सेतुखण्डः - अध्याय ४७

॥ ऋषय ऊचुः ॥
राक्षसस्य वधात्सूत रावणस्य महामुने ॥
ब्रह्महत्या कथमभूद्राघवस्य महात्मनः ॥१॥
ब्राह्मणस्य वधात्सूत ब्रह्महत्याभिजायते ॥
न ब्राह्मणो दशग्रीवः कथं तद्वद नो मुने ॥२॥
ब्रह्महत्या भवेत्क्रूरा रामचंद्रस्य धीमतः ॥
एतन्नः श्रद्दधानानां वद कारुण्यतोऽधुना ॥३॥
इति पृष्टस्ततः सूतो नैमिषारण्यवासिभिः ॥
वक्तुं प्रचक्रमे तेषां प्रश्नस्योत्तरमुत्तमम् ॥४॥
। श्रीसूत उवाच ॥
ब्रह्मपुत्रो महातेजाः पुलस्त्योनाम वै द्विजाः ॥
बभूव तस्य पुत्रोऽभूद्विश्रवा इति विश्रुतः ॥५॥
तस्य पुत्रः पुलस्त्य स्य विश्रवा मुनिपुंगवाः ॥
चिरकालं तपस्तेपे देवैरपि सुदुष्करम् ॥६॥
तपः कुर्वति तस्मिंस्तु सुमाली नाम राक्षसः ॥
पाताललोकाद्भूलोकं सर्वं वै विचचार ह ॥७॥
हेमनिष्कांगदधरः कालमेघनिभच्छविः ॥
समादाय सुतां कन्यां पद्महीनामिव श्रियम् ॥८॥
विचरन्स महीपृष्ठे कदाचित्पुष्पकस्थितम् ॥
दृष्ट्वा विश्रवसः पुत्रं कुबेरं वै धनेश्वरम् ॥९॥
चिंतयामास विप्रेंद्राः सुमाली स तु राक्षसः ॥
कुबेरसदृशः पुत्रो यद्यस्माकं भविष्यति ॥१०॥
वयं वर्द्धामहे सर्वे राक्षसा ह्यकुतोभयाः ॥
विचार्यैवं निजसुतामब्रवीद्राक्षसेश्वरः ॥११॥
सुते प्रदानकालोऽद्य तव कैकसि शोभने ॥
अद्य ते यौवनं प्राप्तं तद्देया त्वं वराय हि ॥१२॥
अप्रदानेन पुत्रीणां पितरो दुःखमाप्नुयुः ॥
किं च सर्वगुणोत्कृष्टा लक्ष्मीरिव सुते शुभे ॥१३॥
प्रत्याख्यानभयात्पुंभिर्न च त्वं प्रार्थ्यसे शुभे ॥
कन्यापितृत्वं दुःखाय सर्वेषां मानकांक्षिणाम् ॥१४॥
न जानेऽहं वरः को वा वरयेदिति कन्यके ॥
सा त्वं पुलस्त्यतनयं मुनिं विश्रवसं द्विजम् ॥१५॥
पितामहकुलोद्भूतं वरयस्व स्वयंगता ॥
कुबेरतुल्यास्तनया भवेयुस्ते न संशयः ॥१६॥
कैकसी तद्वचः श्रुत्वा सा कन्या पितृगौरवात् ॥
अंगीचकार तद्वाक्यं तथास्त्विति शुचिस्मिता ॥१७॥
पर्णशालां मुनिश्रेष्ठा गत्वा विश्रवसो मुनेः ॥
अतिष्ठदंतिके तस्य लज्जमाना ह्यधोमुखी ॥१८॥
तस्मिन्नवसरे विप्राः पुलस्त्यतनयः सुधीः ॥
अग्निहोत्रमुपास्ते स्म ज्वलत्पावकसन्निभः ॥१९॥
संध्याकालमतिक्रूरमविचिंत्य तु कैकसी ॥
अभ्येत्य तं मुनिं सुभ्रूः पितुर्वचनगौरवात् ॥२०॥
तस्थावधोमुखी भूमिं लिखत्यंगुष्ठकोटिना ॥
विश्रवास्तां विलोक्याथ कैकसीं तनुमध्यमाम् ॥
उवाच सस्मितो विप्राः पूर्णचंद्रनिभाननाम् ॥२१॥
॥ विश्रवा उवाच ॥
शोभने कस्य पुत्री त्वं कुतो वा त्वमिहागता ॥२२॥
