खंड ४ - अध्याय २६

श्रीगणेशाय नमः । आषाढ संकष्टीचें महिमान । ऐकतां उत्सुक माझें मन । श्रावणसंकष्टीचें व्रत महान । तेंही विशद मजला करावें ॥१॥
दशरथाची ऐकून विनंते । वसिष्ठमुनी त्यांस सांगती । चंद्रवंशांत जगतीं होता युधिष्ठिर राजा ॥२॥
तो धर्मशील प्रतापवंत । साक्षात धर्मांचा अवतार वाटत । सत्यवचनी करुणायुत । प्रजापालनीं तत्पर ॥३॥
द्रौपदी भ्रात्यांसहित । कुंतीमातेच्या संगतींत । महाभाग तो विख्यात । भूमंडळीं अत्यंत ॥४॥
वृष्णिकुलोद्‌भव कृष्ण असत । सहाय्य त्याचा बळवंत । साक्षात नारायण जो श्रीमंत । भूभारहरणीं रत सदा ॥५॥
एकदा युधिष्ठिर कृष्णवर्जित । राजसूय यज्ञ करित । धृतराष्ट्र विदुरा पाठवित । तेथ त्यावेळ यज्ञांसी ॥६॥
कुंतुपुत्र त्याचें स्वागत करीत । उत्तम अन्न त्या जेऊं देत । नंतर त्या म्हणे हर्षित । धन्य जन्म कर्मादि माझें ॥७॥
तुझ्या अंध्रियुगाचें दर्शन । झालें आज मजला महान । आपण धर्मवेत्तें ताता शोभन । पालन आमुचें करावें ॥८॥
कुशल सांगावें स्वजनांचे । येथ का आगमन केलें त्याचें? । कारण वृत्तान्त सांगून आमुचें । समाधान करावें ॥९॥
तेव्हां विदुर म्हणे तयाप्रत । स्वजनांचे कुशल असें अत्यंत । दुर्बुद्धी धृतराष्ट्राचा निरोप तुजप्रत । सांगतो तो ऐकावा ॥१०॥
पुत्राच्या वात्सल्यानें युक्त । दुर्योधनाचा करी पक्षपात । त्या नृपें पाठविलें तुजप्रत । विचक्षणें धृतराष्ट्रें ॥११॥
तो मंदधी इच्छा करित । तुज जिंकावे द्यूतांत । महापापी दुर्योधन असत । कुलक्लेशाचा वर्धक ॥१२॥
कर्ण त्यासी प्रेराणा देत । शकुनीही उत्साह अर्पित । दुःशासनासमवेत । आतुर तुझें राज्य हरण्या ॥१३॥
ऐसें धृतराष्ट्राचें चित्त । लोभी पापी अत्यंत । तो बोलवितो तुजप्रत । युधिष्ठिरा द्यूत खेळावया ॥१४॥
त्या पुत्रपक्षपात्याचें वचन । दुर्मतीचें न मानून । कुंती भ्राते स्त्रीसह गमन । कदापि तेथ करुं नको ॥१५॥
विदुराचें ऐकून वचन । युधिष्ठिर महायश निःश्वास सोडून । हितकारक बोलें प्रतिवचन । ऐक ताता विचार माझा ॥१६॥
धृतराष्ट्र राजा राज्यावर सुस्थित । भीष्मादी सर्व त्याच्या आज्ञेंत । आम्हीही आहोंत बद्ध तयाप्रत । राजाज्ञा पाळावीं हा धर्म असे ॥१७॥
म्हणोनि मीं येतो तुझ्यासहित । जें होणार तें होवो जगांत । ऐसें धर्मयुक्त वचन ऐकून होत । मानस खिन्न विदुराचें ॥१८॥
निःश्वास सोडीं कांहीं न बोलत । पांडव विदुरासमवेत । द्रौपदीसहित सर्व जात । धृतराष्ट्राच्या सभास्थानीं ॥१९॥
त्यानें आज्ञा देतां खेळती । कौरव पांडव द्युत युक्ती । दुर्योधन प्रमुख करिती । कलह तेव्हां द्यूतक्रीडेत ॥२०॥
