श्रीमत्त्रैलोक्यनाथा, त्रिभुवनजनिता एकला तूंचि होसी. ।
तूझ्या आंगींच सारें जग करुनि, पुन्हां पोषिता तूंचि त्यासी.
विश्वात्मा मी असेंही म्हणविसि, अगुणा, मूळमायाविलासा,
सोंगें घेवोनि सारीं नटसि तुज नमो, पांडुरंगा, परेशा. ॥१॥
ब्रह्मांडांचीं अनंतें वसति तव महारोमकूपांतराळीं;
ऐसा तूं भूमरूपी असुनि म्हणविसी मी त्रिलोकासि पाळीं. ।
तोही तूं गोपवेषा धरुनि व्रजकुळीं रक्षिसी गोधनातें.
आतां आलासि, देवा, वसतिस अमुच्या रक्षणा पंढरीतें. ॥२॥
जेथें वाहे सुषुम्ना अमल सुरनदी भीमरा पापभीमा,
तत्तीरीं वास तूझा अतिशय मिरवे, विठ्ठल, दिव्यनामा. ।
माझ्या निष्ठाख्य वीटेवरि तुज बरवें म्यां उभें साच केलें.
मच्चित्तें पुंडरीकें तुज, भुवन यशा, ये स्थळीं आळवीलें. ॥३॥
तूझें राउळ हें विचित्र विलसे हृत्पद्म माझें, विभू.
तेथें वास तुझा निरंतर असे, सर्वांतरस्था, प्रभू. ।
आत्मा ईश्वर तूंचि, बुद्धि बरवी तूझी प्रिया रुक्मिणी,
विद्या तेचि परा, म्हणोनि घडली लोकत्रया स्वामिनीं. ॥४॥
पंचप्राण; दर्शेद्रियें सकळही गोपाळ, तूझे गडी.
माझे देहिक भाव सर्वहि तुझे सद्भक्त हे आवडी. ।
ध्याती s हर्निश पूजिताति तुजला, ‘ सोहं ’ मुमंत्रावळी,
उच्चारोनि समस्त भोग विषया अर्पोनि पुष्पांजळी ॥५॥
निद्रा हेचि समाधि, वंदन तुतें लोटे तनू भूवरी,
सारी तेचि प्रदक्षिणा घडतसे संचार जो मी करीं, ।
वाचा हे सहसा तुझ्याचे करिते स्तोत्रासि, लक्ष्मीधरा.
आतां तूंविण कोण आणिक असे मातें जगीं सोयरा ? ॥६॥
कृष्णा, गोदावरीही, सुरनदि, यमुना, नर्मदा, सिंधु, तापी,
कावेरी, वाम्रपर्णीहुनि बहुत असे हेचि भीमा प्रतापी. ।
यीच्या तीरीं, विभू, तूं बससिल भुवना पावना मुख्य हेतू.
येथें तूझा विराजे अमलयशपटे थोरला मोक्षकेतू. ॥७॥
विश्वात्मा तूं, हरी तूं, त्रिभुवननुत तूं, सर्व तूं, सर्वसाक्षी.
पृथ्वी तूं, आप तें तूं, अनळ, मरुत तूं, व्योम तूं, विश्वकुक्षी. ।
इंदू तूं. पद्मबंधू पुरुष, तुज असें वानिती वेद चारी.
तूंही तैसाचि सारा घडुनि विनटसी अष्टधा या प्रकारीं. ॥८॥
तूं ब्रह्मा, सृष्टिकर्ता, म्हणविसी अपुल्या योगमायाविलासें.
पाळाया विष्णु होसी, हित मग करिसी प्राणियांचें विशेषें. ।
संहारात्मा पुन्हा तूं घडुनि विनटसी रुद्ररूपें क्षणार्धीं
लोकांतें विश्ववंद्या धरिसिल उदरींत तूंचि अंतीं परार्धीं ॥९॥
सृष्टीचा खेळ कर्ता तुजविण दुसरा कोण आहे कळेना ?
ब्रह्मा तो पुत्र तूझा म्हणति निगम ते; रुद्र नातू, सुजाणा. ।
सारे आंगींच तूझ्या विलासति सुर हे; भिन्न कोणी दिसेना.
तूझ्या सार्या विभूती म्हणूनि मिरवती. मुख्य तूं देवराणा. ॥१०॥
तूं कर्ता या जगाचा असुनि, मिरविसी सर्वथा मी अकर्ता.
तूं योगें या जगातें धरुनि, म्हणविसी मी नव्हे यासि धर्ता ।
ऐशा तूझ्या व्यलीका समजुनि न कळे कोण जाणेल तूतें
यासाठीं वेद तेही म्हणति न समजूं नाटका या विभूतें. ॥११॥
कां, बा, ऐसा जगातें ठकिसिल, न कळे तूं जगन्नाथ होतां.
आतां कोण्या उपायें तरि तुज समजों ? पाविजे जी अनंता. ।
माया तुझी विचित्र; अमित गति तिची; तत्वता ते कळेना.
तीच्या अंतर्हितत्वें अससि म्हणुनि तूं कोण हें आंकळेना. ॥१२॥
आतां काशासि आम्ही श्रम करुनि वृथा वेदकांतार घ्यावें ?
कां शास्त्रांच्या शिलाही वरि वळवुनियां निर्गुणा तें पहावें. ।
आम्हीं प्रत्यक्ष देखों समचरण उभें रूप हें पंढरीशा,
सानें दृष्टीस वाटे परि नवल कसें भज्य सर्वां, सुरेशा. ॥१३॥
तूं तों आम्हांचिसाठीं त्यजुनि बदरिकाधाम आलासि येथें.
ताराया या जडांते; म्हणउनि वदती आठरा भाट जेथें. ।
दीनार्थी तीन मूर्ती घडुनि विलससी क्षेत्रतीर्थाभिधानें.
सद्रूपें देउळीं या निवससि भजती भक्त ते सद्विधानें. ॥१४॥
भक्तीनें साध्य होसी, भजति म्हणुनियां भाविकां सज्जनांस्सी
भक्तीचा तूंचि दाता; जरि धरिसि मनीं तारिजे या जनांसी. ।
भक्तीनें मुक्ति ते तों न चुकत घडते नेच्छितांही, दयाळा !
तैं कां आम्हीं चुकावें भजन न करितां विठ्ठला, लोकपाळा. ॥१५॥
भक्तीची काय आतां वदवल महिमा ? ऐकतां चोज वाटे.
एका गंधार्पणानें धरिं तुज पदरीं कूबडी जात वाटे. ।
हेंही, देवा, असों दे. फुकट गवळणी बांधिती तूज दावें.
गोविंदा, काय त्यांचें रिण तुजवरितें पूर्विलें हें वदावे. ॥१६॥
हेंही राहो यशोदा तुज, शशिवदना, अप्रमेया, विभूतें
वोसंगीं स्तन्य पाजी; वसती तव कुसीं थोरलीं पांच भूतें. ।
ब्रम्हांडे लक्षसंख्या नियतचि वसती रोमकोपांतराळीं,
ऐशातें पुत्रभावें निशिदिन कडिये घेउनी धन्य झाली. ॥१७॥
तूं आनंती मुखांचा असुनि तव मुखा चुंबिते प्रेमभावें.
तूं तों विश्वाद्यकुक्षीप; तुज धरि हृदयीं, भाग्य हें कैं वदावें ? ।
देवा गंगादिसिंधूजनक, तुज कसें न्हाणिते स्वल्प पाणी
घालोनी अंजुळीनें, नियत पदयुगीं घेउनी नंदराणी ? ॥१८॥
तूं तों त्रैलोक्यरक्षामणि असुनि, करी तूज ते दृष्टिरक्षा.
आद्या, सर्वाश्रयातें, तुज तरि निजवी पाळण्यामाजि, दक्षा. ।
वेदावेद्यासि कैसी बहुबहुपरिचे हल्लरीं गीत गाते !
पाहा ज्ञानांजनातें नयनिं निजकरें कज्जळा लेववीते. ॥१९॥
श्रालक्ष्मीच्या धवातें बहुत मणिगणीं भूषणीं भूषवीते.
