(गृहप्रवेशः)
अथ निश्पन्नगृहं प्रविश्य तं त्वरितं न प्रविशेदनिष्ठितम् ।
यदि निष्पन्नमवेशितं चिरं सुरभूतादिगणाश्चरन्त्यलम् ॥१॥
अथ कर्मान्तमुपेत्य तद् गृहं शुभनक्षत्रतिथौ च वारके ।
शुभहोरासुमुहूर्तकांशके करणे लग्नयुते विशेच्छुभम् ॥२॥
अधिवासः
पूर्वेद्युर्वासयित्वा द्विजपशुवृषभांस्तर्पयित्वा जलाद्यैः
स्वाध्यायैर्होमशान्तिद्विजवरमुदितैस्तद्गृहं स्वस्तिवाच्यैः ।
पूतं कल्कैर्हरिद्रागरुसरुषपकुष्ठादिकानां वचानां
कुड्ये संलेपितं तैः सह भुवि सलिलैश्चन्दनस्यानुसिक्तम् ॥३॥
भवनस्योत्तरपूर्वभागे त्वधिवासं निशि चारभेत् सुधीः ।
सवितानादि पताकलङ्घनैर्बहुवर्णाम्बरचित्रमण्डपे ॥४॥
सितवस्त्रधरः सुवर्णयज्ञः सितपुष्पश्च सितानुलेपनः ।
स्थपतिः सुमनाः सुवर्णतरनिर्विविधैर्निष्ठितभूषणान्वितः ॥५॥
कलशस्थापनम्
कलशान् पञ्चकपञ्चवार्युतान् नववस्त्रान् मणिहेमसंयुतान् ।
मतिमान् शालिगिरौ सतण्डुले ह्युपपीठे तु पदे न्यसेत्ततः ॥६॥
बल्यन्नं सितरक्तपीटकृष्णं मुद्गान्नं पयसान्नकं यवान्नम् ।
पिङ्गान्नं कृसरान्नकं गुलान्नं शुद्धान्नं कलशोत्तरे न्यसेत् ॥७॥
पर्यङ्कोपरितल्पबन्धने शयने दीपतुरीयसंयुते ।
निवसेदम्बरवेष्टिते शुभे स्थपतिः शम्बरमुच्यते सदा ॥८॥
बलिचरुसकलान्नं रत्नहेमप्रयुक्तं
दधिगुलमधुपुष्पाज्याक्षताभिस्तु लाजैः ।
रजनितगरुकुष्ठानां प्रयोगेऽच्छकल्कै-
र्युतमपि हि तदानीं निक्षिपेद्धेमपात्रे ॥९॥
भवनविहितदेवान् स्वस्वकोष्ठे निधाय
स्थपतिरमलकुम्भान् हस्तमात्रवलैश्च ।
सिततरकुसुमं वै यूपदीपं च गन्धं
दृढतरमतिमद्बिस्तक्षको धारयित्वा ॥१०॥
प्रणवादिनमोऽन्तकेन नाम्ना
विहितं स्वाम्बरमादरात् सुरेभ्यः ।
बलिविधानम्
प्रथमं विधिना त्वजाय नत्वा
बलिमात्रं विनिवेदयेत्तु तस्मै ॥११॥
स्वायम्भुवः स्वस्य चतुर्मुखेषु
चतुष्टयानां दिशि तैतिलानाम् ।
यथार्हकैः स्वर्बलिभिश्च पुष्पकैः
सगन्धधूपादिभिरत्र तर्पयेत् ॥१२॥
इन्द्राय पूर्वदिशि बन्धुभिरग्नयेऽग्नौ
याम्ये यमाय निऋतौ सहबन्धुवर्गैः ।
पित्रे प्रतीच्यपि बलिं वरुणाय दद्याद्
वायौ सबन्धुरनिलाय बलिं नयेद्धि ॥१३॥
सोमाय सोमपदके दिशि चोत्तरस्यां
मित्रैः सह स्वबलिमित्र निवेदयेत्तत् ।
पूर्वोत्तरे दिशि शिवाय सबन्धुवर्गै-
रेवं हि दिक्षु च विदिक्षु बलिं विदध्यात् ॥१४॥
ईशे चरक्यै ज्वलने विदार्यै स्यात् पूतनायै पितृबाह्यभागे ।
एवं पुनर्मारुतबाह्यभागे स्यात् पापराक्षस्यपि भोजनीया ॥१५॥
स्तम्भे वनाय च तृणाय दिवाचरेभ्यो
दिक्ष्वेव तत्र च विदिक्षु निशाचरेभ्यः ।
उर्व्यां क्षिपेद् बलिमथोरगदेवताभ्यो
धर्माय कीर्य हि दिवेऽखिलदेवताभ्यः ॥१६॥
द्वारस्य वामपदके मनवे परेभ्यो
दद्युः श्रियै च शयने विधिना बलिं तत् ।
शालासु मण्डपसभास्वथ मालिकायां
मध्येऽङ्गणे तु मुखमण्डपके विमाने ॥१७॥
धाम्न्यष्टकाष्टपदकेऽभ्यमरान्तरांस्ता-
नाहूय गन्धकुसुमादिभिरर्चयित्वा ।
दत्त्वोदके सुबलिमत्र निधाय पश्चाद्
देयं जलं स्थपतिना विहितं च धूपम् ॥१८॥
