केश

{ kēśḥ }

हिन्दी (hindi) WN

   See : बाल, संसार, सूर्य, बाल, वरुण, किरण, सूर्यदेव

प्राचीन चरित्रकोश

केश n.  ब्रह्मदेव के पुष्कर क्षेत्र के यज्ञ का एक ऋषि [पद्म. सृ.३२४] ।

कोंकणी (Konkani) WN

   See : खटलो

A dictionary, Marathi and English

   Used of or by some helpless wretch who has no alternative, but must remain as he is.

Aryabhushan School Dictionary

  m  A hair; the hair.
केसांच्या अंबाड्या   होणे Used of the hair turning grey.

मराठी पर्यायी शब्दकोश

 ना.  कच , कुन्तल , केस , बाल , रोम , लव .

मराठी (Marathi) WN

   See : केस

महाराष्ट्र शब्दकोश

  पु. केस ; बाल ; रोम ; लव . ( यांचें अव . केश असेंच होतें .) ' केश म्हणिजे मस्तकीचें । ' - एभा १८२० ( सं . तुल० फ्रें . जि . केश ) वाप्र . व म्ह० १ हातास ( मनगटास ) काय केश आले ? = मी काय म्हातारा , अशक्त , दुर्बल झालों ? २ केसांच्या अंबाड्या होणें - कसें पांढरें होणें ; वृद्धावस्था येणें .' आमच्या केसांच्या अंबाड्या होत चाललय , आतां आम्हांला इंग्रजी शिकुन काय करावयाचें आहे ?' ३ सुटलेले केश पाठीला शरण ( आहे त्या स्थितींत राहावें लागणें .) अनन्यगतिक , हतभागी माणुस . सामाशब्द - केशट्यो - पुअव . ( गो .) झिपर्‍यां . ( लघुत्वदर्शक )
०तोड   केसतुड पहा . ' काखामांजरी केशतोड । ' - दा . ३ . ६ . १७ .
०धरणी  स्त्री. केशाकेशी ; झोंटधरणी . ऐकमेकांचें केंस धरुन केलेलें युद्ध , मारामारी . ' वीरां झाली केशधरणी । ' - जैं ७५ . ७५ .
०पाश   जाल - पु . केशांच्या जटा ; बांधलेले , वेणी घातलेले केश ; पुष्कळ केस .
०पुळी  स्त्री. ( गो .) करट .
०बंध   संयुक्त हस्त ) - पु . ( नृत्य ) पताकहस्त करून ठेवणें .
(   संयुक्त हस्त ) - पु . ( नृत्य ) पताकहस्त करून ठेवणें .
०वपन  न. केशांची श्मश्रु करणें ; केंस काढणें ; हजामत ( विशेषत ; विधवांच्या बाबतींत योजतात ).' विधवांनी केशवपन केलें नाहीं तर त्यांनें या राजकीय प्रश्नांचा उलगडा होण्यास यत्किंचितही मदत होण्याचा संभव नाही .' - टि ४ . १८६ .
०वाहिनी  स्त्री. ( प्राणिशास्त्र ) केसासारखी सुक्ष्म नलिका ; सुक्ष्म प्रवाहसाधन . ( इं .) कॅपलरि .
०विंचरणी  स्त्री. केश विंचरण्यांची फणी .
०संवाहन  न. केस धुवून पसून साफ करणें . केशाकर्षण - न . ( शाप ) अत्यंत बारीक छिद्रांच्या नळींतून द्रव पदार्थांचें होणारें आकर्षण . ( इं .) उदा० ' कापसाच्या वातींत तेल चढतें तें केशाकर्षणाच्या साहाय्यानेंच होय .; केशाकेशी - केश धरणी पहा . ' तुम्हीं ही शब्दांची केशाकेशी चालविली आहे .' - नाकु २०३ . केशांत - पु . घोड्याच्या कपाळावरचा भाग . - अश्वप . १ . ६१ . केशांनें गळा कापणाराकाप्या - वि . वरुन गोड बोलुन विश्वासघात करणारा ; गळा शब्द पहा .

मराठी वाक्संप्रदाय - वाक्यप्रचार

   केस पांढरे होणें
   १. बराच काळ जाणें. काळ्याचे केस पांढरे होईतो दीर्घकाळ व्यतीत होणें. ‘किस्‍मदाबादच्या नबाबांच्या तैनातीत त्‍याचे केस पांढरे झाले होते.’-जादुगार पृ. १९.
   वृद्ध होणें
   वार्धक्‍य येणें.

नेपाली (Nepali) WN

 noun  टाउकाको रौँ   Ex. कालो लामो केश देख्‍न राम्रो लाग्छ

HOLO MEMBER COLLECTION:

टुपी बाल समूह

ONTOLOGY:

भाग (Part of) ➜ संज्ञा (Noun)

SYNONYM:

कपाल

Wordnet:

asm চুলি

bd खानाइ

ben চুল

guj વાળ

hin बाल

kan ಕೂದಲು

kas مَس

kok केंस

mal മുടി

mar केस

mni ꯁꯝ

ori ବାଳ

san केशः

tam முடி

tel వెంట్రుకలు

urd بال , مو , رواں

   See : रौँ

A Sanskrit English Dictionary

केश  m.  1. m. (√ क्लिश्, [Uṇ.]; ifc. आ or ई, [Pāṇ. 4-1, 54]) the hair of the head, [AV.]; [VS.]; [ŚBr.] &c.
   the mane (of a horse or lion), [MBh. i, 8008]; [Śak.] Sch.
ह्रीवेर   a kind of perfume (), [L.]
    N. of a mineral, [VarBṛS. lxxvii, 23]
    N. of वरुण, [L.]
   of विष्णु, [L.]
   of a दैत्य, [L.]
   of a locality, [Romakas.]
वाल   ( pl.) the tail (of the Bos grunniens), [Pāṇ. 2-3, 36]; [Kāś.] ( v.l.)
केश  n.  2. n. ‘whose lord is प्रजा-पति (See 3. क॑)’, the lunar mansion रोहिणी.

