चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥३६॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीमत्पांडुरंगा श्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय देवा सद्गुरुराया । काय वर्णन करावें सदया । तूंचि जगीं भरलास म्हणोनियां । न सुचे वर्णाया अणुमात्र ॥१॥
तूं मी एक असतां निश्चयें । कैसा विसरूं तुजला माये । आपुल्यासी आपण विसरूनि जाये । ऐसा कवणही ना जगतीं ॥२॥
आणिक प्रभो देवाभा सदया । तुज स्मरणेंही नाहीं गुरुराया । तूं मी एक म्हणोनियां । स्मरण विस्मरण कैंचें हो ॥३॥
परी देवा हें सद्गुरुप्रेम । नावरे कवणाही असे निरुपम । अहा देवा असे तें परम । कठिण प्रेम अनिवार ॥४॥
तुझ्या प्रेमीं माझें प्रेम । मिळतां तद्रूप रूपनाम । अगाध तुझी महिमा परम । वर्णाया अशक्य मजलागीं ॥५॥
जैशी तुझी इच्छा बापा । तैसेंच वर्ततां आम्हांस सोपा । मार्ग लाभेल मोक्षाचा, ही कृपा - । महिमा तुझी किती वर्णूं ॥६॥
तुझी इच्छा ही कीं एक । आनंदाची खाणीच सकळिक । रिता ठाव त्यावीण आणिक । नाहीं साऱ्या ब्रह्मांडीं ॥७॥
सूर्य उगवतां धरणीं । प्रकाशचि पडे साऱ्या स्थानीं । तैसी इच्छा उद्भवतां तव मनीं । आनंद पसरे चोहोंकडे ॥८॥
कसलीही असो आपुली इच्छा । आनंदचि तींत भरला साचा । तेव्हां वाईट बरवा कैंचा । गुणदोष तियेमाजीं ॥९॥
इच्छा आम्हां मानवांची। बरी वाईट असे साची । परंतु सद्गुरुमाउलीची । इच्छा गुणदोषविहीन ॥१०॥
देवा तूं गुणदोषातीत । नाहीं तुजला द्वैताद्वैत । सारा आनंदचि दुमदुमित । भरला तुझ्या इच्छेमाजीं ॥११॥
म्हणोनि देवा सद्गुरो दयाळा । तूं ठेविसी जैसें या तव बाळा । त्यांतचि आनंद मानोनि ये वेळां । रहाया बुद्धि दे बापा ॥१२॥
आतां देवा तूं जें करिसी । तें करीं बा रे मजसी । आनंदत्रि त्यांत निश्चयेंसीं । त्यावीण कांहीं ना अन्य ॥१३॥
सुखदुःखांमाजीं एक । केवल ब्रह्मानंदचि देख । मग कैंचें भय बा आणिक । बोलाया वाव ना उरला ॥१४॥
म्हणोनि तुझी इच्छा देवा । बाधक न होय कवण्याही जीवा । उद्धारचि होईल बरवा । सर्वांचा हो गुरुराया ॥१५॥
या जैसी तुझी इच्छा असे । तैशीच तव आज्ञा होतसे । तुझ्या प्रेमळ आज्ञेंतही वसे । आनंदचि खरा बा देवा ॥१६॥
म्हणोनि देवा सद्गुरुवचन । हेंचि आम्हां श्रेष्ठ जाण । आज्ञा पाळितां समाधान । होय आम्हां अज्ञांचें ॥१७॥
श्रीगुरो आतां तेंचि कथन । वदवीं देवा मजकडोन । नच धिक्कारीं अज्ञ म्हणोन । तूंचि उद्धरी या दासा ॥१८॥
असो आतां श्रोते हो सज्जन । मागील अध्यायीं केलें निरूपण । गणपत - मानेचे संकष्ट - निवारण । केलें स्वामींनीं कृपाबळें ॥१९॥
पहा कैसी सद्गुरुमूर्ति । काय त्यांची महिमा अपूर्व ती । मुखांतुनी शब्द जे निघती । तेणेंचि उद्धार होतसे ॥२०॥
यावरी सांगूं कथा एक । चित्त देऊनि ऐका सकळिक । स्फुरविती सद्गुरु जैसें देख । तैसें कथितों आतां पैं ॥२१॥
शिर्शीमाजीं एक ब्राह्मण । आमुचा सारस्वतचि जाण । रंगप्पय्या गोकर्ण । म्हणती त्यासी जन सारे ॥२२॥
