श्रीदत्तमाहात्म्य - अध्याय ७ वा

श्रीगुरुदत्तात्रेयाय नम: ॥
असा प्रतापें दुर्धर । चौर्‍यायशीसहस्रवर्षें शूर ।
राज्यकरी नृपवर । योगीश्वर प्रसादें ॥१॥
धर्मबळें जो सुमती । सप्तद्वीप वसुमती ।
पाळी एकला आपुले हातीं । नमूनी राहती मांडलिक जया ॥२॥
श्रीदत्ताचें करी दर्शन । नमस्कार करूं येई प्रतिदिन ।
अधीं कधींही राहून । धर्मचिंतन करीतसे ॥३॥
एवं चौर्‍यायशी सहस्त्र । वर्षें लोटतां नृपवर ।
एके दिनीं शय्येवर । होवोनी एकाग्र विचारी ॥४॥
म्यां काय केला पुरूषार्थ । हा श्रम केला व्यर्थ ।
राज्यानें काय होईल स्वार्थ । पुढें अनर्थ ओढवेल ॥५॥
जें जें दृश्य सकळ । तें तें नाशिवंत चपळ ।
जें केवळ निश्चळ निर्मळ । तें विपुळ न जाणिलें ॥६॥
रायें रंका वर देतां । कोंडा मागे रंक तत्वतां ।
तैसे म्यां केलें वर घेतां । दुर्दैवता पुढें ये कीं ॥७॥
श्रीदत्त प्रसन्न होऊण । संतोषें देतां वरदान ।
म्यां काय घेतलें हें मागोन । केवळ भुलोन मूढपणें ॥८॥
देवाचा काय अन्याय । म्यांच माझा केला अपाय ।
सर्व सोडून ज्याचे पाय । योगिवर्य इच्छिती ॥९॥
त्याचे धरूनी चरण । न चुकविलें जन्ममरण ।
राज्य अंधकूप गहन । डोळस असूनी त्यांत पडलों ॥१०॥
क्षणभंगुर विलास लक्ष्मीचा । काय भरवसा आयुष्याचा ।
काय उपयोग परिवाराचा । अंतकाळाची वेळ येतां ॥११॥
कोण कोणाचे पुत्र दार । कोण कोणाचे मित्र किंकर ।
कोठें राहील राज्य भांडार । हा परिवार लटिकाच ॥१२॥
जो निजकरें शत्रु बांधी । त्याला बांधूनी घेती स्कंधीं ।
जो प्रतापें जाळी सुधी । स्मशानामधीं टाकिती तया ॥१३॥
जया वंदिती भूपती । तया बांधूनीया स्वहस्तीं ।
मृगसा फिरविती युवती । कृमि वितू भस्म अंतीं ज्याचें ॥१४॥
त्या देहाचें उपलालन । कराया केलें दुराचरण ।
असें माझें मूढपण । ज्याणें शीण मनीं  नये ॥१५॥
दयाळु परमेश्वर । तया असो नमस्कार ।
तेणेंच हा सुविचार । आजी सारभूत दिधला ॥१६॥
तो असे सकरुण । तया जावें शरण ।
त्याचे धरावे चरण । तयाविण कोण तारी ॥१७॥
असा विरक्त होवोन । सह्याद्रीवरी ये तो अर्जुन ।
तत्पूर्वींच भगवान् । बसे ध्याननिश्चळसा ॥१८॥
शिष्याचे परीक्षार्थ । गुरूला हें उचित ।
जेणें शिष्याचें दृढचित्त । होई हित देई जें ॥१९॥
कायावाचामनेंकरून । सर्वभावें करी भजन ।
तरी देव न सोडी ध्यान । त्याचें मन ओळखी जो ॥२०॥
उदकही न पितां । खिन्न होवोनी स्तवितां ।
वारंवार नमनही करितां । न दे श्रीदत्त आश्वासन ॥२१॥
मग होऊनी खिन्न । राजा करी स्तवन ।
सद्गद होऊन । दृष्टी लावून श्रीचरणीं ॥२२॥ ( पद )
जय करुणाकरा जगदुद्धारा । अजि कां रुससी परमोदारा ॥ध्रु०॥२३॥
तूं मायबापा धरितां कोपा । कोण माझ्या तापा शमवी बापा ॥२४॥
बालवाक्यापरी स्तव अवधारी । वारी मम चिंता तूंचि भवाअरी ॥२५॥
तुज शरणागत तेचि कृतार्थ । व्यर्थ कीं हें मत वद वेदसंमत ॥२६॥
जो मम भक्त मत्पदीं सक्त । दोषवियुक्त तो सुखी मुक्त ॥२७॥
नाश न होई मम भक्ताचा । न करी मिथ्या हे तव वाचा ॥२८॥ ( गीत - जोगी )
