निवडक अभंग संग्रह ६

*
तापत्रयीं तापलीं गुरुतें गिवसिती भगवे देखोनि म्हणती तारा स्वामी । तंव ते नेणोनि उपदेशाची रीती आना न उपदेशिती ठकलें निश्र्चिती तैसें जालें ॥१॥
संत ते कोण संत ते कोण । हे जाणवि खुण केशवराज ॥२॥
कोण्ही एक प्राणी क्षुधेनें पिडिले । म्हणोनि दोडे तोंडूं गेले । खावों बैसे तो नुसधि रुपी उडे । ठकलें बापुडें तैसें झालें ॥३॥
कोण्ही एक प्राणी प्रवासें पीडिला । स्नेहाळु देखिला बिबवा तो । तयाचें स्नेहलावितां अंगी । सुजला सर्वांगीं तैसें जालें ॥४॥
कोण्ही एक प्राणी पीडीला झडीं । म्हणोनि गेला पैल तो झाडी । खा खात अस्वली उठली लवडसवडीं । नाक कान तोडी तैसें झालें ॥५॥
ऎशा सकळ कळा जाणसी । नंदरायाचा कुमर म्हणविसी । बापरखुमादेविवर विठ्ठलीं भेटी । पडलि ते न सुटे जिवेंसी ॥६॥
*
मलयानिळ शीतळु पालवी नये गाळूं । सुमनाचा परिमळु गुंफ़ितां नये ॥१॥
तैसा जाणा सर्वेश्‍वरु म्हणों नये साना थोरु । याच्या स्वरुपाचा निर्धारु कवण जाणें ॥२॥
मोतियाचें पाणी भरतां नये वो रांजणीं । गगनासीं गवसणी घालितां नये ॥३॥
कापुराचें कांडण काढितां नये आड कण । साखरेचें गोडपण । पाखडतां नये ॥४॥
डोळियांतील बाहुली करु नये वो वेगळी । सखी म्हणुनि साउली धरितां नये ॥५॥
विठ्ठलरखुमाईचे भांडणीं कोण करी बुझवणी । निवृत्तिचे चरणीं शरण ज्ञानदेवो ॥६॥
*
सुखलागीं जरी करिसी तळमळ । तरी तूं पंढरीसी जाय एक वेळ ॥१॥
तेथें अवघाची सुखरुप होसी । जन्मोजन्मींचें श्रम विसरसी ॥२॥
चंद्रभागेसीं करिता स्नान । तुझें दोष पळती रानोरान ॥३॥
लोटांगण घालोनि महाद्वारीं । कान धरोनि नाच गरुडपारीं ॥४॥
नामा म्हणे उपमा काय द्यावी । माझ्या विठोबाची इडा पीडा घ्यावी ॥५॥
*
ज्ञानराज माझी योग्यांची माउली । जेणें निगमवल्ली प्रगट केली ॥१॥
गीता अलंकार नाम ज्ञानेश्र्वारी । ब्रह्मानंद लहरी प्रगट केली ॥२॥
अध्यात्मविद्येचें दाविलेसे रुप । चैतन्याचा दीप उजळिला ॥३॥
छप्पन्न भाषेचा केलासे गौरव । भवार्णवीं नाव उभारीली ॥४॥
श्रवणाचें मिषें बैसावें येऊनी । साम्राज्य भुवनीं सुखी नांदे ॥५॥
नामा म्हणे ग्रंथ श्रेष्ठ ज्ञानदेवी । एक तरी ओवी अनुभवावी ॥६॥
*
नाचूं कीर्तनाचे रंगीं । ज्ञानदीप लावुं जगीं ॥१॥
सर्व सांडुनी माझाई । वाचे विठ्ठल रखुमाई ॥२॥
परेहून परतें घर । तेथें राहूं निरंतर ॥३॥
सर्वांचें जें अधिष्ठान । तेंचि माझें रुप पूर्ण ॥४॥
अवघी सत्ता आली हाता । नामयाचा खेचरी दाता ॥५॥
*
तूं माझी माउली मी वो तुझा तान्हा । पाजीं प्रेमपान्हा पांडुरंगे ॥१॥
तूं माझी माउली मी तुझें वासरुं । नको पान्हा चोरुं पांडुरंगे ॥२॥
तूं माझी हरिणी मी तुझें पाडस । तोडी भवपाश पांडुरंगे ॥३॥
तूं माझी पक्षिणी मी तुझें अंडज । चारा घाली मज पांडुरंगे ॥४॥
