खंड २ - अध्याय २८

श्रीगणेशाय नमः । प्राचेतस दक्ष आचरित । उत्तम तप वर्षशत । तेव्हां गणाध्यक्ष प्रसन्न होत । वर देई तयासी ॥१॥
गणेश वरदानानें निर्मित । सिद्ध तो प्रजा समस्त । देवयक्ष मनुष्यादी सृजित । पिशाचादी नानाविध ॥२॥
बहुविध प्रजा निर्मून । पाळी तियेसी नीतिपरायण । तदनंतर धरणींत प्रसन्न मन । मैथुनी सृष्टी निर्मी तो ॥३॥
त्यास पुत्र दहा हजार । महा ओजस्वी झाले उदार । त्यांसी म्हणे दक्ष सत्वर । तपानें सृष्टिरचना करा ॥४॥
ते तयासी प्रणाम करुन । तप आचरिती भावयुक्त मन । त्यांच्या मार्गांत ब्रह्मपुत्र महान । नारद सहसा अवतरले ॥५॥
विधिपूर्वक योग मार्ग सनातन । केला त्यांनी तेव्हां कथन । त्यानें सर्वही युक्त होऊन । उत्तम सृष्टी ते न करिती ॥६॥
कर्ममार्गाचा त्याग करुन । सर्व ते गाणपत्य होऊन । जितेंद्रिय भ्रमहीन । स्वेच्छेने निघून जाती ॥७॥
आपुले ते पुत्र नष्ट झाले । म्हणोनि दक्षें पुन्हा निर्मिले । असिक्नीपासून लाभले । हजार पुत्र तेजस्वी ॥८॥
त्यांसी म्हणे तो प्रेमयुक्त । तप आचरावें तुम्ही उदात्त । तेणें सृष्टि परमाद्‌भुत । तुम्हीं सर्वही निर्मावी ॥९॥
त्याचें वचन ऐकून । भक्तीभावें प्रणाम करुन । तप आचरितो महान । सृष्टिरचना करावयासी ॥१०॥
पुनरपि नारद त्यांसी भेटत । सुनिर्मल ज्ञान त्यांसी देत । ते सर्वही योगयुक्त । कर्ममार्गासी सोडिती ॥११॥
ते सर्व स्वेच्छा विहार करित । दक्षासी समजला तो वृत्तांत । तो होऊन क्रोध समन्वित । शाप देई नारदासी ॥१२॥
ब्रह्मपुत्रा माझे सारे सुत । तव उपदेशें झाले विरक्त । कर्म मार्ग सोडून भरष्ट होत । वर्णाश्रमाचा क्रम सोडिला ॥१३॥
हें सर्व तूम केलेंस । दुष्टा, नारदा म्हणोनि विशेष । आतां घेई माझ्या शापास । प्रजाहीन तूं होशी ॥१४॥
दोन मुहूर्ताहून एका स्थळांत । स्थिरता तुजसी न लाभेल जगांत । पृथ्वीवरी स्वर्गीं पातळांत । भटकत राहशील महादुष्टा ॥१५॥
ऐसा माझा शाप सतत । निःसंशय बाधेल तुज जगांत । नारदासी शापून दक्ष भेटत । ब्रह्मदेवासी आदरें ॥१६॥
त्यासी प्रणाम करुन । जगन्नाथा म्हणे विनीत वचन । नारदें दुष्टभावें करुन । माझी सृष्टी नाशिली ॥१७॥
आतां देवेशा मज सांगावें । कोणत्या प्रकारें सृष्टिकर्म करावें । तें सारें मीं आचरावें । ऐसी शक्ती देई मला ॥१८॥
तेव्हां ब्रह्मा त्यासी सांगत । सुलोचना कन्या तू जगांत । निर्माण करी तेणें इच्छित । सफल तुझें होईल ॥१९॥
ब्रह्मदेवाचें वचन ऐकून । दक्ष स्वगृहीं गेला परतू न । निर्मिल्या साठ कन्या प्रसन्न । वीरिणीपासून तेजस्वी ॥२०॥
महाभागा त्या अति सुंदर । सर्व प्राण्यांच्या माता उदार । सृष्टिरचना पृथ्वीवर । त्यांच्यामुळें वाढली ॥२१॥
धर्मासी दहा कन्या देत । कश्यपासी तेरा अर्पित । सत्तावीस अब्जासी देत । चार दिल्या अरिष्टनेमीसी ॥२२॥
बहुपुत्रासी दोन देत । तितुक्याच कृशाश्वासी देत । अंगिरसा दोन समर्पित । त्यांचा वंशविस्तार ऐक ॥२३॥
मरुत्वती, वसुर्यामी, अरुंधती । लंबा भानू संकल्पा या पूजिती । संकल्पा मुहूर्ती साध्या भजती । विश्वा, भामिनी धर्मासी ॥२४॥
दह धर्मपत्नी या असती । त्यांची ऐका पुत्रसंतती । विश्वेदेव साध्य यांची निर्मिती । जाहली त्यांच्यापासून ॥२५॥
