(भूलम्बविधानम्)
भूमिलम्बविधानं तु वक्ष्ये संक्षेपतः क्रमात् ।
चतुरस्त्रमायतास्त्रं वर्तुलं च तदायतम् ॥१॥
अष्टास्त्रं च षडस्त्रं च द्व्यस्त्रवृत्तं तथैव च ।
एअतद्विन्यासभेदं स्यात् क्षयवृद्धिविधानतः ॥२॥
भूमिलम्बमिति प्रोक्तं त्रिचतुर्हस्तमानतः ।
द्विद्विहस्तविवृद्ध्यैकं भुमेर्मानं चतुष्टयम् ॥३॥
पञ्चषड्ढस्तमारभ्य द्विद्विहस्तविवर्धनात् ।
द्वितले तु चतुर्मानं रुद्रभानुकरान्तकम् ॥४॥
सप्ताष्टहस्तमारभ्य द्विद्विहस्तविवर्धनात् ।
पञ्चदशविकारान्तं त्रितले पञ्चमानकम् ॥५॥
नवपङ्क्तिकराद्यावत् पक्षषोडशहस्तकम् ।
चतुष्पञ्चतलं प्रोक्तं चतुर्मानं सनातनम् ॥६॥
एकहस्तं द्विहस्तं वा क्षुद्रमेकतलं स्मृतम् ।
युग्मायुग्मकरैरामर्हस्तार्धोनस्मन्वितैः ॥७॥
केचिद् वदन्ति देवानां मानुषाणां विमानके ।
विस्तारे सप्तषट्पञ्चचतुस्त्रंशेऽधिकं त्रिभिः ॥८॥
शान्तिकं पौष्टिकं जयदमद्भुतं सार्वकामिकम् ।
उच्छ्रायं द्विगुणं पादार्धाधिकं चापि सम्मतम् ॥९॥
पञ्चदशकरव्यासाद्धिनं क्षुद्रविमानकम् ।
सप्ताष्टाधिकपङ्क्त्यादिद्विद्विहह्तविवर्धनात् ॥१०॥
आसप्ततेश्चतुर्भूम्यादीनि त्रीणि मतानि च ।
सप्तविंशतिभेदानिः द्वादशान्तान्यनुक्रमात् ॥११॥
त्रिचतुर्विंशतिरत्नेर्यावच्छतकरान्तकम् ।
त्रित्रिहस्तविवृद्ध्या तु त्रिनवोत्सेधमिष्यते ॥१२॥
एवमुत्कृष्टमानेषु श्रेष्ठमध्याधमं भवेत् ।
त्रिचतुष्पङ्क्तिहस्तादिद्विद्विहस्तवर्धनात् ॥१३॥
पञ्चषट्षष्टिहस्तान्तं संख्यया पूर्वसंस्कृतिः ।
चतुस्तलविमानादि द्वादशान्तं विधीयते ॥१४॥
सप्ताष्टपङ्क्तेरारभ्य त्रित्रिहस्तविवर्धनात् ।
पञ्चषण्णवतिर्यावदुच्चं प्रागिव संख्यया ॥१५॥
श्रेष्ठमध्यकनिष्ठं स्यादेवं मध्यक्रमेषु च ।
नवपङ्क्तिकरात् पञ्चषट्पञ्चाशत्करान्तकम् ॥१६॥
द्विद्विहस्तविवृद्ध्या तु चतुर्विंशतिसंख्यया ।
पञ्चादिद्वादशान्तानां हर्म्याणां विपुलं क्रमात् ॥१७॥
सप्ताष्टनवभूमानां धाम्नामुक्तप्रमाणतः ।
युञ्ज्याद् द्वादशभूम्यन्तं विमानं मानविद्वरः ॥१८॥
द्विःषट्त्रयोदशक्ष्मान्तषोडशक्ष्मं यथाक्रमम् ।
षट्षट् षट् सप्तपञ्चाशद्धस्तव्यासैः शिवोदितम् ॥१९॥
विस्तारं स्तम्भतो बाह्ये जन्मात् स्थूप्यन्तमुन्नतम् ।
केचिदाशिखरान्तं तु प्रवदन्ति तदुन्नतम् ॥२०॥
महतामुच्छ्रयो हस्तैरुद्देशः समुदाह्रतः ।
तत्तद्व्यासे तु सप्तांशे निर्देशोच्चं त्रियंशकैः ॥२१॥
विस्तारद्विगुणोत्सेधं युक्त्याल्पेषु प्रयोजयेत् ।
देवानां सार्वभौमानामाद्वादशतल विदुः ॥२२॥
रक्षोगन्धर्वयक्षाणामेकादशतलं मतम् ।
विप्राणां नवभौमं स्याद् दशभौममथापि वा ॥२३॥
युवराजस्य राज्ञश्च पञ्चमस्यैव सप्तभूः ।
तदाद्येकादशतलं षण्णां वै चक्रवर्तिनाम् ॥२४॥
त्रिभुमं च चतुर्भूमं वणिजां शूद्रजन्मनाम् ।
राज्ञां पञ्चतलं वाऽपि मत्म पट्टभृतां तु तत् ॥२५॥
शतहस्तसमुत्सेधात् सप्तत्यारत्निविस्तरात् ।
नेष्यतेऽधिकमानं तु सर्वथा तद्विचक्षणैः ॥२६॥
क्षुद्रल्पमध्यमवरादिविमानकानाम
व्यामिश्रहस्तकयुजां विपुलोच्चभेदम् ।
युक्त्या यथोदितमजाद्यमरेश्वराणां
नृणां तथैव कथितं हि मया पुराणैः ॥२७॥
इति मयमते वस्तुशास्त्रे भूलम्बविधानो नामैकादशोऽध्यायः