अश्वमेधखण्डः - अध्यायः ६०

गर्ग उवाच -
अथोग्रसेनो नृपतिः पुत्रस्याशां विरज्य च ।
व्यासं पप्रच्छ सन्देहं ज्ञात्वा विश्वं मनोमयम् ॥१॥
उग्रसेन उवाच -
ब्रह्मन्केन प्रकारेण हित्वा च जगतः सुखम् ।
भजेत्कृष्णं परंब्रह्म तन्मे व्याख्यातुमर्हसि ॥२॥
व्यास उवाच -
त्वदग्रे कथयिष्यामि सत्यं हितकरं वचः ।
उग्रसेन महाराज शृणुष्वैकाग्रमानसः ॥३॥
सेवनं कुरु राजेन्द्र राधाश्रीकृष्णयोः परम् ।
नित्यं सहस्रनामभ्यामुभयोर्भक्तितः किल ॥४॥
सहस्रनाम राधाया विधिर्जानाति भूपते ।
शङ्‌करो नारदश्चैव केचिद्वै चास्मदादयः ॥५॥
उग्रसेन उवाच -
राधिका नामसाहस्रं नारदाच्च पुरा श्रुतम् ।
एकान्ते दिव्यशिबिरे कुरुक्षेत्रे रविग्रहे ॥६॥
न श्रुतं नामसाहस्रं कृष्णस्याक्लिष्टकर्मणः ।
वद तन्मे च कृपया येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ॥७॥
गर्ग उवाच -
श्रुत्वोग्रसेनवचनं वेदव्यासो महामुनिः ।
प्रशस्य तं प्रीतमना प्राह कृष्णं विलोकयन् ॥८॥
व्यास उवाच -
शृणु राजन्प्रवक्ष्यामि सहस्रं नाम सुन्दरम् ।
पुरा स्वधाम्नि राधायै कृष्णेनानेन निर्मितम् ॥९॥
श्रीभगवानुवाच -
इदं रहस्यं किल गोपनीयं
दत्ते च हानिः सततं भवेद्धि ।
मोक्षप्रदं सर्वसुखप्रदं शं
परं परार्थं पुरुषार्थदं च ॥१०॥
रूपं च मे कृष्णसहस्रनाम
पठेत्तु मद्‌रूप इव प्रसिद्धः ।
दातव्यमेवं न शठाय कुत्र
न दाम्भिकायोपदिशेत्कदापि ॥११॥
दातव्यमेवं करुणावृताय
गुर्वंघ्रिभक्तिप्रपरायणाय ।
श्रीकृष्णभक्ताय सतां पराय
तथा मदक्रोधविवर्जिताय ॥१२॥
ॐ अस्य श्रीकृष्णसहस्रनामस्तोत्रमंत्रस्य नारायणऋषिः ।
भुजङ्‌गप्रयातं छन्दः । श्रीकृष्णचन्द्रो देवता ।
वासुदेवो बीजं । श्रीराधा शक्तिः । मन्मथः कीलकं ।
श्रीपूर्णब्रह्मकृष्णचन्द्रभक्तिजन्मफलप्राप्तये जपे विनियोगः ॥॥

छंदः - श्रीभुजङ्‌गप्रयात
अथ ध्यानम् -
शिखिमुकुटविशेषं नीलपद्माङ्‌गदेशं
विधुमुखकृतकेशं कौस्तुभापीतवेशम् ।
मधुररवकलेशं शं भजे भ्रातृशेषं
व्रजजनवनितेशं माधवं राधिकेशम् ॥१३॥
इति ध्यानम्
हरिर्देवकीनन्दनः कंसहंता
परात्मा च पीताम्बरः पूर्णदेवः ।
रमेशस्तु कृष्णः परेशः पुराणः
सुरेशोऽच्युतो वासुदेवश्च देवः ॥१४॥
धराभारहर्ता कृती राधिकेशः
परो भूवरो दिव्यगोलोकनाथः ।
सुदाम्नस्तथा राधिकाशापहेतु-
र्घृणी मानिनी मानदो दिव्यलोकः ॥१५॥
लसद्‌गोपवेषो ह्यजो राधिकात्मा
चलत्कुण्डलः कुन्तली कुन्तलस्रक् ।
रथस्थः कदा राधया दिव्यरत्‍नः
सुधासौधभूचारणो दिव्यवासाः ॥१६॥