नामा म्हणे होसी भक्तीचा वल्लभ । मागे पुढें उभा सांभाळिसी ॥५॥
*
देह जावो अथवा राहो । पांडुरंगीं दृढ भावो ॥१॥
चरण न सोडी सर्वथा । तुझी आण पंढरीनाथा ॥२॥
वदनीं तुझें मंगळनाम । ह्रुदयीं अखंडित प्रेम ॥३॥
नामा म्हणे केशवराजा । केला नेम चालवी माझा ॥४॥
*
मनुष्य करिसी तरी भक्तीचेनि मिषे । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥१॥
श्‍वान करिसी तरी उच्छिष्टाचेनि मिषें । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥२॥
पक्षी करिसी तरी चारियाचेनि मिषे । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥३॥
झाड करिसी तरी तुळसोचेनि मिषे । तुझें द्वरी वसें ऎसें करी ॥४॥
वृक्ष करिसी तरी मंडप मेखचेनि मिषें । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥५॥
पाषाण करिसी तरी रंग शिलेचेनि मिषें । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥६॥
उदक करिसी तरी सडियाचेनि मिषें । तुझें द्वारी वसें ऎसें करी ॥७॥
नामा म्हणे विठो कीर्तनाचेनि मिषें । तुझे द्वारीं वसें ऎसें करीं ॥८॥
*
मुंगी व्याली शिंगी झाली तिचें दुध किती । सतरा रांजण भरुन गेले पेले बारा हत्ती ॥१॥
आम्ही लटिकें न बोलूं वर्तमान खोटें ॥२॥
लटिकें गेलें कटकें तेथें गाडग्याएवढें राळें । उडत चिमणी चरत चाले तिचे वाटीएवढें डोळे ॥३॥
शेळी करी गुसळण तेथें मांजर काढी लोणी । उंदीर गेले देशांतरा ताकें भरल्या गोणी ॥४॥
पाण्यांत कासव गीत गाय वनांत कोल्हा नाचे । सावज मनीं संतोषला खोकड पुस्तक वाचे ॥५॥
कांतणी घरीं लग्न लागलें सरडा कणीक कांडी । बागूल वंध्या कण्या परणी घुबड मांडे रांधी ॥६॥
बाभूलीचें खोडीं माशानें केलें कोटें । सशाने सिंह ग्रासिला बेडुक आलें लोटें ॥७॥
विष्णुदास नामा म्हणे ऎका त्याची ख्याती । लटिकें म्हणतील त्यांचे पूर्वज नरका जाती ॥८॥
*
सदगुरुनायकें कृपा मज केला । निजवस्तु दाविली माझी मज ॥१॥
माझें सुख मज दाविले डोळां । दिधली प्रेमकळा ज्ञानमुद्रा ॥२॥
तया उतराई व्हावें कवण्या गुणें । जन्मा नाही येणें ऎसें केलें ॥३॥
नामा म्हणॆ निकी दाविली सोय । न विसरावे पाय विठोबाचे ॥४॥
*
तुझिया सत्तेनें वेदांसी बोलणें । सूर्यासी चालणें तुझिया बळें ॥१॥
ऎसा तूं समर्थ ब्रह्मांडाचा धनी । वर्म जाणूनि शरण आलों ॥२॥
मेघांनी वर्षावें पर्वतीं बैसावें । वायूनें विचरावें सत्ते तुझे ॥३॥
नामा म्हणे कांहीं न हाले साचार । प्रभू तू निर्धार पांडुरंग ॥४॥
*
पंढरीचा वास चंद्रभागे स्नान । आणिक दर्शन विठोबाचें ॥१॥
हेंचि घडो मज जन्मजन्मांतरी । मागणें श्रीहरि नाहीं दुजें ॥२॥
मुखीं नाम सदा संतांचें दर्शन । जनीं जनार्दन ऎसा भाव ॥३॥
नामा म्हणे तुझे नित्य महाद्वारी । कीर्तन गजरीं सप्रेमाचें ॥४॥
*
