चित्रापुरगुरुपरंपरा - अध्याय ॥३२॥

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीमत्पांडुरंगा श्रमगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीभवानीशंकराय नमः ॥ॐ॥
जय जय सद्गुरो करुणाकरा । भक्तवत्सला परम उदारा । देईं सुमति मज पामरा । कृपा करोनि आतां पैं ॥१॥
जरी माझी मंदमति । तुजला स्मरतां शीघ्रगति । होय बुद्धि तीव्र बा ती । नाहीं शंका यामाजीं ॥२॥
परी असावी दृढतर भक्ति । तेणें मानसीं येई मूर्ति । मूर्ति धरितां निष्काम चित्तीं । पार पावे सहजचि ॥३॥
म्हणोनि देवा मजला आतां । भक्ति देई तूं बा ताता । कवणही न देईल सर्वथा । तुजवीण, म्हणोनि शरण मी ॥४॥
असो आतां श्रोते हो सज्जन । मागील अध्यायीं कथा निरूपण । पांडुरंगाश्रम सद्गुरु दयाघन । यांच्या इच्छेपरी होत कार्य ॥५॥
आतां आणिक सांगूं सद्गुण । अगाध महिमा त्यांचा पूर्ण । ऐसी सद्गुरुमाय सगुण । ध्यावी निरंतर हृदयांत ॥६॥
तरीच आम्हां मानवांसी । इहपरलोकीं सुख परियेसीं । आणिक बोलूं सगुणराशी । सावध असावें श्रोते हो ॥७॥
परम ज्ञानी निर्भयवृत्ति । विचारपूर्वक कार्य करिती । जनांसी वरिवरी धर्मजागृति । देती प्रेमानें उल्हासें ॥८॥
धर्माविरुद्ध जनांचें वर्तन । होऊं नेदिती कदापि जाण । विरुद्ध वागतां तयांलागून । शासन करिती तात्काळ ॥९॥
पंचगव्य प्रायश्चित्त । देऊनि त्यांसी शुद्ध करीत । नाहीं कदापि भीड त्यांप्रत । कवणाचीही हो पाहीं ॥१०॥
मातेसी कवणाची असे भीड । मुलांसी मारुनी मोडिते खोड । म्हणे माजलास तूं द्वाड । यापरी बोले क्रोधानें ॥११॥
तैसे सद्गुरुमहाराज । आपुल्या भक्तांसी सांगती रोज । कीं स्वधर्मापरी वर्तणें तुज । उचित असे सर्वदा ॥१२॥
एतद्विषयीं वारंवार । करिती बोध जनां सविस्तार । जरी न करी त्यापरी नर । त्यासी शासन करिती पैं ॥१३॥
शासन म्हणिजे नव्हे शिक्षा । शास्त्रापरी हरिती दोषा । त्याकारणें मठासी पैसा । दंड म्हणोनि न द्यावा तो ॥१४॥
श्रीस्वामींसी त्या पैशाचा। कवडीचाही लाभ नसे साचा । जनांच्या कल्याणास्तव त्याचा । खर्च होय निर्धारें ॥१५॥
मठासी देतां पैसा आपण । काय होय जनांचे कल्याण । याचें सांगतों वर्णन । सविस्तर तें ऐकावें ॥१६॥
दंड द्यावा हें शासन । कां म्हणाल तरी ऐका वचन । सांगूं आतां गुरूंसी स्मरून । सावध असा श्रोते हो ॥१७॥
अधर्म अकर्म करितां नरासी । पाप घडे निश्र्चयेंसीं । तेव्हां करितां पुण्यराशी। जळे पाप सारें तें ॥१८॥
म्हणोनि मठासी देतां दंड । पुण्य अंगीं येईं उदंड । जरी तो झाला पापी मूढ । तरीही उद्धरे त्यायोगें ॥१९॥
असो सद्गुरुस्वामिराय । सकल जनांचें हितचि होय । ऐसेंचि करिती हा निश्चय । नाहीं स्वार्थ त्यांसी हो ॥२०॥
परी अज्ञपणे कांहीं जन । छळू लागतां त्यांसी जाण । सद्गुरुस्वामी क्षमाशील पूर्ण । न क्षोभती त्यांजवरी ॥२१॥
 इंग्लंडादि परदेशीं जाती नर । त्यांसी शास्त्राधारें घालिती बहिष्कार जाण । प्रायश्चित्त त्यांलागूनि साचार । न मिळे जाणा कदापिही ॥२२॥
