श्रीदत्तमाहात्म्य - अध्याय ५ वा

॥ श्रीदत्त समर्थ ॥
गुरु म्हणे शिष्या परीस । गर्ग सांगे अर्जुनास ।
जंभ नामें दैत्य खास । भूतळीं वास जयाचा ॥१॥
जिंकोनी नृपमंडळ । स्वाधीन केलें भूमंडळ ।
तो अजय झाला सबळ । महाखळ दारुण ॥२॥
आतां जिंकावें देवांसी । हिसकून घ्यावें स्वर्गासी ।
ह्मणोनि एका भृत्यासी । देवांपासी पाठवी ॥३॥
देवीं न मानितां सत्वर । मिळवोनियां असुर ।
स्वर्गीं आला जंभासुर । समरधीर शूर जो ॥४॥
मग देव जावोन । इंद्रा सांगती वर्तमान ।
इंद्रे देवसेना घेऊन । दैत्यकंदन आरंभिलें ॥५॥
तो संग्राम दारुण । देव घेती दैत्यांचे प्राण ।
दैत्या अंगीं नुरे त्राण । अंगी बाण झोंबतां ॥६॥
दैत्य करती पलायन । जंभासुरें पाहून ।
दैत्यां मागें वळवून । सरसावून ये पुढें ॥७॥
पुढें होवोनी जंभासुर । देवां करी जर्जर ।
नानाशस्त्रीं देतां मार ।  ते निर्जर घाबरले ॥८॥
न हाटे तो दनुज । थकले सर्व दिविज ।
पळतां वाटे लाज । देवराज तें पाहे ॥९॥
ऐरावतारुढ होऊन । हातीं वज्र धरून ।
इंद्र करी दैत्यमर्दन । दैत्य मरोनि जाती ते ॥१०॥
दैत्यांचे देह तोडी । वज्रें मस्तकें फोडी ।
वाहनावरोनी पाडी । मोडी हस्तपादादिक ॥११॥
करोनी वज्रप्रहार । मूर्च्छित केला जंभासुर ।
तथापि तो महाशूर । वेगें सत्वर ऊठला ॥१२॥
केलें इंद्रा जर्जर । पळविले निर्जर ।
करोनी शब्द थोर । झाला असुर तो विजयी ॥१३॥
सर्व दैत्य घेऊन । अमरावतींत जाऊन ।
इंद्रपदीं बसोन । इंद्र आपणा म्हणवी तो ॥१४॥
देवां भूतळीं घालोन । दिक्पालांचे अधिकार घेऊन ।
त्रैलोक्य आपुलेंसे करून । भोगी आपण यज्ञभाग ॥१५॥
जेथें देव असती । तेथें दैत्य जावोनी भिडती ।
देव मेरुगुहेंत लपती । अन्य गती नसे जयां ॥१६॥
सर्व देव मिळोनी । गुरूपाशीं येवोनी ।
दु:ख निवेदिती वंदूनी । दीन होवोनी दु:खातुर ॥१७॥
गुरो आमुची ही स्थिती । पुढें आमुची काय गती ।
शत्रु आम्हां नावरती । खचली मती आमुची ॥१८॥
गुरु म्हणे वासवा । कोणी न टाळी दैवा ।
जे जें होणार जेव्हां । तें तें तेव्हां होतसे ॥१९॥
आतां तुम्हीं सत्वर । जावें सह्यगिरीवर ।
तेथें वसे देववर । अत्रिकुमार श्रीदत्त ॥२०॥
परमात्मा तपोधन । करी शरणागतरक्षण ।
तो करील कृपेक्षण । दु:खहरण शरण तो ॥२१॥
जो मनीं धरी धीर । त्याला देईल तो वर ।
तुम्ही चला सत्वर । सेवातत्पर होवूनी ॥२२॥
तें गुरुवाक्य मानून । गुरुचरण वंदून ।
दत्ताश्रमीं देवगण । येऊन भावें वंदिती ॥२३॥
दिसे मूर्ती आजानुकर । सर्वावयवीं सुंदर ।
अप्रतर्क्य मनोहर । दिगंबर विशालाक्ष ॥२४॥
प्रफुल्लकमलमुख । रूप दिसे सुरेख ।
कंबुकंठ त्रिरेख । पाहतां सुख अपार ॥२५॥
नग्नयुवती मांडीवर । घेवोनियां वारंवार ।
चुंबन घेई धरोनि कर । प्रेमभर आणोनि ॥२६॥
स्वयें अनघ असोनी । अनघा नामें स्त्रियेलागूनी ।
पाचारी जो मद्यपानीं । आसक्त होवोनी मत्त दिसे ॥२७॥
असें त्याचें रूप पाहोन । देव दूरी राहून ।
करिती साष्टांग नमन । न मन दे त्यांकडे श्रीदत्त ॥२८॥
श्रीदत्त चालतां चालती । उभा होतां उभे राहती ।
बैसतां बैसती । नमन करिती पुन: पुन: ॥२९॥
असा बहुकाळ गेला । श्रीदत्तें प्रश्नही न केला ।
खेद वाटे देवांला । धिक्कारिती आपणांतें ॥३०॥
अहो आम्हां तपोबळ । नाहीं किंवा भावबळ ।
म्हणोनी उपेक्षी केवळ । भक्तपाळ हा गोविंद ॥३१॥
आतां हाचि निर्धार । येथें टाकूं कलेवर ।
जंव न मिळे अभयवर । परमेश्वराचा आम्हांशीं ॥३२॥
असें म्हणोनि ते देव । न सोडिती तो ठाव ।
होतां त्यांचा दृढ भाव । दत्तदेव बोलतसे ॥३३॥
सोडूनियां स्वर्गस्थान । येथें कां केलें आगमन ।
कां वाळलें तुमचें वदन । कदन कोणी केलें कीं ॥३४॥
ऐसें वचन ऐकून । श्रीदत्ता करूनी नमन ।
बोलती होवोनि दीन । ते गीर्वाण दु:खित ॥३५॥
जगत्प्रभो देव देव । सर्वज्ञ तूं जाणसी सर्व ।
जंभनामा दानव । महावैभव मातला ॥३६॥
तेणें आराधुनी भर्ग । घेतला आमुचा स्वर्ग ।
तेथें वसवी दैत्यवर्ग । आमुचा मार्ग काय आतां ॥३७॥
तेणें घेतले यज्ञभाग । तोच भोगी सर्व भोग ।
ज्यावरी शस्त्रप्रयोग । न चाले भंग नसे ज्याचा ॥३८॥
तूं तरी परमेश्वर । आम्ही तुझे किंकर ।
शर्तूंचा करी संहार । आतां उशीर न लागावा ॥३९॥
प्रळयीं हा ब्रह्मांडगोल । न लागतां एक पळ ।
जाळिसी एकला सकळ । कायसा वेळ दैत्यदळणीं ॥४०॥
आम्ही सर्व गताधिकार । करूं भूमीवर संचार ।
होवोनी लाचार जसे नर । तूं कृपासागर तारक हो ॥४१॥   
देवा आम्ही तुझे भक्त । तूंच आमुची गती व्यक्त ।
आतां त्वत्पदीं झालों सक्त । दु:खमुक्त करी आतां ॥४२॥
श्रीदत्त बोले हंसोन । स्त्रीचें उच्छिष्ट खाऊन ।
भ्रष्ट झालों मी पीवून । पानशेष दूषित मी ॥४३॥
मद्यासक्त मी न वशी । माझी स्थिती झाली अशी ।
व्यर्थ तुम्ही मजपासीं । आलेत शीघ्र चला परत ॥४४॥
स्त्रीसंयोगें ये पतन । स्त्रीसंभोगें दु:ख दारुण ।
दैवें स्त्रीचें उच्छिष्टपान । करोनि भ्रष्ट झालों मी ॥४५॥
आतां पुढें काय गती । हेंही येतसे चित्तीं ।
धर्माधर्माची नसे खंती । पापपुण्यगणती मग कैंची ॥४६॥
असें श्रीदत्ताचें वचन । ऐकोनियां देवगण ।
गुरुवचन स्मरून । नमन करूनी बोलती ॥४७॥
भगवन् हें तव यथार्थ । जे मायारचित पदार्थ ।
ते व्यापिले हा उच्छिष्टाचा अर्थ । भ्रष्ट पदार्थ जीवत्व ॥४८॥
मद्य हे मोह प्रमाद । ह्याचा जीव घे स्वाद ।
तूं ईश्वर स्वच्छंद । भेदपरिच्छेद तुज नाहीं ॥४९॥
तूं अनघ अससी । अनघा हे असे तसी ।
तव शक्ती निश्चयेंसी । विद्या तुजसी अभिन्न हे ॥५०॥
सूर्याची प्रभा जशी । विप्र आणि चांडाळ यांसी ।
स्पर्शितां पुण्य पापाशीं । न घे तशी तव शक्ती ॥५१॥
तुझा होतां अनुग्रह । कोण करील निग्रह ।
अज्ञार्थ हा धर्मसंग्रह । सुज्ञ आग्रह धरील कीं ॥५२॥
श्रीदत्त वदे हें जरी । निश्चित केलें अंतरीं ।
दु:ख जाईल दुरी । मिळेल बरी गती सत्य ॥५३॥
आतां तुम्ही शीघ्र चला । युद्ध करूनी शत्रूला ।
येथें आणा तयाला । निर्वीर्य करीन क्षणार्धें ॥५४॥
असें वचन ऐकून । देव करिती वंदन ।
