अध्याय तिसरा - श्लोक ११ ते २०

स्वप्नावस्था यजुर्वेदो गुणा: सत्वं प्रकीर्तित: ॥
एतद्दण्डकं विज्ञेयं श्वेतपकजमध्यगम्‍ ॥११॥
त्याची अवस्था स्वप्न ही असून देह यजुर्वेद आणि गुण सत्व आहे. ह्या दंडक ब्रम्हाचे स्थान (उदरस्थ)
श्वेतकमाच्या मध्यभागी आहे ॥११॥
रुद्रस्य स्थानं गोल्हाटं मकाराक्षरसंज्ञितम्‍ ॥
प्लुतमात्रा हि वक्तव्या तमोगुण: प्रकीर्तित: ॥१२॥
गोल्हाट हे रुद्राचे ठिकाण असून त्याला मकाराक्षर म्हणतात. त्याची मात्रा प्लुत असून तमोगुणाबद्दल प्रसिद्ध आहे ॥१२॥
कारणं देहकं पोक्तं पश्यंती वाक्‍ प्रतिष्ठिता ॥
मुषुप्त्यवरुथया युक्त: सामवेस्तथैव च ॥१३॥
त्याचा देह कारण आहे, त्याची वाणी पश्यती आहे आणि अवस्था सुषुप्ती व सामवेद ही आहेत ॥१३॥
एतवत्कुड्ल्यं विज्ञेयं श्यामपंकजमध्यगम्‍ ॥
सोमेश्वरस्य स्थानं च औठपीठेति निश्वितं ॥१४॥
हे ब्रम्ह कंडल्य असून तें (उदरस्थ) श्यामवर्ण कमलांत असते. ते निश्वयाने औटपीट या नांवाचे सोमेश्वराचें स्थान आहे ॥१४॥
पुण्यगिर्यर्द्धमात्रा च परा वाचा सदैव हि ॥
तुर्यावस्था तथा देहं महाकारणमुच्यते ॥१५॥
पुण्यगिरिस्थान अर्धमात्रा, वाणी, परा, अवस्था, तुर्या आणि महाकारण देह आहे ॥१५॥
अथर्वणवेदुयुक्तं दैवतं चेश्वरो महत्‍ ॥
अर्धचंद्रमिदं प्रोक्तं नीलं सुनीलपंकजम्‍ ॥१६॥
अथर्वणवेद व ईश्वर हे मोठे दैवत यांनी उपलक्षित असलेले अर्धचंद्रक (उदरस्थ) नीलकमलांत नीलवर्णात स्थिर असते ॥१६॥
सदाशिवस्य स्थानं तु भ्रमरीगुंफाभिधम्‍ ॥
परात्पर: सूक्ष्मवेद: कैवल्यं ज्ञानदेहकम्‍ ॥१७॥
भ्रमरीगुंफका नांबाचे स्थान सदाशिवाचे स्थान असून परात्पर सूक्ष्म वेद हा त्याचा वेद आणि कैवल्य हा
त्याचा ज्ञान देह आहे ॥१७॥
एतद्विन्दुरिति प्रोक्तं पीतपंकजमध्यगम्‍ ॥
तारकं च भवेद्भुमिर्दण्डकं जलमुच्यते ॥१८॥
ह्याला बिंदु असे म्हटले असून ते पीतवर्णाच्या कमलांत असते. तारक ही त्याची भूमि असून दण्डक हे जल आहे ॥१८॥
कुण्डल्यं च तथा तेजो ह्यधर्चन्द्रं च मारुत: ॥
बिन्दुश्वैव तथाऽऽकाश: प्रणव: पंचभूतमृत्‍ ॥१९॥
त्याचे तेज कुंडल्य, अर्धचंद्रवायु आणि बिंदु हे आकाश आहे. याप्रमाणे प्रणव हा पंचमहाभूतांनां धारण करणारा आहे ॥१९॥
मृत्युस्थितिप्रसर्गित्वं सूर्यचन्द्रात्मतेजसा ॥
तारकं च भवेत्पूर्वे दंडकं पश्चिमे तथा ॥२०॥
सूर्यचंद्ररुप तेजाच्या योगाने तें - उत्पत्ति, स्थिती, आणि लय यांचे कारण होऊन पूर्वेस तारक आणि पश्चिमेस दंडक असते ॥२०॥