पुंस् [puṃs] 1 U. [पुंसयति-ते]
To crush, grind.
To pain, trouble, punish.
पुंस् [puṃs] m. m. [पाति पा-पालने डुमसुन्
[Uṇ.4.177] ] (Nom. पुमान्, पुमांसौ, पुमांसः; Instr. du. पुंभ्यां; Voc. sing. पुमन्)
A male, male being; पुंसि विश्वसिति कुत्र कुमारी
[N.5.11.] A man, human being; यस्यार्थाः स पुमाँल्लोके
[H.1.] Man, mankind, people; वन्द्यैः पुंसां रघुपतिपदैः
[Me.12.] A servant, an attendant.
A word in the masculine gender.
The masculine gender; पुंसि वा हरिचन्दनम्
[Ak.] The soul.
A living being; जन्म त्वात्मतया पुंसः सर्वभावेन भूरिदः
[Bhāg.11.22.4.] A kind of Naraka; अपत्यमस्मि ते पुंसस्त्राणात् पुत्र इति स्मृतः
[Mb.14.9.63.] -Comp.
-अनुज a. a. (पुंसानुज) having an elder brother.ा (पुमनुजा) a girl born after the male child; i. e. a girl having an elder brother.
-अपत्यम् (पुमपत्यम्) a male child.
अर्थः (पुमर्थः) the aim of man.
any one of the four ends of human existence; i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्ष; see पुरुषार्थ.
-आख्या (पुमाख्या) a designation of a male being.
-आचारः (पुमाचारः) a usage of men.
-कटिः f. f. a man's hip.
-कामा a woman wishing for a husband;
[P.VIII.3.6.] Kāśi.
-कोकिलः a male cuckoo; चूताङ्कुरास्वादकषायकण्ठः पुंस्कोकिलो यन्मधुरं चुकूज
[Ku.3.32.] -खेटः (पुंखेटः) a male plant.
गवः (पुंगवः) a bull. an ox.
(at the end of comp.) chief, best, most excellent, distinguished or pre-eminent of any class; वाल्मीकिर्मुनिपुंगवः Rām.; so गजपुंगवः
[Bh. 2.31,] नरपुंगवः &c. ˚केतुः an epithet of Śiva; स्विन्नाङ्गुलिः पुंगवकेतुरासीत्
[Ku.7.77.] -चलः (पुंश्चलः) an adulterer.-चली (पुंश्चली) a harlot, an unchaste woman;
[Y.1.162.] [Ms.4.22;] अहो को वेद भुवने दुर्ज्ञेयं पुंश्चलीमनः । पुंश्चल्यां यो हि विश्वस्तो विधिना स विडम्बितः ॥
[Brav. P.] -चलीयः; (पुंश्चलीयः) the son of a harlot.
-चलू f. f. (पुंश्चलू) Ved. a harlot.
-चिह्नम् (पुंश्चिह्नम्) the characteristic of a male, the membrum virile.
-जन्मन् (पुंजन्मन्) n. n. the birth of a male child. ˚करः, ˚दः, ˚योगः a constellation under which male children are born.
-दासः (पुंदासः) a male slave.
ध्वजः (पुंध्वजः) the male of any species of animal.
a mouse
-नक्षत्रम् (पुंनक्षत्रम्) a male asterism.
an asterism under which male children are born.
नागः (पुंनागः) 'an elephant among men', a distinguished man.
a white elephant.
a white lotus.
nutmeg.
N. N. of a tree called नागकेशर;
[R.4.57.] N. N. of a tree (Mar. उंडीण);
[Mb. 1.63.43;] [Bhāg.8.2.18.] -नाटः, -डः (पुंनाटः, -डः) N. N. of a tree.
-नामधेयः (पुंनामधेयः) a male.
-नामन् (पुंनामन्) a. a. holding a masculine name. (-m.)
the tree called पुंनाग.
-पुत्रः a male child;
[P.VIII.3.6.] Kāśi.
-प्रजननम् the male organ of generation.
-भावः (पुंभावः) manhood, masculine gender.
-भूमन् (पुंभूमन्)m. a word of the masculine gender used only in the plural number; दाराः पुंभूम्नि चाक्षताः
[Ak.] योगः (पुंयोगः) cohabitation with or relation to a man;
[P.IV.1.48.] reference to a male or husband; पुंयोगे क्षत्रियी. -रत्नम्
(पुंरत्नम्) an excellent man.
-राशिः (पुंराशिः) a male sign of the zodiac.
-रूपम् (पुंरूपम्) the form of a man.
-लक्षणम् manliness.
-लिङ्ग a. a. (पुंलिङ्ग) of the masculine gender, masculine.
(ङ्गम्) masculine gender.
virility, manhood.
the male organ.
-वत्सः (पुंवत्सः) a bull-calf.
-वृषः (पुंवृषः) the musk-rat.-वेष a. (पुंवेष) dressed like a male, clad in male attire.-सवन (पुंसवन) a. causing the birth of a male child. (-नम्) the first of the purificatory Saṁskāras: it is a ceremony performed on woman's perceiving the first signs of a living conception, with a view to the birth of a son; यथाक्रमं पुंसवनादिकाः क्रियाः (व्यधत्त)
[R.3.1.] fœtus; यस्मिन् प्रविष्टेऽसुरवधूनां प्रायः पुंसवनानि भयादेव स्रवन्ति पतन्ति च
[Bhāg.5.24.15.] the time after a woman's courses; तपस्तप्त्वा व्रतपरा स्नाता पुंसवने शुचिः, उपचक्राम भर्तारम्
[Mb.1.31.25.] milk.