शत्रूसमोर जाऊन । धैर्यें रण आरंभिलें ॥५५॥
दैत्य बळें मार देती । देव तेथून पळती ।
दैत्य पाठीसी लागती । आश्रमा येती श्रीदत्ताच्या ॥५६॥
मागें दैत्यही पातले । दत्ताश्रमीं प्रवेशले ।
तेथें स्त्रीरत्न देखिलें । ते भुलले पाहून ॥५७॥
कनक आणि कांता । भ्रम करिती अबलोकितां ।
जे न भुलती तयां तत्त्वतां । पूर्ण मुक्तता जाणावी ॥५८॥
जीचीं अंगें सुंदर । पद्मपत्रसम नेत्र ।
प्रफुल्ल कमलसें दिसे वक्र । विचित्र गात्र मनोहर ॥५९॥
ओंठ बिंबासमान । हिरे भासती रदन ।
स्वर्णकलशापरी स्तन । रूपमंडन न वर्णवे ॥६०॥
अशी ती सुंदरी नारी । श्रीदत्ताच्या अंकावरी ।
बैसली ती त्या असुरीं । पाहिली नेत्रीं मनोज्ञ ॥६१॥
दैत्य मोहित होऊन । तिचा अभिलाष धरून ।
देवां देती सोडून । होवोनी ते कामातुर ॥६२॥
न करितां प्रयत्न । आम्हां मिळालें स्त्रीरत्न ।
निर्बळ हे सपत्न । यांचा यत्न कायसा ॥६३॥
देव मागें येतील । तरी ते ठार मरतील ।
असें बोलोनी दैत्य खल । शिबिका पुढें आणिती ॥६४॥
दत्ताच्या मांडीवरूनी । त्या नारीतें उचलोनी ।
शिबिकेंत बसवूनी । मस्तकीं घेऊनी चालले ॥६५॥
देव तटस्थ पाहती । कांहीं बोलूं न शकती ।
दत्त बोले तयांप्रती । नेली सती दैत्यांनीं ॥६६॥
दोषांमाजी विशेष । परांगनास्पर्शदोष ।
जाळील कुळ नि:शेष । एक निमेष न लागतां ॥६७॥
यांहीं केलें महापातक । यांला लागला कलंक ।
हतबळ हतश्रीक । उभयलोक भ्रष्ट झाले ॥६८॥
साक्षात् लक्ष्मी हे मच्छक्ती । दैत्यमस्तकीं बैसली ती ।
तोडोनि त्यांचीं शिरें सती । येईल मागुती सत्वर ॥६९॥   
दैत्य झाले मृतोपम । करा यांसी संग्राम ।
तुमचा हे एक रोम । न तोडितील निश्चयें ॥७०॥
आतां तुम्ही निमित्त मात्र । उठा देव हो सत्वर ।
कां लावतां उशिर । न धरा दर हृदयांत ॥७१॥
ऐकोनियां असें वचन । देवीं विश्वास ठेऊन ।
हातीं शस्त्रें घेऊन । जाऊनि दैत्यां मारिती ॥७२॥
कोणी तोडिती पादाग्र । कोणी तोडिती शिर ।
कोणी तोडिती कर । पाठीवर मार देती ॥७३॥
क्रोधावेशें निर्जर । देती शस्त्रांचा मार ।
दैत्यां पाडिती भूमीवर । पूर्व वैर स्मरोनी ॥७४॥
केला परस्त्रीसंपर्क । तेंची थोर पातक ।
तेणें झाले निस्तेजस्क । महामूर्ख दैत्य ते ॥७५॥
जरी देव हाणिती । तरी वरी हात न करिती ।
गेली तयांची शक्ती । नाठवीती मंत्रासी ॥७६॥
श्रीच्या कृपेनें अमर । जय पावले सत्वर ।
मेले ते सर्व असुर । श्रीदत्तवरप्रभावें ॥७७॥
मग शक्ती येऊन । दत्ताअंकीं बैसून ।
प्रेमें घेई चुंबन । तंव सुरगण पातले ॥७८॥
येऊनी वंदिती चरण । दत्त वदे हो देवगण ।
तुम्ही करोनियां रण । दैत्यगण मारिले ॥७९॥
भयंकर जंभासुर । त्याशीं युद्ध केलें घोर ।
मारिले सर्व असुर । विजय थोर घेतला ॥८०॥
उभारिला विजयध्वज । धन्य हो तुम्ही दिविज ।
माझी ही रक्षिली लाज । स्त्रीही आज सोडविली ॥८१॥
तुम्हीं केला उपकार । काय करूं प्रत्युपहार ।
माझे अंगींच तो निर्धार । जिरो अमर शूर हो ॥८२॥
ऐसें ऐकोनि वचन । चकित झाले देवगण ।