वैरिचाद्यासि नाना कथुनि सुखकरा फारसी तोषवीते ? ।
त्रलोक्यांगासि कैसें अभिनव चिमणें आंकडे लेववीते ?
कैसें बा नित्यतृप्ता दधिघृतसहिता वोदना जेववीते ? ॥२०॥
पाजी स्तन्यासि, तेव्हां तव मुख निरखी; तें गळे दूध होंटीं.
जृंभा देतां निरीक्षी त्रिभुवन सगळें रम्य तूज्याच पोटीं. ।
तूंही नाना प्रकारीं नटसम बहुशा दाविसी योगमाया.
मायातीता तुला हें उचितचि दिसतें, भंगणें भक्तमाया. ॥२१॥
वैश्यां, शूद्रां, स्त्रियांतें, परम गति घडे माझिया भक्तियोगें;
ऐसें गतितें कृष्ण प्रकट निजमुखें अर्जुनालागिं सांगे. ।
तें मी प्रत्यक्ष पाहें, नरहरि, तूझिया पंढरीमाजि डोळां.
मुक्तीचें द्वार सोपें उघड दिसतसे सर्वदां भाविकांला. ॥२२॥
क्षीराब्धीचा पती तूं, तदुपरि धरणी पाळितां गोधनांतें,
देसी तूं दुग्ध मातें, म्हणउनि धरितां पादपद्माश्रयातें, ।
तूं तो मोठाचि, देवा, ठक पय सहसा नेदितां, पांडुरंगा,
मातेचे दूध माझें सुलभ उडविलें कां पुन्हां सांग तूं, गा. ॥२३॥
पोटीं ब्रह्मांडकोटी असुनि, न चढवे उंबरा गौळियांचा.
वेदांचा मूलवक्ता, परि वदसि मुखें बोबडी मंद वाचा. ।
त्रैलोक्याधीश्वरांचा अधिप, परि निशीं चोरिसी काय लोणी
ऐसी लीला स्वभक्तां निरखविसि, जगन्नायका, विश्वखाणी. ॥२४॥
लोण्याची नित्य चोरी करिसि म्हणुनि तूं सांगती गोपदारा,
मोठ्या रागें यशोदा धरुनि करतळीं तूजला जैं, उदार, ।
काठीं घेवोंनि हातीं, करिन म्हणतसे ताडणा; त्याच काळीं
भीतीनें वक्त्रपद्मा निरखिसि तिचिया साश्रुनेत्रीं विशाळीं. ॥२५॥
नंदाच्या गेहपंकीं रमसि, नव जशीं विप्रयागीं विशुद्धा
गायींच्या हुंबरातें प्रतिरव करिसी, बाहसी मौन वेदां. ।
गोपाच्या पुंश्चलींचा सकळहि करिसी आवडी गेहधंदा
आलें मातें कळों हे, वश घडसि खरें भाविकांतें मुकुंदा. ॥२६॥
गोपांचीं काय उष्टीं प्रिय बहु तुजला लागती, गोपनाथा
अन्नाचा आजि मोठा दुकळचि पडला वाटतो साच आतां. ।
कोण्या प्रेमें तुला ते वश करिति ? मला सांग मीं त्या प्रकारीं
भक्तीनें पादपद्में भजुनि, करिन, जी, दास्य भावें, मुरारी. ॥२७॥
तेही दिल्हें तुला कीं तनु, मन, धन, तें साच निर्द्वंद्वभावें.
यासाठीं युक्त देवा, म्हणसिल पडलें चोज त्यांचें करावें. ।
मीही सप्रेम तूतें सकळहि करितों अर्पणा पादपद्मा.
देईं सुप्रेम मातें, त्रिभुवनविनुता, विठ्ठला, सौख्यसद्मा. ॥२८॥
गोपांच्या रक्षणार्थीं धरिति करतळीं थोरल्या डोंगरातें.
केलें तां भग्नदर्प त्रिभुवनविभराधीश्वरा, वासवातें.
यासाठीं हेंच मातें नियतचि कळलें, दीनसंरक्षणार्थीं ।
तूझी आहे प्रतिज्ञा, म्हणउनि भजती भक्त भीमोक्षणार्थी. ॥२९॥
डोहीं जो सर्प होता बहु दिवस बळी सूर्यजेच्या, महंता
त्याच्या तीव्रा विषातें न सहुनि, घडसी तूंचि तद्रर्वहंता. ।
गोपांच्या सौख्ययोगास्तव करिसि असीं साहसें, चक्रपाणी.
रक्षावें तां अनन्यांप्रति, करिसि यथातथ्य हे लोकवाणी. ॥३०॥
हेंही राहो, मुकंद, यमलतरुवरां तारिलें तां दयेनी;
तेहीं, जी, काय केलें तव भजन, विभू, सांग मातें जडांनीं. ।
वरार्थीं पूजनेतें परम पद दिल्हें, जें यशोदेसि द्यावें.
या औदार्यासि तूझ्या कवण तुळल ? बा, काय आम्ही वदावें ? ॥३१॥
कष्टें मोठ्या तपातें करिति सनियर्मे पर्वतीं ते, वनांतीं;
प्राणांचे रोध तेही करुनि निरशनें तीक्ष्ण पंचाग्नि घेती; ।
तेही तूझ्याच अर्थीं श्रुतिगदित सदाचारकर्त्या नरातें
होईना भेट तूंझी. परम यश दिलें भेटुनी वानरांतें. ॥३२॥
यासाठीं भक्ति तूझी अतितर विलसे. श्रेष्ठ नेणोनि तीतें
माया s हंकारयोगें करिति तव तरी पावतीना गतीते. ।
विघ्नांच्या संकटीं ते पडति बहुतरा; भ्रष्टती साच अंतीं.
भक्तीनें विघ्न माथां पदकमळ सुखें ठेविलें जें महंतीं ॥३३॥
भक्तीनें श्रेष्ठ पार्थादिक बहु तरले. कीर्ति अद्यापि त्यांची
तारी लोकांसि, तूझ्या विमलगुणरसें रंगली भाविकांची. ।
नाना कष्टें उदंडे खळरिपुजनितें जिंतिली त्वत्प्रसादें.
त्यांचा तूं पक्षपाती घडुनि वसविलें त्वत्पदीं नित्य मोदें. ॥३४॥
घोडीं ध्वावीं तयाचीं; कवण करि असें नीच सारथ्यकर्मा ?
उष्टींही काढिजे कां परघरिं ? करणें काय त्या दौत्यधर्मा ? ।
मोठें तूझेंचि वाटे नवल अपुलिया लोपिलें ईश्वरत्वा.
सद्भक्तांच्या प्रतापा मिरविसि, अमला, सादरें शुद्धसत्वा. ॥३५॥
पांचाळीचीं कितीदां परिहरुनि महासंकटें लाज तीची.
तां, देवा, राखिली कीं विनययुत तुझ्या पादपद्मीं सतीची. ।
अश्वत्थामास्त्रतापें जळत निरखिलें, रक्षिलें गर्भवासीं
देवा, तां देवराता; मग अभय दिल्हें प्रार्थितां उत्तरेसी. ॥३६॥
गर्भीं तूला विलोकी; मग पुसत असा कोण तूं चक्रधारी.
माझ्या संरक्षणातें करिसिल ? बहुधा तूंचि होसी मुरारी. ।
त्वद्भक्तीच्या प्रभावें जननिजठरिंच्या बाळकातें परीक्षा
झाली. तूझ्या कृपेनें नवलचि न घडे त्वज्जनांतें, सुदक्षा. ॥३७॥
माता तातांसि रागें त्यजुनि अनुसरे, पोळला वाक्यबाणें
पांचा वर्षां वयाचा तुज अनुसरला बाळ सेवोनि रानें ।
बैसे तूझ्याच पायीं ध्रुव करुनि बरा ध्यानयोगासि सारी.