त्यासी दोघे असती पुत्र । दत्तात्रेय आणि शंकर । या नामें बाहती समग्र । ऐका कथा त्यांचि हो ॥२३॥
ती कथा सांगूं सुंदर । धाकुटा पुत्र गोकर्ण शंकर । याचा कैसा केला उद्धार । श्रीस्वामींनीं तें सांगूं ॥२४॥
दत्ता शंकर यांचें जाण । केलें पितयानें मौंजीबंधन । आणिक लावी भजनीं जाण । पुत्रांसी आपुल्या प्रेमानें ॥२५॥
रंगप्पय्या ईश्वरभक्त । ईश्वरदेउळीं पूजा सतत । षोडशोपचार विधियुक्त । करी प्रेमळ चित्तानें ॥२६॥
पुत्रासीही सांगे कधीं कधीं । भक्ति करा देवाची आधीं । तोचि हरील आधि - व्याधी । परी न रुचे हें शंकरासी ॥२७॥
म्हणे मानसीं हा काय खेळ । लागलें माझ्या पितयासी खुळ । पूजेमाजीं व्यर्थचि वेळ । रात्रंदिन घालवी हा ॥२८॥
यासी सांगणें नव्हे उचित । आमुचा पिता असे हा निश्र्चित । म्हणोनि राहे तो स्वस्थ । न बोलतां अणुमात्र ॥२९॥
कां करावी पूजा व्यर्थ । तेणें काय होय आम्हां प्राप्त । यांत कांहीं नाहीं अर्थ । ऐसें वाटे शंकरासी ॥३०॥
त्याच्या चित्तीं वाटे जाण । कैंचा देव कैंचें भजन । ऐसें म्हणुनी रात्रंदिन । काल व्यर्थ घालवी तो ॥३१॥
ऐसें असतां एके काळीं । कुलदेव मंगेश या स्थळीं । शंकर रंगप्पय्या आदि मंडळी । गेली यात्रेसी हो जाणा ॥३२॥
तेथील सारा उत्सव नयनीं । बघतां शंकर हरुषे स्वमनीं । सिंहनाद ऐकुनी कर्णीं । आश्चर्य करी तो बहु ॥३३॥
म्हणे मानसीं शंकर तेव्हां । खेळ नव्हे हा निश्चयें देवा । सत्यचि अससी तूं करुणार्णवा । नव्हे खूळ पितयाचें ॥३४॥
मीचि असें परम मूर्ख । माझ्या चित्तीं नाहीं विवेक । म्हणोनि शब्द ठेविला देख । माझ्या प्रेमळ पितयासी ॥३५॥
क्षमा करीं बा मंगेशा । अज्ञ मूर्ख पामर ऐशा । बाळालागीं दावीं दिशा । उत्तम खऱ्या मार्गाची ॥३६॥
मग धरोनि मनीं दृढभाव । त्यांनीं गांठिला आपुला गांव । शिर्शींत येऊनियां सर्व । पोंचले देवकृपें निजसदना ॥३७॥
ऐसें असतां तेथें एक । नाडघर शांताबाई नामक । होती परम सात्त्विक भाविक । ब्रह्मज्ञानी ती पाहीं ॥३८॥
ती असे सारस्वत आमुची । प्रख्याति तेथें बहुत तियेची । भजन पुराण श्रवण यांतचि । घालवी काल आपुला ती ॥३९॥
जन जाती ऐकाया बहुत । शंकरही ऐकाया तेथें जात । वेदेश्वरी - शिवगीताटीका प्रख्यात । हंसराजस्वामींची वाचिती ॥४०॥
ऐकतां ती शंकरा वाटे आपण । सद्गुरु करावा येथोन । तेव्हां रात्रीं देखिलें स्वप्न । परम सुंदर तयानें ॥४१॥
श्रीमत्पांडुरंगाश्रमस्वामी । आले शांताबाईच्या धामीं । म्हणती ऐक शंकरा सांगतों तें मी । पाळीं तूं आज्ञा आमुची ॥४२॥
शांताबाईसी विचारीं प्रश्न । ती सांगेल तुजला खूण । धरोनि हृदयीं त्यापरी जाण । करीं तूं वर्तन प्रस्तुत ॥४३॥
ऐसें बोलोनि मृदुवचन । सद्गुरुस्वामी न लगतां क्षण । पावले जाण अंतर्धान । जागृत झाला शंकर ॥४४॥
विस्मय पावूनि आपुल्या चित्तीं । गेला त्वरित धांवूनि निश्चितीं । शांताबाईच्या सदनाप्रती । बैसला तिष्ठत त्या समयीं ॥४५॥
