चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥११॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीशंकराश्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥  ॥ॐ॥
जय जय सद्गुरो शंकराश्रमा । असे तुझी अपार महिमा । परी न समजे मानवां आम्हां । काय लीला तव देवा ॥१॥
तूं भक्तांची माउली । संकटसमयीं सकलां पावली । तयासाठींच अवनीं आली । जगदोद्धाराकारणें ॥२॥
जरी केली कोणीं निंदा । तूं न सांपडसी त्याचिया फंदा । सदा राहसी निज आनंदा- । माजीं देवा कृपाघना ॥३॥
कैसें करावें तुझें स्तवन । हेंचि न कळे मजलागोन । तुझ्या स्वरूपाचें वर्णन । कराया कवण समर्थ जगीं ॥४॥
आतां ऐका मागील अध्यायीं । शंकराश्रम सद्गुरुमाई । करोनि संचार सर्वां ठायीं । केला उद्धार जनांचा ॥५॥
मग आतां शिराली ग्रामीं । तेथेंचि येती समाधि स्वामी । जन झाले अंतर्यामीं । दुःखित गुरुकविण ते पाहीं ॥६॥
पुनरपि झाले सद्गुरूवीण । कष्टी अंतरी उदासीन । मग निंदा करिती दुर्जन । मत्सरही करूं लागले ॥७॥
मागें ज्यांनीं केला द्वेष । ते अधिकारी आतां विशेष । देते झाले सारस्वतां दोष । मग काय करिती तें ऐका ॥८॥
नगर - संस्थान येथील राया । सांगती तेथील अधिकारी तया । सारस्वत-स्वामींच्या ठाया । नाहीं पुनरपि गुरु केले ॥९॥
होते जे स्वामी मुक्त झाले । त्यांनीं आणिक शिष्य नाहीं केले । मठासी कुलूप घालावें ये वेळे । नाहीं वारस म्हणोनि ॥१०॥
तेथील सर्व जमीन - जुमला । करावा जप्त ये वेळां । संस्थानासी जोडावा वहिला । ऐसें सांगती रायासी ॥११॥
मग तो राजा देई हुकूम । अधिकाऱ्यांवरी सोंपवी काम । जप्त करोनि आणावें प्रथम । शिरालीसी जावोनि ॥१२॥
आधींच तेथील येर अधिकारी । करिती द्वेष आमुच्या जनांवरी । राजाचा हुकूम होतां सत्वरी । गेले शिरालीग्रामासी ॥१३॥
एक अधिकारी आणि हेर । गेले दोघे ग्रामाभीतर । मठासी जाउनी करिती दुर्धर । पापाचरण ते पाहीं ॥१४॥
शंकराश्रम - स्वामींसी जेथें । समाधि दिधली होती तेथें । लिंग त्यावरी ठेविलें होतें । मृत्तिकेचें जनांनीं ॥१५॥
त्यावरी ओतुनी पाणी सारें । लिंग विरवोनि टाकीं त्वरें । ऐसा हुकूम केला अहंकारें । हेरासी अधिकारीयानें पैं ॥१६॥
तेव्हां हेर तेथें जाऊन । लिंगावरी घाली जीवन । असंख्य घातलें तरी तें जाण । विरघळेना कदापि ॥१७॥
मग तेणें केलें काय । फोडावया लिंग बहुत उपाय । केला परी तो निष्फल होय । जैसे तैसेंचि असे तें ॥१८॥
पाण्यामाजीं विघुरेना। फोडों गेल्या न फोडवे कवणा । अघटित करणी देखुनी स्वमना - । माजीं विस्मित झाला हेर ॥१९॥
भयभीत होउनी निजमानसीं । गेला तो इसम अधिकाऱ्यापाशीं । ज्याने केला हुकूम त्यासी । सकल वृत्तांत निवेदिला ॥२०॥
म्हणे खचितचि भीति हो मज । वाटते बहुतचि महाराज । दुजें कांहीं सांगा काज । नका पाठवूं त्या मठासी ॥२१॥
तया स्वामींची महिमा अपार ।  काय सांगूं तुम्हां निर्धार । साक्षात् विष्णूचा अवतार । नाहीं संशय यामाजीं ॥२२॥