कदा वृन्दकारण्यचारी स्वलोके
महारत्‍नसिंहासनस्थः प्रशान्तः ।
महाहंसभैश्चामरैर्वीज्यमान-
श्चलच्छत्रमुक्तावलीशोभमानः ॥१७॥
सुखी कोटिकन्दर्पलीलाभिरामः
क्वणन्नूपुरालङ्कृतांघ्रिः शुभांघ्रिः ।
सुजानुश्च रंभाशुभोरुः कृशाङ्‌गः
प्रतापी भुशुण्डासुदोर्दण्डखण्डः ॥१८॥
जपापुष्पहस्तश्च शातोदरश्री-
र्महापद्मवक्षस्थलश्चन्द्रहासः ।
लसत्कुन्ददन्तश्च बिम्बाधरश्रीः
शरत्पद्मनेत्रः किरीटोज्ज्वलाभः ॥१९॥
सखीकोटिभिर्वर्तमानो निकुञ्जे
प्रियाराधया राससक्तो नवाङ्‌गः ।
धराब्रह्मरुद्रादिभिः प्रार्थितः सद्-
धराभारदूरीकृतोऽर्थं प्रजातः ॥२०॥
यदुर्देवकीसौख्यदो बन्धनच्छित्-
सशेषो विभुर्योगमायी च विष्णुः ।
व्रजे नन्दपुत्रो यशोदासुताख्यो
महासौख्यदो बालरूपः शुभाङ्‌गः ॥२१॥
तथा पूतना मोक्षदः श्यामरूपो
दयालुस्त्वनोभञ्जनः पल्लवांघ्रिः ।
तृणावर्त्तसंहारकारी च गोपो
यशोदायशो विश्वरूपप्रदर्शी ॥२२॥
तथा गर्गदिष्टश्च भाग्योदयश्री-
र्लसद्‌बालकेलिः सरामः सुवाचः ।
क्वणन्नूपुरैः शब्दयुग्रिङ्‌गमाण-
स्तथा जानुहस्तैर्व्रजेशाङ्‌गणे वा ॥२३॥
दधिस्पृक्च हैयङ्‌गवीदुग्धभोक्ता
दधिस्तेयकृद्‌दुग्धभुग्भाण्डभेत्ता ।
मृदं भुक्तवान्गोपजो विश्वरूपः
प्रचण्डांशुचण्डप्रभामण्डिताङ्‌गः ॥२४॥
यशोदाकरैर्बंधनं प्राप्त आद्यो
मणिग्रीवमुक्तिप्रदो दामबद्धः ।
कदा नृत्यमानो व्रजे गोपिकाभिः
कदा नन्दसन्नन्दकैर्लाल्यमानः ॥२५॥
कदा गोपनन्दांकगोपालरूपी
कलिन्दाङ्‌गजाकूलगो वर्त्तमानः ।
घनैर्मारुतैश्च्छिन्नभाण्डीरदेशे
गृहीतो वरो राधया नन्दहस्तात् ॥२६॥
निकुञ्जे च गोलोकलोकागतेऽपि
महारत्‍नसङ्‌घैः कदम्बावृतेऽपि ।
तदा ब्रह्मणा राधिकासद्विवाहे
प्रतिष्ठां गतः पूजितः साममंत्रैः ॥२७॥
रसी रासयुङ्‌मालतीनां वनेऽपि
प्रियाराधया राधितार्थं रमेशः ।
धरानाथ आनन्ददः श्रीनिकेतो
वनेशो धनी सुन्दरो गोपिकेशः ॥२८॥
कदा राधया प्रापितो नन्दगेहे
यशोदाकरैर्लालितो मन्दहासः ।
भयी क्वापि वृन्दारकारण्यवासी
महामन्दिरे वासकृद्देवपूज्यः ॥२९॥
वने वत्सचारी महावत्सहारी
बकारिः सुरैः पूजितोऽघारिनामा ।
वने वत्सकृद्‌गोपकृद्‌गोपवेषः
कदा ब्रह्मणा संस्तुतः पद्मनाभः ॥३०॥
विहारी तथा तालभुग्धेनुकारी
सदा रक्षको गोविषार्त्तिप्रणाशी ।
कलिन्दाङ्‌गजाकूलगः कालियस्य
दमी नृत्यकारी फणेष्वप्रसिद्धः ॥३१॥
सलीलः शमीज्ञानदः कामपूर-
स्तथा गोपयुग्गोप आनन्दकारी ।
स्थिरी ह्यग्निभुक्पालको बाललीलः
सुरागश्च वंशीधरः पुष्पशीलः ॥३२॥
प्रलम्बप्रभानाशको गौरवर्णो