वंदूनी प्रभूचे चरण । गद्गद वचन बोलती ॥८३॥
नमो नमस्ते जनार्दन । बोलोनियां कूट वचन ।
मोहविसी आम्हां लागून । कार्य करूनी स्वयेंची ॥८४॥
जे दैत्य आम्हां बांधिती । ज्यांला कोणी न जिंकिती ।
ते मारविले आम्हां हातीं । आमची शक्ती हे नोहे ॥८५॥
काष्ठाची बाहुली जेवी । सूत्रधार खेळवी ।
जयश्री आम्हां करवीं । घेवविली तेवी दयाळा ॥८६॥
आमुची कायसी मती । आमुची कायसी शक्ती ।
स्वल्पही नसतां भक्ती । केली मुक्ती आमुची ॥८७॥
तूं अससी स्वतंत्र । आम्ही खास परतंत्र ।
बांधोनियां कर्मसूत्र । मायायंत्रीं भ्रमविसी ॥८८॥
तुझा नेणों अंत पार । तुला जोडूं दोनी कर ।
भूमीवर टाकूं शरीर । चरणीं शिर ठेवूं हें ॥८९॥
( श्लोक ) जय जय भयहारिन् भक्तचित्तानुसारिन् ।
सततविनततारिन् । मर्त्यंकृत्यानुकारिन् ।
सायहृदयचारिन् देवदेवाब्जधारिन् ।
अवितविनतहारिन् ते नमश्चित्तहारिन् ॥९०॥
( ओवी ) । ऐसा स्तवितां श्रीदत्ता । होवोनियां प्रसन्नचित्त ।
म्हणे देवहो अप्रमत्त । होवोनी स्वर्गभोग घ्या ॥९१॥
मी तुम्हां झालों प्रसन्न । मागोनि घ्या वरदान ।
माझ्या भक्तां काय न्यून । मी आसन्न नित्य ज्यांसीं ॥९२॥
देव म्हणती विनयेंसी । जरी आम्हां वर देशी ।
भक्ती द्यावी निश्चयेंसी । दिवा निशी प्रेमयुक्त ॥९३॥
मग तथास्तु म्हणे आत्रेय । देव वंदूनिया पाय ।
ज्यांचा टळला अपाय । कांहीं उपाय न करितां ॥९४॥
चित्तीं दत्ता चिंतूनी । पुन: पुन: नमूनी ।
देव जाती स्वर्गभुवनीं । घेती जाऊनी स्वाधिकार ॥९५॥
अद्यापि देवांसह इंद्र । पावूनी आनंद सांद्र ।
नित्य दर्शना येती वितंद्र । भावें योगींद्रपदाच्या ॥९६॥
गर्ग म्हणे रे अर्जुना ।  बरवी तुझी वासना ।
जाई दत्ताच्या दर्शना । तो कामना पुरवील ॥९७॥
होवोनियां नि:संशय । भावें धरितां त्याचे पाय ।
केवी घडेल अपाय । हा उपाय वेद सांगे ॥९८॥
ऐकोनि गर्गाचें वचन । द्रवलें अर्जुनाचें मन ।
भक्त्युत्कंठित होवून । बोले वचन गर्गाप्रती ॥९९॥
धन्य धन्य तूं मुनी । अससी कीं महाज्ञानी ।
भक्ती उपजविली माझे मनीं । दत्तचरणीं सादरें ॥१००॥
मी करतों गमन । द्यावें मला वरदान ।
दत्ताचें घडावें दर्शन । हेंची मन चिंतीतसे ॥१०१॥
गर्गें तथास्तु म्हणतां । तो अर्जुन धरी पंथा ।
एकला सह्याद्रीवरता । येता झाला सत्वर ॥१०२॥
जेथें जळ वाहे मंजुळ । वाटे परम शीतळ ।
वायु राहे निश्चळ । गाती कोकिळ कोमल स्वरें ॥१०३॥
जेथें घनदाटी वृक्षांची । नित्य वस्ती पक्ष्यांची ।
समृद्धी हो फलपुष्पांची । दु:खाची नच वार्ता ॥१०४॥
जेथें वैर सोडूनी । व्याघ्र धेनु मिळोनि ।
एकत्र खेळती त्या वनीं । आश्रम मुनीचा देखिला ॥१०५॥
जेवी साजे नंदनवन । तेवीं तें आश्रमस्थान ।
तेथें जाऊन अर्जुन । अत्रिनंदनपद देखे ॥१०६॥
देखोनी पदचिन्हासी । उल्हास झालल रायासी ।
गुरु म्हणे दीपकासी । वर्णितां त्यासी नवल वाटे ॥१०७॥
इति श्रीदत्तमाहात्म्ये पंचमोsध्याय: ॥५॥
॥ श्रीगुरुदतात्रेयर्पणमस्तु ॥