अरे मना शोक करिसी किती । हें तंव वाया धनसंपत्ति । आयुष्य भविष्य नाहीं तुझिये हाती । हें अवघे अंती जायजणें ॥१॥
एक अर्बुंद साठी कोटि केखा । तीस लक्ष दहा सहस्त्र लेखा । सात शर्तें नवमास मापा । तया हिरण्यकश्यपा काय झालें ॥२॥
चौदा चौकड्या लंकानाथा । नव्याणव सहस्त्र राया दशरथा । तेही गेले स्वर्गपंथा । मागें सर्वथा नुरलेचि ॥३॥
चौदा कल्प मार्कंडेया पडे । तैं लोमहर्षणाचा एक रोम झडे । बकदालम्याचे निमिष मोडे । गेले एवढे अरे मना ॥४॥
बकदालम्याचे पुरे निमिषें । तें वटहंसाचे उपडे पिच्छे । तयासि होता मृत्युप्रवेश । तो एक श्‍वास भृशुंडीचा ॥५॥
मरणांत पुरे भृशुंडीचा । तै एक दिवस कूर्माचा । नामा विनवी केशवाचा । वेगीं विठोबाचा पंथ धरा ॥६॥
*
पतीतपावन नाम ऎकुनी आलों मी द्वारा । पतीतपावन नव्हेसि म्हणुनी जातों माघारा ॥१॥
घ्यावें तेव्हां द्यावें ऎसा आससी उदार । काय धरुनि देवा तुझें कृपणाचे द्वार ॥२॥
सोडीं ब्रीद देवो आतां नव्हेसि अभिमानी । पतीतपावन नाम तुझें ठेवियलें कोणी ॥३॥
झेंगट घेऊनी हातीं दवंडी पिटीन तिहीं लोकीं । पतीतपावन देवो परी तूं मोठा घातकी ॥४॥
नामा म्हणे देवो तुझें न लगे मज कांही । प्रेम असों दे चित्ती म्हणुनी लागतसें पायीं ॥५॥
*
उदाराचा राणा म्हणविसी आपणा । सांग त्वां कवणा काय दिलें ॥१॥
उचिता उचिता देसी पंढरीनाथा । न बोलों सर्वथा वर्में तुझीं ॥२॥
वर्मे तुझी कांही बोलेन मी आतां । क्षमा पंढरीनाथा करी बापा ॥३॥
न घेतां न देसी आपुलेंहि कोणा । प्रौढी नारायणा न बोलावी ॥४॥
बाळमित्र सुदामा विपत्ती पिडला । भेटावया आला तुजलागी ॥५॥
तीन मुष्टि पोह्यांसाठीं मन केलें हळुवट। मग तया उत्कृष्ट राज्य दिले ॥६॥
छळावया पांडव दुर्वास पातला । दौपदीनें केला धांवा तुझा ॥७॥
येवढिया आकांती घेऊनि भाजीपान । मग दिलें अन्न ऋषिलागी ॥८॥
बिभीषणा दिधलें सुवर्णाची नगरी । ही कीर्ति तुझी हरी वाखाणिती ॥९॥
वैरियाचें घर भेदें त्वां घेतलें । त्याचें त्यासीं दिधलें नवल काय ॥१०॥
ध्रुव आणि प्रल्हाद अंबऋषि नारद । हरिश्र्चंद रुक्मांगद आदि करुनी ॥११॥
त्याचें सेवाऋण घेऊनी अपार । मग त्या देशी वर अनिर्वाच्य ॥१२॥
एकाचि शरीरसंपत्ति आणि वित्त । एकाचें तें चित्त हिरोनी घेसी ॥१३॥
मग तया देशी आपुलें तुं पद । जगदानी हें ब्रीद मिरविशी ॥१४॥
माझें सर्वस्व तूं घेई । तुझे नको काहीं । मनोरथाची नाहीं चाड मज ॥१५॥
नामा म्हणे केशवा जन्मजन्मांतरी । करीन मी हरी सेवा ऋण ॥१६॥
*
वेदाध्ययन करिसी तरी वैदिकचि होसी । परि वष्णव न होसी अरे जना ॥१॥
पुराण सांगसी तरी पुराणीकचि होसी । परि वैष्णव न होसी अरे जना ॥२॥
गाय़न करिसी तरी गुणीजन होसी । परी वैष्णव न होसी अरे जना ॥३॥
कर्म आचरसी तरी कर्मठचि होसी । परी वैष्णव न होसी अरे जना ॥४॥