हुकुमापरी केलें काम । ओतितां उदक आला घाम । अमित घातलें, झाला बहु श्रम । विरोनि नच जाय तें पाहीं ॥२३॥
मग तें फोडाया केला प्रयत्न । न फुटेचि सर्वथा जाण । पाहिले नाना उपाय करोन । सकल निष्फल जाहले ते ॥२४॥
म्हणोनि ते स्वामी नव्हेत मनुष्य । देवचि ते कीं असती खास । आतां सांगतों मी तुम्हांस । पुनः तेथें नच जाऊं ॥२५॥
ऐसें ऐकतां त्याचें भाषण । अधिकाऱ्याचेंही भयभीत मन । होउनी विचारी मानसीं जाण । काय चमत्कार हा म्हणावा ॥२६॥
असो मग तेचि दिनीं । रात्रीं रक्त भडभडां ओकुनी । हेर आणि अधिकारी त्या स्थानीं । पावले मरण तत्काळ ॥२७॥
तेव्हां पसरली वार्ता समूळ । भ्याले संस्थानींचे अधिकारी सकळ । नको जप्त करूं ये वेळ । म्हणोनि स्वस्थ बसले ते ॥२८॥
येथें आमुचे सारस्वत ब्राह्मण । करिते झाले अर्जी आपण । संस्थानींच्या रायालागून । काय ती सांगूं आतां पैं ॥२९॥
अहो राया आमुचे स्वामी । मुक्त झाले, आतां आम्ही । शिष्य करूं तोंवरी तुम्ही । न करा जप्त कांहींही ॥३०॥
यावरी राजा जाहला कबूल । करा शिष्य झडकरी ये वेळ । नातरी पुढें जप्त होईल । ऐसा हुकूम पाठविला ॥३१॥
असो मग सारस्वत । जाहले परम चिंताक्रांत । आळविती तेव्हां शंकराश्रमाप्रत । देवा आतां काय करूं ॥३२॥
तूंचि राखीं तुझें ब्रीद । दावीं आतां सद्गुरु प्रसिद्ध । कोण करील आम्हां बोध । तूंचि सांगें दयाळा ॥३३॥
जरी झाला अपराध थोर । तरी त्वां पोटीं घालुनी सत्वर । दाखवीं आम्हां सद्गुरुवर । क्षमा करोनि तूं बापा ॥३४॥
मागें बहुपरी विनविलें तुजला । परी शिष्यस्वीकार नाहीं केला । काय ती नेणे आपुली लीला । तूं जें करिसी तेंचि खरें ॥३५॥
सद्गुरु नसतां कोण दुर्दशा । होते जनांची कळलें जगदीशा । म्हणोनि आतां धरूनि आशा । आलों शरण तुज देवा ॥३६॥
 व्हावा मनासी अति अनुताप । तेव्हांचि मिळेल सद्गुरुवाप । म्हणोनिच तुवां दाविला प्रताप । नच केला शिष्य सर्वथा पैं ॥३७॥
त्वां केलें तें बरवेंचि झालें । परी आतां न करीं उशीर ये वेळे । सत्वर दावीं सद्गुरुमाउले । काय करूं तें कळेना ॥३८॥
ऐसें म्हणोनि सकल भक्त । स्तविते झाले श्रीसद्‌गुरूप्रत । इकडे भटकळ ग्रामीं जेथ । दुर्लक्षिलें स्वामींसी ते येती ॥३९॥
ऐकुनी सकल वर्तमान । श्रीसद्गुरुनाथांचे महिमान । मृत्तिकेचे लिंग तें जाण । कांहीं केल्या विष्ठुरेना ॥४०॥
ऐसी वार्ता पडतां कानीं । धांवत आले सद्गुरुचरणीं । म्हणती देवा आम्हांलागुनी । क्षमा करावी दयाळा ॥४१॥
नाहीं कळले तुझें चरित्र । ऐकतां दिसूं लागे विचित्र । ऐशा तुजला स्मरतां पवित्र । होईल वाणी आमुची ही ॥४२॥
अहा देवा भक्तवत्सला । अपराध आमुचा थोर झाला । परी तूं क्षमा करोनि तारिसी सकलां । ऐसें वाटते हो देवा ॥४३॥
ऐसी विनवणी नानापरीनें । करिती प्रेमें केविलवाणें । म्हणती देवा आतां त्वरेनें । दावा सद्गुरुस्वामींसी ॥४४॥
यापरी करिती प्रार्थना सकल । मग करिती विचार प्रबल । सारे मिळोनि भक्त प्रेमळ । करावें स्वामी कवणातें ॥४५॥
आतां ऐका श्रोते सादर । नभीं विमानें दाटली अपार । करिती पुष्पवृष्टि समाधीवर । स्वर्गीहुनी सुरवर ते ॥४६॥
की आतां होईल तृतीय । अवतार येथें येईल सदय । श्रीमहेशचि म्हणोनि अभय । देती आनंदें ते पाहीं ॥४७॥
किती धन्य अवनींचे लोक । ऐकती सतत सद्गुरुविवेक । आम्ही देव तयांसन्मुख । काय उपयोग आमुचा पैं ॥४८॥
ऐसें म्हणोनि स्वर्गींचे देव । जयजयकार करिती सर्व । तेव्हां काय झाले तें अपूर्व । सांगूं आतां परिसा हो ॥४९॥
आमुचे हे सारस्वत ब्राह्मण । सद्गुरुसंनिधी प्रार्थना करोन । विचार करिती तेव्हां जाण । कवण मिळेल शिष्यपदा ॥५०॥
ऐसें परस्पर बोलतां तेथ । बैसले होते वडील बहुत । एक बोले तेव्हां त्यांच्याप्रत । म्हणे सांगतों मी ऐका ॥५१॥
शंकराश्रम स्वामी आमुचे । यांचे शिष्य असती साचे । शिराली पंडित यांच्या वंशजाचे । कोलूर - ग्रामीं वसती ते ॥५२॥
संन्यासदीक्षा त्यांनीं घेतली । शंकराश्रमस्वामींजवळी । आप - संन्यासी होउनी या काळीं । असती योगाभ्यास करुनी ते ॥५३॥
ते आमुचे सद्गुरु व्हावया । योग्य असती ऐशा ठाया । त्यांसीच येथे पाचारूनियां । करावें सद्गुरु वाटतें ॥५४॥
ऐसें ऐकतां सकल जनांसी । आनंद जाहला निजमानसीं । म्हणती जाउनी तयांपाशीं । विनवुनी आणूं आतांचि ॥५५॥
ऐसा विचार सकल जनांनीं । करोनि लगबगें प्रमुख कुणी कुणी । गेले पाचारावया स्वामींलागुनी । कोछूर ग्रामीं त्या समयीं ॥५६॥
पुढील अध्यायीं निरूपण । तृतीय अवतार होईल जाण । ऐकतां पाप होय दहन । त्यांचे सगुण ते पाहीं ॥५७॥
पहा आतां कैसें होय । दाविले श्रीसद्गुरूचे पाय । शंकराश्रमस्वामी सदय । ओळले यांच्या भक्तीस ॥५८॥
आपुल्या बाळांचे माता सहज । कळवळोनि करी सकलही काज । सांगावें नलगे तिजला समज । आपणचि करी ती प्रेमानें ॥५९॥
नाहीं तिजला मानावमान । झटे ती प्रेमानें बाळाकारण । तैसा आपुला शंकराश्रम सघन । कळवळोनि धांविन्नला ॥६०॥
त्यांनींच त्या वृद्ध मुखानें । सुचविलें सकलां बहु प्रेमानें । गुरुकृपेनें काय तें उणें । होईल सांगा खचितचि ॥६१॥
आतां येथें येईल प्रश्न । की स्वामी यांनींच दाविला सघन । सद्गुरु कोल्लूरी आहे म्हणोन । वृद्धमुखानें म्हणसी तूं ॥६२॥
आणिक म्हणतां मातेपरी । शंकराश्रम आपुल्या अंतरी । कळवळोनि धांवे सत्वरी । निजभक्तांसी रक्षाया ॥६३॥
तरी आधींच शिष्यस्वीकार । कां न केला सांगा साचार । तरी ऐका त्याचे उत्तर । तुम्ही भाविक श्रोते हो ॥६४॥
मुलें जरी करिती अपराध । मातेच्या अंतरी नाहीं खेद । परी शिकवाया त्यांसी क्रोध । दावी वरिवरी ती पाहीं ॥६५॥
म्हणे नायकें तुमचें वचन । खावया नेदीं तुम्हांलागुन । परी ठेवी लपवून । त्यांसीच द्यावयाकारणें ॥६६॥
जेव्हां तीं येती पताळ्यावरी । आणिक अपराध न करूं निर्धारीं । म्हणोनि रडतां झडकरी । देई कळवळोनि तेधवां ॥६७॥
