सेतुखण्डः - अध्याय ४०

॥ श्रीसूत उवाच ॥
अथातः संप्रवक्ष्यामि मुनयो लोकपावनम् ॥
गायत्र्या च सरस्वत्या माहात्म्यं मुक्तिदं नृणाम् ॥१॥
शृण्वतां पठतां चैव महापातकनाशनम् ॥
महापुण्यप्रदं पुंसा नरकक्लेशनाशनम् ॥२॥
गायत्र्यां च सरस्वत्यां ये स्नांति मनुजा मुदा ॥
न तेषां गर्भवासः स्यात्किं तु मुक्तिर्भवेद्ध्रुवम् ॥३॥
सरस्वत्याश्च गायत्र्या गन्धमादनपर्वते ॥
ब्रह्मपत्न्योः सन्निधानात्तन्नाम्ना कथिते इमे ॥४॥
॥ ऋषय ऊचुः ॥
गायत्र्याश्च सरस्वत्या गन्धमादनपर्वते ॥
किमर्थं संनिधानं वै सूताभूत्तद्वदस्व नः ॥५॥
॥ सूत उवाच ॥
प्रजापतिः पुरा विप्राः स्वां वै दुहितरं मुदा ॥
वाङ्नाम्नीं कामुको भूत्वा स्पृहयामास मोहनः ॥६॥
अथ प्रजापतेः पुत्री स्वस्मिन्वै तस्य कामिताम्॥
विलोक्य लज्जिता भूत्वा रोहिद्रूप दधार सा ॥७॥
ब्रह्मापि हरिणो भूत्वा तया रन्तुमनास्तदा ॥
गच्छतीमनुयातिस्म हरिणीरूपधारिणीम् ॥८॥
तं दृष्ट्वा देवताः सर्वाः पुत्रीगमनसादरम् ॥
करोत्यकार्यं ब्रह्मायं पुत्रीगमनलक्षणम् ॥९॥
इति निन्दंति तं विप्राः स्रष्टारं जगतां पतिम् ॥
निषिद्धकृत्यनिरतं तं दृष्ट्वा परमेष्ठिनम् ॥१०॥
हरः पिनाकमादाय व्याधरूपधरः प्रभुः ॥
आकर्णपूर्ण कृष्टेन पिनाकधनुषा शरम् ॥११॥
संयोज्य वेधसं तेन विव्याध निशितेन सः ॥
त्रिपुरांतक बाणेन विद्धोऽसौ न्यपतद्भुवि ॥१२॥
तस्य देहादथोत्थाय महज्ज्योतिर्महाप्रभम् ॥
आकाशे मृगशीर्षाख्यं नक्षत्रमभवत्तदा ॥१३॥
आर्द्रानक्षत्ररूपी सन्हरोऽप्यनुजगाम तम् ॥
पीडयन्मृगशीर्षाख्यं नक्षत्रं ब्रह्मरूपिणम् ॥१४॥
अधुनापि मृगव्याधरूपेण त्रिपुरांतकः ॥
अंबरे दृश्यते स्पष्टं मृगशीर्षांतिके द्विजाः ॥१५॥
एवं विनिहते तस्मिञ्च्छंभुना परमेष्ठिनि ॥
अनंतरं तु गायत्रीसरस्वत्यौ शुचार्पिते ॥१६॥
भर्तृहीने मुनिश्रेष्ठा भर्तृजीवनकांक्षया ॥
किं करिष्यावहे ह्यावामित्यन्योयं विचार्य तु ॥१७॥
स्वपतिप्राणसिद्ध्यर्थं गायत्री च सरस्वती ॥
सर्वोत्कृष्टं शिवस्थानं गन्धमादनपर्वतम् ॥१८॥
सर्वाभीष्टप्रदं पुंसां तपः कर्तुं समुद्यते ॥
जग्मतुर्नियमोपेतं तपः कर्तुं शिवं प्रति ॥१९॥
स्नानार्थमात्मनो विप्रा गायत्री च सरस्वती ॥
तीर्थद्वयं स्वनाम्ना वै चक्रतुः पापनाशनम् ॥२०॥
तत्र त्रिषवणस्नानं प्रत्यहं चक्रतुर्मुदा ॥
