मैत्रेय उवाच
निशम्य गदतामेवमृषींना धनुषि ध्रुवः ।
संदधेऽस्त्रमुपस्पृश्य यन्नारायणनिर्मितम ॥१॥
संधीयमान एतस्मिन्माया गुह्नाकनिर्मिताः ।
क्षिप्तं विनेशुर्विदुर क्लेशा ज्ञानोदये यथा ॥२॥
तस्यार्षास्त्रं धनुषि प्रयुत्र्जतः सुवर्णपुखाः कलहंसवाससः ।
विनिःसृता आविविशुर्द्विषद्वलं यथा वनं भीमरवाः शिखण्डिनः ॥३॥
तैस्तिग्मधारैः प्रधने शिलिमुखै रितस्ततः पुण्यजना उपद्रुताः ।
तमभ्यधावन कुपिता उदायुधाः सुपर्णमुन्नद्धफणा इवाहयः ॥४॥
स तान पुरुषक्तैरभिधावतो मृधे निकृ त्तबाहुरुशिरोअधरोदरात ।
निनाय लोके परमर्क मण्डलं व्रजन्ति निर्भिद्य यमुध्वरेतसः ॥५॥
तान हन्यमानानभिवीक्ष्य गुह्याकाननागसाश्चित्ररथेन भुरिशः ।
औत्तानपादिं कृपया पितामहो मनुर्जगादोपगतः सहर्षिभिः ॥६॥
मनुरुवाच
अलं वत्सातिराषेण तमोद्वारेण पाप्मना ।
येन पुण्यजनाने तानव धीत्स्वमनागसः ॥७॥
नास्मत्कुलोचितं तात कर्मैतत्सद्विगर्हितम ।
वधो यदुपदेवानामारब्धस्तेऽकृतैनसाम ॥८॥
नन्वेकस्यापराधेन प्रसगांद बहवो हताः ।
ब्रातुर्वधाभितत्पेन त्वयागं भ्रातृवत्सलः ॥९॥
नायं मार्गो हि साधुंनां हृषीकेशानुवर्तिनाम ।
यदात्मानं पराग्गृहा पशुवद्भुतवैशसम ॥१०॥
सर्वभुतात्मभावेन भुतावासं हरिं भवान ।
आराध्याप दुराराध्यं विष्णोस्तत्परमं पदम ॥११॥
स त्वं हरेरनुध्यातस्तत्पुंसामपि सम्मतः ।
कथं त्ववद्यं कृतवाननुशिक्षन सतां व्रतम ॥१२॥
तितिक्षया करुणया मैत्र्या चाखिलजन्तुष \
समत्वेन च सर्वात्मा भगवान सम्प्रसीदति ॥१३॥
सम्प्रसन्ने भगवति पुरुषः प्राकृतैर्गुणैः ।
विमुक्तो जीवनिर्मुक्तो ब्रह्मा निर्वाणमृच्छति ॥१४॥
भूतैः पंचभिरारब्धैर्योषित्पुरुष एव हि ।
तयोर्व्यवायात्सम्भुतिर्योषित्पुरुषयोरिह ॥१५॥
एवं प्रवर्तते सर्गः स्थितिः संयम एव च ।
गुणव्यतिकराव्यजन मायया परमात्मनः ॥१६॥
निश्चितमात्रं तत्रासीन्निर्गुणः पुरुषर्षभः ।
व्यक्ताव्यक्तमिदं विश्वं यत्र भ्रमति लोहवत ॥१७॥
स खल्विदं भगवान कालशक्त्या गुनप्रवाहेण विभक्तवीर्यः ।
करोत्यकर्तैव निहन्त्यहन्ता चेष्टा विभुम्रः खलु दुर्विभाव्या ॥१८॥
सोऽनन्तोऽन्तकरः कालोऽनादिरादिकृतव्ययः ।
जनं जनेन जनयन्मारयन्मृत्युनान्तकम ॥१९॥
न वै स्वपक्षोऽस्य विपक्ष एव वा परस्य मृत्योर्विशतः समं प्रजाः ।
तं धावमानमनुधावन्त्यनीशा यथा रजास्यनिलं भुतसंघाः ॥२०॥
आयुषोऽपचयं जन्तोस्तथैवोपचयं विभुः ।
उभाभ्यां रहितः स्वस्थो दुःस्थस्य विदधात्यसौ ॥२१॥
केचित्कर्म वदन्त्येनं स्वभावमपरे नृप ।
एके कालं परे दैवं पुंसः काममुतापरे ॥२२॥
अव्यक्तस्याप्रमेयस्य नानाशक्त्य्सदयस्य च ।
न वै चिकीर्षित तात को वेदाथ स्वसम्भवम ॥२३॥
न चैते पुत्रक भ्रातुर्हन्तारो धनदानुगाः ।
विसर्गादानयोस्तात पुंसो दैवं हि कारणम ॥२४॥
स एव विश्वं सृजति स एवावति हन्ति च ।
अथापि ह्रानहंकारान्नज्यते गुणकर्मभिः ॥२५॥
एष भुतानि भुतात्मा भुतेशो भुतभावनः ।
स्वशक्त्या मायया युक्तः सृजत्यात्ति च पाति च ॥२६॥
तमेव मृत्युममृतं तत दैवं सर्वात्मनोपेहि जगत्परायणम ।
यस्मै बलिं विश्वसृजो हरन्ति गावो यथा वै नसि दामयन्त्रिताः ॥२७॥
यः पत्र्चंवर्षो जननीं त्वं विहाय मातुः सपन्त्या वचसा भिन्नमर्मा ।
वनं गतस्तपसा प्रत्यगक्ष माराध्य लेभे मूर्ध्नि पदं त्रिलोक्याः ॥२८॥
तमेनमंगात्मनि मुक्ताविग्रहे व्यापाश्रितं निर्गुणमेकमक्षरम ।
आत्मानमन्विच्छ विमुक्तमात्मदृग यस्मिन्निदंभीदमसत प्रतीयते ॥२९॥
त्वं प्रत्यगात्मनि तदा भगवत्यनन्त आनन्दमात्र उपपन्नसमस्तशक्तौ ।
भक्तिं विधाय परमां शनकैरविद्याग्रन्थिं विभेत्स्यसि ममाहमिति प्ररुढम ॥३०॥
संयच्छ रोषं भद्रं ते प्रतीपं श्रेयसां परम ।
श्रुतेन भुयसा राजन्नगदेन यथाऽमयम ॥३१॥
येनोपसृष्टात्पुरुषाल्लोक उद्विजये भृशम ।
न बुधस्तद्वशं गच्छेदिच्छन्नभयामात्मनः ॥३२॥
हेलनं गिरिशभ्रातुर्धनदस्य त्वया कृतम ।
यज्जघ्रिवान पुण्यजनान भ्रातृघ्नानित्यमर्षितः ॥३३॥
तं प्रसादय वत्साशु सन्नत्या प्रश्रयोक्तिभिः ।
न यावन्महर्ता तेजः कुलं नोऽभिभविष्यति ॥३४॥
एवं स्वायम्भुवः पौत्रमनुशास्य मनुर्ध्रुवम ।
तेनाभिवन्दितः साकमृषिभिः स्वपुरं ययौ ॥३५॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे संहितायां चतुर्थस्कन्धे एकाद्शोऽध्यायः ॥११॥