अजि सखया रुससि कांरे । भववैरे श्रीहरे ॥ध्रु०॥२९
तव भक्त त्वत्परायण । होवुनि म्यां प्राण हे ।
धरियेले रे दयाब्धे निष्टुरता बाण हे ।
नाराजी अजि होऊनी । सोडिसि कां कोण हे ॥
सोदि बरें बोल बारे काय चुकलों भवतरे ॥३०॥
वांचुं कसा जेवि मासा जळ नसतां तळमळे ।
मजविषयीं कां न तूंझें मन बापा कळवळे ।
धेनु जसी धांवें वत्सालागिं तसा कळकळें ।
आजि दयादुग्ध पाजी ना तरि रे मी मरें ॥३१॥
( भोला नाथ दिगंबर ) ( पद चाल - इसतन धन० ॥ )
मजवरि कां बरि दृष्टि नसे । जरी मी दोषि असे धृ० ॥३२॥
माझ्या दोषा नाहीं गणित । अगणित भूकणसे ॥३३॥
नाहीं दयाळू लोकीं तुजसम । मजसम दोषि नसे ॥३४॥
रोगीच नसतां मग कोण पुसता । असतां वैद्य जसे ॥३५॥
दयनीय नसतां दयाळू वार्ता । पुसतां कोण असे ॥३६॥
गुरु माय बाप तूं हरी ताप । कोप तव चित्तीं नसे ॥३७॥
( ओवी ) । यद्रूपीं जडजगभ्रांती । दिसे स्वप्नोपम असती ।
अलातचक्रसी तच्छांती । करिती यती ज्ञानबळें ॥३८॥
जगभ्द्रांती शमवून । जयाचे पदीं जावून ।
भक्त होती अत्यंत लीन । पुनरावर्तन नसे त्यांचें ॥३९॥
असें ज्याचें हें पद । जेथें निरतिशयानंद ।
तो तूं त्र्यधीश गोविंद । अससी स्वच्छंद निश्चयें ॥४०॥
देवा मी तुझा भक्त । बद्ध झालों निश्चित ।
जन्ममरणभयत्रस्त । शोकमोहग्रस्त असें ॥४१॥
दया कां नये तव मना । करी प्रसन्न वदना ।
न सोसवे भवयातना । हें तव मना न ठावें कीं ॥४२॥
आतां स्मरलें मज खास । प्रसूतीवेदना वंध्येस ।
न ठावी तेवी तव मनास । भवत्रास कसा कळेल ॥४३॥
सर्वज्ञ तूं नित्यमुक्त । जन्ममरणभयातीत ।
शोकमोहादिवर्जित । सदोदित पूर्णानंद ॥४४॥
जेवी गर्भश्रीमंत । दुष्काळ नेणे संतत ।
तेवि तूं शिव अनंत । भववेदना नेणसी ॥४५॥
नसो तुला भवानुभव । जें असे साक्षी वैभव ।
तेणें पाहें हा जीव । कसा भवव्यथित हें ॥४६॥
सूर्यनेत्रें विश्वा पाहसी । तो तूं नेत्र कसे झांकिसी ।
अजुनि मला कीं नेणसी । उपेक्षिसी कीं दयाब्धे ॥४७॥
वस्त्रीं भरलें जेवि सूत । तेवी जग हें त्वदुदरांत ।
तो तूं काय माझा अंत । घेसी अनंत असूनी ॥४८॥
तूं सच्चिदानंद नारायण । तूंचि भवभयहरण ।
म्यां धरिले चरण । शरणागत होऊनी ॥४९॥
कोण जाणे तुझा मनोगत । ब्रह्मादिक नेणती अंत ।
मी पामर अत्यंत । तव हृद्गत काय जाणें ॥५०॥
आतां होई प्रसन्न । करी अपराधक्षमापन ।
उघडोनिया नयन । प्रसादवचन बोल बापा ॥५१॥
विषयसुख कुत्सित । त्यासाठीं संसारबिळांत ।
घुसतां डसला अकस्मात । काळसर्प मूषका जेवी ॥५२॥
भवाटवींत पडलों । तापत्रयवणव्यानें पोळलों ।
दीन आर्त मुमूर्षु झालों । दयाघना आलों शरण तुज ॥५३॥
हा तुझा अवतार । दे भक्ती ज्ञान वैराग्य वरे ।
करी मुमूक्षूंचा उद्धार । हा निर्धार मच्चित्तीं ॥५४॥
भोगी संसारसुख । ह्मणसी तरी हें दु:ख ।
याहुनी वाटे बरें विख । त्याला पराड्मुख मी झालों ॥५५॥
स्त्री पुत्र मित्र द्रव्य । राज्यभोग मायामय ।
स्वरूपावरक हें हेय । उद्वेग होय स्मरतांही ॥५६॥