ऐशाविषयीं एकेकाळीं । महासभा बोलावुनी ते वेळीं । श्रीपांडुरंगाश्रम - स्वामींजवळी । मांडिला प्रश्न जनांनीं ॥२३॥
 तेव्हां सद्गुरुस्वामींनीं आपण । युक्तिपूर्वक चातुर्यें जाण । उत्तर दिधलें त्यांलागून । शांत प्रेमळ मृदु वचनें ॥२४॥
त्यांनीं जनांसीच करोनि प्रश्न । त्यांच्याचि मुखांतुनी आपण । करविला निर्णय उत्कृष्ट जाण । ऐशी माउली चतुर बहु ॥२५॥
सकल जनां तो होऊनि मान्य । म्हणती स्वामींसी धन्य धन्य । इतुके चतुर नाहींत अन्य। ऐसें बोलती एकमेकां ॥२६॥
परी हा निर्णय कांहीं जनांला । मुळींच पहा नाहीं रुचला। विरुद्ध झाले ते स्वामींला । परी बोलण्यासी धैर्य नसे ॥२७॥
मागें करिती निंदा बहुत । स्वामींसी सारें होई विदित । परी न क्षोभती ते मनांत । अणुभरीही त्यांजवरी ॥२८॥
जरी पडली निंदा कानीं । खेद किंचितही न करिती मनीं । प्रार्थिती ते दिनरजनीं । भवानीशंकर - देवासी ॥२९॥
म्हणती प्रभो दयाघना । जरी केली निंदा नाना। तरी रक्षावें सकल जनां । क्षमा करोनि बा देवा ॥३०॥
बाळानें जरी केला अपराध । माता तयावरी न करी क्रोध । जरी झाला बहु मतिमंद । तरी नुपेक्षी ती निजपुत्रा ॥३१॥
तैसें देवा तुजला सर्व । मुलेंचि असती सकल जीव । अपराध पोटीं घालूनि धांव । रक्षावया तयांसी ॥३२॥
दुर्गुणी म्हणूनि जरी त्यागिसी । तरी काय करावें तैसियांसी । कोण रक्षण करील त्यांसी । सांग कृपाळा दयानिधे ॥३३॥
तूंचि देऊनि बुद्धि चांगली । धर्मजागृति करीं ये वेळीं । घेईं जनांसी प्रेमें जवळी । सांभाळीं आपुलीं हीं बाळें ॥३४॥
ऐसी प्रार्थना करिती दिननिशीं । श्रीभवानीशंकरचरणांपाशीं । स्वामी आमुचे कळवळोनि मानसीं । आम्हां अज्ञान्यांकारणें ॥३५॥
जरी झाले अभक्त थोर । तरीही त्यांसी न करिती दूर । ऐसे आमुचे सद्गुरुवर । काय वर्णावे गुण त्यांचे ॥३६॥
ऐसियांचे धरितां चरण । सहजचि होती कष्ट निवारण । आणिक होय आत्मज्ञान । निश्चयें जाणा तुम्ही हो ॥३७॥
यावरी कांहीं कथा सुरस । सांगूं आतां गुरुकृपेंचि तुम्हांस । चित्त येथेंचि द्यावें खास । इतर विषय टाकोनि ॥३८॥  
भटकळ या ग्रामीं एक । होता सारस्वत ब्राह्मण भाविक । त्याचें नाम मंगेश देख । 'बैंदुर' हें उपनांव ॥३९॥
महालकरी तो तेथील जाण । अंगीं असती बहुत सद्गुण । पांडुरंगाश्रमस्वामी दयाघन । यांसि भजे नित्य तो ॥४०॥
ऐसें असतां एके काळीं । आलें संकट त्याचिया कपाळीं । काय तें ऐका श्रोते ये वेळीं । सांगूं सारा वृत्तांत ॥४१॥
तेथे होते कांहीं यवन । त्यांसी मंगेशावरी द्वेष पूर्ण । म्हणोनि खोटा आरोप घालोन । चालविला खटला तयांनीं ॥४२॥
कीं सरकारी वृक्ष वाळले कांहीं । ते लिलांव करितां पाहीं । आपुल्या ज्ञातिजनांसी सर्वही । विकले कमी मोलानें ॥४३॥
म्हणोनि नुकसान बहुत । सरकारासी जाहलें खचित । ऐसें खोटेंचि कळवूनि त्याप्रत । खटला घातला त्यावरी ॥४४॥
डिव्हिजनल मॅजिस्ट्रेट यापाशीं । गेला खटला विचारासी । त्यानें विचार करोनि मानसीं । कारवारासी पाठविला ॥४५॥
