सेतुखण्डः - अध्याय २८

॥ श्रीसूत उवाच ॥
कोटितीर्थं महापुण्यं सेवित्वा केवलं नरः ॥
स्नातुं जितेंद्रियस्तीर्थं ततः साध्यामृतं व्रजेत् ॥१॥
साध्यामृतं महातीर्थ महापुण्यफलप्रदम् ॥
महादुःखप्रशमनं गन्धमादनपर्वते ॥२॥
अस्ति पापहरं पुंसां सर्वाभीष्टप्रदायकम् ॥
यत्र स्नात्वा नरो भक्त्या सर्वान्कामानवाप्नुयात् ॥३॥
तपसा ब्रह्मचर्येण यज्ञैर्दानेन वा पुनः ॥
गतिं तां न लभेन्मर्त्यो यां साध्यामृतमज्जनात् ॥४॥
स्पृष्टानि येषामंगानि साध्यामृतजलैः शुभैः ॥
तेषां देहगतं पापं तत्क्षणादेव नश्यति ॥५॥
साध्यामृतजले यस्तु साघमर्षणकृन्नरः ॥
स विधूयेह पापानि विष्णुलोके महीयते ॥६॥
पूर्वे वयसि पापानि कृत्वा कर्माणि यो नरः ॥
पश्चात्साध्यामृतं सेवेत्पश्चात्तापसमन्वितः ॥७॥
अन्ते वयसि मुक्तः स्यात्स नरो नात्र संशयः ॥
साध्यामृते नरः स्नात्वा देहबंधाद्विमुच्यते ॥८॥
साध्यामृतजले स्नाता मनुष्याः पापक र्मिणः ॥
अनेकक्लेशघोराणि नरकाणि न यांति हि ॥९॥
साध्यामृतजले स्नानात्पुंसां या स्याद्गतिर्द्विजाः ॥
न सा गतिर्भवेद्यज्ञैर्न वेदैः पुण्यकर्मभिः ॥१०॥
यावदस्थि मनुष्याणां साध्यामृतजले स्थितम् ॥
तावद्वर्षाणि तिष्ठंति शिवलोके सुपूजिताः ॥११॥
अपहत्य तमस्तीव्रं यथा भात्युदये रविः ॥
तथा साध्यामृतस्नायी भित्त्वा पापानि राजते ॥१२॥
वांछिताँल्लभते कामानत्र स्नातो नरः सदा ॥
यत्र स्नात्वा महापुण्ये पुरा राजा पुरूरवाः ॥
विप्रयोगं सहोर्वश्या जहौ तुंबुरुशापजम् ॥१३॥
॥ ऋषय ऊचुः ॥
कथं सूत महाभाग सहोर्वश्यामरस्त्रिया ॥१४॥
प्रथमं लब्धवान्योगं मर्त्यो राजा पुरूरवाः ॥
विप्रयोगं सहोर्वश्या जहौ तुंबुरुशापजम् ॥१५॥
हेतुना केन राजानं शशाप तुंबुरुर्मुनिः ॥
एतत्सर्वं समाचक्ष्व विस्तरान्मुनिपुंगव ॥१६॥
॥ सूत उवाच ॥
आसीत्पुरूरवानाम शक्रतुल्यपराक्रमः ॥
राजराजसमो राजा पुरा ह्यमरपूजितः ॥१७॥
धर्मतः पालयामास मेदिनीं स नृपोत्तमः ॥
ईजे च बहुभिर्यज्ञैर्ददौ दानानि सर्वदा ॥१८॥
प्रशासति महीं सर्वां राज्ञि तस्मिन्महामतौ ॥
मित्रावरुणशापेन भुवं प्रापोर्वशी द्विजाः ॥१९॥
सा चचारोर्वशी तत्र राज्ञस्तस्य पुरांतिके ॥
कोकिलालापमधुरवीणयोपवने जगौ ॥२०॥
स राजोपवने रंतुं कदाचिद्धृतकौतुकः ॥
आरूढतुरगः प्रायाल्ललनाशतसंवृतः ॥२१॥
तादृशीमुर्वशीं तत्र करसम्मितमध्यमाम् ॥
उवाच चैनां राजासौ भार्या मम भवेति वै ॥२२॥
सापि कामातुरा तत्र राजानं प्रत्यभाषत ॥
भवत्वेवं नरश्रेष्ठ समयं यदि मे भवान् ॥२३॥
करिष्यति तवाभ्याशे वत्स्यामि धृतकौतुका ॥
करिष्ये समयं सुभ्रु तवाहमिति सोऽब्रवीत् ॥२४॥