शकुनीनें तपें साधिलें होतें द्यूत । म्हणोनि तें त्याच्या अधीन असत । त्याच्या साहाय्यें सुयोधन जिंकित । समग्र राज्य पांडवांचें ॥२१॥
तो दुर्मती तदनंतर पाठवित । द्यूतपराजयवशें वनवासांत । समस्त पांडवबंधूंस त्वरित । तत्पूर्वीं द्रौपदीं पीडिले ॥२२॥
सभेंत आणून विटंबित । म्हणे सुंदरी माझी पत्नी होई विनीत । पांच पती का जगांत । असतात कोणी स्त्रीला सांग ॥२३॥
ऐसें कोठें न झालें । परी तूं पांच पती केले । आमच्या कुळाचें नष्ट झालें । सर्व यश दुष्टे तुझ्यामुळें ॥२४॥
दुर्योधनाचा भ्राता फेडित । वस्त्रे तिचीं सभेंत । नागवीं तीस करण्या उद्यत । भीष्मादीस तिरस्कारुनी ॥२५॥
दुःशासनाच्या समवेत । पांडव होते द्यूतवित । धर्मरक्षणार्थ तें सहन करित । द्रौपदी स्मरी कृष्णातें ॥२६॥
त्यानें गुपरुप धरिलें । सभेंत येऊन द्रौपदीस वाचविलें । एकवस्त्र फेडितां दुसरें निर्मिलें । पुनः पुन्हा मायेनें ॥२७॥
ऐसीं अनेक वस्त्रें फेडिली । परी दौपदी नग्न न झाली । परमेश्वरानें राखिलीं । लाज आपुल्या प्रिय भगिनीची ॥२८॥
तदनंतर कौरव झाले व्यथित । स्वगृहासी परतत । पांडवांसह जात वनांत । द्रौपदी मुक्तता लाभून ॥२९॥
तेथे श्रीकृष्ण त्यांस भेटत । युधिष्ठिरासी म्हणे प्रतापवन्त । होऊनियां क्रोधयुक्त । ऐक प्रतिज्ञा राजशार्दूला ॥३०॥
दुर्योधनास ठार मारीन । राज्यकामुका त्या शासन करीन। तुला राज्यावरी स्थापीन । वनवासा तूं जाऊ नको ॥३१॥
तें ऐकून श्रीकृष्णवचन । धर्मराज म्हणे हितकर वाक्य नमून । महाबाहो क्रोध त्यजून । धर्म रक्षी जनार्दना ॥३२॥
वृष्णिकुलोद्‌भवा धर्म युक्त । राज्य अर्पावें मजप्रत । तेव्हां कृष्ण सांगे तयाप्रत । गणेश उपासना तूं करी ॥३३॥
सर्व भावांसहित पत्नीसहित । पूजी तूं गणेशासी व्रतयुक्त । तो आमुचें कुलदैवत  स्वानंदास कर्ता असे ॥३४॥
तो सत्य असत्यांत समान । चतुर्विधरुपें झाला प्रकटन । ऐसें बोलून दशाक्षर मंत्र पावन । कृष्णें दिला युधिष्ठिरासी ॥३५॥
विधिपूर्वक हर्षयुक्त । सर्वसिद्धिकर तो गणेशमंत्र पुनीत । तैसेंच व्रताचें माहात्म्य कथित । केशव पुण्यद भ्रांतिनाशी ॥३६॥
सर्वांदींत करावेम हें व्रत । जें चतुर्विधप्रद पूर्ण असत । तें करितां सकल कर्मे जगांत । सफल होतें सर्वदा ॥३७॥
केशव म्हणे युधिष्ठिराप्रत । हें व्रत नष्ट झालें तव राज्यांत । म्हणोनि राज्यम्रष्टता तुजप्रत । चतुविम्धपद नष्ट झालें ॥३८॥
तें ऐकून युधिष्ठिर । मनीं विस्मित झाला फार । गणेशास मनीं ध्याऊन सत्वर । विधिपूर्वक व्रत केलें ॥३९॥
प्रथम आली श्रावणी संकष्टी । कृष्णपक्षीं चतुर्थी आचरती । पांडव सारे द्रौपदीही प्रीती । नंतर शुक्ल कृष्ण चतुर्थ्या करिती ॥४०॥