मरुत्वतीचे मरुत्‌वंत । वसूचे वसव झाले ख्यात । भानूचे भानू जगांत । मुहूर्तेचे मुहूर्तक ॥२६॥
लंबेचे नादघोष सुत । यामीचे नागविथीक ख्यात । अरुंधतीपासून जन्मत । विषम पुत्र पृथ्वीवरी ॥२७॥
संकल्पेचे ते संकल्प । धर्मपुत्र ऐसे निष्पाप । त्यांच्या पुत्रपुत्रींनी अमाप । अखिल जग समृद्ध झालें ॥२८॥
आप, ध्रुव, सोम धन्य । अनल अनिल प्रत्यूष मान्य । प्रभास ऐसे आठ वसू धन्य । प्रख्यात असती जगांत ॥२९॥
अदिति दिति कद्रू अरिष्टा । सुरसा दनु सुरभि विनता । तामरा क्रोधवृशा इरा दयिता । मुनि खशा सर्व धर्मज्ञा ॥३०॥
त्यांच्या पुत्रांची नावें एक । विवस्वान धाता भग अंशक । त्वष्टा वरुणादी जे देव पावक । ते सर्वही अदितीपुत्र ॥३१॥
दितीचे पुत्र दैत्य असत । शास्त्रांत सारे संमत । दनूचे ते दानव ख्यात । तार विप्रचित्ती शंबरादी ॥३२॥
कपिल स्वर्भानू संकर । वृषपर्वा तैसा वीरधीर । प्रधान असती हे असुर । दानवगण जगतांत ॥३३॥
सुरसाचे सहस्त्र सुत । सर्पकुळीं विख्यात । अरिष्टा ती जन्म देत । गंधर्वांसी सहस्त्र संख्य ॥३४॥
शेषादी महानाग ज्ञात । कद्रूचे पुत्र ते जगांत । तामरेस सहा कन्या होत । सुंदर लोचन तयांचे ॥३५॥
शुकी श्येनी भासी ग्रंथिका । सुग्रीवा शुची आदिका । त्यांचे पुत्रादिक ऐका । पक्षिवृंद सारे झाले ॥३६॥
सुरभीपासून जन्मत । म्हैशी गायी असंख्यात । दूरेपासून उत्पन्न होत । वृक्षवल्ली तृणादिक ॥३७॥
मुनीचे पुत्र ख्यात । यक्ष पुण्य जन समस्त । क्रोधवशा जन्म देत । दारुण रक्षोगणासी ॥३८॥
विनतेचे दोन सुत । अरुण गरुड प्रख्यात । खशेचे खेचर होत । प्रेतादी पुत्रही तियेचें ॥३९॥
ऐसे कश्यपाचे दायाद । स्थावर जंगमात्मक सुखद । वैवस्वताहून भिन्न दुरासद । ऐसा हा वंश तुज कथिला ॥४०॥
अरिष्टनेमीचे पुत्र असत । वेधस रुपयुक्त । बहुपुत्राच्या पत्नी ज्ञात । चार विद्युत रुपांत ॥४१॥
तैसेचि अंगिरसाच्या कान्ता । त्यांचे सुत ऋषि तत्त्वता । वृषसत्कृत कृशाश्वराचे जगता । देवर्षि गण ऐसे ख्यात ॥४२॥
हे युगसहस्त्रांतात । पुनरपि जन्म घेत । मन्वंतरांत सर्वही होत । तुल्य कार्य स्वनामांनीं ॥४३॥
इतुके पुत्र निर्मिले । परी कश्यपाचें मन तो तोषलें । त्या ब्रह्मर्षीनें आरंभिलें । उग्र तप पुत्रासाठीं ॥४४॥
तप घोर तो आचरत । तेव्हां त्यासी झाले दोन सुत । वत्सर असित नाम ज्वलंत । ब्रह्मवादी महा ओजस्वी ॥४५॥
वत्सरापासुन नैध्रुव जन्मत । तैसाचि रैभ्य प्रख्यात । रैभ्यापासून निर्माण होत । द्युतिमंत रुद्रगण ॥४६॥
च्यवनाची सुता प्रेमें वरित । नैध्रुवा महात्म्यासी जगांत । सुमेधा तैशी जन्म देत । कुंडपायी पुत्रांसी ॥४७॥
असितापासून एकवर्णेस होत । ब्रह्मिष्ठ देवल हा थोर सुत । योगाचार्य जो सर्वत्र स्मृत । शांडिल्य परम योगी तैसा ॥४८॥
सर्वतत्त्वार्थज्ञ शुचि इत्यादि बहुत । कश्यपाचे झाले जगांत । ते तुज सांगितले स्मरण पुनीत । स्मरण त्यांचे इच्छा पुरवी ॥४९॥
ओमिति श्रीमदांत्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे द्वितीये खंडे एकदंतचरिते कश्यपसृष्टिवर्णनं नाम अष्टविंशतितमोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।