आणि बैंदुर मंगेश यासी । तूं जा कारवार - ग्रामासी । ऐशी आज्ञा केली वेगेंसीं । मॅजिस्ट्रेट साहेबानें ॥४६॥
ऐकतां झालें दुःख परम । मुखीं घेत सद्गुरुनाम । धरोनि अंतरीं शुद्ध प्रेम । चालिला मंगेश शिरालीसी ॥४७॥
घेऊनि भेट श्रीस्वामींची । साष्टांग नमन केलें सवेंचि । इच्छा निवेदिली मनींची। प्रार्थना करोनि येणेंपरी ॥४८॥
म्हणे प्रभो श्रीपांडुरंगा । सद्गुरुराया तूं कृपांगा । कोण रक्षील मजला सांगा । तुजवांचोनि या समयीं ॥४९॥
प्रपंचीं परमार्थीं देख । तूंचि रक्षिसी सद्गुरु एक । तुजवीण नाहीं आणिक । या बाळासी कवणही ॥५०॥
तूं तारीं अथवा मारीं । न सोडीं हे चरण निर्धारीं । काय करशील तें करीं । भार घातला तुजवरी ॥५१॥
द्यावें मज अभय वचन । आशीर्वाद द्यावा जाण । तरीच मी जाईन येथोन । म्हणोनि घातलें दंडवत ॥५२॥
ऐशी प्रार्थना करोनि स्वामींसी । चरणांसंनिध तो परियेसीं । आडवा पडला न उठवे त्यासी । तेव्हां कळवळले गुरुराय ॥५३॥
येऊनि भवानीशंकरसंनिध । केली प्रार्थना बहुविध । मंगेशा म्हणती हो सावध । ऊठ वत्सा भिऊं नको ॥५४॥
श्रीभगवानीशंकर देव । तुजला रक्षील सदैव । ठेवीं तूं आपुला दृढभाव । नाहीं भय तुजलागीं ॥५५॥
तुझें करील तो कल्याण । न होऊं देईल अवमान । न धरी यांत अनुमान । सत्यवचन हें आमुचें ॥५६॥
नको करूं चिंता जाण । झडकरीं जा कारवारालागुन । ऐसें बोलुनी स्वयें आपण । उठविला तेव्हां प्रेमानें ॥५७॥
तैं उठला मंगेश सत्वरीं । अश्रु लोटले नयनामाझारीं । ओंठ कांपती थरथरां भारी । म्हणे देवा कनवाळू तूं ॥५८॥
आपुली आज्ञा शिरसा मान्य । तुजहुनी मजला देव नसे अन्य । ना तुझ्या दर्शनें झालों धन्य । काय उणें आतां मजलागीं ॥५९॥
ऐसें म्हणोनि धरिले चरण । श्रीस्वामींचे प्रेमेंकरोन । मनीं धरोनि सद्गुरुवचन । जावया निघाला कारवारा ॥६०॥
तेव्हां दिधला देवाचा प्रसाद । आणिक देती आशीर्वाद । तेणें होय अधिकचि आनंद । बैंदूर मंगेशरायासी ॥६१॥
मग करोनि साष्टांग नमन । गेला कारवारालागोन । आतां ऐका सावधान । तेथील वृत्तांत श्रोते हो ॥६२॥
कोर्टामाजीं न्यायाधीश । यांनीं खटला चालविला विशेष । पुसती वृत्तांत मंगेशास । तों काय वर्तलें तें ऐका ॥६३॥
फॉरेस्ट कन्सर्वेटर कर्नल पेटन । अवचित तेथें आला जाण । स्वामींच्या कृपेची ही खूण । पटली मंगेश यासी पैं ॥६४॥
ती कैसी हैं सांगतों आतां । पेटन जज्जाचा मित्र होता । तो त्या भेटाया बंगल्यासी जातां । दिसली गडवड कोर्टाजवळी ॥६५॥
जज्ज कोर्टांत असे बैसला । हें कळलें पेटन साहेबाला । भेटावयासी तो चालला । आला अंगणीं सहजचि ॥६६॥
तेथें फळ्या त्या आंब्याच्या । ज्या जप्त करूनि आणिल्या साच्या । त्या ह्या कर्नल साहेबाच्या । दृष्टीस पडल्या सहजचि तेव्हां ॥६७॥
अंगणामाजीं पडिलें लांकूड । आंब्याचें तें पाहिलें उघड । पायानें ढकलुनी तें जाड । आपुल्यांतचि बडबडला ॥६८॥
आंब्याचें हें लांकूड वाईट । उपयोगा में न ये दिसे स्पष्ट"। ऐसें बोलुनी गेला थेट । जज्जसाहेबाजवळी तो ॥६९॥
दोघांच्याही झाल्या भेटी । परस्पर प्रेमें बोलती । आला विषय सहजगती । मंगेशाच्या खटल्याचा ॥७०॥
न्यायाधीश म्हणे पेटनासी । लांकडाची परीक्षा असे तुम्हांसी । याची किंमत किती, ऐशी । पृच्छा केली तयानें ॥७१॥
यावरी बोले पेटनसाहेब । हें विकितां काय होय लाभ । निरुपयोगी हें लांकूड, सुलभ । मिळे निश्र्चयें केव्हांही ॥७२॥
ऐसें ऐकतां त्याचें उत्तर । न्यायाधीशाचें कळवळलें अंतर । म्हणे आम्हीं केला अविचार । मागें पुढें न बघतां ॥७३॥
आंब्याचें लांकूड असे स्वस्त । मंगेशाचा ना अपराध यांत । विकिलें असे ती योग्य किंमत । सोडूं आतां त्यालागीं ॥७४॥
ऐसें बोलुनी केला विचार । मंगेशासी सोडिलें सत्वर । सन्मानें पाठविला सुखकर । भटकळासी त्या समयीं ॥७५॥
पुनरपि तीचि नोकरी । महालकरी या जागेवरी । पाठविला प्रेमानें झडकरी । न्यायाधीशानें त्या समयीं ॥७६॥
तेव्हां मंगेश गेला ग्रामा । अंतरीं धरूनि सद्गुरुनामा । म्हणे देवा तुझिया प्रेमा । उपमा नाहीं कसलीही ॥७७॥
मग तो गेला चित्रापुरा थेट । घेतली श्रीस्वामींची भेट । अंतरीं उठली प्रेमाची लाट । घातलें दंडवत साष्टांगें ॥७८॥
आणि बोले सगुरो दयाळा । देवा तूंचि पावलासी ये वेळां । अगाध असे तुझी लीला । काय सांगूं नवलाई ॥७९॥
माझ्या कार्याकरितांचि पेटन - । साहेबासी पाठविलें तेथे आपण । योगायोग आणिला जुळवून । म्हणोनि येथे मी पोचलों ॥८०॥
ही तुझी कृपाचि होय । न्यायाधीशाचें कळवळले हृदय । महिमा तुझी अवर्णनीय । भक्तवत्सला गुरुराया ॥८१॥
आपुलें वाक्य न होय असत्य । साक्षात् दत्ताचा अवतार तूं सत्य । दाविसी जनांसी नित्य । अगाध  लीला आपुली ही ॥८२॥
परी आम्हांसी नाहीं भक्ति । म्हणोनि मनुष्य भावितों तुजप्रति । अंधासी कैंची दिसेल ज्योति । तैसी तव मूर्ति अज्ञांसी ॥८३॥
असो आतां प्रभो दयाळा । दावीं चिन्मय स्वरूप डोळां । इतुकें बोलुनी चरणीं घातला । साष्टांग प्रणिपात तयानें ॥८४॥
यावरी बोले सद्गुरुराय । धरितां आपण दृढ निश्चय । रक्षण आपुलें सहजचि होय । नाहीं संशय यामाजीं ॥८५॥
निश्चयें होय सर्वही प्राप्त । सद्गुण सद्भक्ति येई त्वरित । तेणेंचि समाधान पावे चित्त । क्षण न लागतां बा पाहीं ॥८६॥
म्हणोनि देव सद्गुरु आणि सत् - शास्त्र । यांवरी विश्वाम ठेवावा निरंतर । भय नाहीं त्यासी अणुमात्र । सत्यवचन हें आमुचें ॥८७॥
प्रपंचीं आणि परमार्थीं । त्यासी रक्षी जगत्पति । प्रेमभाव धरावा चित्तीं । तरीच कार्य साधेल ॥८८॥
 प्रेमावीण कोरडा निश्चय । काय उपयोग त्याचा होय । प्रेमचि श्रेष्ठ यांत संशय । नाहीं अणुभरी जाणा हो ॥८९॥
भक्ति - प्रेम हेंचि श्रेष्ठ । त्यावीण अनेक साधनें उत्कृष्ट । केली जरी नाना खटपट । तरी निष्फळ तें सारें ॥९०॥
बहुत दागिने अंगावरी । रूप सुंदर आणि गोरी । कपाळीं कुंकूं नसतां नारी । काय शोभा तियेची ॥९१॥
वरण आमटी खमंग रुचिकर । परी लवणावांचुनी निःसार । तैसें प्रेमावीण निष्फल समग्र । काय उपयोग तयाचा ॥९२॥
म्हणोनि निश्चय जरी धरिला । तरी भक्तिप्रेमावीण तो आंधळा । त्यावांचोनि होतो ढिला । वारंवार तो पाहीं ॥९३॥
भक्ति - प्रेमयुक्त जो निश्चय । तोचि सदा दृढतर होय । मग कैंचें त्यासी भय । सांग बापा तूं आतां ॥९४॥
आम्हीं काय केलें ये वेळां । तुझा निश्रयचि तुज फळला । निश्र्चयेंचि भवानीशंकर पावला । सत्य जाण मंगेशा ॥९५॥
ऐकुनी हें सद्गुरुवचन । संतोषला मंगेश जाण । धरोनि अंतरीं सद्गुरुचरण । गेला भटकळ - ग्रामासी ॥९६॥
अधिकचि वाढली त्याची भक्ति । कीं स्वामींची महिमा अगाध अति । ऐसा ध्यास धरिला चित्तीं । सदा आठवी गुरुनाथा ॥९७॥
पहा श्रोते हो सद्गुरुराज । वृत्ति त्यांची सहजासहज । नसे त्यांच्यांत अहंकार - बीज । 'मी कर्ता भोक्ता' म्हणोनियां ॥९८॥
करिती आपुल्या भक्तांचे कल्याण । परी 'मीं केलें' न म्हणे मन । साक्षात् दत्तावतार पूर्ण । निश्र्चयें जाण तो पाहीं ॥९९॥
पुढील अध्यायीं ऐसीच कथा । दर्शन दिधलें आपुल्या भक्तां । ऐका सावध करोनि चित्ता । तुम्ही भाविक श्रोते हो ॥१००॥
जरी नाहीं वक्त्यासी भक्ति । तरी आपण ऐकावें प्रीतीं । आपुल्या प्रेमानें मजला स्फूर्ति । देतील सद्गुरु वदण्या तें ॥१०१॥
 म्हणुनी सरसावलों ग्रंथ कराया । जरी नसे निश्चय अंतरीं माझिया । तरी तुमच्या संगें करोनियां । मजही लाभ होईल ॥१०२॥
चातकासाठीं पडे पर्जन्य । त्याचा उपयोग घेती अन्य । तेसें तुमच्या निमित्तें होय मी धन्य । सद्गुरुकथामृत सेवोनियां ॥१०३॥
खचितचि मी सांगतों तुम्हां । नाहीं माझ्या अंगीं प्रेमा । मग कैसें सद्गुरुनामा । घेऊं सांगा तुम्हीच ॥१०४॥
नाम धरितां प्रेमें चित्तीं । प्रगटेल तेव्हां सद्गुरुमूर्ति । त्यावीण कैंची येईल स्फूर्ति । कथन कराया हो पाहीं ॥१०५॥
तुमच्या प्रेमें कां होईना । अणुमात्र वर्णन करवी जाणा । मजकडूनि श्रीसद्गुरुराणा । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥१०६॥
ज्ञानदेवें बोलविले वेद । रेड्यामुखीं, हें असे प्रसिद्ध । परी त्या रेड्यासी काय ते शब्द । झाले का अवगत त्या समयीं ॥१०७॥
तो असे अज्ञ रेडा । ज्ञानदेवकृपें बोलिला भडभडां । परी तो त्यांतील अर्थ बापुडा । काय जाणूं शकेल हो ॥१०८॥
तैसे श्रीसद्गुरुराय । करविती ग्रंथ मजकडूनि सदय । परी त्यांतील अर्थ अन्वय । मजलागीं न कळे तो ॥१०९॥
असो आतां सद्गुरुनाथ । काय वदविती ते वदवोत । तुम्ही करोनि सावध चित्त । ऐका पुढील अध्यायीं ॥११०॥
आनंदाश्रम - परमहंस । शिवानंदतीर्थ पुण्यपुरुष । यांच्या कृपाप्रसादें द्वात्रिंश । अध्याय गुरुदासें संपविला ॥१११॥
स्वस्ति श्रीचित्रापुर - । गुरुपरंपराचरित्र सुंदर । ऐकतां पापें नासती समग्र । द्वात्रिंशाध्याय रसाळ हा ॥११२॥
अध्याय ३२ ॥
ओंव्या ११२ ॥
ॐ तत्सत् - श्री सद्गुरुनाथचरणारविंदार्पणमस्तु ॥    ॥६॥    ॥६॥
॥ इति द्वात्रिंशोऽध्यायः समाप्तः ॥