बहुकालमनाहारे कामक्रोधादिवर्जिते ॥२१॥
अत्युग्रनियमो पेते शिवध्यानपरायणे ॥
पंचाक्षरमहामन्त्रजपैकनियते शुभे ॥२२॥
स्वपतेर्जीवनार्थं वै गायत्री च सरस्वती ॥
महादेवं समुद्दिश्य तप एवं प्रचक्रतुः ॥२३॥
तयोरथ तपस्तुष्टो महादेवो महेश्वरः ॥
सन्निधत्ते महामूर्तिस्तपसां फलदित्सया ॥२४॥
ततः सन्निहितं शंभुं पार्वतीरमणं शिवम् ॥
गणेशकार्त्तिकेयाभ्यां पार्श्वयोः परिसेवितम ॥२५॥
दृष्ट्वा संतुष्टचित्ते ते गायत्री च सरस्वती ॥
स्तोत्रैस्तुष्टुवतुः स्तुत्यं महादेवं घृणा निधिम् ॥२६॥
गायत्रीसरस्वत्यावूचतुः ॥
नमो दुर्वारसंसारध्वांतध्वंसैकहेतवे ॥
ज्वलज्ज्वालावलीभीमकालकूटविषादिने ॥२७॥
जगन्मोहन पंचास्त्रदेहनाथैकहेतवे ॥
जगदंतकरक्रूर यमांतक नमोऽस्तु ते ॥२८॥
गंगातरंगसंपृक्तजटामण्डलधारिणे ॥
नमस्तेस्तु विरूपाक्ष बाल शीतांशुधारिणे ॥२९॥
पिनाकभीमटंकारत्रासितत्रिपुरौकसे ॥
नमस्ते विविधाकारजगत्स्रष्टृशिरश्छिदे ॥३०॥
शांतामलकृपादृष्टिसंरक्षितमृ कण्डुज ॥
नमस्ते गिरिजानाथ रक्षावां शरणागते ॥३१॥
महादेव जगन्नाथ त्रिपुरांतक शंकर ॥
वामदेव महादेव रक्षावां शरणागते ॥३२॥
इति ताभ्यां स्तुतः शम्भुर्देवदेवो महेश्वरः ॥
अब्रवीत्प्रीतिसंयुक्तो गायत्रीं च सरस्वतीम् ॥३३॥
॥ महादेव उवाच ॥
भोः सरस्वति गायत्रि प्रीतोऽस्मि युवयोरहम् ॥
वरं वरयतं मत्तो यद्वा मनसि वर्तते ॥३४॥
इत्युक्ते ते तु गायत्रीसरस्वत्यौ हरेण वै ॥
अब्रूतां पार्वतीकांतं महादेवं घृणानिधिम् ॥३५॥
॥ गायत्रीसरस्वत्यावूचतुः ॥
भगन्नावयोर्देव भर्त्तारं चतुराननम् ॥
सप्राणं कुरु सर्वेश कृपया करुणाकर ॥३६॥
त्वमावयोः पिता देव तवाप्यावां सुते उभे ॥
रक्षावां पतिदानेन तस्मात्त्वं त्रिपुरांतक ॥३७॥
स एवं प्रार्थितः शम्भुस्ताभ्यां ब्राह्मणपुंगवाः ॥
एवमस्त्विति संप्रोच्य गायत्रीं च सरस्वतीम् ॥३८॥
तदेव वेधसः कायं शिरसा योक्तुमुत्सुकः ॥
तत्रैव वेधसः कायं शिरोभिः सहसुव्रताः ॥३९॥
भूतैरानाययामास नंदिभृंगिमुखैस्तदा ॥
शिरांसि तान्यनेकानि कायेन सह शंकरः ॥४०॥
क्षणात्संधारयामास वाणीगायत्रिसंनिधौ ॥
संधितोऽथ हरेणासौ चतुर्वक्त्रो जगत्पतिः ॥४१॥
उत्तस्थौ तत्क्षणादेव सुप्तोत्थित इव द्विजाः ॥
ततः प्रजापतिर्दृष्ट्वा शंकरं शशिभूषणम् ॥
तुष्टाव वाग्भिरग्र्याभिर्भार्याभ्यां च समन्वितः ॥४२॥
॥ ब्रह्मोवाच ॥