तेव्हां बधूनि शंकरासी । शांताबाई म्हणे त्यासी । काय कारण बैसलासी । सांग बाळा ये वेळीं ॥४६॥
शंकरें निवेदिला तिजसी देख । स्वप्नाचा वृत्तांत सकळिक । उपजला त्याच्या पोटीं विवेक । पाहुनी शांताबाई तुष्टली ॥४७॥
तिनें प्रेमें पंचीकरण । विस्तारें कथिलें तयालागून । ऐकतां आनंदला चित्तीं जाण । शंकर गोकर्ण तेधवां ॥४८॥
आनंद उचंचळे त्याप्रत । घडीघडी त्यासी हंसूं येत । खूळ त्या लागलें ऐसें बोलत । जन सारे त्या समयीं ॥४९॥
घालिती डोक्यावरी पाणी । आप्त सारे त्यालागोनि । अधिकचि हांसे खदखदोनि । बोले मुखानें अणुमात्र ॥५०॥
अंतर्भाव न कळे कवणा । बेडचि लागलें म्हणती जाणा । परी लागला ध्यास त्याच्या मना । निजस्वरूपाचा हो पाहीं ॥५१॥
मग तो श्रीचित्रापुरास । पांडुरंगाश्रम - परमहंस । त्यांच्या संनिधीं दर्शनास । गेला लगबगें धांवोनि ॥५२॥
भेटला सद्गुरुस्वामींसी । आणि हेतु उद्भवला जो मानसीं । निवेदिला तो प्रेमें तयांसी । कर जोडोनि नम्रपणें ॥५३॥
तेव्हां बोलती सद्गुरुराज । सांगतों वचन एकचि तुज । तैसें करितां आत्मज्ञान सहज । होईल बापा निश्चयेंसीं ॥५४॥
वेंकटराय निलेकणी । यासी जप दिधला ये स्थानीं । लिहूनि घेतला तेणें येथूनि । तूं घे तयाकडूनि तो ॥५५॥
करीत असतां संसार - धंदा । तो जप वाचूनि करीं सदा । अर्थावरी लक्ष ठेवूनि, त्या पदा । पोंचशील तूं तत्काळ ॥५६॥
इतुकें सांगूनि सद्गुरुनाथ । ठेविते झाले मस्तकीं हस्त । तेव्हां शंकर प्रेमभरित । झाला सद्गदित त्या समयीं ॥५७॥
मग तो गेला आपुल्या ग्रामा । पुढें ऐका सद्गुरुमहिमा । ऐकतां येईल भाविकां प्रेमा । श्रोते हो तुम्हां सकलांसी ॥५८॥
त्यावरी तो शंकरराय । गुरुआज्ञेपरी करीत जाय । दृढविश्वासें करितां होय । आत्मज्ञान त्यालागीं ॥५९॥
लिहुनी घेतला वेंकटाकडुनी । जप चालविला दिवसरजनीं । लाविलें मन अनुसंधानीं । 'मी ब्रह्म' ऐशा हो पाहीं ॥६०॥
मग ऐसें करितां करितां । झाले त्या लयसाक्षीज्ञान तत्त्वतां । तोचि अभ्याम करीत असतां । पावला पूर्ण समाधान ॥६१॥
पहा कैसी सद्गुरुमहिमा । परम अगाध न वर्णवे आम्हां । अणुमात्र सांगूं आतां तुम्हां । गुरुकृपेंचि श्रोते हो ॥६२॥
स्वामींनीं नाहीं केला उपदेश । वाक्यचि त्यांचें असे विशेष । तेणेंचि आत्मसाक्षात्कार खास । झाला शंकर यासी पहा ॥६३॥
गुरुआज्ञेपरी वाक्य लिहोनी । घेतलें वेंकट याचेकडोनी । तेंचि पाळिलें तेणेंकरोनी । झालें समाधान पूर्ण तया ॥६४॥
गुरुमुखांतुनी निघे जें वचन । तें असत्य न होय कदापि जाण । सद्गुरुमहिमा कथाया कठिण । असे सत्य सत्य पहा ॥६५॥
सद्गुरुमूर्ति केवल ब्रह्म । नाम घेतांचि पावन जन्म । ऐशा मूर्तीचें काय तें वर्म । न कळे कवणालागींही ॥६६॥
चरणीं ठेवितां दृढ विश्वास । होय निश्चयें आत्मज्ञान खास । त्यांची आज्ञा हेंचि आम्हांस । मुख्य साधन हो पाहीं ॥६७॥
पाहूं नये त्यांचे गुणदोष । गुणदोषातीत असती ते खास । केवल ब्रह्मानंद निर्विशेष । निर्गुण निराकार ते पाहीं ॥६८॥