घेऊनी विंचवाचें प्रावरण । सर्पाचें उ सें करून ।
खदिरांगारीं शयन । सुखें करूनी निजवेल कीं ॥५७॥
एकाद्यास घडेल हेंही । भवसुख त्याहूनही ।
प्रमादमृत्युमोहीं । घाली जें तापोद्वेगद ॥५८॥
त्याहूनि बरा नरकवास । नको वार्ता त्याची आह्मांस ।
हा निश्चय केला खास । तुझी कास धरिली म्यां ॥५९॥
भवचक्राहूनी इतर । शत्रू वज्र दंडधर ।
भूत भौतिक हिंस्त्र । त्यापासूनि दर न वाटे ॥६०॥
भवचक्रभंगोपाय । केवळ हे तुझे पाय ।
हाचि मनाचा निश्चय । भयाचें भय पाय हे ॥६१॥
करितां पायांचा आश्रय । होय आनंदाश्रुसांद्रकाय ।
भवचक्राचा होईल लय । यापुढें श्रेय काय तें ॥६२॥
जे नर पराड्मुख । त्यां दे हे विषयसुख ।
ते असती उन्मुख । विषयसुख भोगावया ॥६३॥
मी सरज्ञ विरक्त । मुमुक्षु तुझा भक्त ।
तव पदीं आसक्त । करी मुक्त मुकुंदा ॥६४॥
नाहीं इहपर भोगेच्छा । कोण पाहे तया तुच्छा ।
पादसेवेची धरी वांच्छा । ती पुरवी इच्छा कल्पवृक्ष ॥६५॥
धन्य अत्री अनसूया । वंदूं तयांचिया पायां ।
ज्याचा न ठावा आम्नाया । आणिलें तया नामरूपा ॥६६॥
तो तूं साक्षात्परमेश्वर । निजभक्तांचें माहेर ।
मला केवी करिसी दूर । काठीनें नीर दुरावें कीं ॥६७॥
नमो भक्ताधिव्याधिनाशा । विश्वाध्यक्षा हृषीकेशा ।
वासुदेवा परेशा । मायाधीशा तुज नमो ॥६८॥
ऐसी स्तुति करून । मूर्च्छित झाला अर्जुन ।
पुन: होवोनी सावधान । करी स्तवन भावार्थें ॥६९॥
( भूपाळी ) ॥ उठि उठि मुनिनंदना । भक्त पातले दर्शना ।
त्यांची पुरवी तूं कामना । पाही नयन उघडूनी ॥७०॥
उघडुनियां करुणादृष्टी । दासा धरीं आपुले पोटीं ।
नको येऊं देऊं हिंपुटी । घाली कंठीं मिठी हर्षें ॥७१॥
हर्षें तुझे पदीं रंगले । दारागारा विसरले ।
निजदेहा न भुलले । विनटले निजभावें ॥७२॥
निजभावें येतां शरण । लपविसी कां बां चरण ।
जेणें तरती दुष्टाचरण । मग मरणभय कैचें ॥७३॥
नको करूं निष्ठुर मन । शीघ्र देईं आश्वासन ।
तूं अससी करुणाघन । तापशमन करि शीघ्र ॥७४॥
उठी उठी बा सद्गुरुराया । उठी उठी करुणालया ।
उठी उठी बा चिन्मया । निज माया आवरी ॥७५॥
( ओवी ) ॥ असें स्तवूनी अर्जुन । उभा राहे धरूनी मौन ।
तव उदया आला अरुण । अरुण दिसे प्राचीमुख ॥७६॥
सिद्ध मुनी ऋषी देव । दर्शना येती अप्सरा गंधर्व ।
ते वंदोनी जाती सर्व । जयां गर्व न ठावा ॥७७॥
सह्याद्रिवासी मुनी । तेही जाती वंदूनी ।
मृत्तिका जल घेवूनी । आला मुनी शांततपा ॥७८॥
मग श्रीदत्त उठोन । करीं मृज्जल घेऊन ।
नैरृती दिशे जाऊन । मलोत्सर्ग करून पातला ॥७९॥
मृज्जल समिधा घेऊनी । तंव आला दुसरा मुनी ।
श्रीदत्तें शौच करूनी । दंतधावन पैं केलें ॥८०॥
सरोवरीं केलें स्नान । केलें देवर्षिपितृतर्पण ।
तंव एक मुनी येऊन । भस्म वल्कल देतसे ॥८१॥
करूनि त्रिपुंड्र धारण । वल्कल तें पांघरून ।
करूनी संध्यावंदन । पुन: ध्यान आरंभिलें ॥८२॥
राजा मनीं झाला खिन्न । उभा राहे हात जोडून ।
मग शांततपा बोले वचन । नमन करून गुरूतें ॥८३॥
भगवन् हा तुमचा दास । उभा राहे करून उपवास ।