दौपदीसहित वनांत । सर्व सोख्यें पांडवांसी प्राप्त । अंतीं स्वराज्य मिळवून भोगित । ऐहिक सर्व सुखोपभोग ॥४१॥
सुयोधनासी ठार मारिलें । पक्षपाती नृपासही नष्ट केलें । कृष्णचातुर्यें पांडव झाले । सुखी प्रसन्न तदनंतर ॥४२॥
युधिष्ठिरें पृथिवीतलावर । विख्यात केलें चतुर्थीं व्रत सुंदर । शुक्लकृष्ण चतुर्थी नर । समस्त आचरती राज्यीं त्यांच्या ॥४३॥
इहलोकांतील भोग पांडव भोगिती । अंतीं नातवास राज्य देती । पांडव सारे ज्ञानयुक्त चित्तीं । स्वअंशांत विलीन झालें ॥४४॥
त्याचे अन्य प्रजाजन । क्रमें जाहले गणेश्वर पदयुक्त महान । गणेश्वरासी पाहून । ब्रह्मभूत सारे झाले ॥४५॥
ऐसें व्रतमाहात्म्य तुजप्रत । नृपोत्तमा सांगितलें पुनीत । दुसरा एक असे वृत्तान्त । महापुण्यप्रदे परम ॥४६॥
कर्नाटकांत एक कारुक । होता महापापी निःशंक । वनांत तो शस्त्रधारक । ठार मारी वाटसरुंस ॥४७॥
परस्त्री एकाकिनी पाहत । तरी बलत्कार तिजवरि करित । ऐसा तो महा खळ अत्यंत । गोवध ब्राह्मणहत्या करी ॥४८॥
द्रव्यलाभार्थ मारित । मांसभक्षणार्थ पापें करित । अनेक पापें आचरित । नित्य जाऊन वनांत ॥४९॥
गावांतील जनांस मारित । त्यांचें द्रव्य हरी समस्त । महाचोर दुर्मती तो असत । एकदा गेला होता वनीं ॥५०॥
लोकांस मारण्या उद्यत । बैसला होता गृहेंत । तेव्हां वृष्टी अकस्मात । मुसळधार तेथ झाली ॥५१॥
जेथ तेथ पाणी तुंबत । नद्याविहिरी । पाण्यानें भरत । वृष्टिभय गुहेंत । अडकला तो महाचोर ॥५२॥
दैवयोग ती चतुर्थी होती । कांहीं न मिळे खावया तयाप्रती । श्रावण कृष्णपक्षी निश्चिती । उपवास घडला तयासी ॥५३॥
अन्नहीन त्यास व्रत घडत । संपूर्ण दिनभरी अकस्मात । चंद्रोदय होतां येत वाहत । शहाळें एक गृहेजवळी ॥५४॥
त्यांतेल खोबरे तो खात । नारिकेलाचें जल पीत । रात्र संपता बाहेर पडत । गृहेंतून तो महापापी ॥५५॥
तेथ एक वाघ भयंकर । अवचित आला उग्र । त्यानें भक्षिलें त्यास सत्वर । पंचमीस मृत्यू त्याचा झाला ॥५६॥
त्या पुण्यानें तो पापी जात । स्वानंदपुरीं होऊन पुनीत । व्रतप्रभावें होत । ब्रह्ममय तदनंतर ॥५७॥
न कळत घडलें व्रत । त्याचा एवढा प्रताप दिसत । तरी ज्ञानपूर्वक जे करित । त्यांसी लाभ अवर्णनीय ॥५८॥
नाना जन व्रत करुन । ऐहिक भोग लाभून । अन्तीं स्वानंदलोकीं जाऊन । मुक्ति जाहले असे ख्यात ॥५९॥
ऐसें श्रावण कृष्ण चतुर्थीचें महिमान । ऐकती वा वाचती पावन । त्या नरांसी भुक्तिमुक्ति लाभून । अंतीं गणेशसायुज्य लाभे ॥६०॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे चतुर्थे खण्डे गजाननचरिते श्रावणकृष्णचतुर्थीमाहात्म्यवर्णन नाम षड्‌विंशोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ।