सेतुखण्डः - अध्याय १९

॥ श्रीसूत उवाच ॥
तारकब्रह्मणस्तस्य तीर्थे स्नात्वा द्विजोत्तमाः ॥
लक्ष्मणस्य ततस्तीर्थमभिगच्छेत्समाहितः ॥१॥
श्रीलक्ष्मणस्य तीर्थे तु स्नात्वा पापैर्विमोचिताः ॥
मुक्तिं प्रयांति विमलामपुनर्भवलक्षणाम्॥२॥
स्नानाल्लक्ष्मणतीर्थे तु दारिद्र्यं नश्यतेखिलम् ॥
आयुष्मान्गुणवान्विद्वान्पुत्रश्चैवास्य जायते ॥३॥
कूले लक्ष्मणतीर्थस्य तन्मन्त्रं जपते तु यः ॥
स सर्वशास्त्रवेत्ता स्याच्चतुर्वेदविदप्यसौ ॥४॥
तस्य कूले महल्लिंगं स्थापयामास लक्ष्मणः ॥
तत्र तीर्थे तु यः स्नात्वा सेवते लक्ष्मणेश्वरम् ॥५॥
इह दारिद्र्यरोगाभ्यां संसाराच्च विमुच्यते ॥
स्नात्वा लक्ष्मणतीर्थे तु सेवित्वा लक्ष्मणेश्वरम् ॥
बलभद्रः पुरा विप्रा मुमुचे ब्रह्महत्यया ॥६॥
॥ ऋषय ऊचुः ॥
ब्रह्महत्या कथमभूद्रौहिणेयस्य सूतज ॥
कथं चात्र विनष्टा सा तन्नो ब्रूहि महामुने ॥७॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
शेषावतारो भगवान्बलभद्रः पुरा द्विजाः ॥८॥
कुरूणां पांडवानां च युद्धोद्योगं विलोक्य तु ॥
बंधूनां स वधं सोढुमसमर्थो हलायुधः ॥९॥
विचारमेवमकरोद्बलभद्रो महामतिः ॥
यद्यहं कुरुराजस्य करिष्यामि सहायताम् ॥१०॥
कोपः स्यात्पांडुपुत्राणां मय्यवार्यः सुदारुणः ॥
उपकारं करिष्यामि पांडवानामहं यदि ॥११॥
दुर्योधनस्य कोपः स्यादिति बुद्ध्वा हलायुधः ॥
तीर्थयात्राच्छलेनासौ मध्यस्थः प्रययौ तदा ॥१२॥
प्रभासमभिगम्याथ स्नात्वा संकल्पपूर्वकम्॥
देवानृषीन्पितृगणांस्तर्पयामास वारिणा ॥१३॥
सरस्वतीं ततः प्रायात्प्रतीच्यभिमुखां हली ॥
पृथूदकं बिंदुसरो मुक्तिदं ब्रह्मतीर्थकम्॥ १४॥
गंगां च यमुनां सिंधुं शतद्रूं च सुदर्शनम् ॥
संप्राप्य बलभद्रोऽयं स्नात्वा तीर्थेषु धर्मतः ॥१५॥
प्रपेदे नैमिषारण्यं मुनींद्रैरभिसेवितम् ॥
आगतं तं विलोक्याथ नैमिषीयास्तपस्विनः ॥१६॥
दीर्घसत्रे स्थिताः सम्यङ्नियता धर्मतत्पराः ॥
अभ्युद्गम्य यदुश्रेष्ठं प्रणम्योत्थाय चासनात् ॥१७॥
अपूजयन्विष्टराद्यैः कंदमूलफलैस्तदा ॥
आसनं परिगृह्यायं पूजितः सपुरःसरः ॥१८॥
उच्चासने स्थितं सूतमनमंतमनुत्थितम् ॥
अकृतांजलिमासीनं व्यासशिष्यं विलोक्य सः ॥१९॥