बलो रोहिणीजश्च रामश्च शेषः ।
बली पद्मनेत्रश्च कृष्णाग्रजश्च
धरेशः फणीशस्तु नीलाम्बराभः ॥३३॥
महासौख्यदो ह्यग्निहारव्रजेशः
शरद्ग्रीष्मवर्षाकरः कृष्णवर्णः ।
व्रजे गोपिकापूजितश्चीरहर्ता
कदम्बे स्थितश्चीरदः सुन्दरीशः ॥३४॥
क्षुधानाशकृद्यज्ञपत्‍नीमनस्पृक्-
कृपाकारकः केलिकर्तावनीशः ।
व्रजे शक्रयागप्रणाशी मिताशी
शुनासीरमोहप्रदो बालरूपी ॥३५॥
गिरेःपूजको नन्दपुत्रो ह्यगध्रः
कृपाकृच्च गोवर्धनोद्धारिनामा ।
तथा वातवर्षाहरो रक्षकश्च
व्रजाधीशगोपाङ्‌गनाशङ्‌कितः सन् ॥३६॥
अगेन्द्रोपरि शक्रपूज्यः स्तुतः प्राङ्‌
मृषाशिक्षको देव गोविन्दनामा ।
व्रजाधीशरक्षाकरः पाशिपूज्यो-
ऽनुजैर्गोपजैर्दिव्यवैकुण्ठदर्शी ॥३७॥
चलच्चारुवंशीक्वणः कामिनीशो
व्रजे कामीनीमोहदः कामरूपः ।
रसाक्तो रसी रासकृद्‌राधिकेशो
महामोहदो मानिनीमानहारी ॥३८॥
विहारी वरो मानहृद्राधिकाङ्गो
धराद्वीपगः खण्डचारी वनस्थः ।
प्रियो ह्यष्टवक्रर्षिद्रष्टा सराधो
महामोक्षदः पद्महारी प्रियार्थः ॥३९॥
वटस्थः सुरश्चन्दनाक्तः प्रसक्तो
व्रजं ह्यागतो राधया मोहिनीषु ।
महामोहकृद्‌गोपिकागीतकीर्ती
रथस्थः पटी दुःखिताकामिनीशः ॥४०॥
वने गोपिकात्यागकृत्पादचिह्न-
प्रदर्शी कलाकारः काममोही ।
वशी गोपिकामध्यगः पेशवाचः
प्रियाप्रीतिकृद्‍रासरक्तः कलेशः ॥४१॥
रसारक्तचित्तो ह्यनन्तस्वरूपः
स्रजा संवृतो बल्लवीमध्यसंस्थः ।
सुबाहुः सुपादः सुवेशः सुकेशो
व्रजेशः सखा वल्लभेशः सुदेशः ॥४२॥
क्वणत्किङ्‌किणीजालभृन्नूपुराढ्यो
लसत्कङ्‌कणो ह्यङ्‌गदी हारभारः ।
किरीटी चलत्कुण्डलश्चाङ्‌गुलीय-
स्फुरत्कौस्तुभो मालतीमण्डिताङ्‌गः ॥४३॥
महानृत्यकृद्‌रासरङ्‌गः कलाढ्य-
श्चलद्धारभो भामिनीनृत्ययुक्तः ।
कलिन्दाङ्‌गजाकेलिकृत्कुंकुमश्रीः
सुरैर्नायिकानायकैर्गीयमानः ॥४४॥
सुखाढ्यस्तु राधापतिः पूर्णबोधः
कटाक्षस्मिती वल्गितभ्रूविलासः ।
सुरम्योऽलिभिः कुन्तलालोलकेशः
स्फुरद्‌बर्हकुन्दस्रजा चारुवेषः ॥४५॥
महासर्पतो नन्दरक्षापरांघ्रिः
सदा मोक्षदः शङ्‌खचूडप्रणाशी ।
प्रजारक्षको गोपिकागीयमानः
ककुद्मिप्रणाशप्रयासः सुरेज्यः ॥४६॥
कलिः क्रोधकृत्कंसमंत्रोपदेष्टा
तथाक्रूरमंत्रोपदेशी सुरार्थः ।
बली केशिहा पुष्पवर्षोऽमलश्री-
स्तथा नारदाद्दर्शितो व्योमहन्ता ॥४७॥
तथाक्रूरसेवापरः सर्वदर्शी
व्रजे गोपिकामोहदः कूलवर्ती ।
सती राधिकाबोधदः स्वप्नकर्ता
विलासी महामोहनाशी स्वबोधः ॥४८॥
व्रजे शापतस्त्यक्तराधासकाशो
महामोहदावाग्निदग्धः पतिश्च ।
सखीबन्धनान्मोहिताक्रूर आरात्-