The Practical Sanskrit-English Dictionary

केशः [kēśḥ]   [क्लिश्यते क्लिश्नाति वा क्लिश्-अन् लो लोपश्च [Uṇ 5.33] ]
   Hair in general; विकीर्णकेशासु परेतभूमिषु [Ku.5.68.]
   Especially, the hair of the head; केशेषु गृहीत्वा or केश- ग्राहं युध्यन्ते Sk.; मुक्तकेशा [Ms.7.91;] केशव्यपरोपणादिव [R.3.56;2.8.]
   The mane of a horse or lion.
   A ray of light.
   An epithet of Varuṇa.
   A kind of perfume.
   An epithet of Viṣṇu.
   शी A lock of hair (on the crown of the head.)
   An epithet of Durgā.
   Comp. अन्तः the tip of the hair.
   long hair hanging down, a lock of tuft of hair.
   cutting of the hair as a religious ceremony; केशान्तः षोडशे वर्षे ब्राह्मणस्य विधीयते । राजन्यबन्धोर्द्वाविंशे वैश्यस्य द्वयधिके ततः ॥ [Ms.2.65.]
-अन्तिक   a.
   extending to the end of the hair as far as the forehead.
   relating to the ceremony of final tonsure.
-अरिः  m. m. N. of a plant (Mar. नागकेशर).
-अर्हा  f. f. N. of a plant (Mar. थोरनीली).-उच्चयः much or handsome hair.
-कर्मन्  n. n. dressing or arranging the hair (of the head)
-कलापः   a mass or quantity of hair.
-कारम्   a sort of sugar-cane.-कारिन् a. dressing or arranging the hair of the head; निहीनवर्णां सैरन्ध्रीं बीभत्सां केशकारिणीम् [Mb.4.14.34.]
-कीटः   a louse.
   गर्भः a braid of hair.
   an epithet of Varuṇa.
-गृहीत a.  a. seized by the hair.
-ग्रन्थिः  m. m. a tie of hair; [Bhāg.1.39.14.]
-ग्रहः, -ग्रहणम्   pulling the hair, seizing (one) by the hair (both in amorous sports and in fighting); केशग्रहः खलु तदा द्रुपदात्मजायाः [Ve.3.11,] 29; [Me.52;] so यत्र रतेषु केशग्रहाः K.8 (that is, not in battles).
-घ्न   morbid baldness.
-छिद्  m. m. a hair-dresser, barber.
-जाहम्   the root of the hair.
-धारणम्   keeping (not cutting) the hair; दूरेवार्ययनं तीर्थं लावण्यं केशधारणम् [Bhāg.12.2.6.]
-प्रसारः   cleaning the hair; [Bhāg.1.] 59.46.
-पक्षः, -पाशः, -हस्तः   much (or ornamented) तं केशपाशं प्रसमीक्ष्य कुर्युर्बालप्रियत्वं शिथिलं चमर्यः [Ku.1.48;7.] 57; [Śi.8.27.] 'the hair for a hand' (केशहस्तः) is another interpretation; cf. कचपक्ष, कचहस्त &c.
   बन्धः a hair-band; (विराजसे) मुकुटेन विचित्रेण केशबन्धेन शोभिना [Mb. 4.6.12.]
   a particular position of hands in dancing.-भूः,
-भूमिः  f. f. the head or any other part of the body on which hair grows.
-प्रसाधनी, -मार्जकम्, -मार्जनम्   a comb.
-रचना   dressing the hair; कुर्वन्ति केशरचनामपरा- स्तरुण्यः [Ṛs.4.15.]
-लुञ्चकः   a Jaina ascetic.
-वपनम्   shaving or cutting the hair.
-वेशः   a tress of fillet of hair.
-वेष्टः   the parting of the hair.
-व्यपरोपणम्   putting the hair; चुकोप तस्मै स भृशं सुरश्रियः प्रसह्य केशव्यपरोपणादिव [R.3.56.] -शूला a harlot (वेश्या); केशशूलाः स्त्रियश्चापि भविष्यन्ति युगक्षये [Mb.3.19.52.]
-शूलम्   disease of the hair; [Mb.3;] hair on the head and face केशश्मश्रु वपति Mbh. on I.3.1.-संवाहनम् dressing of hair; cf. पादसंवाहने वज्री केशसंवाहने फणी । अहो भाग्यं पुरन्ध्रीणां दधिसंमथने रविः ॥ Subh. Ratn. (स्त्रीप्रशंसा 17).

Shabda-Sagara

केश  m.  ( -शः)
   1. Hair.
   2. A name of VARUNA.
   3. A kind of perfume: see वाला,
   4. The name of a demon.
   5. A name of VISHNU.
  f.  ( -शो) 1. A lock of hair on the crown of the head.
   2. The indigo plant 3. Indian spikenard.
    E. क्लिश् to bind, अण् affix, and ल rejected; or क the head, and ईश् to rule, affix अच्; again, क water or hap- piness, and ईश the lord or master.

ROOTS:

क्लिश् अण् ल क ईश् अच्; क ईश