आतां यावकव्रत सांगतो.
अथयावकव्रतम् शंखः गोपुरीषाद्यवान्नंचमासंनित्यंसमाहितः । व्रतंतुयावकंकुर्यात्सर्वपापापनुत्तये । गोर्भक्षणार्थंयवान्
दत्वातदनंतरंगोमयमध्यनिः सृतान् यवान्गृहीत्वातैर्यवैश्चरुवत्पक्त्वातेनान्नेनैकभक्तनक्तानिकुर्वन् मासंनयेत् । एतद्यावकव्रतमित्युच्यते पूर्ववदेवयवानादायगोमूत्रेपाकंविधायपूर्ववदेवमासवर्तनेनगोमूत्रयावकव्रतमित्युच्यते अतएवाहयोगियाज्ञवल्क्यः आतृप्तेश्चारयित्वागांगोधूमान् यवमिश्रितान् । गोमयोत्थांश्चसंगृह्यपचेद्गोमूत्रयावकमिति । इतियावकव्रतलक्षणंगोमूत्रयावकव्रतलक्षणंच ।
शंख - गाईला यव चारावे, नंतर गाईच्या शेणांतून यव निघतील ते घेऊन ते शिजवून त्या अन्नानें एकभक्त, नक्त इत्यादि करुन एक महिना काढावा, म्हणजे त्याला यावकव्रत म्हणतात. ” याचप्रमाणें गाईच्या शेणांतून यव घेऊन ते गोमूत्रांत शिजवून पूर्वीप्रमाणें त्याजवर निर्वाह करुन एक मास घालविला म्हणजे त्याला गोमूत्रयावक व्रत म्हणतात. म्हणूनच सांगतो योगियाज्ञवल्क्य - “ यवमिश्रित गोधूम गाईला तृप्त होईपर्यंत चारावे, नंतर त्या गाईच्या गोमयांतून ते ग्रहण करुन गोमूत्रांत पचवून खावे, म्हणजे तें गोमूत्रयावक होतें. ” इति यावकव्रतं गोमूत्रयावकव्रतं च.
अथपयोव्रतम् तत्र कृच्छ्रातिकृच्छ्रः पयसादिवसानेकविंशतिमितियाज्ञवल्क्योक्तप्रकारेणमासमेकग्रासमात्रपरिपूर्णपयसावर्तनंपयोव्रतमित्युच्यते यस्मिन् व्रतेयेनद्रव्येणशरीरवर्तनंक्रियतेतद्ब्रतंतेनव्यपदिश्यते अतएवमार्कंडेयः पत्रैर्मतः पत्रकृच्छ्रः पुष्पैस्तत्कृच्छ्रउच्यते । मूलकृच्छ्रः स्मृतोमूलैस्तोयकृच्छ्रोजलेनत्विति । इतिपयोव्रतम् ।
आतां पयोव्रत सांगतो - “ केवळ दुधानें एकवीस दिवस वर्तन केलें असतां तो कृच्छ्रातिकृच्छ्र होतो. ” ह्या याज्ञवल्क्योक्त प्रकारानें एक मासपर्यंत अन्नाच्या एक ग्रास परिमित दुग्धानें वर्तन करणें हें पयोव्रत म्हटलें आहे. ज्या व्रतांत ज्या द्रव्यानें शरीराचें वर्तन ( निर्वाह ) केलें जातें त्या व्रतास तें नांव मिळतें. म्हणूनच मार्केंडेय सांगतो - “ पत्रांनीं ( पर्णांनीं ) जो होतो तो पत्रकृच्छ्र. पुष्पांनीं ( पुष्पभक्षणानें ) जो होतो तो पुष्पकृच्छ्र. मूळांनीं जो होतो तो मूलकृच्छ्र. आणि उदकानें केला जातो तो उदककृच्छ्र होय. ” इति पयोव्रतम्.