सखीकङ्‌कणैस्ताडिताक्रूररक्षी ॥४९॥
रथस्थो व्रजे राधया कृष्णचन्द्रः
सुगुप्तो गमी गोपकैश्चारुलीलः ।
जलेऽक्रूरसन्दर्शितो दिव्यरूपो
दिदृक्षुः पुरीमोहिनीचित्तमोही ॥५०॥
तथा रङ्‌गकारप्रणाशी सुवस्त्रः
स्रजी वायकप्रीतिकृन्मालिपूज्यः ।
महाकीर्तिदश्चापि कुब्जाविनोदी
स्फुरच्चण्डकोदण्डरुग्णप्रचण्डः ॥५१॥
भटार्तिप्रदः कंसदुःस्वप्नकारी
महामल्लवेषः करीन्द्रप्रहारी ।
महामात्यहा रङ्‌गभूमिप्रवेशी
रसाढ्यो यशःस्पृग्बली वाक्पटुश्रीः ॥५२॥
महामल्लहा युद्धकृत्स्त्रीवचोऽर्थी
धरानायकः कंसहन्ता यदुः प्राक् ।
सदा पूजितो ह्युग्रसेनप्रसिद्धो
धराराज्यदो यादवैर्मण्डिताङ्‌गः ॥५३॥
गुरोः पुत्रदो ब्रह्मविद्ब्रह्मपाठी
महाशङ्‌खहा दण्डधृक्पूज्य एव ।
व्रजे ह्युद्धवप्रेषितो गोपमोही
यशोदाघृणी गोपिकाज्ञानदेशी ॥५४॥
सदा स्नेहकृत्कुब्जया पूजिताङ्‌ग-
स्तथाक्रूरगेहंगमी मंत्रवेत्ता ।
तथा पाण्डवप्रेषिताऽक्रूर एव
सुखी सर्वदर्शी नृपानन्दकारी ॥५५॥
महाक्षौहिणीहा जरासन्धमानी
नृपो द्वारकाकारको मोक्षकर्ता ।
रणी सार्वभौमस्तुतो ज्ञानदाता
जरासन्धसङ्‌कल्पकृद्धावदंघ्रिः ॥५६॥
नगादुत्पतद्द्वारिकामध्यवर्ती
तथा रेवतीभूषणस्तालचिह्नः ।
यदू रुक्मिणीहारकश्चैद्यवेद्य-
स्तथा रुक्मिरूपप्रणाशी सुखाशी ॥५७॥
अनन्तश्च मारश्च कार्ष्णिश्च कामो
मनोजस्तथा शम्बरारी रतीशः ।
रथी मन्मथो मीनकेतुः शरी च
स्मरो दर्पको मानहा पञ्चबाणः ॥५८॥
प्रियः सत्यभामापतिर्यादवेशो-
ऽथ सत्राजितप्रेमपूरः प्रहासः ।
महारत्‍नदो जाम्बवद्युद्धकारी
महाचक्रधृक्खड्गधृग्रामसंधिः ॥५९॥
विहारस्थितः पाण्डवप्रेमकारी
कलिन्दाङ्‌गजामोहनः खाण्डवार्थी ।
सखा फाल्गुनप्रीतिकृन्नग्रकर्ता
तथा मित्रविन्दापतिः क्रीडनार्थी ॥६०॥
नृपप्रेमकृद्‌गोजितः सप्तरूपो-
ऽथ सत्यापतिः पारिबर्ही यथेष्टः ।
नृपैः संवृतश्चापि भद्रापतिस्तु
विलासी मधोर्मानिनीशो जनेशः ॥६१॥
शुनासीरमोहावृतः सत्सभार्यः
सतार्क्ष्यो मुरारिः पुरीसङ्‌घभेत्ता ।
सुवीरःशिरःखण्डनो दैत्यनाशी
शरी भौमहा चण्डवेगः प्रवीरः ॥६२॥
धरासंस्तुतः कुण्डलच्छत्रहर्ता
महारत्‍नयुग्‌राजकन्याभिरामः ।
शचीपूजितः शक्रजिन्मानहर्ता
तथा पारिजातापहारी रमेशः ॥६३॥
गृही चामरैः शोभितो भीष्मकन्या-
पतिर्हास्यकृन्मानिनीमानकारी ।
तथा रुक्मिणीवाक्पटुः प्रेमगेहः
सतीमोहनः कामदेवापरश्रीः ॥६४॥
सुदेष्णः सुचारुस्तथा चारुदेष्णो-
ऽपरश्चारुदेहो बली चारुगुप्तः ।
सुती भद्रचारुस्तथा चारुचन्द्रो
विचारुश्च चारू रथी पुत्ररूपः ॥६५॥
