वरेनें । सांघोनि देयी पायतन ।
रोहिदास कांहींच न घे जाण । म्हणे कृपादान इच्छितसें ॥१८०॥
तुम्ही काशीस जातां सत्वर । तरी भागीरथीसि सांगा नमस्कार ।
एक अधेला घेऊनि साचार । वैष्णव वीर देतसे ॥८१॥
म्हणे सकळ तीर्थांचि स्वामिनी । जिचा उगम श्रीविष्णु चरणीं ।
तिसि हें तुळसीदळ अर्पूनी । प्रसाद घेऊनी या कांहीं ॥८२॥
अवश्य म्हणे रोहिदासासी । मग यात्रेकरु गेले काशीसी ।
स्नान करितां भागीरथीसी । तों स्मरण मानसीं जाहलें ॥८३॥
अधेला सोडिला त्वरित । तों विष्णु कन्येनें काढिला हात ।
आवडीने घेऊनि मुठींत । प्रसाद देत कांकण ॥८४॥
म्हणे रोहिदास भक्त विष्णुस्मरणी । तयासि द्यावें हें नेउनी ।
ऐसी उदकांतून निघतां ध्वनी । यात्रेकरी मनीं विस्मित ॥८५॥
रत्‍नजडित सुवर्ण कंकण । जैसें निर्मिलें चतुराननें ।
तें घेऊनि यात्रेकर्‍यानें । दीधलें म्हणोन रोहिदासा ॥८६॥
म्हणे तुझा भाव पाहोनि निश्चितीं । प्रसन्न जाहली भागीरथी ।
अधेला घेवोनियां प्रीतीं । प्रसाद मज हातीं पाठविला ॥८७॥
ते रोहिदासें पाहोनी त्वरित । म्हणे उपाधि कासया धाडिली मातें ।
मी तुझ्या जळें करोनि तृप्त । मग देव्हारीं पूजित कांकण ॥८८॥
रात्रीं उजेड दीपकाचा । तैसाचि प्रकाश पडे त्याचा ।
परी रोहिदास अभिलाष न धरी साचा । तो मेळा वैष्णवांचा पातला ॥८९॥
शिधा साहित्य द्यावयासि पाहीं । मंदिरीं ऐवज नसे कांहीं ।
मग कांकण घेऊनि ते समयीं । नेत लवलाहीं मोडावया ॥१९०॥
सकळ याती माजी साचा । ठक तो सोनार जातीचा ।
काया आणि मनें वाचा । विश्वास त्याचा धरुं नये ॥९१॥
रोहिदास भोळा वैष्णव जाण । सोनारासि अमोल दिधलें कंकण ।
संतांसि पाहिजे जितुकें अन्न । तितुकेंचि जाण मोल मागे ॥९२॥
तृप्त झालिया वैष्णवजन । चित्तीं पावला समाधान ।
म्हणे प्रसाद पाठविला मातेनें । तो सत्कारणीं पूर्ण वेंचला ॥९३॥
ऐसें म्हणतां तये संधीं । तो सोनार अति दुर्बुद्धी ।
त्याणें राजद्वारासि जाऊनि आधीं । करीत उपाधी काय तेव्हां ॥९४॥
तेथील अधिकारी यवन । तयासि दाखवी तो दुर्जन ।
म्हणे रोहिदासें वोपिलें मजलागुन । तरी दुसरें मागून ध्यावें तुम्हीं ॥९५॥
ऐसी कुबुद्धी ऐकूनि कानीं । यवन संतापला तो मनीं ।
मग रोहिदासासि बोलावुनी । म्हणे जोडा आणुनी दे याचा ॥९६॥
विष्णुदास म्हणे तयाप्रती । तीर्थांत श्रेष्ठ भागीरथी ।
तिणें यात्रेकर्‍याचे हातीं । प्रसाद मजप्रती धाडिला ॥९७॥
साधु संत आलिया जाण । घरीं नव्हतें धन धान्य ।
मग सोनारासि विकिलें कांकण । सत्य प्रमाण हे वाचा ॥९८॥
दुसरें कांकण असतें घरीं । तरी तुम्हांसि देतों ये अवसरीं ।
सांगीतले नानापरी । परी विश्वास अंतरीं न ये त्याच्या ॥९९॥
म्हणे याचा जोडा दे आणून । नाहींतरी शिक्षा पावसी जाण ।
संकटीं पडला वैष्णव जन । मग रायासि वचन बोलतसे ॥२००॥
म्हणे कृपा करोनि मजप्रती । मंदिरासि चलावें सत्वरगती ।
तेथें प्रार्थूनि भागीरथी । कंकण निश्चितीं दाखवीन ॥१॥
जोडयास जोडा मिळाला तर । तुम्ही काढोनि ध्यावा सत्वर ।
आणि हेंच भागीरथी नेलें जर । तरी मजवर शब्द नाहीं ॥२॥
अवश्य म्हणोनि ते अवसरीं । राजा सत्वर पातला घरीं ।
मग रोहिदासें विष्णुकुमरी । नानापरी स्तवियेली ॥३॥
म्हणे सकळ तीर्थांची स्वामिनी । माय मज दर्शन दे लवलाहे ।
ऐसें म्हणोनि मोकली धाय । तों कौतुक काय वर्तलें ॥४॥
श्रीविष्णुचे पाय आठवितां चित्तीं । तो काथवटींत प्रगटली भागीरथी ।
शुभ्र उदका पाहतां भूपती । आश्चर्य चित्तीं करितसे ॥५॥
तया जाळांतून निश्चित । कंकण मांडित निघाला हात ।
राजा दुसरें कांकण लावोनि पहात । तो चरित्र अघटित जाहलें ॥६॥
रायाचे हातींचें कांकण निश्चितीं । आपेआप उघडोनि सत्वरगती ।
बैसले भागीरथीचे हातीं । टकमक पाहाती तोंडाकडे ॥७॥
इतुकें कौतुक दाखवोनि जाणा । आदृश्य जाहली तितुकी रचना ।
राजा धांवोनि धरी चरणा । म्हणे व्यर्थ छळणा म्यां केली ॥८॥
जैसी तैसी आर्ष वचनें । संतीं सादर केलीं श्रवणें ।
न्यूनाधिक कायते नेणें । जाणे रुक्मिणीरमण श्रीहरी ॥९॥
बुद्धिवृत्तीस उल्लेख लहरी। तुम्ही देतसां सर्वोपरी ।
महीपतीसि करोनि निमित्तधारी । ग्रंथ विस्तारी वाढविला ॥२१०॥
स्वस्ति श्री भक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ।
प्रेमळ भाविक परिसोत भक्त । द्वादशाध्याय रसाळ हा ॥२११॥ओव्या ॥२११॥अध्याय १२ वा संपूर्णमस्तु॥