भरद्वाज उवाच
रुद्रसर्गं तु मे ब्रूहि विस्तरेण महामते ।
पुनः सर्वे मरीच्याद्याः ससृजुस्ते कथं पुनः ॥१॥
मित्रावरुणपुत्रत्वं वसिष्ठस्य कथं भवेत् ।
ब्रह्मणो मनसः पूर्वमुत्पन्नस्य महामते ॥२॥
सूत उवाच
रुद्रसृष्टिं प्रवक्ष्यामि तत्सर्गाश्चैव सत्तम ।
प्रतिसर्गं मुनीतां तु विस्तराद्वदतः श्रृणु ॥३॥
कल्पादावात्मनस्तुल्यं सुतं प्रध्यायतसतः ।
प्रादुरासीत् प्रभोरङ्के कुमारो नीललोहितः ॥४॥
अर्धनारीनरवपुः प्रचण्डोऽतिशरीरवान् ।
तेजसा भासयन् सर्वा दिशश्च प्रदिशश्च सः ॥५॥
तं दृष्ट्वा तेजसा दीप्तं प्रत्युवाच प्रजापतिः ।
विभजात्मानमद्य त्वं मम वाक्यान्महामते ॥६॥
इत्युक्तो ब्रह्मणा विप्र रुद्तस्तेन प्रतापवान् ।
स्त्रीभावं पुरुषत्वं च पृथक् पृथगथाकरोत् ॥७॥
बिभेद पुरुषत्वं च दशधा चैकधा च सः ।
तेषां नामानि वक्ष्यामि श्रृणु मे द्विजसत्तम ॥८॥
अजैकपादहिर्बुध्न्यः कपाली रुद्र एव च ।
हरश्च बहुरुपश्च त्र्यम्बकश्चापराजितः ॥९॥
वृषाकपिश्च शम्भुश्च कपर्दी रैवतस्तथा ।
एकादशैते कथिता रुद्रास्त्रिभुवनेश्वराः ॥१०॥
स्त्रीत्वं चैव तथा रुद्रो बिभेद दशधैकधा ।
उमैव बहुरुपेण पत्नी सैव व्यवस्थिता ॥११॥
तपः कृत्वा जले घोरमुत्तीर्णः स यदा पुरा ।
तदा स सृष्टवान् देवो रुद्रस्तत्र प्रतापवान् ॥१२॥
तपबलेन विप्रेन्द्र भूतानि विविधानि च ।
पिशाचान् राक्षसांश्चैव सिंहोष्टमकराननान् ॥१३॥
वेतालप्रमुखान् भूतानन्यांश्चैव सहस्रशः ।
विनायकानामुग्राणां त्रिंशत्कोट्यर्धमेव च ॥१४॥
अन्यकार्यं समुद्दिश्य सृष्टवान् स्कन्दमेव च ।
एवं प्रकारो रुद्रोऽसौ मया ते कीर्तितः प्रभुः ॥१५॥
अनुसर्गं मरीच्यादेः कथयामि निबोध मे ।
देवादिस्थावरान्ताश्च प्रजाः सृष्टाः स्वयम्भुवा ॥१६॥
यदास्य च प्रजाः सर्वा न व्यवर्धन्त धीमतः ।
तदा मानसपुत्रान् स सदृशानात्मनोऽसृजत् ॥१७॥
मरीचिमत्र्यङ्गिरसं पुलस्त्यं पुलहं क्रतुम् ।
प्रचेतसं वसिष्ठं च भृगुं चैव महामतिम् ॥१८॥
नव ब्रह्माण इत्येते पुराणे निश्चयं गताः ।
अग्निश्च पितरश्चैव ब्रह्मपुत्रौ तु मानसौ ॥१९॥
सृष्टिकाले महाभागौ ब्रह्मन् स्वायम्भुवोद्गतौ ।
शतरुपां च सृष्ट्वा तु कन्यां स मनवे ददौ ॥२०॥
तस्माच्च पुरुषाद्देवी शतरुपा व्यजायत ।
प्रियव्रतोत्तानपादौ प्रसूतिं चैव कन्यकाम् ॥२१॥
ददौ प्रसूतिं दक्षाय मनुः स्वायम्भुवः सुताम् ।
प्रसूत्यां च तदा दक्षश्चतुर्विशतिकं तथा ॥२२॥
ससर्ज कन्यकास्तासां श्रृणु नामानि मेऽधुना ।