सुभानुः प्रभानुस्तथा चन्द्रभानु-
र्बृहद्‌भानुरेवाष्टभानुश्च साम्बः ।
सुमित्रः क्रतुश्चित्रकेतुस्तु वीरो-
ऽश्वसेनो वृषश्चित्रगुश्चन्द्रबिम्बः ॥६६॥
विशङ्‌कुर्वसुश्च श्रुतो भद्र एकः
सुबाहुर्वृषः पूर्णमासस्तु सोमः ।
वरः शान्तिरेव प्रघोषोऽथ सिंहो
बलो ह्यूर्ध्वगोवर्धनोन्नाद एव ॥६७॥
महाशो वृकः पावनो वह्निमित्रः
क्षुधिर्हर्षकश्चानिलोऽमित्रजिच्च ।
सुभद्रो जयः सत्यको वाम आयु-
र्यदुः कोटिशः पुत्रपौत्रप्रसिद्धः ॥६८॥
हली दण्डधृग्‌रुक्मिहा चानिरुद्ध-
स्तथा राजभिर्हास्यगो द्यूतकर्ता ।
मधुर्ब्रह्मसूर्बाणपुत्रीपतिश्च
महासुन्दरः कामपुत्रो बलीशः ॥६९॥
महादैत्यसंग्रामकृद्‌यादवेशः
पुरीभञ्जनो भूतसंत्रासकारी ।
मृधी रुद्रजिद्‌रुद्रमोही मृधार्थी
तथा स्कन्दजित्कूपकर्णप्रहारी ॥७०॥
धनुर्भञ्जनो बाणमानप्रहारी
ज्वरोत्पत्तिकृत्संस्तुतस्तु ज्वरेण ।
भुजाछेदकृद्‌बाणसंत्रासकर्ता
मृडप्रस्तुतो युद्धकृद्‌भूमिभर्ता ॥७१॥
नृगं मुक्तिदो ज्ञानदो यादवानां
रथस्थो व्रजप्रेमपो गोपमुख्यः ।
महासुन्दरीक्रीडितः पुष्पमाली
कलिन्दाङ्‌गजाभेदनः सीरपाणिः ॥७२॥
महादंभिहा पौण्ड्रमानप्रहारी
शिरश्छेदकः काशिराजप्रणाशी ।
महाक्षौहिणीध्वंसकृच्चक्रहस्तः
पुरीदीपको राक्षसीनाशकर्ता ॥७३॥
अनन्तो महीध्रः फणी वानरारिः
स्फुरद्‌गौरवर्णो महापद्मनेत्रः ।
कुरुग्रामतिर्य्यग्गतो गौरवार्थः
स्तुतः कौरवैः पारिबर्ही ससाम्बः ॥७४॥
महावैभवो द्वारकेशो ह्यनेक-
श्चलन्नारदः श्रीप्रभादर्शकस्तु ।
महर्षिस्तुतो ब्रह्मदेवः पुराणः
सदा षोडशस्त्रीसहस्रस्थितश्च ॥७५ ॥॥
गृही लोकरक्षापरो लोकरीतिः
प्रभुर्ह्युग्रसेनावृतो दुर्गयुक्तः ।
तथा राजदूतस्ततो बन्धभेत्ता
स्थितो नारदप्रस्तुतः पाण्डवार्थी ॥७६॥
नृपैर्मन्त्रकृद्‌ह्युद्धवप्रीतिपूर्णो
वृतः पुत्रपौत्रैः कुरुग्रामगन्ता ।
घृणी धर्मराजस्तुतो भीमयुक्तः
परानन्ददो मंत्रकृद्धर्मजेन ॥७७॥
दिशाजिद्‌बली राजसूयार्थकारी
जरासन्धहा भीमसेनस्वरूपः ।
तथा विप्ररूपो गदायुद्धकर्ता
कृपालुर्महाबन्धनच्छेदकारी ॥७८॥
नृपैः संस्तुतो ह्यागतो धर्मगेहं
द्विजैः संवृतो यज्ञसंभारकर्ता ।
जनैः पूजितश्चैद्यदुर्वाक्क्षमश्च
महामोहदोऽरेः शिरश्च्छेदकारी ॥७९॥
महायज्ञशोभाकरश्चक्रवर्ती
नृपानन्दकारी विहारी सुरारी ।
सभासंवृतो मानहृत्कौरवस्य
तथा शाल्वसंहारको यानहन्ता ॥८०॥
सभोजश्च वृष्णिर्मधुः शूरसेनो
दशार्हो यदुर्ह्यंधको लोकजिच्च ।
द्युमन्मानहा वर्मधृग्दिव्यशस्त्री
स्वबोधः सदा रक्षको दैत्यहन्ता ॥८१॥