कार्यं किं वा त्वमुद्दिश्य वर्तसेऽत्र शुचिस्मिते ॥
यथार्थतो वदस्वाद्य मम सर्वमनिंदिते ॥२३॥
इतीरिता कैकसी सा कन्या बद्धांजलिर्द्विजाः ॥
उवाच तं मुनिं प्रह्वा विनयेन समन्विता ॥२४॥
तपः प्रभावेन मुने मदभिप्रायमद्य तु ॥
वेत्तुमर्हसि सम्यक्त्वं पुलस्त्यकुलदीपन ॥२५॥
अहं तु कैकसी नाम सुमालिदुहिता मुने ॥
मत्तातस्याज्ञया ब्रह्मंस्तवांतिकमुपागता ॥२६॥
शेष त्वं ज्ञानदृष्ट्याद्य ज्ञातुमर्हस्यसंशयः॥
क्षणं ध्यात्वा मुनिः प्राह विश्रवाः स तु कैकसीम् ॥२७॥
मया ते विदितं सुभ्रूर्मनोगतमभीप्सितम्॥
पुत्राभिलाषिणी सा त्वं मामगाः सांप्रतं शुभे ॥२८॥
सायंकालेऽधुना क्रूरे यस्मान्मां त्वमुपागता ॥
पुत्राभिलाषिणी भूत्वा तस्मात्त्वां प्रब्रवीम्यहम्॥२९॥
शृणुष्वावहिता रामे कैकसी त्वमनिंदिते ॥
दारुणान्दारुणाकारान्दारुणाभिजनप्रियान्॥३०॥
जनयिष्यसि पुत्रांस्त्वं राक्षसान्क्रूरकर्मणः ॥
श्रुत्वा तद्वचनं सा तु कैकसी प्रणिपत्य तम् ॥३१॥
पुलस्त्यतनयं प्राह कृतांजलिपुटा द्विजाः ॥
भगवदीदृशाः पुत्रास्त्वत्तः प्राप्तुं न युज्यते ॥३२॥
इत्युक्तः स मुनिः प्राह कैकसीं तां सुमध्यमाम् ॥
मद्वंशानुगुणः पुत्रः पश्चिमस्ते भविष्यति ॥३३॥
धार्मिकः शास्त्रविच्छांतो न तु राक्षसचेष्टितः ॥
इत्युक्ता कैकसी विप्राः काले कतिपये गते ॥३४॥
सुषुवे तनयं क्रूरं रक्षोरूपं भयंकरम् ॥
द्विपंचशीर्षं कुमतिं विंशद्बाहुं भयानकम् ॥३५॥
ताम्रोष्ठं कृष्णवदनं रक्तश्मश्रु शिरोरुहम् ॥
महादंष्ट्रं महाकायं लोकत्रासकरं सदा ॥३६॥
दशग्रीवाभिधः सोऽभूत्तथा रावण नामवान्॥
रावणानंतरं जातः कुम्भकर्णाभिधः सुतः ॥३७॥
ततः शूर्पणखा नाम्ना क्रूरा जज्ञे च राक्षसी ॥
ततो बभूव कैकस्या विभीषण इति श्रुतः ॥३८॥
पश्चिमस्तनयो धीमान्धार्मिको वेदशास्त्रवित् ॥
एते विश्रवसः पुत्रा दशग्रीवादयो द्विजाः ॥३९॥
अतो दशग्रीववधात्कुम्भकर्णवधादपि ॥
ब्रह्महत्या समभवद्रामस्याक्लिष्टकर्मणः ॥४०॥
अतस्तच्छांतये रामो लिंगं रामेश्वराभिधम् ॥
स्थापयामास विधिना वैदिकेन द्विजोत्तमाः ॥४१॥
एवं रावणघातेन ब्रह्महत्यासमुद्भवः ॥
समभूद्रामचंद्रस्य लोककांतस्य धीमतः ॥४२॥
तत्सहैतुकमाख्यातं भवतां ब्रह्मघातजम्॥
पापं यच्छांतये रामो लिंगं प्रातिष्ठिपत्स्वयम् ॥४३॥
एवं लिंगं प्रतिष्ठाप्य रामचन्द्रोऽतिधार्मिकः ॥
मेने कृतार्थमात्मानं ससीता वरजो द्विजाः ॥४४॥
ब्रह्महत्या गता यत्र रामचंद्रस्य भूपतेः ॥