तां त्यातें श्रेष्ठ दिल्हें अचळपद तुझें, दीनपाळा, मुरारी. ॥३८॥
प्रर्हादातें पिता तो तव भजनरता प्राणनाशांत दंडी;
नाना शस्त्रें, विषाग्नी, गिरि, निधि, सलिलीं, नागपाशांत कोंडी ।
ना त्यागी भक्ति तूझी, म्हणउनि घडलें रक्षणार्थीं
स्थूणागर्भासि येणें उचित, हरि, तुला स्वाश्रितापक्षपाती. ॥३९॥
स्थूणा पैतामहीतें नियतचि घडली भाविनी ब्रह्मयाची
ऐशीं तूझीं चरित्रें अमित वदवती अद्भुतें केंवि वांचीं ? ।
हें सारें भक्तियोगाविण घडल कसें ? सांग तूं, पांडुरंगा.
धन्यातें प्राप्त झाली तव पदकमलीं जन्मली भक्तिगंगा. ॥४०॥
पूर्वींही शोध केला बहुत बुधजनीं वेदशास्त्रें, विचारें;
देवा, ज्ञानाहुनीही अधिक निवडली भक्ति लक्षाप्रकारें. ।
या भक्तीच्या प्रतापें जडमति तरले, पावले त्वत्पदातें;
गोपी, गोपाळ, गायी, वनचर, फिरणें मागुती नाच जेथें. ॥४१॥
गोपी त्या कामबुद्धिस्तव रमति तुसीं जारभावें मुरारी
सख्यें गोपाळ तेही तवपदिं रतले दैवयोगें विचारी. ।
पुत्रत्वें नंदगोपादिक बहु तरले पार्थ ते आप्तभावें.
ज्ञातित्वें यादवांतें नियतचि घडलें मुक्तिपंथासि जावें. ॥४२॥
द्वेषें केशीककुद्मप्रभृति असुर ते पावले धाम तूझें.
भीतीनें कंस तोही तव पदिं मिनला; टाकिलें भ्रांतिवोझें. ।
भक्तीनें नारदादिप्रियजन तरले; उद्धवाsक्रूर तेही.
कोण्या एक्या मिसेंही तुज भजति, तयां फीरणें साच नाहीं. ॥४३॥
दिल्हें बिभीषणातें सहज पद तुवां हेळणेनें, दयाळा;
तें तों ब्रह्मादि देवा दशशिरहवनें नेदवे रावणाला. ।
ऐसें औदार्य तूझें प्रकट त्रिभुवनीं, जाणता जो भजेना,
या हानीहूनि हानी मग कवण असे ? विठ्ठला, जाणवेना. ॥४४॥
नक्रें पायीं गजेंद्रा कवळुनि सलिलीं वोढितां, अन्य कोणी
नाहीं रक्षावयातें, म्हणुनि तुज तदां चिंतिलें चक्रपाणी. ।
पद्मासी हस्तपद्मीं धरुनि करिं करा काढिलें देवराया.
दोघे नेले विमानीं बसवुनि, करुणासागरा, मूळ ठायां. ॥४५॥
देवेंद्राच्या प्रसंगा निरखुनि, मुनिनें शापिली जैं अहल्या,
झाली मोठी शिळा ते, वहु दिवस वनीं राहिली वज्रतुल्या. ।
केली तैं शुद्ध पादांबुजरजविभवें तत्क्षणीं पंकजाक्षी;
ऐशी तूझी विचित्रा पदरजमहिमा वर्णिती वेद साक्षी. ॥४६॥
पाप्यातें पुत्रमोहें सहज मुखपुटीं नीघतां नाम तूझें,
नेला वैकुंठलोका, अवगणुनी महापातकें दु:खबीजें; ।
ऐशी हे पद्मनाभा, धरिसि जरि मनीं दाविसी योगमाया
नाहीं तैं पुण्यकर्त्या न दिससि नयनीं एकदांही नमावा. ॥४७॥
वेश्या ते पापरूपा, नरकपुरमहाद्वारतुल्या, अमान्या,
झाली तूझ्या कृपेनें अमल अतिंशयें, पिंगळा लोकमान्या, ।
ते गेली ज्या पदातें नवजति नियमें हंस संन्यास योगें
त्वद्भक्तीचें सुरेंद्रा, फळ अतुळ असे, वेद सिद्धांत सांग. ॥४८॥
पापी ब्रह्मांडगर्भीं मजहुनि दुसरा शोधितां आढळेना.