तुलसिसर्ज्जसार्जुनमञ्जरीघनवचाकपटोलसगुग्गुलः ।
त्रपुषहिङ्गुमहौषधिसर्षपाः कुरवकोऽत्र सदैव सधूपराट् ॥१९॥
ददति धान्यधनानि बहूमन्यहों हरति भूतपिशाचसराक्षसान् ।
दहति कीटभुजङ्गममक्षिकान् मशकमूषिकलूतिकलूतकान् ॥२०॥
पश्चाच्च पात्रान्तिकपश्चिमांशे
धान्यास्तरे तक्षकसाधनानि ।
सर्वाणि विन्यस्य बलिं च दत्त्वा
तेभ्यो वदेत् संग्रहमध्यमस्थः ॥२१॥
निरुजा मृदिता सधना प्रथिता यशसा महदद्भुतवीर्ययुता ।
सततं निरुपद्रवकर्मयुता पृथिवी पृथु जीवतु धर्मविधेः ॥२२॥
धारानिपातात् सलिलप्रकोपाद् दंष्ट्रानिपातात् पवनप्रकोपात् ।
अग्नेश्च दाहान्मुषिताच्च चोराद्रक्षन्त्विदं सद्म शिवं मेऽस्तु ॥२३॥
स्थपतिनिर्गमनम्
उक्त्वैवमेवमखिलान्यपि साधनानि
स्थित्वा प्रणम्य शिरसा स्थपतिः कराभ्याम् ।
आदाय तानि सकलानि तदीयबाहौ
सम्यङ् निधाय विधिना स्वजनैः सभृत्यैः ॥२४॥
संग्राह्य बन्धुजनपुत्रसहायकाद्यै-
र्गच्छेत् स्वकीयभवनं प्रति तुष्टचेताः ।
सन्न्यस्य सर्वमथ तद्बलिशेषमन्नं
सम्यक् क्षिपेत् सलिलके गृहदेवताभ्यः ॥२५॥
अथ सम्यग् गृहमार्जने कृते सितकुष्ठागरुचन्दनाम्बुभिः ।
कलशौदैरपि गन्धसंयुतैर्मणिहेमाम्बुभिरत्र सेच्यते ॥२६॥
अथ सिद्धार्थकलाजशालिकान् भवनाभ्यन्तरतो विकीर्य पश्चात् ।
उपदंशैर्युतमष्टधान्ययुग् धनरत्नं गृहवस्तु वेश्य सर्वम् ॥२७॥
गृहपतिगृहिणीप्रवेशः
गृहपतिर्गृहिणी च समङ्गलौ सुजनसुभृत्यसुतानुजाभिधौ ।
स्वभवनं गृहवस्तुसमग्रकं प्रविशतामनुचिन्त्य जगत्पतिम् ॥२८॥
प्रीत्या प्रविश्य गृहवस्तु निरीक्ष्य सर्वं
तौ दम्पती च शयनेऽप्युपविश्य पश्चात् ।
सव्यञ्जननोदनमथो गृहिणी गृहीत्वा
निर्वर्तयेद् गृहबलिं बलिशेषमन्नम् ॥२९॥
स्वमूलदास्यै स्वकुलानुगायै दत्त्वाऽथ देवद्विजतक्षकादीन् ।
धनैश्च रत्नैः पशुभिश्च धान्यैः सन्तर्प्य वस्त्रादिभिरत्र नित्यम् ॥३०॥
स्वजनगुरुजनाद्यैर्मिरभृत्यादिवर्गै-
रनुगतजनवृन्दैरत्र भोक्तव्यमादौ ।
गृहपतिरपि पत्नी तत्र नत्वा गुरूंस्तत्
सुतजनमपि पौत्रैर्भोजयेत्तान् क्रमेण ॥३१॥
अम्भोभिः पूर्णकुम्भेः सफलकदलिकावञ्जुलैः पूगवृक्षै-
र्दीपैरश्वत्थपत्रैः सिततरकुसुमैः साङ्कुरैः पालिकाभिः ।
कन्याभिर्मङ्गलाभिर्युवतिभिरमलैर्विप्रमुख्यैरुपेतं
द्वारं तत्तोरणाढ्यं गृहमनघतरं वेशयेद् वेश्मनाथम् ॥३२॥
सितवस्त्रजलप्रदीपपूर्ण सितकुसुमाम्बरधारणं सुह्रष्टम् ।
गृहपतिपुरतो यथा विवाहे गृहिणिकरग्रहणं गृहप्रवेशे ॥३३॥
अदत्तबलिभोजनमनाच्चदमगर्भं
द्विजस्थपतिकादिभिरतर्पितमतल्पम् ।
विशत्यपि गृहं यदलमेव हि विपत्त्यै
विपत्पदविमेयमतिदुष्टह्रदयः सः ॥३४॥
अतिसन्तुष्टमना गृहेश्वरः सुतयोषित्स्वजनप्रियानुगः ।
स्वगृहं प्रविशेत्प्रविश्य चैवं शुभवाग्भिः परिपूर्णकर्णकः ॥३५॥
ग्रामाग्रहारपुरपत्तनकादिकानां
देयो बलिः कपदके च विदिक्षु दिक्षु ।
शस्तौ चतुष्कसहिते सुरमन्दिरे च
श्रेष्ठे कजायनिलयेऽखिलदेवताभ्यः ॥३६॥
इति मयमते वस्तुशास्त्रे गृहप्रवेशो
नामाष्टाविंशोऽध्यायः