तथा दन्तवक्त्रप्रणाशी गदा धृग्-
जगत्तीर्थयात्राकरः पद्महारः ।
कुशी सूतहन्ता कृपाकृत्स्मृतीशो-
ऽमलो बल्वलाङ्‌गप्रभाखण्डकारी ॥८२॥
तथा भीमदुर्योधनज्ञानदाता-
परो रोहिणीसौख्यदो रेवतीशः ।
महादानकृद्‌विप्रदारिद्र्यहा च
सदा प्रेमयुक्श्रीसुदाम्नः सहायः ॥८३॥
तथा भार्गवक्षेत्रगन्ता सरामो-
ऽथ सूर्योपरागश्रुतः सर्वदर्शी ।
महासेनया चास्थितः स्नानयुक्तो
महादानकृन्मित्रसम्मेलनार्थी ॥८४॥
तथा पाण्डवप्रीतिदः कुन्तिजार्थी
विशालाक्षमोहप्रदः शान्तिदश्च ।
वटे राधिकाराधनो गोपिकाभिः
सखीकोटिभी राधिकाप्राणनाथः ॥८५॥
सखीमोहदावाग्निहा वैभवेशः
स्फुरत्कोटिकन्दर्पलीलाविशेषः ।
सखीराधिकादुःखनाशी विलासी
सखीमध्यगः शापहा माधवीशः ॥८६॥
शतं वर्षविक्षेपहृन्नन्दपुत्र-
स्तथा नन्दवक्षोगतः शीतलाङ्‌गः ।
यशोदाशुचः स्नानकृद्‌दुःखहन्ता
सदागोपिकानेत्रलग्नो व्रजेशः ॥८७॥
स्तुतो देवकीरोहिणीभ्यां सुरेन्द्रो
रहो गोपिकाज्ञानदो मानदश्च ।
तथा संस्तुतः पट्टराज्ञीभिराराद्-
धनी लक्ष्मणाप्राणनाथः सदा हि ॥८८॥
त्रिभिः षोडशस्त्रीसहस्रस्तुताङ्‌गः
शुको व्यासदेवः सुमन्तुः सितश्च ।
भरद्वाजको गौतमो ह्यासुरिः सद्-
वसिष्ठः शतानन्द आद्यः सरामः ॥८९॥
मुनिः पर्वतो नारदो धौम्य इन्द्रो-
ऽसितोऽत्रिर्विभाण्डः प्रचेताः कृपश्च ।
कुमारः सनन्दस्तथा याज्ञवल्क्यो
ऋभुर्ह्यङ्‌गिरा देवलः श्रीमृकण्डः ॥९०॥
मरीची क्रतुश्चौर्वको लोमशश्च
पुलस्त्यो भृगुर्ब्रह्मरातो वसिष्ठः ।
नरश्चापि नारायणो दत्त एव
तथा पाणिनिः पिङ्‌गलो भाष्यकारः ॥९१॥
सकात्यायनो विप्रपातञ्जलिश्चा-
थ गर्गो गुरुर्गीष्पतिर्गौतमीशः ।
मुनिर्जाजलिः कश्यपो गालवश्च
द्विजः सौभरिश्चर्ष्यशृङ्‌गश्च कण्वः ॥९२॥
द्वितश्चैकतश्चापि जातूद्‌भवश्च
घनः कर्दमस्यात्मजः कर्दमश्च ।
तथा भार्गवः कौत्सकश्चारुणस्तु
शुचिः पिप्पलादो मृकण्डस्य पुत्रः ॥९३॥
सपैलःस्तथा जैमिनिः सत्सुमन्तु-
र्वरो गाङ्‌गलः स्फोटगेहः फलादः ।
सदा पूजितो ब्राह्मणः सर्वरूपी
मुनीशो महामोहनाशोऽमरः प्राक् ॥९४॥
मुनीशस्तुतः शौरिविज्ञानदाता
महायज्ञकृच्चाभृतस्नानपूज्यः ।
सदा दक्षिणादो नृपैः पारिबर्ही
व्रजानन्ददो द्वारिकागेहदर्शी ॥९५॥
महाज्ञानदो देवकीपुत्रदश्चा-
सुरैः पूजितोऽहीन्द्रसेनादृतश्च ।
सदा फाल्गुनप्रीतिकृत्सत्सुभद्रा-
विवाहे द्विपाश्वप्रदो मानयानः ॥९६॥
भुवं दर्शको मैथिलेन प्रयुक्तो
द्विजेनाशु राज्ञा स्थितो ब्राह्मणैश्च ।
कृती मैथिले लोकवेदोपदेशी
सदावेदवाक्यैः स्तुतः शेषशायी ॥९७॥