तैसें केलें सद्गुरुरायें । शंकराश्रमस्वामी - सदयें । बुद्धीवर यावया जनांसी पाहें । बळेंचि शिष्य नच केला ॥६८॥
जेव्हां जनांसी जाहला अनुताप । तेव्हां आपुलें परमस्वरूप । शंकराश्रम मायबाप । निजभक्तांवरी ओळले ॥६९॥
आधींच सिद्ध करोनि स्वामी । ठेविले होते कोल्लूर ग्रामीं । शरण येतां भक्त निष्कामी । दाविले तत्काल त्या समयीं ॥७०॥
साक्षात् अवतरे शंकर खचित । बळेंचि लपवुनी ठेविला जगांत । मातेचा जो दिधला दृष्टांत । त्यापरी केलें सद्गुरूंनीं ॥७१॥
जाहले म्हणोनि समाधिस्थ । न पावे त्यांचा आत्मा अस्त । असती व्यापक निश्चयें सतत । सद्गुरुस्वामी ते पाहीं ॥७२॥
महिमा तयांची न जाय कोठें । म्हणोनि दाविलें महत्त्व मोठें । कांहीं केल्या लिंग न फुटे । विरेना तें मृत्तिकेचें पैं ॥७३॥
घेतली समाधि म्हणोनि पाहीं । महिमा न जाय कुठें कांहीं । अज्ञपणें मानव म्हणे नाहीं । सद्गुरुस्वामी ते पाहीं ॥७४॥
ज्याच्या चित्तीं असे भाव । त्यासी सदा दिसे देव । नातरी तो सद्गुरुराव । सन्मुख असतांही दिसेना ॥७५॥
चित्त असे आमुचें मलिन । म्हणोनि न दिसे आम्हांलागुन । संनिध असतां सद्गुरु जाण । भावितों मनुष्य ऐसें त्यां ॥७६॥
अणुमात्र नसावी मनुष्यभावना । यामाजीं विचारचि करावा जाणा । न लागे विचारावें कवणा । मनामाजींच करावा ॥७७॥
विचार करितां समजेल आपणा । मनुष्य नव्हे सद्गुरुराणा । बघतां तयाच्या सद्गुणा । सहजचि समजेल मानवा पैं ॥७८॥
जो असेल खरा भक्त । त्यासीच कळे सद्गुरु समर्थ । देवचि ऐसा भाव निश्चित । धरी त्या ठायीं तो सर्वदा ॥७९॥
ज्यासी होय पित्तज्वर । त्याची जिव्हा कडवट समग्र । मुखीं घालितां पदार्थ रुचिकर । म्हणे कडू हें सकळही ॥८०॥
 तैसें ज्याचें चित्त मलिन । त्यासी सद्गुरूचे गुणदोष जाण । दिसती अमित याचिकारण । मनुष्य समजोनि दवडिती ॥८१॥
आपुली जीभ कडू म्हणोन । लागे कडू सकलही जाण । तैसें आपुल्याकडे असतां दुर्गुण । साधूंसी लाविती ते दोष ॥८२॥
म्हणती पदार्थचि कडू सर्व । तैसें साधूंसी म्हणती असे गर्व । बहुत ढोंगी निष्ठुर स्वभाव । ऐसें वाटे आपुल्यापरी ॥८३॥
ज्याचें असे चित्त शुद्ध । त्यासी सद्गुरु देवचि दिसे प्रसिद्ध । तोचि भोगी निजानंद । न ढळे कदापि तो मनीं ॥८४॥
न पाही कदापि गुणदोष त्यांचे । ते जें सांगती आपुल्या वाचे । तेंचि प्रमाण तया साचें । त्यावरी संशया ना दुसरा ॥८५॥
अन्य न बघे तो सद्गुरूवांचून । सारें जगचि गुरुरूप जाण । गुरुवांचोनि त्यासी आन । देव खचितचि नाहीं पैं ॥८६॥
जेथें जाय आपुलें मन । तेथे सद्गुरूचि दिसे पूर्ण । ऐशिया भक्तालागुन । म्हणती 'सद्भक्त' खचित पैं ॥८७॥
असो आतां बहुत कासया । बोलतां जाईल वेळही वायां । त्यापरीच आम्हींही गुरुराया । भजावें तरीच सार्थक पैं ॥८८॥
जरी आम्हां नाहीं भक्ति । बळेंचि आणावी आम्हीं ती । मग येईल सहजगतीं । दृढतर भक्ति निर्धारें ॥८९॥
