क्रूरक्रान्तादी दोष व त्याचा अपवाद

वरील कलमात लिहिल्याप्रमाणे वेध पाच शलाकांचा किंवा सात शलाकांचा कसाही घेतला असला, तरी क्रूर ग्रहाच्या संबंधाने नक्षत्रांचे ( १ ) भुक्त ( भोगिलेले ), ( २ ) भोज्य ( भोगण्याजोगे ), आणि ( ३ ) आक्रान्त ( आक्रमण केलेले, स्पर्शिलेले ), असे तीन प्रकार ग्रंथकारांनी वर्णिले आहेत; व तिन्हीही प्रकार दोषाने युक्त असेच प्राय: त्यांनी मानिले असून, अशी नक्षत्रे विवाहास सर्वथा वर्ज्य समजावी असाच त्यांचा आशय आहे. हा जो दोष सांगितला त्याची पारिभाषिक संज्ञा ‘ क्रूराक्रान्तादी दोष ’ अशी आहे.
या दोषाचे फ़ळ तीन वर्षांनी दृष्टीस पडणार असते असे शर्ङ्गधर नावाच्या ग्रंथात सांगितले आहे. केशवार्क नावाच्या ग्रंथात या दोषास चंद्राच्या आक्रमणाचा अपवाद सांगितला आहे; व त्याच्या मते नक्षत्रे उत्पाताची, किंवा ग्रहणाची, किंवा क्रूर ग्रहाकान्त कशीही असली, तथापि त्यांचा दोष त्या ठिकाणी चंद्र येईपर्यंतच काय तो असतो, व त्या ठिकाणी चंद्र एक वेळ येऊन पोचला की त्या दोषाचा परिहार होऊन तेच नक्षत्र विवाहास योग्य होते; तथापि होताहोईतो ते नक्षत्र अगर त्याचे चरण टाळावे हे चांगले.