यज्ञ करिसी तरी याज्ञिकचि होसी । परी वैष्णव न होसी अरे जना ॥५॥
तीर्थ करिसी तरी कापडी
च होसी । परि वैष्णव न होसी अरे जना ॥६॥
नामा म्हणे नाम केशवाचें घेसी । तरीच वैष्णव होसी अरे जना ॥७॥
*
संतभार पंढरींत । कीर्तनाचा गजर होत ॥१॥
तेथें असे देव उभा । जैसी समचरणांची शोभा ॥२॥
रंग भरें कीर्तनांत । प्रेमे हरिदास नाचत ॥३॥
सखा विरळा ज्ञानेश्र्वर । नामयाचें जो जिव्हार ॥४॥
ऎशा संतां शरण जावें । जनी म्हणे त्याला घ्यावें ॥५॥
*
गंगा गेली सिधूपासीं । त्यानें अव्हेरिलें तिसीं ॥१॥
तरी ते सांगावें कवणाला । ऎसें बोलें बा विठ्ठला ॥२॥
जळ कोपे जळचरा । माता अव्हेरी लेंकुरा ॥३॥
जनी म्हणे शरण आलें । अव्हेरितां ब्रीद गेलें ॥४॥
*
विठो माझा लेकुरवाळा । संगें लेकुरांचा मेळा ॥१॥
निवृत्ति हा खांद्यावरी । सोपानाचा हात धरी ॥२॥
पुढें चाले ज्ञानेश्‍वर । मागें मुक्ताई सुंदर ॥३॥
गोरा कुंभार मांडीवरी । चोखा जीवा बरोबरी ॥४॥
वंका कडियेवरी । नामा करांगुळीं धरी ॥५॥
जनी म्हणे गोपाळा । करी भक्तांचा सोहळा ॥६॥
*
पुण्यवंत पाताळ लोकीं नेला । दरिद्री तो भाग्यवंत केला । चोरट्याचा बहुमान वाढविला । कीर्तिवानाचा अपमान केला ॥१॥
धुंद झाला तुझा दरबार ॥धृ॥
वैरियासी दिधली मोक्षसिद्धि । कपटिया दिधली महानिधी । सेवकाच्या ढुंगा न मिळे चिंधी । चाळकासी त्रेलोक्य भावें बंदी ॥२॥
पतिव्रता ती वृथा गुंतविली । विश्या गणिका ती सत्यलोका नेली । कळी स्वकुळा लावियेली । यादववृंदा ही गोष्ट बरी नाहीं केली ॥३॥
सत्ववानाचा बहु केला छळ । कीर्तिवानाचें मारियेलें बाळ । सखा म्हणविसी त्याचे नासी बळ । जनी म्हणे मी जाणे तुझे खेळ ॥४॥
*
धरिला पंढरीचा चोर । गळां बांधोनियां दोर ॥१॥
ह्रुदय बंदिखाना केला । आंत विठ्ठल कोंडिला ॥२॥
शब्दें केली जुडाजुडी । विठ्ठलपायीं घातली बेडी ॥३॥
सोहं शब्दाचा मारा केला । विठ्ठल काकुळती आला ॥४॥
जनी म्हणे बा विठ्ठला । जीवें न सोडी मी तुला ॥५॥
*
एकच टाळी झाली चंद्रभागे वाळवंटी । माझा ज्ञानराज गोपळांशी लाह्या वाटी ॥१॥
नामदेव कीर्तन करी पुढें नाचे पांडुरंग । जनी म्हणे बोला ज्ञानदेवा अभंग ॥२॥
अभंग बोलतां रंग कीर्तनीं भरला । प्रेमाचेनि छंदे विठ्ठल नाचूं लागला ॥३॥
नाचतां नाचतां देवाचा गळला पितांबर । सावध होई देवा ऎसा बोले कबीर ॥४॥
साधु या संतांनीं देवाला धरिला मनगटीं । काय झालें म्हणुनी दचकले जगजेठी ॥५॥
ऎसा कीर्तन महिमा सर्वांमाजीं वरिष्ठ । जड मूढ भाविका सोपी केली पायवाट ॥६॥
नामयाची जनी लोळे संतांच्या पायीं । कीर्तन प्रेमरस अखंड देई गे विठोई ॥७॥
*
कांदा मुळा भाजी । अवघी विठाबाई माझी ॥१॥
लसुण मिरची कोथिंबरी । अवघा झाला माझा हरि ॥२॥
मोट नाडा विहीर दोरी । अवघी व्यापिली पंढरी ॥३॥
सांवतां म्हणे केला मळा । विठ्ठलपायीं गोविला गळा॥४॥