परीक्षावृतो ब्राह्मणैश्चामरेषु
भृगुप्रार्थितो दैत्यहा चेशरक्षी ।
सखा चार्जुनस्यापि मानप्रहारी
तथा विप्रपुत्रप्रदो धामगन्ता ॥९८॥
विहारस्थितो माधवीभिः कलाङ्‌गो
महामोहदावाग्निदग्धाभिरामः ।
यदुर्ह्युग्रसेनो नृपोऽक्रूर एव
तथा चोद्धवः शूरसेनश्च शूरः ॥९९॥
हृदीकश्च सत्राजितश्चाप्रमेयो
गदः सारणः सात्यकिर्देवभागः ।
तथा मानसः सञ्जयः श्यामकश्च
वृको वत्सको देवको भद्रसेनः ॥१००॥
नृपोऽजातशत्रुर्जयो माद्रिपुत्रो-
ऽथ भीष्मः कृपो बुद्धिचक्षुश्च पाण्डुः ।
तथा शन्तनुर्देवबाह्लीक एवा-
थ भूरिश्रवाश्चित्रवीर्यो विचित्रः ॥१०१॥
शलश्चापि दुर्योधनः कर्ण एव
सुभद्रासुतो विष्णुरातः प्रसिद्धः ।
स जन्मेजयः पाण्डवः कौरवश्च
तथा सर्वतेजा हरिः सर्वरूपी ॥१०२॥
व्रजं ह्यागतो राधया पूर्णदेवो
वरो रासलीलापरो दिव्यरूपी ।
रथस्थो नवद्वीपखण्डप्रदर्शी
महामानदो गोपजो विश्वरूपः ॥१०३॥
सनन्दश्च नन्दो वृषो वल्लभेशः
सुदामार्जुनः सौबलस्तोक एव ।
स कृष्णोंऽशुकः सद्विशालर्षभाख्यः
सुतेजस्विकः कृष्णमित्रो वरूथः ॥१०४॥
कुशेशो वनेशस्तु वृन्दावनेश-
स्तथा माथुरेशाधिपो गोकुलेशः ।
सदागोगणो गोपतिर्गोपिकेशो-
ऽथ गोवर्धनो गोपतिः कन्यकेशः ॥१०५॥
अनादिस्तु चात्मा हरिः पूरुषश्च
परो निर्गुणो ज्योतिरूपो निरीहः ।
सदा निर्विकारः प्रपञ्चात्परश्च
स सत्यस्तु पूर्णः परेशस्तु सूक्ष्मः ॥१०६॥
द्वारकायां तथा चाश्वमेधस्य कर्ता
नृपेणापि पौत्रेण भूभारहर्ता ।
पुनः श्रीव्रजे रासरङ्‌गस्य कर्ता
हरीराधया गोपिकानां च भर्ता ॥१०७॥
सदैकस्त्वनेकः प्रभापूरिताङ्‌ग-
स्तथा योगमायाकरः कालजिच्च ।
सुदृष्टिर्महत्तत्त्वरूपः प्रजातः
सकूटस्थ आद्याङ्‌कुरो वृक्षरूपः ॥१०८॥
विकारस्थितश्च ह्यहङ्‌कार एव
स वै कारकस्तैजसस्तामसश्च ।
नमो दिक्समीरस्तु सूर्यः प्रचेतो-
ऽश्विवह्निश्च शक्रो ह्युपेन्द्रस्तु मित्रः ॥१०९॥
श्रुतिस्त्वक्च दृग्घ्राणजिह्वागिरश्च
भुजामेढ्रकः पायुरङ्‌घ्रिः सचेष्टः ।
धराव्योमवार्मारुतश्चैव तेजो-
ऽथ रूपं रसो गन्धशब्दस्पृशश्च ॥११०॥
सचित्तश्च बुद्धिर्विराट् कालरूप-
स्तथा वासुदेवो जगत्कृद्धताङ्‌गः ।
तथाण्डे शयानः सशेषः सहस्र-
स्वरूपो रमानाथ आद्योऽवतारः ॥१११॥
सदा सर्गकृत्पद्मजः कर्मकर्ता
तथा नाभिपद्मोद्‌भवो दिव्यवर्णः ।
कविर्लोककृत्कालकृत्सूर्यरूपो
निमेषो भवो वत्सरान्तो महीयान् ॥११२॥
तिथिर्वारनक्षत्रयोगाश्च लग्नो-
ऽथ मासो घटी च क्षणः काष्ठिका च ।
मुहूर्तस्तु यामो ग्रहा यामिनी च