नमस्ते देवदेवेश करुणाकर शंकर ॥४३॥
पाहि मां करुणासिंधो निषिद्धाचरणात्प्रभो ॥
मम त्वत्कृपया शंभो निषिद्धाचरणे क्वचित् ॥४४॥
मा प्रवृत्तिर्भवेद्भूयो रक्ष मां त्वं तथा सदा ॥
तथैवास्त्विति संप्राह ब्रह्माणं गिरिजापतिः ॥४५॥
इतः परं प्रमादं त्वं मा कुरुष्व विधे पुनः ॥
उत्पथं प्रतिपन्नानां पुंसां शास्तास्मि सर्वदा ॥४६॥
एवमुक्त्वा चतुर्वक्त्रं महादेवो द्विजोत्तमाः ॥
सरस्वतीं च गायत्रीं प्रोवाच प्रीणयन्गिरा ॥४७॥
॥ महादेव उवाच ॥
युवयोर्मत्प्रसादेन हे गायत्रि सरस्वति ॥
अयं भर्ता समायातः सप्राणश्चतुराननः ॥४८॥
सहानेन ब्रह्मलोकं यातं मा भूद्विलंबता ॥
युवयोः संनिधानेन सदा कुंडद्वयेऽत्र वै ॥४९॥
भविष्यति नृणां मुक्तिः स्नानात्सायुज्यरूपिणी ॥
युष्मन्नाम्ना च गायत्रीसर स्वत्याविति द्वयम् ॥५०॥
इदं तीर्थं सर्वलोके ख्यातिं यास्यति शाश्वतीम् ॥
सर्वेषामपि तीर्थानामिदं तीर्थद्वयं सदा ॥५१॥
शुद्धिप्रदं तथा भूयान्महापातकनाशनम् ॥
महाशांतिकरं पुंसां सर्वाभीष्टप्रदायकम् ॥५२॥
मम प्रसादजननं विष्णुप्रीतिकरं तथा ॥
एतत्तीर्थद्वयसमं न भूतं न भविष्यति ॥५३॥
अत्र स्नानाद्धि सर्वेषां सर्वाभीष्टं भविष्यति ॥
इदं कुंडद्वयं लोके भवतीभ्यां कृतं महत् ॥५४॥
युष्मन्नाम्ना प्रसिद्धं च भविष्यति विमुक्तिदम् ॥
गायत्र्युपास्तिरहिता वेदाभ्यासविवर्जिताः ॥५५॥
औपासनविहीनाश्च पंचयज्ञविवर्जिताः ॥
युष्मत्कुंडद्वये स्नानात्तत्त त्फलमवाप्नुयुः ॥५६॥
अन्ये च ये पातकिनो नित्यानुष्ठानवर्जिताः ॥
स्नात्वा कुंडद्वये तत्र शुद्धाः स्युर्द्विजसत्तमाः ॥५७॥
सरस्वतीं च गाय त्रीमेवमुक्त्वा महेश्वरः ॥
क्षणादंतरधात्तत्र सर्वेषामेव पश्यताम् ॥५८॥
पतिं लब्ध्वाऽथ गायत्रीसरस्वत्यौ मुदान्विते ॥
तेन साकं ब्रह्मलोकं जग्म तुर्द्विजसत्तमाः ॥५९॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
एवं वः कथितं विप्रा गंधमादनपर्वते ॥
संनिधानं सरस्वत्या गायत्र्याश्च सहेतुकम् ॥६०॥
यः शृणोतीममध्यायं पठते वा सभक्तिकम् ॥
एतत्तीर्थद्वयस्नानफलमाप्नोत्यसंशयः ॥६१॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहि तायां तृतीये ब्रह्मखण्डे सेतुमाहात्म्ये गायत्रीसरस्वतीतीर्थप्रशंसायां गंधमादने गायत्रीसरस्वतीसन्निधानकथनं नाम चत्वारिंशोऽध्यायः ॥४०॥