अथोर्वशी बभाषे तं पुरूरवसमुत्सुका ॥
पुत्रभूतं मम यदि रक्षस्युरणकद्वयम् ॥२५॥
न नग्नो दृश्यसे राजन्कदापि यदि वै तथा ॥
नोच्छिष्टं मम दद्याश्चेत्तदा वत्स्ये तवांतिके ॥२६॥
घृतमात्राशना चाहं भविष्यामि नृपोत्तम ॥
एवमस्त्विति राजोक्तां तां निनाय निजं गृहम् ॥२७॥
अलकायां स भूपालस्तथा चैत्ररथे वने ॥
रेमे सरस्वतीतीरे पद्मखण्डमनोरमे ॥२८॥
एकषष्टिं स वर्षाणि रममाणस्तयानयत् ॥
तेनोर्वशी प्रतिदिनं वर्धमानानुरागिणी ॥२९॥
स्पृहां न देवलोकेऽपि चकार तनुमध्यमा ॥
नाभवद्रमणीयोऽसौ देवलोकस्तया विना ॥३०॥
अतस्तामानयिष्यामि देवलोकमिति द्विजाः ॥
विश्वावसुर्विचार्यैवं भूर्लोकमगमत्क्षणात् ॥३१॥
उर्वश्याः समयं राज्ञा विश्वावसुरयं सह ॥
विदित्वा सह गन्धर्वैः समवेतो निशांतरे ॥३२॥
उर्वश्याः शयनाभ्याशाज्जग्राहोरणकं जवात् ॥
आकाशे नीयमानस्य तस्य श्रुत्वोर्वशी पतिम् ॥३३॥
अब्रवीन्मत्सुतः केन गृह्यते त्यज्यतामयम् ॥
अनाथा शरणं यामि कं नरं गतचेतना॥३४॥
पुरूरवाः समाकर्ण्य वाक्यं तस्या निशांतरे ॥
मां न नग्नं निरीक्षेत देवीति न ययौ तदा ॥३५॥
अथान्यमप्युरणकं गन्धर्वाः प्रतिगृह्य ते ॥
ययुस्तस्योरणस्यापि शब्दं शुश्राव चोर्वशी ॥३६॥
अनाथाया मम सुतो गृह्यते तस्करैरिति ॥
चुक्रोश देवी परुषं कं यामि शरणं नरम् ॥३७॥
अमर्षवशमापन्नः श्रुत्वा तद्वचनं नृपः ॥
तिमिरेणावृतं सर्वमिति मत्त्वा स खङ्गधृक् ॥३८॥
दुष्टदुष्ट कुतो यासीत्यभ्यधावद्वचो वदन् ॥
तावत्सौदामिनी दीप्ता गन्ध र्वैर्जनिता भृशम् ॥३९॥
तत्प्रभामंडलैर्देवी राजानं विगतांबरम् ॥
दृष्ट्वा निवृत्तसमया तत्क्षणादेव निर्ययौ ॥४०॥
त्यक्त्वा ह्युरणकौ तत्र गंधर्वा अपि निर्ययुः ॥
राजा मेषौ समादाय हृष्टः स्वशयनांतिकम् ॥४१॥
आगतो नोर्वशीं तत्र ददर्शायतलोचनाम् ॥
तां चापश्यन्विवस्त्रश्च बभ्रामोन्मत्तवद्भुवि ॥४२॥
कुरुक्षेत्रं गतो राजा तटाके पद्मसंकुले ॥
चतुर्भिरप्सरस्त्रीभिः क्रीडमाना ददर्श ताम् ॥४३॥
हे जाये तिष्ठ मनसा घोरेति व्याहरन्मुहुः ॥
एवं बहुप्रकारं वै स सूक्तं प्रालपन्नृपः ॥४४॥
अब्रवीदुर्वशी तं च क्रीडती साप्सरोगणैः ॥
महाराजालमेतेन चेष्टितेन तवानघ ॥४५॥
त्वत्तो गर्भिण्यहं पूर्वमब्दांते भवतात्र वै ॥
आगंतव्यं कुमारस्ते भविष्यत्यतिधार्मिकः ॥४६॥
एकां विभावरीं राजंस्त्वया वत्स्यामि वै तदा ॥
इत्युक्तो नृपतिर्हृष्टः स्वपुरीं प्राविशद्द्विजाः ॥४७॥
तासामप्सरसां सा तु कथयामास तं नृपम् ॥
अयं स पुरुषश्रेष्ठो येनाहं कामरूपिणा ॥४८॥
एतावंतं महाकालमनुरागवशातुरा ॥
उषितास्मि सहानेन सख्यो नृपतिना चिरम् ॥४९॥
एवमुक्तास्ततः सख्यस्तामूचुः साधुसाध्विति ॥
अनेन साकमास्यामः सर्वकालं वयं सखि ॥५०॥
इत्यूचुरुर्वशीं तत्र सखीमप्सरसस्तदा ॥
अब्देऽथ पूर्णे राजापि तटाकांति कमाययौ ॥५१॥
आगतं नृपतिं दृष्ट्वा पुरूरवसमुर्वशी ॥
कुमारमायुषं तस्मै ददौ संप्रीतमानसा ॥५२॥
तेन साकं निशामेकामुषिता सानु रागिणी ॥
पंचपुत्रप्रदं गर्भं तस्मादापाशु सोर्वशी ॥५३॥
उवाच चैनं राजानमुर्वशी परमांगना ॥
वरं दास्यंति गन्धर्वा मत्प्रीत्या तव भूपते ॥५४॥
भवतां प्रार्थ्यतां तेभ्यो वरो राजर्षिसत्तम ॥
इत्युक्तः स तया राजा प्राह गन्धर्वसत्तमान् ॥५५॥
अहं संपूर्णकोशश्च विजिताराति मंडलः ॥
सलोकतां विनोर्वश्याः प्राप्तव्यं नान्यदस्ति मे ॥५६॥
अतस्तया सहोर्वश्या कालं नेतुमहं वृणे ॥
एवमुक्ते नृपेणाथ गन्धर्वास्तुष्ट मानसाः ॥
अग्निस्थालीं प्रदायास्मै प्रोचुश्चैनं नृपं तदा ॥५७॥
॥ गन्धर्वा ऊचुः ॥
अग्निं वेदानुसारी त्वं त्रिधा कृत्वा नृपोत्तम ॥५८॥
इष्ट्वा यज्ञेन चोर्वश्याः सालोक्यं याहि भूपते ॥
इतीरितस्तैरादाय स्थालीमग्नेर्ययौ नृपः ॥५९॥
अहो बतातिमूढोहमिति मध्ये वनं नृपः ॥
उर्वशी न मया लब्धा वह्निस्थाल्या तु किं फलम् ॥६०॥
निधायैव वने स्थालीं स्वपुरं प्रययौ नृपः ॥
अर्धरात्रे व्यतीतेऽसौ विनिद्रोऽचिंतयत्स्वयम् ॥६१॥
उर्वशीलोकसिद्ध्यर्थं मम गन्धर्वपुंगवैः ॥
अग्निस्थाली संप्रदत्ता सा च त्यक्ता मया वने ॥६२॥
आहरिष्ये पुनः स्थालीमित्युत्थाय ययौ वनम् ॥
नाग्निस्थालीं ददर्शासौ वने तत्र पुरूरवाः ॥६३॥
अरणिमन्थनम्

शमीगर्भमथाश्वत्थमग्निस्थाने विलोक्य सः ॥
व्यचिंतयन्मया स्थाली निक्षिप्तात्र वने पुरा ॥६४॥
सा चाश्वत्थः शमीगर्भः समभूदधुना त्विह ॥
तस्मादेनं समादाय वह्निरूपमहं पुरम् ॥६५॥
गत्वा कृत्वारणीं सम्यक्तदुत्पन्नाग्निमादरात् ॥
उपास्यामीति निश्चित्य स्वपुरं गतवान्नृपः ॥६६॥
रमणीयारणीं चक्रे स्वांगुलैः प्रमिता मसौ ॥
निर्माणसमये राजा गायत्रीमजपद्द्विजाः ॥६७॥
गायत्र्याः पठ्यमानाया यानि संत्यक्षराणि हि ॥
तावदंगुलिमर्यादामकरोदरणीं नृपः ॥६८॥
तत्र निर्मथनादग्नित्रयमुत्पाद्य भूपतिः ॥
उर्वशीलोकसंप्राप्तिफलमुद्दिश्य कांक्षितम् ॥६९॥
वेदानुसारी नृपतिर्जुहावाग्नित्रयं मुदा ॥
तेनैव चाग्निविधिना बहून्यज्ञानथातनोत् ॥७०॥
तेन गन्धर्वलोकांश्च संप्राप्य जगतीपतिः॥
सहोर्वश्या चिरं रेमे देवलोके द्विजोत्तमाः ॥७१॥
अथ सर्वामरोपेतः कदाचिद्बलवृत्रहा॥
नृत्यं सुरांगनानां वै व्यलोकयत संसदि ॥७२॥
पुरूरवा नृपोप्यायात्तदा देवेंद्रसंसदम् ॥
द्रष्टुं सुरांगनानृत्यं मनोहारि दिवौकसाम् ॥७३॥
एकैकशस्ताः शक्रस्य ननृतुः पुरतोंऽगनाः ॥
अथोर्वशी समागत्य ननर्त पुरतो हरेः ॥७४॥
नृत्ताभिनयसामर्थ्यगर्वयुक्ता तदोर्वशी ॥
तं पुरूरवसं दृष्ट्वा जहासातिमनोहरा ॥७५॥
जहास तत्र राजापि तां विलोक्य तदोर्वशीम् ॥
हाससंकुपितस्तत्र नाट्याचार्योऽथ तुंबुरुः ॥
शशाप तावुभौ कोपादुर्वशीं च नृपोत्तमम् ॥७६॥
॥ तुंबुरुरुवाच ॥
अनेकदेवसंपूर्णसभायामत्र यत्कृतम् ॥७७॥
युवाभ्यां हसितं नृत्तमध्ये निष्कारणं वृथा ॥
तस्माज्झटिति राजेंद्र वियोगो युवयोः क्षणात् ॥७८॥
भूयादिति शशापैनं सर्वदैवतसंनिधौ ॥
अथ शप्तो नृपस्तत्र नाट्याचार्येण दुःखितः ॥७९॥
जगाम शरणं तत्र पाहिपाहीति वज्रिणम् ॥
उवाच दीनया वाचा पुरुहूतं पुरूरवाः ॥८०॥
उर्वश्या सह सालोक्यसिद्ध्यर्थमहमिष्टवान् ॥
अतस्तस्मा वियोगो मेऽसह्यः स्यात्पाकशासन ॥८१॥
इत्युक्तवंतं तं प्राह सहस्राक्षः शचीपतिः ॥
शापमोक्षं प्रवक्ष्यामि मा भैषीस्त्वं नृपोत्तम ॥८२॥
दक्षिणांभोनिधौ पुण्ये गंधमादनपर्वते ॥
साध्यामृतमिति ख्यातं तीर्थमस्ति महत्तरम् ॥८३॥
सेवितं सर्वदेवैश्च सिद्धचारणकिन्नरैः ॥
सनकादि महायोगिमुनिवृंदनिषेवितम् ॥८४॥
भुक्तिमुक्तिप्रदं पुंसां सर्वशापविमोक्षदम् ॥
अस्ति तीर्थं भवांस्तत्र गच्छस्व त्वरया नृप ॥८५॥
सर्वेषाममृतं स्नानादत्र साध्यं यतस्ततः ॥
साध्यामृतमिति ख्यातं सर्वलोकेषु विश्रुतम् ॥८६॥
तत्र स्नानात्तवोर्वश्याः पुनर्योगो भविष्यति ॥
मम लोके निवासश्च भविष्यति न संशयः ॥८७॥
इति प्रतिसमादिष्टो नृपः संप्रीतमानसः ॥
साध्यामृतं महातीर्थं समुद्दिश्य ययौ क्षणात् ॥८८॥
सस्नौ साध्यामृते तत्र महापातकनाशने ॥
तत्र स्नानान्नृपो विप्राः सद्यः शापेन मोचितः ॥८९॥
स्नानानंतरमेवासावुर्वश्या सह संगतः ॥
तया सह विमानस्थः प्रययावमरावतीम् ॥९०॥
रेमे पुनस्तया सार्धं देववद्देवमंदिरे ॥
एवंप्रभावं तत्तीर्थं साध्यामृतमनुत्तमम् ॥९१॥
पुरूरवा सहोर्वश्या यत्र स्नानेन संगतः ॥
अतोऽत्र तीर्थे यः स्नायान्महापातकनाशने ॥९२॥
वांछिताँल्लभते कामान्यास्यति स्वर्गमुत्तमम् ॥
निष्कामः स्नाति चेद्वि प्रा मोक्षमाप्नोति मानवः ॥९३॥
इमं पवित्रं पापघ्नमध्यायं पठते तु यः॥
शृणुयाद्वा मनुष्योऽसौ वैकुंठे लभते स्थितिम् ॥९४॥
एवं वः कथितं विप्रा वैभवं पापनाशनम् ॥
साध्यामृतस्य तीर्थस्य विस्तराच्छ्रद्धया मया ॥९५॥
यत्पुरा सनकादिभ्यः प्रोक्तवांश्चतुराननः ॥९६॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां तृतीये ब्रह्मखण्डे सेतुमाहात्म्ये साध्यामृततीर्थप्रशंसायां पुरूरवःशापविमोक्षणवर्णनंनामाष्टाविंशो अध्यायः ॥२८॥