श्रद्धा लक्ष्मीर्धृतिस्तुष्टिः पुष्टिर्मेधा तथा क्रिया ॥२३॥
बुद्धिर्लज्जा वपुः शान्तिः सिद्धिः कीर्तिस्त्रयोदशी ।
अपत्यार्थं प्रजग्राह धर्मो दाक्षायणीः प्रभुः ॥२४॥
श्रद्धादीनां तु पत्नीनां जाताः कामादयः सुताः ।
धर्मस्य पुत्रपौत्राद्यैर्थर्मवंशो विवर्धितः ॥२५॥
ताभ्यः शिष्टा यवीयस्यस्तासां नामानि कीर्तये ।
सम्भूतिश्चाथ च स्मृतिः प्रीतिः क्षमा तथा ॥२६॥
संनतिश्चाथ सत्या च ऊर्जा ख्यातिर्द्विजोत्तम ।
तद्वत्पुत्रौ महाभागौ मातरिश्चाथ सत्यवान् ॥२७॥
स्वाहाथ दशमी ज्ञेया स्वधा चैकादशी स्मृता ।
एताश्च दत्ता दक्षेण ऋषीणां भावितात्मनाम् ॥२८॥
मरीच्यादीनां तु ये पुत्रास्तानहं कथयामि ते ।
पत्नी मरीचेः सम्भूतिर्जज्ञे सा कश्यपं मुनिम् ॥२९॥
स्मृतिश्चाङ्गिरसः पत्नी प्रसूता कन्यकास्तथा ।
सिनीवाली कुहूश्चैव राका चानुमतिस्तथा ॥३०॥
अनसूया तथा चात्रेर्जज्ञे पुत्रानकल्मषान् ।
सोमं दुर्वाससं चैव दत्तात्रेयं च योगिनम् ॥३१॥
योऽसावग्रेरभीमानी ब्रह्मणस्तनयोऽग्रजः ।
तस्मात् स्वाहा सुताँल्लेभे त्रीनुदारौजसो द्विज ॥३२॥
पावकं पवमानं च शुचिं चापि जलाशिनम् ।
तेषां तु संततावन्ये चत्वारिंशच्च पञ्च च ॥३३॥
कथ्यन्ते वहयश्चैते पिता पुत्रत्रयं च यत् ।
एवमेकोनपञ्चाशद्वहयः परिकीर्तिताः ॥३४॥
पितरो ब्रह्मणा सृष्टा व्याख्याता ये मया तव ।
तेभ्यः स्वधा सुते जज्ञे मेनां वै धारिणीं तथा ॥३५॥
प्रजाः सृजेति व्यादिष्टः पूर्व दक्षः स्वयम्भुवा ।
यथा ससर्ज भूतानि तथा मे श्रृणु सत्तम ॥३६॥
मनसैव हि भूतानि पूर्वं दक्षोऽसृजन्मुनिः ।
देवानृषींश्च गन्धर्वानसुरान् पन्नगांस्तथा ॥३७॥
यदास्य मनसा जाता नाभ्यवर्धन्त ते द्विज ।
तदा संचिन्त्य स मुनिः सृष्टिहेतोः प्रजापतिः ॥३८॥
मैथुनेनैव धर्मेण सिसृक्षुर्विविधाः प्रजाः ।
असिक्नीमुद्वहन् कन्यां वीरणस्य प्रजापतेः ॥३९॥
षष्टिं दक्षोऽसृजत् कन्या वीरण्यामिति नः श्रुतम् ।
ददौ स दश धर्माय कश्यपाय त्रयोदश ॥४०॥
सप्तविंशति सोमाय चतस्त्रोऽरिष्टनेमिने ।
द्वे चैव बहुपुत्राय द्वे चैवाङ्गिरसे तथा ॥४१॥
द्वे कृशाश्चाय विदुषे तदपत्यानि मे श्रृणु ।
विश्वेदेवांस्तु विश्वा या साध्या साध्यानसूयत ॥४२॥
मरुत्वत्यां मरुत्वन्तो वसोस्तु वसवः स्मृताः ।
भानोस्तु भानवो देवा मुहूर्तायां मुहूर्तजाः ॥४३॥
लम्बायाश्चैव घोषाख्यो नागवीथिश्च जामिजा ।
पृथिवीविषयं सर्वमरुन्धत्यामजायत ॥४४॥
संकल्पायाश्च संकल्पः पुत्रो जज्ञे महामते ।
ये त्वनेकवसुप्राणा देवा ज्योतिः पुरोगमाः ॥४५॥