दिनं चर्क्षमालागतो देवपुत्रः ॥११३॥
कृतो द्वापरस्तु त्रितस्तत्कलिस्तु
सहस्रं युगस्तत्र मन्वन्तरश्च ।
लयः पालनं सत्कृतिस्तत्परार्धं
सदोत्पत्तिकृद्द्व्यक्षरो ब्रह्मरूपः ॥११४॥
तथा रुद्रसर्गस्तु कौमारसर्गो
मुनेः सर्गकृद्देवकृत्प्राकृतस्तु ।
श्रुतिस्तु स्मृतिः स्तोत्रमेवं पुराणं
धनुर्वेद इज्याथ गान्धर्ववेदः ॥११५॥
विधाता च नारायणः सत्कुमारो
वराहस्तथा नारदो धर्मपुत्रः ।
मुनिः कर्दमस्यात्मजो दत्त एव
स यज्ञोऽमरो नाभिजः श्रीपृथुश्च ॥११६॥
सुमत्स्यश्च कूर्मश्च धन्वन्तरिश्च
तथा मोहिनी नारसिंहः प्रतापी ।
द्विजो वामनो रेणुकापुत्ररूपो
मुनिर्व्यासदेवः श्रुतिस्तोत्रकर्ता ॥११७॥
धनुर्वेदभाग्रामचन्द्रावतारः
ससीतापतिर्भारहृद्‌रावणारिः ।
नृपः सेतुकृद्‌वानरेन्द्रप्रहारी
महायज्ञकृद्‌राघवेन्द्रः प्रचण्डः ॥११८॥
बलः कृष्णचन्द्रस्तु कल्किः कलेश-
स्तु बुद्धः प्रसिद्धस्तु हंसस्तथाश्वः ।
ऋषीन्द्रोऽजितो देववैकुण्ठनाथो
ह्यमूर्तिश्च मन्वन्तरस्यावतारः ॥११९॥
गजोद्धारणः श्रीमनुर्ब्रह्मपुत्रो
नृपेन्द्रस्तु दुष्यन्तजो दानशीलः ।
सदृष्टः श्रुतो भूत एवं भविष्यद्‌-
भवत्स्थावरो जङ्‌गमोऽल्पं महच्च ॥१२०॥
इति श्रीभुजङ्‌गप्रयातेन चोक्तं
हरे राधिकेशस्य नाम्नां सहस्रम् ।
पठेद्‌भक्तियुक्तो द्विजः सर्वदा हि
कृतार्थो भवेत्कृष्णचन्द्रस्वरूपः ॥१२१॥
महापापराशिं भिनत्ति श्रुतं य-
त्सदा वैष्णवानां प्रियं मङ्‌गलं च ।
इदं रासराकादिने चाश्विनस्य
तथा कृष्णजन्माष्टमीमध्य एव ॥१२२॥
तथा चैत्रमासस्य राकादिने वा-
थ भाद्रे च राधाष्टमीसद्दिने वा ।
पठेद्‌भक्तियुक्तस्त्विदं पूजयित्वा
चतुर्धा सुमुक्तिं तनोति प्रशस्तः ॥१२३॥
पठेत्कृष्णपुर्यां च वृन्दावने वा
व्रजे गोकुले वापि वंशीवटे वा ।
वटे वा क्षये वा तटे सूर्यपुत्र्याः
स भक्तोऽथ गोलोकधाम प्रयाति ॥१२४॥
भजेद्‌भक्तिभावाच्च सर्वत्र भूमौ
हरिं कुत्र चानेन गेहे वने वा ।
जहाति क्षणं नो हरिस्तं च भक्तं
सुवश्यो भवेन्माधवः कृष्णचन्द्रः ॥१२५॥
सदा गोपनीयं सदा गोपनीयं
सदा गोपनीयं प्रयत्‍नेन भक्तैः ।
प्रकाश्यं न नाम्नां सहस्रं हरेश्च
न दातव्यमेवं कदा लम्पटाय ॥१२६॥
इदं पुस्तकं यत्र गेहेऽपि तिष्ठेद्-
वसेद्‌राधिकानाथ आद्यस्तु तत्र ।
तथा षड्गुणाः सिद्धयो द्वादशापि
गुणैस्त्रिंशतैर्लक्षणैस्तु प्रयान्ति ॥१२७॥

इति श्रीमद्‌गर्गसंहितायामश्वमेधखण्डे
श्रीकृष्णसहस्रनामवर्णनं नामैकोनषष्टितमोऽध्यायः ॥५९॥

हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