सेतुखण्डः - अध्याय १४

॥ श्रीसूत उवाच ॥
स्नात्वा त्वमृत वाप्यां वै सेवित्वैकांतराघवम् ॥
जितेंद्रियो नरः स्नातुं ब्रह्मकुंडं ततो व्रजेत् ॥१॥
सेतुमध्ये महातीर्थं गंधमादनपर्वते ॥
ब्रह्मकुंडमिति ख्यातं सर्व दारिद्र्यभेषजम् ॥२॥
विद्यते ब्रह्महत्यानामयुतायुतनाशनम् ॥
दर्शनं ब्रह्मकुंडस्य सर्वपापौघनाशनम् ॥३॥
किं तस्य बहुभिस्तीर्थैः किं तपोभिः किमध्वरैः ॥
महादानैश्च किं तस्य ब्रह्मकुंडविलोकिनः ॥४॥
ब्रह्मकुंडे सकृत्स्नानं वैकुंठप्राप्तिकारणम् ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतं भस्म येन धृतं द्विजाः॥ ५॥
तस्यानुगास्त्रयो देवा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतभस्मना यस्त्रिपुंड्रकम् ॥६॥
करोति तस्य कैवल्यं करस्थं नात्र संशयः ॥
तद्भस्मपरमाणुर्वा यो ललाटे धृतो भवेत् ॥७॥
तावदेवास्य मुक्तिः स्यान्नात्र कार्या विचारणा ॥
तत्कुंडभस्मना मर्त्यः कुर्यादुद्धूलनं तु यः ॥८॥
तस्य पुण्यफलं वक्तुं शंकरो वेत्ति वा न वा ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतं भस्म यो नैव धारयेत् ॥९॥
रौरवे नरके सोऽयं पतेदाचंद्रतारकम् ॥
उद्धूलनं त्रिपुंड्रं वा ब्रह्मकुंडस्थभस्मना ॥१०॥
नराधमो न कुर्याद्यः सुखं नास्य कदाचन ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतभस्मनिंदारतस्तु यः ॥११॥
उत्पत्तौ तस्य सांकर्यमनुमेयं विपश्चिता ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतं भस्मैतल्लोकपावनम् ॥१२॥
अन्यभस्मसमं यस्तु न्यूनं वा वक्ति मानवः ॥
उत्पत्तौ तस्य सांकर्य मनुमेयं विपश्चिता ॥१३॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतेऽप्यस्मिन्भस्मनि जाग्रति ॥
भस्मांतरेण मनुजो धारयेद्यस्त्रिपुंड्रकम् ॥१४॥
उत्पत्तौ तस्य सांक र्यमनुमेयं विपश्चिता ॥
कदाचिदपि यो मर्त्यो भस्मैतत्तु न धारयेत् ॥१५॥
उत्पत्तौ तस्य सांकर्यमनुमेयं विपश्चिता ॥
ब्रह्मकुंडसमुद्भूतं भस्म दद्याद्द्विजाय यः ॥१६॥
चतुरर्णवपर्यंता तेन दत्ता वसुन्धरा ॥
संदेहो नात्र कर्तव्यस्त्रिर्वा शपथयाम्यहम् ॥१७॥
सत्यंसत्यं पुनः सत्यमुद्धृत्य भुजमुच्यते ॥
ब्रह्मकुंडोद्भवं भस्म धारयध्वं द्विजोत्तमाः ॥१८॥
एतद्धि पावनं भस्म ब्रह्मयज्ञसमुद्भवम् ॥
पुरा हि भगवान्ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः ॥१९॥
सन्निधौ सर्वदेवानां पर्वते गंधमादने ॥
ईशशापनिवृत्त्यर्थं क्रतून्सर्वान्समातनोत् ॥२०॥
विधाय विधिवत्सर्वानध्वरान्बहुदक्षिणान् ॥
मुमुचे सहसा ब्रह्मा शंभुशापाद्द्विजोत्तमाः ॥२१॥
तदेतत्तीर्थमासाद्य स्नानं कुर्वंति ये नराः ॥
ते महादेवसायुज्यं प्राप्नुवंति न संशयः ॥२२॥
॥ ऋषय ऊचुः ॥
व्यासशिष्य महाप्राज्ञ पुराणार्थविशारद ॥
चतुर्दशानां लोकानां स्रष्टारं चतुराननम् ॥२३॥
शंभुः केनापराधेन शप्तवान्भारतीपतिम् ॥
शापश्च कीदृशस्तस्य पुरा दत्तो हरेण वै ॥
एतत्सर्वं मुने ब्रूहि तत्त्वतोऽस्माकमादरात् ॥२४॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
पुरा बभूव कलहो ब्रह्मविष्ण्वोः परस्परम्॥ २५॥
कंचिद्धेतुं समुद्दिश्य स्पर्धया श्लाघमानयोः ॥
अहं कर्त्ता न मत्तोऽन्यः कर्त्तास्ति जगतीतले ॥२६॥
एवमाह हरिं ब्रह्मा ब्रह्माणं च हरिस्तथा ॥
एवं विवादः सुमहान्प्रावर्त्तत पुरा तयोः ॥२७॥
एतस्मिन्नंतरे विप्राः कुर्वतोः कलहं मिथः ॥
तयोर्गर्वविनाशाय प्रबोधार्थं च देवयोः ॥२८॥
मध्ये प्रादुरभूल्लिंगं स्वयंज्योतिरनामयम् ॥
तौ दृष्ट्वा विस्मितौ लिंगं ब्रह्मविष्णु परस्परम् ॥२९॥
समयं चक्रतुर्विप्रा देवानां सन्निधौ पुरा ॥
अनाद्यंतं महालिंगं यदेतद्दृश्यते पुरः ॥३०॥
अनंतादित्यसंका शमनंताग्निसमप्रभम् ॥
आवयोरस्य लिंगस्य योंऽतमादिं च द्रक्ष्यति ॥३१॥
स भवेदधिको लोके लोककर्ता च स प्रभुः ॥
अहमूर्ध्वं गमिष्यामि लिंगस्यातं गवेषयन् ॥३२॥
गवेषणाय मूलस्य त्वमधस्ताद्धरे व्रज ॥
इति तस्य वचः श्रुत्वा तथे त्याह रमापतिः ॥३३॥
एवं तौ समयं कृत्वा मार्गणाय विनिर्गतौ ॥
विष्णुर्वराहरूपेण गतोऽधस्ताद्गवेषितुम् ॥३४॥
हंसतां भारतीजानिः स्वीकृत्योपरि निर्ययौ ॥
अधो लोकान्विचित्याथो विष्णुर्वर्षगणान्बहून् ॥
यथास्थानं समागत्य वभाषे देवसन्निधौ ॥३५॥
॥ विष्णुरुवाच ॥
अहं लिंगस्य नाद्राक्षमादिमस्येति सत्यवाक् ॥३६॥
ऊर्ध्वं गवेषयित्वाथ ब्रह्माप्यागच्छदत्र सः ॥
आगत्य च वचः प्राह छद्मना चतुराननः ॥३७॥
॥ ब्रह्मोवाच ॥
अहमद्राक्षमस्यांतं लिंगस्येति मृषा पुनः ॥
तयोस्तद्वचनं श्रुत्वा व्रह्मविष्ण्वोर्महेश्वरः ॥
मिथ्यावादिनमाहेदं प्रहस्य चतुराननम् ॥३८॥
॥ ईश्वर उवाच ॥
असत्यं यदवोचस्त्वं चतुरानन मत्पुरः ॥३९॥
तस्मात्पूजा न ते भूयाल्लोके सर्वत्र सर्वदा ॥
अथ विष्णुं पुनः प्राह भगवान्परमेश्वरः ॥४०॥
यस्मात्सत्यमवोचस्त्वं कमलायाः पते हरे ॥
तस्मात्ते मत्समा पूजा भविष्यति न संशयः ॥४१॥
ततो ब्रह्मा विषण्णः सञ्छंकरं प्रत्यभाषत ॥
स्वामिन्ममापराधं त्वं क्षमस्व करुणानिधे ॥४२॥
एकोपराधः क्षंतव्यः स्वामि भिर्जगदीश्वरैः ॥
ततो महेश्वरोऽवादीद्ब्रह्माणं परिसांत्वयन् ॥४३॥
॥ ईश्वर उवाच ॥