विप्रांश्चानमतो दृष्ट्वा विलोक्यात्मानमागतम् ॥
चुक्रोध रोहिणीसूनुः सूतं पौराणिकोत्तमम्॥२०॥
मध्ये मुनीनां सूतोऽयं कस्मान्निंद्योऽनुलोमजः ॥
उच्चासने समध्यास्ते न युक्तमिदमंजसा ॥२१॥
अवमत्य भृशं चास्मान्धर्मसंरक्षकानयम् ॥
आस्तेऽनुत्थाय निर्भीतिर्न च प्रणमते तथा ॥२२॥
पठित्वायं पुराणानि द्वैपायनसकाशतः ॥
सेतिहासानि सर्वाणि धर्मशास्त्राण्यनेकशः ॥२३॥
न मां दृष्ट्वा प्रणमते नैव त्यजति चासनम् ॥
द्वैपायनस्य महतः शिष्याः पैलादयो द्विजाः ॥२४॥
एवंविधमधर्मं ते नैव कुर्युर्यथा त्वयम् ॥
तस्मादेनं वधिष्यामि दुरात्मानमचेतनम् ॥२५॥
दुष्टानां निग्रहार्थं हि भूर्लोकमहमागमम् ॥
मया हतो हि दुष्टात्मा शुद्धिमेष्यत्यसंशयम् ॥२६॥
इत्युक्त्वा भगवान्रामो मुसली प्रबलो हली ॥
पाणिस्थेन कुशाग्रेण तच्छिरः प्राच्छिनद्रुषा ॥२७॥
तत्रत्या मुनयः सर्वे हा कष्टमिति चुक्रुशुः ॥
अवादिषुस्तदा रामं मुनयो ब्रह्मवादिनः ॥२८॥
रामाधर्मः कृतः कष्टस्त्वया संकर्षण प्रभो ॥
अस्य सूतस्य चास्माभिर्दत्तं ब्रह्मासनं महत् ॥२९॥
अक्षयं चायुरस्माभिरस्य दत्तं हलायुध ॥
भवताऽऽजानतैवाद्य कृतो ब्रह्मवधो महान् ॥३०॥
योगेश्वरस्य भवतो नास्ति कश्चिन्नियामकः ॥
अस्यास्तु ब्रह्महत्याया यत्कर्त्तव्यं विचार्य तत् ॥३१॥
प्रायश्चित्तं भवानेव लोकसंग्रहणाय तु ॥
कुरुष्व भगवन्राम नान्येन प्रेरितः कुरु ॥
इत्युक्तो भगवान्रामस्तानुवाच मुनीन्प्रति ॥३२॥
॥ राम उवाच ॥
प्रायश्चित्तं चरिष्याभि पापशोधकमास्तिकाः ॥३३॥
लोकसंग्रहणार्थाय नान्यकामनयाऽधुना ॥
यादृशो नियमोऽस्माभिः कर्तव्यः पापशांतये ॥३४॥
तादृशं नियमं त्वद्य भवतः प्रब्रुवंतु नः ॥
भवद्भिरस्य सूतस्य यदायुर्दत्तमक्षयम् ॥
इंद्रियाणि च सत्त्वं च करिष्ये योगमायया ॥३५॥
॥ मुनय ऊचुः ॥
पराक्रमस्य तेस्त्रस्य मृत्योर्नश्च यथा प्रभो ॥
स्यात्सत्यवचनं राम तद्भवान्कर्तुमर्हति ॥३६॥
॥ राम उवाच ॥
आत्मा वै पुत्ररूपेण भवतीति श्रुतिस्सदा ॥३७॥
उद्घोषयति विप्रेंद्रास्तस्मादस्य शरीरतः ॥
पुत्रो भवतु दीर्घायुः सत्त्वेंद्रिय बलोर्जितः ॥३९॥
कथयिष्यति युष्माकं पुराणादीनि सोऽन्वहम् ॥
संभविष्यति सर्वज्ञो योगमायाबलान्मम ॥३९॥
इत्युक्त्वा रौहिणेयस्तान्पुनः प्रश्रितमब्रवीत् ॥
मनोभिलषितं किं वा युष्माकं करवाण्यहम् ॥४०॥
तद्ब्रूत मुनयो यूयं करिष्यामि न संशयः ॥
अज्ञानान्मत्कृतस्यास्य पापस्यापि निवर्तकम् ॥
प्रायश्चित्तं भवन्तो मे प्रब्रूत मुनिसत्तमाः ॥४१॥
॥ मुनय ऊचुः ॥
इल्वलस्यात्मजः कश्चिद्दानवो बल्वलाभिधः ॥४२॥
स दूषयति नो यागं रामेहागत्य पर्वणि ॥
दुष्टं तं दानवं पापं जहि लोकैककण्टकम् ॥४३॥
अनेन पूजा ह्यस्माकं कृता स्याद्भवताधुना ॥
अस्थिविण्मूत्ररक्तानि सुरामांसानि च क्रतौ ॥४४॥
सदाभिवर्षतेऽस्माकमत्रागत्य स दानवः ॥
अस्मिन्भारतभूभागे यानि तीर्थानि संति हि ॥४५॥
तेषु स्नाह्यब्दमेकं त्वं सर्वेषु सुसमाहितः ॥
तेन ते पापशांतिः स्यान्नात्र कार्या विचारणा ॥४६॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
पर्वकाले तु विप्रेंद्राः समावृत्ते मुनिक्रतौ ॥
महाभीमो रजोवर्षो झंझावातश्च भीषणः ॥४७॥
प्रादुर्बभूव विप्रेंद्राः पूयरक्तैश्च वर्षणम् ॥
ततो विष्ठामया वृष्टिर्बल्वलेन कृताप्यभूत् ॥४९॥
असुरं यज्ञशालायां शूलपाणिमथ क्षणात् ॥
अपश्यद्बलभद्रोऽसौ महाबलपराक्रमम् ॥४९॥
तमालोक्य महादेहं दग्धाद्रिप्रतिमं तदा ॥
प्रतप्तताम्रसंकाशश्मश्रुदंष्ट्रोत्कटाननम् ॥५०॥
चिंतयामास मुसलं रामः परविदारणम्॥
सीरं च दानवहरं गदां दैत्यविदारिणीम् ॥५१॥
यान्यायुधानि तं रामं चिंतितान्युपतस्थिरे ॥
सीराग्रेण तमाकृष्य बल्वलं खेचरं तदा ॥५२॥
मुसलेन निजघ्ने स कुपितो मूर्ध्नि वेगतः ॥
पपात भुवि संक्षुण्णललाटो रक्तमुद्वमन् ॥५३॥
बल्वलो दीनकथनो गिरिर्वज्रहतो यथा ॥
स्तुत्वाथ मुनयो रामं प्रोच्चार्य विमलाशिषः ॥९४॥
अभ्यषिंचञ्च्छुभैस्तोयैर्वृत्रशत्रुं यथा सुराः ॥
मालां ददुर्वैजयन्तीं श्रीमदंबुज शोभिताम् ॥५५॥
माधवाय शुभे वस्त्रे भूषणानि शुभानि च ॥
धारयंस्तानि सर्वाणि रौहिणेयो महाबलः ॥५६॥
पुष्पितानोकहोपेतः कैलास इव पर्वतः ॥
अनुज्ञातोऽथ मुनिभिः सर्वतीर्थेषु स द्विजाः ॥५७॥
एकमब्दं चरन्सस्नौ नियमाचारसंयुतः ॥
ततः संवत्सरे पूर्णे कालिंदीभेदनो बलः ॥५८॥
समाप्ततीर्थयात्रः सन्पुरीं गन्तुं प्रचक्रमे ॥
ततस्तमोमयीं छायां पृष्ठतोनुगतां कृशाम् ॥५९॥