म्यां नाहीं पाप केलें जगिं कवण असे राहिले; हे कळेना. ।
दीनानाथा, दयाळा, नरहरि, करुणासागरा, पापनाशा
आलों मी पादपद्मा शरण परिहरीं यातना रुक्मिणीशा. ॥४९॥
तूझ्या, देवा, दयेनें अघटित घडतें. पाप तें पुण्य होतें
होतां तूझी उपेक्षा, सकळहि सुकृतें पाप होती यथार्थें. ।
यासाठीं भक्तिहीनीं करुनि शतमुखें भोंवती चक्रवातीं.
भोगायालागिं जाती सुरयमसदनीं, मृत्युलोकासि येती ॥५०॥
यासाठीं भक्ति देईं तव पदकमळीं सर्वदा, देवराया.
भक्तीच्या या प्रभावें तरन अतिशयें दुर्धरा विष्णुमाया. ।
दारापुत्रार्थ गेहीं दृढ जड समता पाशविच्छेदकारी.
देईं विज्ञान तूझें मज, जगतिपती, मुक्तिदाता, मुरारी. ॥५१॥
आधीं वैराग्य द्यावें, दृढतर विषयीं तुच्छता होय जेणें.
नेच्छीं मी स्वर्गलोका, विमल विधि यदा; नाशवंतासि जाणें ।
भक्तीच्या या सुखातें विधिपदसुख तें षोडशांशा मिळेना.
तेव्हां तें काय कीजे मज सुरपदवी निंद्य ते कां जळेना. ॥५२॥
प्यालों त्वद्भक्ति दिव्यासव, मज घडली मत्तता; मी गणेना.
आतां कोण्या सुखातें. तुजविण दुसरें साच चित्तीं स्मरेना. ।
गेलें कर्माख्य माझें वसन गळुनियांप; त्वत्कृपे मुक्त झालों.
लोकांची काय आतां मज गरज ? विभू, विठ्ठला, मी बुझालों. ॥५३॥
चित्तीं चिंता कशाला मज ? तुज असला मस्तकीं स्वामि जेव्हां.
ना लोकीं मीं धनांधा कुमति नृपगणा मंदभाग्यासि तेव्हां. ।
लक्ष्मीचा कांत माझा जनक, जननि, तूं इष्ट, बंधू, उदारा.
दाता सर्वां सुखाचा असुनि फिरन मी काय दुभूर्पदारा ? ॥५४॥
तूं चिंतारत्न माझें; परिहरिसि, हरी पापिणी घोर चिंता.
तूं माझी कामधेनू; सकळ पुरविसी काम माझे, अनंता. ।
तूं माझा कल्पशाखी; सकळ करिसि तूं पूर्ण साथी विशाला.
मी तूझ्या सर्वभावें शरण पदयुगा. अन्य इच्छूं कशाला ? ॥५५॥
आतां साष्टांग माझें नमन तव पदीं, भानुकोटिप्रकाशा,
विश्वाद्या, विश्ववंद्या, विमलगुणमया, विठ्ठला, इंदिरेशा. ।
केलें म्यां स्तोत्र भावें अतिजड मतिनें. सादरें अंगिकारीं.
प्रेमाचे बोल माझे अखिलजननुता, विश्ववंद्या, मुरारी. ॥५६॥
या स्तोत्रातें पुढे जो तव पढ निकटीं भक्तिभावें त्रिकाळीं,
या लोकीं पूर्ण पावो सुख, विभव; पुढें मुक्ति देवोनि पाळी. ।
गोपाळा, हेचि माझी अतिशय विनती. साच कीजे, कृपाळा.
हासां सांभाळकर्ता तुजविण न दिसे, दीनबंधू, निराळा. ॥५७॥
श्रीमाधवात्मज निरंजन राजयोगी
स्तोत्रें स्तवोनि विभु विठ्ठल, मुक्ति भोगी. ।
स्तोत्रें सुधी पढुनि केवळ सौख्य पावा. ।
वाग्रत्नदीप उजळा तुम्हि, देवदेवा. ॥५८॥
इति श्रीमत्कविनिरंजनमाधवविरचित पांडुरंगस्तोत्र.