तत्र तीर्थमभूत्किंचिद्ब्रह्महत्याविमोचनम् ॥४५॥
तत्र स्नानं महापुण्यं ब्रह्महत्याविनाशनम् ॥
दृश्यते रावणोऽद्यापि छायारूपेण तत्र वै ॥४६॥
तदग्रे नागलोकस्य बिलमस्ति महत्तरम् ॥
दशग्रीववधोत्पन्नां ब्रह्महत्यां बलीयसीम् ॥४७॥
तद्बिलं प्रापयामास जानकीरमणो द्विजाः ॥
तस्योपरि बिलस्याथ कृत्वा मण्डपमुत्तमम् ॥४८॥
भैरवं स्थापयामास रक्षार्थं तत्र राघवः ॥
भैरवाज्ञापरित्रस्ता ब्रह्महत्या भयंकरी ॥४९॥
नाशक्नोत्तद्बिलादूर्ध्वं निर्गंतुं द्विजसत्तमाः ॥
तस्मिन्नेव बिले तस्थौ ब्रह्महत्या निरुद्यमा ॥५०॥
रामनाथमहालिंगं दक्षिणे गिरिजा मुदा ॥
वर्तते परमानंदशिवस्यार्धशरीरिणी ॥५१॥
आदित्यसोमौ वर्तेते पार्श्वयोस्तत्र शूलिनः ॥
देवस्य पुरतो वह्नी रामनाथस्य वर्तते ॥५२॥
आस्ते शतक्रतुः प्राच्यामाग्नेयां च तथाऽनलः ॥
आस्ते यमो दक्षिणस्यां रामनाथस्य सेवकः ॥५३॥
नैर्ऋते निर्ऋतिर्विप्रा वर्तते शंकरस्य तु ॥
वारुण्यां वरुणो भक्त्या सेवते राघवेश्वरम् ॥५४॥
वायव्ये तु दिशो भागे वायुरास्ते शिवस्य तु ॥
उत्तरस्यां च धनदो रामनाथस्य वर्तते ॥५५॥
ईशान्येऽस्य च दिग्भागे महेशो वर्तते द्विजाः ॥
विनायक कुमारौ च महादेवसुतावुभौ ॥५६॥
यथाप्रदेशं वर्तेते रामनाथालयेऽधुना ॥
वीरभद्रादयः सर्वे महेश्वरगणेश्वराः ॥५७॥
यथाप्रदेशं वर्तंते रामनाथालये सदा ॥
मुनयः पन्नगाः सिद्धा गन्धर्वाप्सरसां गणाः ॥५८॥
संतुष्यमाणहृदया यथेष्टं शिवसन्निधौ ॥
वर्तंते रामनाथस्य सेवार्थं भक्तिपूर्वकम् ॥५९॥
रामनाथस्य पूजार्थं श्रोत्रियान्ब्राह्मणान्बहून् ॥
रामेश्वरे रघुपतिः स्थापयामास पूजकान् ॥६०॥
रामप्रतिष्ठितान्विप्रान्हव्यकव्यादिनार्चयेत् ॥
तुष्टास्ते तोषिताः सर्वा पितृभिः सहदेवताः ॥६१॥
तेभ्यो बहुधनान्ग्रामान्प्रददौ जानकीपतिः ॥
रामनाथमहादेव नैवेद्यार्थमपि द्विजाः ॥६२॥
बहून्ग्रामान्बहुधनं प्रददौ लक्ष्मणाग्रजः ॥
हारकेयूरकटकनिष्काद्याभरणानि च ॥६३॥
अनेकपट्ट वस्त्राणि क्षौमाणि विविधानि च ॥
रामनाथाय देवाय ददौ दशरथात्मजः ॥६४॥
गंगा च यमुना पुण्या सरयूश्च सरस्वती ॥
सेतौ रामेश्वरं देवं भजंते स्वाघशांतये ॥६५॥
एतदध्यायपठनाच्छ्रवणादपि मानवः ॥
विमुक्तः सर्वपापेभ्यः सायुज्यं लभते हरेः ॥६६॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां तृतीये ब्रह्मखण्डे सेतुमाहात्म्ये रामस्य ब्रह्महत्योत्पत्तिहेतुनिरूपणं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥४७॥॥