अपश्यद्बलदेवोयं महानादविराविणीम् ॥
अथ वार्ता स शुश्राव समुद्भूतां तदांबरे ॥६०॥
रामराम महाबाहो रौहिणेय सितप्रभ ॥
तीर्थाभिगमनेनाद्य चरितेन त्वयाऽनघ ॥६१॥
न नष्टा ब्रह्महत्या ते निःशेषं रोहिणीसुत ॥
इति वार्तां समाकर्ण्य चिंतयामास वै बलः ॥६२॥
प्रायश्चित्तं मया चीर्णमेकाब्दं तीर्थ सेवया ॥
तथापि ब्रह्महत्या सा न नष्टेति श्रुतं वचः ॥६३॥
किं कुर्म इति संचिंत्य नैमिषारण्यमभ्यगात् ॥
तत्र गत्वा मुनीनां तन्न्यवेदयदरिंदमः ॥६४॥
यच्छ्रुतं गगने वाक्यं या च दृष्टा तमोमयी ॥
न्यवेदयत तत्सर्वं मुनीनां रोहिणीसुतः ॥
तच्छ्रुत्वा मुनयः सर्वे रामं वाक्यमथाब्रुवन् ॥६५॥
॥ मुनय ऊचुः ॥
यदि राम न नष्टा ते ब्रह्महत्या तु कृत्स्नशः ॥६६॥
तर्हि गच्छ महाभाग गंधमादनपर्वतम् ॥
महादुःख प्रशमनं महारोगविनाशनम् ॥६७॥
रामसेतौ महापुण्ये गन्धमादनपर्वते ॥
अस्ति लक्ष्मणतीर्थाख्यं सरः पापविनाशनम् ॥६८॥
स्नानं कुरुष्व तत्र त्वं तल्लिंगं च नमस्कुरु ॥
निःशेषं तेन नष्टा स्याद्ब्रह्महत्या न संशयः ॥६९॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
एवमुक्तस्तदा रामो गन्धमादनपर्वतम् ॥
गत्वा लक्ष्मणतीर्थं च प्राप्तवान्मुनिपुंगवाः ॥७०॥
स्नात्वा संकल्पपूर्वं तु तत्र तीर्थे हलायुधः ॥
ब्राह्मणेभ्यो ददौ वित्तं धान्यं गाश्च वसुन्धराम् ॥७१॥
तस्मिन्नवसरे तत्र राममाहाशरीरवाक् ॥
निःशेषं राम नष्टा ते ब्रह्महत्याधुना त्विह ॥७२॥
संदेहो नात्र कर्तव्यः सुखं याहि पुरीं निजाम् ॥
तच्छ्रुत्वा बलभद्रोऽथ तत्तीर्थं प्रशशंस ह ॥७३॥
ततस्तत्रत्यतीर्थेषु स्नात्वा सर्वेषु माधवः ॥
धनुष्कोटौ तथा स्नात्वा रामनाथं निषेव्य च ॥
द्वारकां स्वपुरीं प्रायान्नष्टपातकसंचयः ॥७४॥
॥ श्रीसूत उवाच ॥
एवं वः कथितं विप्राः श्रीलक्ष्मणसरोऽमलम् ॥७५॥
पुण्यं पवित्रं पापघ्नं ब्रह्महत्यादिशोधकम् ॥
यः पठेदिममध्यायं शृणुयाद्वा समाहितः ॥७६॥
स याति मुक्तिं विप्रेंद्राः पुनरावृत्तिवर्जिताम् ॥७७॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां तृतीये ब्रह्मखण्डे सेतुमाहात्म्ये लक्ष्मणतीर्थप्रशंसायां बलभद्रब्रह्महत्याविमोक्षणनामैकोनविंशोऽध्यायः ॥१९॥