कित्येकांचा प्रेमा बहुत । नाहीं तैसा आम्हांप्रत । म्हणतां जुलुमेंचि आणावा तरी त्यांत । कैसा आणावा सांगा पैं ॥९०॥
ऐका उत्तर कैसें तें हैं । श्रीगुरु जें बोधीत आहे । प्रवचनादि करूनि पाहें । तें लक्ष देऊनि ऐकावें ॥९१॥
करावें नेमानें श्रवण । जेथें मिळेल तेथें जाण । कळो न कळो तरी जावोन । करिती प्रवचन तें परिसावें ॥९२॥
यावरी ऐसा येईल प्रश्न । न कळतांचि करुनी श्रवण । काय त्याचें प्रयोजन । त्याचें परिसा उत्तर पैं ॥९३॥
श्रवणाचा गुण पापदहन । न कळतां जरी केले श्रवण । तरी पाप सारें होय हरण । नसे संशय यामाजीं ॥९४॥
अग्नीचा गुणचि पोळावयाचा । न कळतांचि जरी पाय आमुचा । पडे त्यावरी तरीही साचा । पोळल्यावीण न राहे ॥१५॥
तैसें करितां पुराणश्रवण । जरी ना कळे आम्हांलागून । अथवा लक्ष नसे तेथें जाण । तरीही पाप दहन होय ॥९६॥
श्रवणाचा गुगचि पापदहन । होतसे खचितचि, नसे अनुमान । पाप गेलिया सर्वही पूर्ण । येई गुरुभक्ति दृढतर ती ॥९७॥
जरी न मिळे गुरुमुखें श्रवण । तरी कोणी सांगती तेथे जावोन । परिसावें तेंचि सद्गुरु कृपाघन । सांगती ऐसें समजोनि ॥९८॥
तेंही न मिळे जरी एकासी । तरी त्यानें ग्रंथ आपुल्याशीं । उपास्यमूर्ति - सन्मुखेंसीं । गुरु त्या मानोनि वाचावा ॥९९॥
आपणचि मुखें वाचावें । परी गुरु सांगती ऐसें भावावें । गुरुभावचि तारक स्वभावें । गुरूपरिस जाणा हो ॥१००॥
जरी ना  समज वाचावयासी । तरी करावें आपुल्या मानसीं । नामस्मरण तेंही नाशी । पाप सारें निर्धारें ॥१०१॥
एवं पाप नामतां संपूर्ण । सगुरुभक्ति जडेचि जाण । गुरुवांचोनि न दिसे आन । काय सांगूं ती नवलाई ॥१०२॥
गुरुभक्ति होतां दृढतर । होय आत्मज्ञान साचार । म्हणोनि बळेंचि करावी भक्ति थोर । नच तरी अंगीं आणावी ती ॥१०३॥
करितां अभ्यास वारंवार । उपजे भक्ति साचार । असो आतां आठवूं सत्वर । श्रीगुरुचे चरण पैं ॥१०४॥
शंकराश्रम द्वितीयस आश्रम । झालें अवतारकार्य सुगम । दाविला जनांसी मार्ग उत्तम । सुलभ करोनि सकलांसी ॥१०५॥
यापरी करोनि प्रेमानें त्यांनीं । शके सोळाशें बेचाळपासुनी । एकोण्यायशींवरी जगीं राहुनी । स्वधर्म - राज्य चालविलें ॥१०६॥
पुढील अध्यायीं तृतीय आश्रम । परिज्ञानाश्रम सद्गुरु परम । सद्गुणी माउली चालवील स्वधर्म - । राज्य सारस्वतवृंदाचें ॥१०७॥
त्यांची कथा परम  सुरस । महिमा असे अगाध विशेष । ऐकतां होईल चित्त खास । तल्लीन प्रेमळ भक्तांचे ॥१०८॥
आनंदाश्रम - परमहंस । शिवानंदतीर्थ पुण्यपुरुष । यांच्या कृपाप्रसादें एकादश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥१०९॥ स्वस्ति श्रीचित्रापुर  -। गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां चित्त होय एकाग्र । एकादशाध्याय रसाळ हा ॥११०॥
अध्याय ॥११॥
ओव्या ॥११०॥
ॐ तत्सत् - श्रीसद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥
॥ इति एकादशोऽध्यायः समाप्तः ॥