यानें आपुली धरली कस । यास उदास न करावा ॥८४॥
हा करी भक्ती बरवी । यसी उपेक्षा न करावी ।
कृपादृष्टी यावरी करावी । हा भाविक ठावा असेल ॥८५॥
हंसोनी बोले श्रीदत्त । काय इच्छितें याचें चित्त ।
आणिक इच्छी जरी वित्त । तरी देतों सत्वर ॥८६॥
माझ्या भक्ता काय दुर्लभ । सर्व सिद्धी केल्या सुलभ ।
यावरी ठेविला लोभ । अजुनी सिद्धी किती देऊं ॥८७॥
ऐकूनी श्रीदत्तवचन । राजा झाला साश्रुलोचन  ।
म्हणे देवा तूं प्राणजीवन । माझें मन जाणसी ॥८८॥
पुरे पुरे परीक्षा । बरवी केली हे शिक्षा ।
आतां करी कृपेक्षा । न करी उपेक्षा दीनाची ॥८९॥
तृषिता द्यावें पान । क्षुधिता द्यावें अन्न ।
दुर्गता द्यावें धन । करावें अवन आर्ताचें ॥९०॥
योग्या योग्य द्यावें । हे सर्वज्ञा काय सांगावें ।
आतां म्यां काय मागावें । त्वां जाणावें अंतरींचें ॥९१॥
आतां कांहीं नाहीं कांक्षा । घेतां आपुली दीक्षा ।
दैवें झाली मुमुक्षा । ज्ञानदीक्षा द्यावी आतां ॥९२॥
स्वबुध्द्या करितां श्रम । शास्त्रीं झाला मला भ्रम ।
न कळे ज्ञाननिष्ठाक्रम । इंद्रियग्राम नावरे ॥९३॥
वाङ्मनसागोचर । ब्रह्म एक परात्पर ।
जग मायिक क्षणभंगुर । तें खोटें म्हणे वेदांती ॥९४॥
दुसरा म्हणे सत्य हे । म्हणोनी व्यवहार करी हे ।
मीमांसक म्हणे सुखी होते हे । कर्मयोगें निश्चय ॥९५॥
काणाद बोले हे असद्धेतुक । सांख्य बोले जीव अनेक ।
योगी म्हणती योगें ये सुख । म्हणे क्षणिक शून्यवादी ॥९६॥
कोणी म्हणती ईश्वर निमित्त । कर्मपरतंत्र कोणी म्हणत ।
कोणी प्रधान कारण बोलत । कोणी म्हणत द्वंद्वज हें ॥९७॥
स्वस्वपक्ष सिद्ध करिती । श्रुतिप्रमाण दाखविती ।
भ्रम पावे माझी मती । म्हणोनी प्रणती म्यां केली ॥९८॥
यांमध्यें सत्य काय । मुमुक्षूनें करावें काय ।
म्हणोनी धरिले हे पाय । मोक्षोपाय दाखवा ॥९९॥
माझी आज्ञा त्रिभुवनीं । कोणी न जाती उलंडुनी ।
शत्रु ठेविल भृत्य करोनी । समृद्धी सदनीं अक्षय ॥१००॥
सर्व भोग भोगिले । माझें मन कंटाळलें ।
आतां ज्ञानावांचून भलें । न मानिलें कांहींच म्यां ॥१०१॥
बोलतों वाहूनी आण । गुरुदेव माझे आपण ।
दृढ धरिले हे चरण । करा उत्तीर्ण भवापासुनी ॥१०२॥
कोणत्याही युक्तीनें आतां । काढा मज वरता ।
भीतो ह्या भवगर्ता । दुसरा उद्धर्ता नाहीं मला ॥१०३॥
ब्रह्मादिकांचे गुरु आपण । यालागीं वेद प्रमाण ।
तुम्हांहूनी दयाळु कोण । मायावरण काढील हें ॥१०३॥
कायावाचामनेंकरून । तुम्हांवरी निश्चय ठेऊन ।
बैसलों धरणें घेऊन । सर्व आपण जाणतसां ॥१०४॥
देवा पूर्वीं आपण । सुप्रसन्न होऊन ।
माग ह्मणतां वरदान । ऐहिक धन मागितलें ॥१०५॥
त्या वेळीं माझें दुर्दैव । तेथें आलें घेवोनी धांव ।
तेणें ऐहिक वैभव । मागविलें क्षणलवविरस जें ॥१०६॥
तुझी माया दुर्धर । कोण लावी तिचा पार ।
आतां करितों नमस्कार । माझा उद्धार करावा ॥१०७॥
इति श्रीवासुदेवानंदसरस्वतीविरचिते श्रीदत्तमाहात्म्ये सप्तमोsध्याय: ॥७॥
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