त्यांसी नाहीं विधि - निषेध । ते जें करिती तेंचि सिद्ध । त्यांच्यापरी श्रेष्ठ प्रसिद्ध । धुंडितां त्रिभुवनीं मिळे ना ॥६९॥
म्हणोनि ते जें करिती कार्य । त्याहुनी श्रेष्ठ नाहीं अन्य । बरें वाईट नसे हा निश्चय । त्यांच्या कार्यामाजीं हो ॥७०॥
पाप - पुण्य नाहीं त्यांसी । अधिक वर्णवेना मजसी । जें जें येईल त्यांच्या मानसीं । तें तें उत्कृष्टचि होय पहा ॥७१॥
यावरी कवणही करील प्रश्न । ज्ञानियां कां ना पाप - पुण्य । जरी केलें यथेष्टाचरण । तरीही पाप ना कैसें हो ॥७२॥
तरी ऐका सावधान । ज्यासी होय पूर्ण ज्ञान । त्यासी 'मी कर्ता' ऐसा अभिमान । नाहीं निश्चयें अणुमात्र ॥७३॥
‘मी कर्ता भोक्ता' वाटे ज्यासी । पाप-पुण्य बाधे त्यासी । दोन्ही नाहीं ज्ञानियासी । अकर्ता अभोक्ता तो जाणा ॥७४॥
ज्ञानी न करिती यथेष्टाचरण । अवतारचि त्यांचा असे जाण । जन उद्धरायास्तव कृपाघन । करिती सत्कार्यें निरभिमानें ॥७५॥
प्रारब्धानुसार जरी हातुनी । घडलें दुष्कर्म समजा धरणीं । तरीही पाप ना त्यांलागोनि । पुण्यही न लगे त्यांसी पैं ॥७६॥
त्यांसी जे स्तविती भक्त । पुण्य सारें जाय त्यांप्रत । पाप घेती निंदक समस्त । ऐशी शास्त्रव्यवस्था असे ॥७७॥
ज्ञानी होती पापपुण्यरहित । 'संचित क्रियमाण' त्यांचे दग्ध होत । 'प्रारब्ध' एक भोगणें त्यांप्रत । परी तेंही मिथ्या तयांसी ॥७८॥
ज्ञानियांच्या दृष्टीसी प्रारब्धभोग । मिथ्याचि सारा देहसंग । म्हणोनि विषयसुखाचा त्याग । करिती आनंदें ते जाणा ॥७९॥
प्रारब्धापरी सुख-दुःख । भोगिती ते भोग अनेक । परी सामान्य जनासम सम्यक । लिप्त न होती त्यांमाजीं ॥८०॥
सुख येतां हरुष न मानिती । दुःख येतां खेद नसे चित्तीं । सुख-दुःख दोन्ही तयांप्रति । समचि वाटे सर्वदा ॥८१॥
असो, ऐसा जो ज्ञानी पुरुष । त्याचे न पहावे गुणदोष । तो जें करील त्यांतचि हरुष । मानावा आम्हीं अज्ञ जनीं ॥८२॥
तरीच होईल उद्धार आमुचा । धरितां विश्वास गुरुचरणीं साचा । पाठिराखा आपुल्या भक्तांचा । सदा सर्वदा तोचि असे ॥८३॥
सकलही असे त्याच्या स्वाधीन । तोचि सर्वां अधिष्ठान । ऐसा स्वामी कृपाघन । पांडुरंगाश्रम जाणा हो ॥८४॥
एवं सद्गुरु पांडुरंगाश्रम । मुखींचें वाक्य श्रेष्ठ परम । मुखांतुनी निघतांचि उत्तम । होय तें कार्य निश्रयेंसीं ॥८५॥
पुढील अध्यायीं आणिक बहुत । सांगूं वाक्याची महिमा अद्भुत । ऐका सावधचित्तें समस्त । तुम्ही प्रेमळ श्रोते हो ॥८६॥
आनंदाश्रम - परमहंस । शिवानंदतीर्थ पुण्यपुरुष । यांच्या कृपाप्रसादें षट्‌त्रिंश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥८७॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर - । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां ब्रह्मज्ञान दृढावे साचार । षट्‌त्रिंशाध्याय रसाळ हा ॥८८॥
अध्याय ३६ ॥
ओंव्या ८८ ॥
ॐ तत्सत्-श्रीसद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥    
॥ इति ष‌ट्त्रिंशोऽध्यायः समाप्तः ॥