न मिथ्यावचनं मे स्याद्ब्रह्मन्वक्ष्यामि ते शृणु ॥
गच्छ त्वं सहसा वत्स गन्धमादनपर्वतम् ॥४४॥
तत्र क्रतून्कुरुष्व त्वं मिथ्यादोषप्रशांतये ॥
ततो विधूतपापस्त्वं भविष्यसि न संशयः ॥४५॥
तेन श्रौतेषु ते ब्रह्मन्स्मार्तेष्वपि च कर्मसु ॥
पूजा भविष्यति सदा न पूजा प्रतिमासु ते॥४६॥
इत्युक्त्वा भगवानीशस्तत्रैवांतरधीयत ॥
ततो ब्रह्मा ययौ विप्रा गंधमादनपर्वतम् ॥४७॥
ईजे च क्रतुकर्तारं क्रतुभिः पार्वतीपतिम् ॥
अष्टाशीतिसहस्राणि वर्षाणि मुनिपुंगवाः ॥४८॥
पौंडरीकादिभिः सर्वैरध्वरैर्भूरिदक्षिणैः ॥
इन्द्रादिसर्वदेवानां सन्निधावयजच्छिवम् ॥
तेन तुष्टोभवच्छंभुर्वरमस्मै प्रदत्तवान् ॥४९॥
॥ ईश्वर उवाच ॥
मिथ्योक्तिदोषस्ते नष्टः कृतैरेतैर्मखैरिह ॥५०॥
चतुरानन ते पूजा श्रौतस्मार्तेषु कर्मसु ॥
भविष्यत्यमला ब्रह्मन्न पूजा प्रतिमासु ते ॥५१॥
यागस्थलमिदं तेऽद्य ब्रह्मकुण्डमिति प्रथाम् ॥
गमिष्यति त्रिलोकेस्मिन्पुण्यं पापविनाशनम् ॥५२॥
ब्रह्मकुण्डाभिधे तीर्थे सकृद्यः स्नानमा चरेत् ॥
मुक्तिद्वारार्गलं तस्य भिद्यते तत्क्षणाद्विधे ॥५३॥
ब्रह्मकुण्डसमुद्भूतं ललाटे भस्म धारयन् ॥
मायाकपाटं निर्भिद्य मुक्तिद्वारं प्रया स्यति ॥५४॥
ब्रह्मकुण्डोत्थितं भस्म ललाटे यो न धारयेत् ॥
स्वपितुर्बीजसंभूतो न मातरि सुतस्तु सः ॥५५॥
ब्रह्मकुण्डसमुद्भूतभस्मधारणतो विधे ॥
ब्रह्महत्यायुतं नश्येत्सुरापानायुतं तथा ॥५६॥
गुरुतल्पायुतं नश्येत्स्वर्णस्तेयायुतं तथा ॥
तत्संसर्गायुतं नश्येत्सत्यमुक्तं मया विधे ॥५७॥
ब्रह्मकुण्डसमुद्भूतभस्मधारणवैभवात् ॥
भूतप्रेतपिशाचाद्या नश्यंति क्षणमात्रतः ॥५८॥
इत्युक्त्वा भगवानीशस्तत्रैवांतरधीयत ॥
यज्ञेष्वथ समाप्तेषु मुनयश्च जितेंद्रियाः ॥५९॥
इन्द्रादिदेवताश्चैव सिद्धचारणकिन्नराः ॥
अन्ये च देवनिवहा गंधमादनपर्वते ॥६०॥
तां यज्ञभूमिमाश्रित्य स्वयं रुद्रेण सेविताम् ॥
निरंतरमवर्तंत विदित्वा तस्य वैभवम् ॥६१॥
यथाविधि ततो यज्ञान्समाप्य बहुदक्षिणान् ॥
सत्यलोकमगाद्ब्रह्मा शिवाल्लब्धमनोरथः ॥६२॥
तदाप्रभृति देवाश्च मुनयश्च द्विजोत्तमाः ॥
ब्रह्मकुण्डं समासाद्य चक्रुर्यागान्विधानतः ॥६३॥
तस्मादियक्षवो मर्त्याः कुर्युर्यज्ञानिहैव हि ॥६४॥
मनुजदेवमुनीश्वरवंदितं सकलसंसृतिनाशकरं द्विजाः ॥
जलजसंभवकुण्डमिदं शुभं सकल पापहरं सकलार्थदम् ॥६५॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां तृतीये ब्रह्मखण्डे सेतुमाहात्म्ये ब्रह्मकुण्डप्रशंसायां ब्रह्मशापविमोक्षणवर्णनंनाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥१४॥