मैत्रेय उवाच
तत उप्तन्नविज्ञाना आश्वधोक्षजभाषितम ।
स्मरन्त आत्मजे भार्यां विसृज्य प्राव्रजन गृहात ॥१॥
दीक्षिता ब्रह्मासत्रेण सर्वभुतात्ममेधसा ।
प्रतीच्या दिशि वेलाया सिद्धोऽभुद्यत्र जाजलिः ॥२॥
तान्निर्जितप्राणमनोवचोदृशो जितासन्नान शान्तसमानविग्रहान ।
परेऽमले ब्रह्मणि योजितात्मनः सुरासुरेड्यो ददृशे स्म नारदः ॥३॥
तमागतं त उत्थागं प्रणिपत्याभिनन्द्य च ।
पुजयित्वा यथादेशं सुखासीनमथाब्रुवन ॥४॥
प्रचेतस ऊचुः
स्वागतं ते सुरर्षेऽद्य दिष्ट्या नो दर्शन गतः ।
तव चड्क्रमणं ब्रह्मान्नभयाय यथा रवेः ॥५॥
यदादिष्टं भगवता शिवेनाधोक्षजेन च ।
तद गृहेषु प्रसक्तानाम प्रायशं क्षपितं प्रभो ॥६॥
तन्नः प्रद्यो९तयाध्यात्मज्ञानं तत्वार्थदर्शनम ।
येनात्र्जसा तरिष्यामो दुस्तरं भवसागरम ॥७॥
मैत्रेय उवाच
इति प्रचेतसां पृष्टो भगवान्नारदो मुनिः ।
भगवत्युत्तमश्लोकः आविष्टात्माब्रवीन्नृपान ॥८॥
नारद उवाच
तज्जम तानि कर्माणि तदायुस्तन्मनो वचः ।
नृणां येनेहं विश्वात्मा सेव्यते हरिरीश्चरः ॥९॥
किं जन्मभिस्त्रिभिर्वेह शौक्लसवित्रयाज्ञिकैः ।
कर्मभिर्वा त्रयीप्रोक्तैह पुंसोऽपि विबुधायुषा ॥१०॥
श्रुतेन तपसा वा किं वचोभिश्चित्तवृत्तिभिः ।
बुद्धया वा किं निपुणया बलेनेन्द्रियराधसा ॥११॥
किं वा योगेन सांख्येन न्यासस्वाध्याययोरपि ।
किं वा श्रेयोभिरन्यैश्च न यत्रात्मप्रदो हरिः ॥१२॥
श्रेयसामपि सर्वेषामात्मा ह्रावधिरर्थतः ।
सर्वेषामपि भुतांना हरिरात्माऽऽत्मदः प्रियः ॥१३॥
यथा तरोर्मूलनिषेचनेन तृप्यन्ति तत्स्कन्धभुजोपशाखाः ।
प्राणोपहाराच्च यथेन्द्रियाणां तथैव सर्वार्हणमच्युतेज्या ॥१४॥
यथैव सुर्यात्प्रभवन्ति वारः पुनश्च तस्मिन प्रविशन्ति काले ।
भुतानि भुमौ स्थिरजंगमनि तथा हरावेव गुणप्रवाहः ॥१५॥
एतत्पदं तज्जगदात्मनः परं सकृद्विभातं सवितृर्यथा प्रभा ।
यथाऽसवो जाग्रति सुप्तशक्तयो द्रव्यक्रियाज्ञानाभिदाभ्रमात्ययः ॥१६॥
यथा नभस्यभ्रतमः प्रकाशा भवन्ति भुपा न भवन्त्यनुक्रमात ।
एवं परे ब्रह्माणि शक्तयस्त्वमु रजस्तमः सत्त्वमिति प्रवाहः ॥१७॥
तेनैकमात्मानमशेषदेहिनां कालं प्रधानं पुरुषं परेशम ।
स्वतेजसा ध्वस्तगुणप्रवाहमात्मैकभावेन भजध्वमद्धा ॥१८॥
दयया सर्वभुतेषु सन्तुष्ट्या येन केन वा ।
सर्वेंन्द्रियोपशान्त्या च तुष्यत्याशु जनार्दनः ॥१९॥
अपहतसकलैषनामलात्म न्यविरतमेधितभावनोपहुतः ।
निजजनवशगत्वमात्मनोऽय न्नसरति छिद्रवदक्षरः सतांहि ॥२०॥
न भजति कुमनीषिणां स इज्यां हरिरधनात्मधनप्रियो रसज्ञः ।
श्रुत्तधनकुलकर्मणं मदैर्ये विदधति पापमकिंचनेषुसत्सु ॥२१॥
श्रियमनुचरतीं तदर्थिनश्च द्विपदपतीन विबुधांश्च यत्स्वपुर्णः ।
न भजति निजभृत्यवर्गतन्त्र कथममुमुद्वैसृजेत्पुमान कृतज्ञः ॥२२॥
मैत्रेय उवाच
इति प्रचेतसो राजन्नन्यश्च भगवत्कथाः ।
श्रावयित्वा ब्रह्मालोकं ययौ स्वायम्भुवो मुनिः ॥२३॥
तेऽपि तन्मुखनिर्यातं यशो लोकमलापहम ।
हरेर्निशम्य तत्पादं ध्यायन्तस्तद्गतिं ययुः ॥२४॥
एतत्तेऽभिहितं क्षत्तर्यन्मां त्वं परिपृष्टवान ॥
प्रचेतसां नारदस्य संवादं हरिकीर्तनम ॥२५॥
श्रीशुक उवाच
य एष उत्तनपदो मानवस्यानुवर्णितः ।
वंश प्रियव्रतस्यापि निबोध नृपसत्तम ॥२६॥
यो नारदादात्मविद्यामधिगम्य पुनर्महीम ।
भुक्त्वा विभज्य पुत्रेभ्य ऐश्वरं समगात्पदम ॥२७॥
इमां तु कौषारविणोपवर्णितां क्षतां निशम्याजितवादसत्कथाम ।
प्रवृद्धभावोऽश्रुकलाकुलो मुने र्दधार मूर्धो चरणं हृदा हरेः ॥२८॥
विदुर उवाच
सोऽयमद्य महायोगिन भवता करुणात्मना ।
दर्शितेस्तमसः पारो यत्राकित्र्चनगो हरिः ॥२९॥
श्रीशुक उवाच
इत्यानम्य तमाममन्त्र्य विदुरो गजसाह्वयम ।
स्वानां दिदृक्षुः प्रययौ ज्ञातीनां निर्वृताशयः ॥३०॥
एतद्यः श्रृणुयाद्राजनु राज्ञां हर्यर्पितात्मनाम ।
आयुर्धन यशः स्वस्ति गतिमैश्वर्यमाप्रुयात ॥३१॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराण वैयासिक्यामष्टादशसाहस्रयां पारमहंस्यां संहितायां चतुर्थस्कन्धे प्रचेतसोपख्यानं नामैकत्रिंशोऽध्यायः ॥३१॥
इति चतुर्थः स्कन्ध समाप्तः ।
॥ हरिः ॐ तत्सत ॥