वसवोऽष्टौ समाख्यातास्तेषां नामानि मे श्रृणु ।
आपो ध्रुवश्च सोमश्च धर्मश्चैवानिलोऽनलः ॥४६॥
प्रत्यूषश्च प्रभासश्च वसवोऽष्टौ प्रकीर्तिताः ।
तेषां पुत्राश्च पौत्राश्च शतशोऽथ सहस्त्रशः ॥४७॥
साध्याश्च बहवः प्रोक्तास्तत्पुत्राश्च सहस्त्रशः ।
कश्यपस्य तु भार्या यास्तासां नामानि मे श्रृणु ।
अदितिर्दितिर्दनुश्चैव अरिष्टा सुरसा खसा ॥४८॥
सुरभिर्विनता चैव ताम्रा क्रोधवशा इरा ।
कद्रूर्मुनिश्च धर्मज्ञ तदपत्यानि मे श्रृणु ॥४९॥
अदित्यां कश्यपाज्जाताः पुत्रा द्वादश शोभनाः ।
तानहं नामतो वक्ष्ये श्रृणुष्व गदतो मम ॥५०॥
भगोऽशुश्चार्यमा चैव मित्रोऽथ वरुणस्तथा ।
सविता चैव धाता च विवस्वांश्च महामते ॥५१॥
त्वष्टा पूषा तथा चेन्द्रो द्वादशो विष्णुरुच्यते ।
दित्याः पुत्रद्वयं जज्ञे कश्यपादिति नः श्रुतम् ॥५२॥
हिरण्याक्षो महाकायो वाराहेण तु यो हतः ।
हिरण्यकशिपुश्चैव नरसिंहेन यो हतः ॥५३॥
अन्ये च बहवो दैत्या दनुपुत्राश्च दानवाः ।
अरिष्टायां तु गन्धर्वा जज्ञिरे कश्यपात्तथा ॥५४॥
सुरसायामथोत्पन्ना विद्याधरगणा बहु ।
गा वै स जनयामास सुरभ्यां कश्यपो मुनिः ॥५५॥
विनतायां तु द्वौ पुत्रौ प्रख्यातौ गरुडारुणौ ।
गुरुडो देवदेवस्य विष्णोरमिततेजसः ॥५६॥
वाहनत्वमियात्प्रीत्या अरुणः सूर्यसारथिः ।
ताम्रायां कश्यपाज्जाताः षटपुत्रास्तान्निबोध मे ॥५७॥
अश्वा उष्ट्रा गर्दभाश्च हस्तिनो गवया मृगाः ।
क्रोधायां जज्ञिरे तद्वद्ये भूम्यां दुष्टजातयः ॥५८॥
इरा वृक्षलतावल्लीशणजातीश्च जज्ञिरे ।
खसा तु यक्षरक्षांसि मुनिरप्सरसस्तथा ॥५९॥
कद्रूपुत्रा महानागा दंदशूका विषोल्बणाः ।
सप्तविंशति याः प्रोक्ताः सोमपल्योऽथ सुव्रताः ॥६०॥
तासां पुत्रा महासत्त्वा बुधाद्यास्त्वभवन् द्विज ।
अरिष्टनेमिपत्नीनामपत्यानीह षोडश ॥६१॥
बहुपुत्रस्य विदुषश्चतस्रो विद्युतः स्मृताः ।
प्रत्यङ्गिरस्सुताः श्रेष्ठा ऋषयश्चर्षिसत्कृताः ॥६२॥
कृशाश्चस्य तु देवर्षेदेवाश्च ऋषयः सुताः ।
एते युगसहस्त्रान्ते जायन्ते पुनरेव हि ॥६३॥
एते कश्यपदायादाः कीर्तिताः स्थाणुजंगमाः ।
स्थितौ स्थितस्य देवस्य नरसिंहस्य धर्मतः ॥६४॥
एता विभूतयो विप्र मया ते परिकीर्तिताः ।
कथिता दक्षकन्यानां मया तेऽपत्यसंततिः ॥६५॥
श्रद्धावान् संस्मरेदेतां स सुसंतानवान् भवेत् ॥६६॥
सर्गानुसर्गी कथितौ मया ते
समासतः सृष्टिविवृद्धिहेतोः ।
पठन्ति ये विष्णुपराः सदा नरा
इदं द्विजास्ते विमला भवन्ति ॥६७॥
इति श्रीनरसिंहपुराणे सृष्टिकथने पञ्चमोऽध्यायः ॥५॥